ÜNİVERSİTELERDE ENSTİTÜLERİN TEMSİLİYETİ Prof. Dr. İlhan Or Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü Boğaziçi Üniversitesi Fenbilkon – 6 Fen Bilimleri Enstitüleri Lisansüstü Eğitim Sempozyumu Süleyman Demirel Üniversitesi Isparta, Mayıs 2014

Sunuş İçeriği BU-FBE Kısa Tanıtım; Enstitüler Nezdinde Anabilim Dalları’nın ve Öğrencilerin Temsili; Enstitüler’in Üniversite Üst Kurullarında ve Komisyonlarında Temsili; Temsilin Etkinliği ve Gücü. Prof.Dr. İlhan Or, Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi

BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ - Genel Bilgiler Kayıtlı Öğrenci Sayısı: 12,790 (8,162 Lisans; 2,976 Lisans Üstü; 1,652 Hazırlık) Lisansüstü Öğrencileri Oranı: %27 Akademik Personel: 1,400 (Tam Zamanlı, Yarı Zamanlı, Sözleşmeli Öğretim Elemanı ve Araştırma Görevlisi) Prof.Dr. İlhan Or, Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi

BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ Fen Bilimleri Enstitüsü (FBE) 6 (Temel) Mühendislik Anabilim Dalı; 4 (Temel) Fen Anabilim Dalı; 1 (Temel) Eğitim Anabilim Dalı; 2 İnterdisipliner Anabilim Dalı (1. Öğretim); 3 İnterdisipliner Anabilim Dalı (2. Öğretim); 5 Program (2. Öğretim). Prof.Dr. İlhan Or, Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi

BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ - FBE Temel Anabilim Dalları (ABD) Bilgisayar Mühendisliği ABD; Elektrik-Elektronik Mühendisliği ABD; Endüstri Mühendisliği ABD; İnşaat Mühendisliği ABD; Kimya Mühendisliği ABD; Makina Mühendisliği ABD; Fizik ABD; Kimya ABD; Matematik ABD; Moleküler Biyoloji ve Genetik ABD; Orta Öğretim Fen ve Matematik ABD. Prof.Dr. İlhan Or, Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi

BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ - FBE Interdisipliner ABD ve Programlar Sistem Kontrol Mühendisliği ABD; Hesaplamalı Bilimler ABD; Mühendislik ve Teknoloji Yönetimi ABD; Finans Mühendisliği ABD; Mekatronik ABD. Otomativ Mühendisliği Programı; Yazılım Mühendisliği Programı; Yakıt ve Enerji Teknolojileri Programı; Tıbbi Sistemler Programı; Yapım Mühendisliği ve Teknolojileri Programı. Prof.Dr. İlhan Or, Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi

Enstitüler Nezdinde Anabilim Dalları’nın Temsili; Enstitü Yönetim Kurulu’nda Bağlı ABD’nın Temsili K/Y: Enstitü Yönetim Kurulu (EYK), Müdür, Müdür Yardımcısı (Yardımcıları) yanısıra, Müdür’ce gösterilen 6 aday arasından Enstitü Kurulu’nca seçilecek üç öğretim üyesinden oluşur. Bu ana prensip çerçevesinde, BU-FBE’de, hem “Dengeli Temsili” gözeten, hem de “ABD’nın Tercihlerini” gözönüne alan bir uygulama: BÜ-FBE teamüllerine göre, 5 kişiden oluşan EYK’nda arzu edilen üye yapısı, Kurul’un, Müdür hariç, (1-2) Mühendislik, (1-2) Fen ve (0-1) Eğitim ABD kökenli, toplam 4 üyeden oluşması ve her ABD’nın zaman içinde dengeli bir biçimde EYK’na üye vermesidir. Bu teamül doğrultusunda, EYK’nda, bir istifa veya görev süresi dolması sonucu boşalma olması durumunda: Enstitü Müdürü, ayrılmakta olan üyenin Mühendis, Fen veya Eğitim kökenli olmasını göz önünde bulundurarak, bağlı ABD arasında “en uzun zamandan beri” EYK’na üye vermemiş olan (1-2) ABD Başkanı ile görüşüp, EYK’na yeni üye vermeyi arzu edip/etmediklerini sorgular. Prof.Dr. İlhan Or, Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi

Enstitüler Nezdinde Anabilim Dalları’nın Temsili; Ayrılan üye mühendis kökenli ise görüştüğü Mühendislik veya Eğitim ABD’nı, fen kökenli ise görüştüğü Fen veya Eğitim ABD’nı, eğitim kökenli ise görüştüğü Mühendislik veya Fen ABD’nı, yeni EYK üyesi önermeye teşvik eder. Bu şekilde, EYK’na uzun zamandan beri üye vermemiş ABD’larından 1-2 yeni aday önerisi temin edilir ve yeni EYK üyesinin belirleneceği EK (seçim) toplantısında (veya öncesinde) yeni aday (adaylar) tüm EK üyelerine duyurulur. EK seçim toplantısında, EYK’nın mevcut üye yapısı ile arzu edilen üye yapısı hatırlatılarak, diğer ABD Başkanları’na EYK üye adayları olup olmadığı sorulur. Şimdiye kadar, diğer (yani, mevcut veya bir önceki EYK’nda üyesi bulunan) ABD’ndan üye yapısını bozabilecek aday önerisi gelmemiştir. EK’nun oy vermeye yetkili üyeleri arasından yapılan seçimle yeni EYK üyesi belirlenir. Prof.Dr. İlhan Or, Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi

Enstitüler Nezdinde Anabilim Dalları’nın Temsili; Enstitü Yönetim Kurulu’nda Enstitü Öğrencilerin Temsili K/Y: Enstitü lisansüstü öğrencileri arasından usulüne göre seçilmiş bir öğrenci temsilcisi EYK toplantılarına oy vermeksizin katılır. Bu doğrultuda, FBE öğrenci temsilcisi iki haftada bir rutin yapılmakta olan EYK toplantılarına davet edilir ve öğrenci dilekçelerinin görüşülüp karara bağlanması sırasında hazır bulunur. Öğrenci temsilcisi bazen kendisi fikrini açıklamak ister ve açıklar; bazen de, Müdür öğrenci temsilcisini tartışılmakta olan konu ile ilgili görüşünü ifade etmeye davet eder. Prof.Dr. İlhan Or, Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi

Enstitüler Nezdinde Anabilim Dalları’nın Temsili; Enstitü Kurulu’nda Bağlı ABD’nın Temsili K/Y: Enstitü Kurulu (EK), Enstitü’ye bağlı ABD Başkanları’ndan oluşur. Bu ana prensip çerçevesinde, BU-FBE’de, Temel (11) ABD Başkanı EK’nun doğal ve oy vermeye yetkili üyesidir. İnterdisipliner ABD Başkanları ile ABD’ları altındaki Programlar’ın Başkanları ise EK toplantılarına oy vermeksizin (gözlemci sıfatı ile) davet edilirler. Bu ayrışımın temel sebebi Interdisipliner ABD’ler ile Programlar’ın kendi ayrı kadrolarının olmaması, bu birimleri oluşturan öğretim üyelerinin, esas itibarı ile, “Temel” ABD öğretim üyeleri olmalarıdır. Prof.Dr. İlhan Or, Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi

Enstitüler’in Üniversite Üst Kurullarında ve Komisyonlarında Temsili; Enstitüler’in Üniversite Üst Kurulları’nda (Senato ve ÜYK) ve Komisyonlar’da Temsili K/Y: Enstitü Müdürleri Üniversite Senatosu’nun doğal üyeleridir. Ayrıca, FBE ve SBE Müdürleri Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Komisyonu’nun üyeleridir. Bu prensip Fakülte, Yüksek Okul ve Enstitü sayısı dengeli Üniversiteler için uygundur. Örneğin, bu uygulama sonucu, BÜ Senatosu’nda, Fakülteler 4x2=8 üye, Yüksek Okullar 2x1=2 üye, Enstitüler 6x1=6 üye ile temsil edilmektedir. Ancak, (Fakültelere göre) Enstitü sayısı çok yüksek veya çok düşük olan Üniversitelerde bu prensibin dengesizlik yaratma potansiyeli vardır. Öte yandan, K/Y Enstitüler’in ÜYK ve diğer Komisyonlar’da üyeliği hakkında kesin birşey söylememektedir. Ne varki, ÜYK’da Enstitüler’in temsiliyeti Üniversite’nin sağlıklı işleyişini yakından etkileyecek bir konudur. Öte yandan, BAP’ın yanı sıra, Lisansüstü Eğitim, Dış İlişkiler, Akademik Kurallar, Lisans Eğitim, Yurtlar Komisyonları gibi Üniversite hayatını yönlendiren komisyonlarda da Enstitüler’in Müdür veya EYK Üyesi nezdinde temsili son derece önemlidir. Prof.Dr. İlhan Or, Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi

Enstitüler’in Üniversite Üst Kurullarında ve Komisyonlarında Temsili; K/Y çerçevesinde, BÜ’de, Enstitüler’in ÜYK’nda temsilini sağlayan bir uygulama: K/Y ÜYK’nın 3 üyesinin, Üniversite’nin tam zamanlı profesörleri arasından, Üniversite Senatosu tarafından seçilmesini öngörmektedir. Bu Kanun hükmü doğrultusunda, ancak BÜ teamüllerine de uygun olarak, BÜ Senatosu (zaman içinde dönüşümlü olarak) bir Enstitü Müdürü’nü ÜYK’na üye olarak belirlemektedir (şu anda bu görev şahsımın üstündedir, daha önce Çevre Bilimleri Enstitüsü Müdürü, ondan önce de Kandilli Deprem Araştırma Enstitüsü Müdürü ÜYK’na üye olarak seçilmişlerdi). K/Y çerçevesinde, BÜ’de, Enstitüler’in önemli komisyonlarda temsilini sağlayan bir uygulama: Üniversite Senatosu önemli komisyonlara üye atamada Enstitü Müdürleri’nin görüşlerini alır; ayrıca, lisansüstü eğitimi etkileme/yönlendirme potansiyeli olan komisyonlara muhakkak FBE ve SBE Müdürleri’ni veya onların önerecekleri EYK üyelerini alır. Prof.Dr. İlhan Or, Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi

Enstitüler’in Üniversite Üst Kurullarında ve Komisyonlarında Temsili; Örneğin, Bilimsel Araştırma Projeleri (lisansüstü öğrencilerin BAP destekli projelerde çalışması, lisansüstü tez destekleri, bilimsel seyahat destekleri); Lisansüstü Eğitim Komisyonu (yeni lisansüstü programlar açılması, program değişiklikleri, lisansüstü yönetmelik değişiklikleri); Dış İlişkiler Komisyonu (yeni öğrenci değişim programları, yeni çift diploma veya ortak diploma programları); Akademik Kurallar Komisyonu (ders tanımları, kredilendirme); Lisans Eğitim Komisyonu (lisans programları açılması ve değişiklikleri, seçmeli dersler, lisansüstü-lisans düzeyi ders dengeleri); Yurtlar Komisyonu (mevcut yurtlardan lisansüstü öğrenciye kontenjan ayrılması, lisansüstü öğrenci yurtları); Burs Komisyonu (lisansüstü öğrencilerin yararlanabileceği burslar). Prof.Dr. İlhan Or, Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi

Temsilin Etkinliği ve Gücü; Enstitü’nün Üniversite Üst Kurullarında Etkin Temsili Enstitü’nün Senato ve/veya ÜYK’nda etkin temsili Müdür’ün diğer üst yöneticilerden (özellikle Rektör ve Dekanlar’dan) bağımsızlığına ve tabanından (yani, Enstitü öğretim üyelerinden) aldığı desteğe bağlıdır. Esasında, K/Y doğrultusunda, Enstitü Müdürü bu pozisyona “atama ile” geldiği için Rektör’le, kadrosu muhtemelen bir Fakülte’de olduğu için de bir Dekan’la ast/üst ilişkisi vardır. Öte yandan, Senato ve ÜYK’nın sağlıklı işlemesi, oy veren üyelerinin bu kurullarda gündeme gelen fikirleri ve önerileri bağımsızca, vijdanlarının sesini dinleyerek, Üniversite’nin bütünü ve yönettikleri birimlerin inandıkları çıkarları doğrultusunda, savunabilmelerine veya eleştirebilmelerine bağlıdır. Keza, üst yönetimin veya başka birimlerin geçmiş icraatlarını da bağımsızca kritike edebilmeli veya destekleyebilmelidirler. Bu çelişkili gibi gözüken durumun çözümü Enstitü Müdürü’nün (esasında, Dekanlar’ın ve Yüksek Okul Müdürleri’nin de) yönettikleri birimdeki öğretim üyelerinden aldığı destekte yatmaktadır. Prof.Dr. İlhan Or, Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi

Temsilin Etkinliği ve Gücü; K/Yçerçevesinde, BÜ’de, Enstitüler’in Senato’da (ve ÜYK’nda) etkin temsilini sağlayan bir uygulama: Rektör’ün Enstitü Müdürü’nü atamasından önce, Enstitü’ye bağlı ABD’ndaki tüm tam zamanlı öğretim üyelerini kapsayan bir “tercih belirleme” seçimi yapılır. “Tercih belirleme seçimini” organize etmek üzere Rektör 3 kişilik bir komite belirler. Bu komite, seçim takvimini belirlemekten, oy vermeye yetkili kişilerin listesini çıkarmaktan, aday olma sürecini belirleyip kişileri aday olmaya davet etmekten, aday önerilerini alıp ilan etmekten, seçimin başarılı sona ermesi kriterlerini belirlemekten, seçimin icrasından (yani, sandıkların kurulması, oy pusularının tedariki, güvenli oy verme ortamı sağlanması, kapalı oy/açık sayım uygulaması), sonuçların ilanından sorumludur. Adayların kendilerini tanıtım biçimine de bu komite karar verir. Rektör “tercih belirleme seçiminin” sonucuna saygı gösterir ve seçimi kazananı “Enstitü Müdürü” olarak atar. Bu tariflenen “tercih belirleme seçimi sonucu atama” süreci yukarıda altı çizilen “Enstitü Müdürü’nün Üst Kurullar’da bağımsız ve vijdanına göre hareket edebilmesini” kolaylaştıracaktır. Prof.Dr. İlhan Or, Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi

Temsilin Etkinliği ve Gücü; Enstitüler’in etkin temsilini ve çalışmasını kolaylaştıran bir diğer prensip, Lisansüstü Eğitim ile ilgili konularda, Üniversite Senatosu ve ÜYK hariç, hiçbir birimin veya Komisyon’un EYK ve EK kararlarını engelleyememesi, bozamaması, sadece Senato’ya veya ÜYK’na olumsuz görüşlerini ve kritiklerini aktarabilmeleridir. Bu çerçevede Enstitü ile muhtelif Üniversite Komisyonları arasındaki ilişkilerin iyi tanımlanıp sürdürülmesi önemlidir. Komisyonlar EYK ve EK’dan gelen önerileri kendi başlarına reddedemezler; ilgili değişiklik önerilerini Enstitü’ye iletebilirler. Ancak, kesin karar mercii Senato veya ÜYK’dur. Enstitüler’in etkin temsilini ve çalışmasını kolaylaştıran bir diğer prensip de mali kaynaklarının (bütçesinin) yeterli olmasıdır. Yani, Müdür’ün (veya EYK’nun) lisansüstü eğitim ile ilgili olarak, öngöreceği tüm seyahat gereksinimleri, hizmet ve ekipman alımları için yeterli kaynak tahsisi sağlanmış olmalıdır. Yeterli kaynak tahsisi idealde Enstitü’nün kendi bütçesinde olmalıdır. Öte yandan BÜ’de bu tam böyle değildir. Şemsiye Enstitülerin (FBE, SBE) çok kısıtlı, iskelet bütçeleri vardır (bu bütçeden sadece maaşlar, kırtasiye ve ekipman bakımları ve öğrenci bilimsel seyahatlerini karşılanmaktadır). Prof.Dr. İlhan Or, Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi

Temsilin Etkinliği ve Gücü; Katma bütçe dışı önemli bir bütçe kalemi ise FBE’ne bağlı 2. öğretim programlarından gelen Enstitü payıdır (ki tamamı lisansüstü öğrencilerin bilimsel seyahat desteği için kullanılmaktadır); hatta, son yıllarda bu kalem Rektörlük bütçesinden gelen ek fonlarla önemli oranda zenginleştirilmiştir. FBE’nün tüm diğer maddi gereksinimleri ise, Enstitü’nün talebi üzerine, doğrudan Rektörlük bütçesinden karşılanmaktadır (örneğin şahsımın ve Müge Hoca’nın Isparta seyahati giderleri veya yeni bir bilgisayar sistemi kurulması için bu kaynak kullanılmaktadır). Bu sistem, uzun vadede stabil, güven verici görünmese bile, BÜ’nde uzun yıllardır sorunsuz çalışmaktadır (sanırım burada Üniversite’nin nisbeten küçük boyutu ve güçlü gelenekleri sistemik instabiliteyi azaltmaktadır). Prof.Dr. İlhan Or, Müdür, Fen Bilimleri Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi