SEVK (TAŞIMA )BELGELERİ En geniş tanımı ile ihracata ve ithalata konu olacak ürünün nakliyeciye teslim edilerek yüklendiğini gösteren ve varış yerine gönderilme esaslarını içeren nakliyeci tarafından düzenlenen belgelerdir. Sevk belgelerinin önemli özelliği : Nakliyeci ile gönderici (ihracatçı) arasında akdedilen bir sözleşme niteliğindedir. Malların nakliyeci tarafından alındığını ve varış yerine kadar götürülmek üzere yola çıkarıldığını gösterir.

1.KONŞİMENTO (BİLL OF LADİNG ) Hukuk terminolojisinde “konişmento” olarak ifade edilir.Malın,taşıma şirketine satış sözleşmesinde belirtilen esaslar çerçevesinde teslim edildiğini ,gemiye yüklendiğini ve ithalatçıya gönderilmek üzere yola çıkarıldığını gösteren taşıma belgesidir.Denizyolu ile taşımada kullanılır.Ancak hava ve karayolu ile yapılan taşımalarda kullanılan diğer sevk belgeleri için de piyasa uygulamalarında zaman zaman genel bir ifade olarak bu tabir kullanılır.

Denizyolu konşimentosu kıymetli evrak olması nedeniyle diğer taşıma belgelerinden faklı bir konuma sahiptir. Taşıyıcıya teslim edilen malların üzerindeki mülkiyet hakkı konşimentodan ayrı olarak ileri sürülemeyeceği gibi başkalarına da devredilemez. Bu nedenle konşimentoda yazılı malların teslimini isteyebilmek için mutlaka konşimentonun ibrazı ve bu hakkın devredilebilmesi için de mutlaka konşimentonun teslimi zorunludur.

TTK ‘nundaki tanıma göre : Taşıyan veya onu temsil eden kaptan veya yetkili bir acente tarafından tek taraflı olarak düzenlenen ve yükün taşınmak üzere teslim alındığı onayını ve taşındıktan sonra da varma limanında belgenin hak sahibi görünen hamiline , aynen teslim edileceği taahhüdünü içeren kıymetli bir evraktır. Bir taşıma sözleşmesinin yapıldığını ispatlayan,eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını veya gemiye yüklendiğini gösteren belgedir.

Konşimentonun üç temel işlevi vardır: 1.İthalatçıya gönderilecek malların taşıyıcı tarafından teslim alındığını gösterir 2.Taşıyıcı ile taşıtan arasında yapılan bir taşıma sözleşmesidir 3.Gönderilen malı teslim eden ve mal üzerinde mülkiyet hakkı ifade eden bir belgedir.

T.T.K. Md.1098 göre konşimentoda olması gereken bilgiler aşağıdaki gibidir; 1)Taşıyanın ad ve soyadı / Ticaret unvanı, 2)Kaptanın adı ve soyadı, 3)Geminin adı ve tabiiyeti,(uyruğu ) 4)Yükletenin adı ve soyadı / Ticaret unvanı, 5)Gönderilenin adı ve soyadı / Ticaret unvanı, 6)Yüklemenin yapılacağı liman, 7) Tahliyenin yapılacağı liman veya buna dair talimat alınacak yeri, 8)Gemiye yüklenen veya taşınmak üzere teslim alınan malların; ** Cinsi, ** Ölçüsü, ** Sayı, tartı veya adeti, ** Markaları 9)Tanzim olunduğu yer ve günü 10)Tanzim olunan nüshaların sayısı

Yaklaşık XIV. Yüzyılda gemi sahibi tarafından düzenlenen ve tacirden malların teslim alındığını gösteren bir belge olarak ortaya çıkmıştır.Malın türünü,miktarını ve hangi şartlar altında teslim alındığını simgelemekte idi. XVIII. yüzyılda ise konşimento kıymetli evrak özelliğini kazanmıştır.

Konşimento çeşitleri ve niteliği : Düzenlenmesi Bakımından 1)Yükleme Konşimentosu :Yükün gemiye yüklenmesini müteakip düzenlenen konşimentodur.Malların yüklendiği kaydını taşıyan konşimentodur. Bankalar işlemlerin takibinde genellikle bu tür konşimentoyu tercih ederler. 2)Tesellüm Konşimentosu : Yükün taşınmak üzere taşıyan tarafından teslim alınmasından hemen sonra fakat henüz gemiye yüklenmeden düzenlenen konşimentodur. Bu konşimentonun düzenlenebilmesi için yükün taşıyanın zilyetliğine geçmesi gerekmektedir. Bazen malların taşıyıcıya teslimi ile gemiye yüklenmesi arasında belirli bir süre geçer. Bankalar bu konşimentoyu kabul etmezler. Ancak ticaret hayatının ortaya çıkardığı ihtiyaçlar tesellüm konşimentosunun kullanılmasını gerektirmiştir. Bu konşimentolar üzerine gemi adı, yükleme tarihi ve mal yüklenmiştir ibaresi yazılarak yükleme konşimentosuna dönüştürülürler.

Rezerv Durumuna Göre 1)Temiz Konşimento: Malların dış görünüşteki sayı,düzen ve durumları hakkında herhangi bir şerh içermeyen konşimentolara “temiz” konşimento denir.Malların gemi sahibince iyi durumda teslim alındığını belirtir. Malların veya ambalajların kusurlu olduğunu açıkça gösteren ek bir ibare veya kayıt taşımayan konşimentodur. 2)Rezervli Konşimento (Kirli Konşimento): Malların dış görünüşteki sayı,düzen ve durumları hakkında herhangi bir rezerv içeren konşimentolara denir. İhraç edilecek mallarda veya ambalajlarında bir kusur veya eksiklik varsa taşıyıcı firma bu mesuliyeti üzerine almamak için durumu konşimentoda açıkça belirtir. Temsil ettiği malların veya ambalajların kusurlu olduğuna dair üzerinde ifadeler bulunan konşimentolara kirli konşimento denir.

Nama yazılı konşimento Nama yazılı konşimentolar ithalatçının adına düzenlenir. İthalatçının adına düzenlendiği için bu tür konşimentoların ciro ile bir başkasına devri mümkün değildir. Bu nedenle bankalar tarafından pek tercih edilmezler.

Emre yazılı konşimento İthalatçının, ithalatçının bankasının veya malı yükletenin emrine düzenlenmiş konşimentolardır.Kimin emrine düzenlendiği belirtilmeyip sadece emre yazılı olarak düzenlenen konşimentolar yükletenin emrine düzenlenmiş olarak kabul edilir. Emre yazılı konşimentoların ciro ile devri mümkündür. Uygulamada bazen ithalatçının bankası kendisini garantiye almak için konşimentonun kendisinin emrine yazılmasını istemektedir. Böylece konşimento bankaya ulaştığı zaman banka önce mal bedelini ithalatçıdan alacak daha sonra ciro ile konşimentoyu ithalatçıya devredecektir. Aksi halde ithalatçının malı taşıyıcıdan teslim alması ve ithalata ilişkin gümrük işlemlerini tamamlaması mümkün değildir.

Hamiline yazılı konşimento Bu tür konşimentolarda alıcı kısmına hamiline ibaresi yazılır. Konşimentoyu kim elinde bulunduruyorsa o kişi mallar üzerinde hak sahibi sayılacağından taşıyıcıdan malların kendisine teslimini isteyebilir. Taşıdıkları risk nedeniyle bu tür konşimentoların uluslar arası ticarette kullanımına az rastlanmaktadır.

2.TAŞIMA SENETLERİ(WAYBİLLS): Denizyolu taşımacılığında konşimento kullanılırken karayolu, demiryolu ve havayolu taşımacılığında bazı taşıma senetleri kullanılmaktadır. Bunların konşimentodan temel farkı malın mülkiyetini temsil etmemeleri ve ciro ile devirlerinin mümkün olmamasıdır.

Dış ticaret işlemlerinde kullanılan başlıca taşıma senetleri : Havayolu taşıma senedi (Airwaybill) Demiryolu taşıma senedi (Rail Consignment Note ) (CIM) Karayolu taşıma senedi (CMR/ Consignment Note ) (Convention Merchandise Rouiter)

Karayolu taşıma senedi (CMR): Karayolu ile taşınacak malların uğrayabileceği zararın nasıl karşılanacağı ve taşıyıcı ile alıcı arasındaki sorumluluk ilişkisini düzenlemek amacıyla çeşitli ülkeler arasında Karayolu Mal Dolaşımı (CMR) anlaşması adı altında bir sözleşme imzalanmıştır. Sözleşme, karayolu ile eşya taşımacılığında taraflar arasındaki ilişkiyi ve bu ilişkiler çerçevesinde ortaya çıkabilecek hak ve sorumlulukları tanımlamaktadır. 1956 yılında 21 ülke tarafından imzalanan CMR sözleşmesine günümüzde çok sayıda ülke taraf olmuştur.

CMR, Malların taşıma şirketi tarafından varış yerine kadar karayolu ile götürülmek üzere teslim alındığını gösteren bir taşıma belgesidir. Kıymetli evrak niteliğinde olmadığı gibi ciro ile devri de mümkün değildir. CMR 3 ayrı nüsha halinde düzenlenerek gönderici ve taşıyıcı tarafından imzalanır. Senedin birinci nüshasını gönderen alır, ikinci nüshası mallarla gider, üçüncü nüshası taşıyıcıda kalır.

CMR anlaşması ile taşıyıcının sorumlulukları düzenlenmektedir Taşıyıcı malları teslim aldığı andan teslim edinceye kadar bunların kısmen veya tamamen kaybından ve ortaya çıkacak hasardan sorumludur. Eğer kayıp ve hasar veya gecikme taşıyıcının hatasından değil de talep sahibinin verdiği talimattan, mallara has bir kusurdan veya taşıyıcının önlemesine imkan olmayan durumlardan ileri geliyorsa taşıyıcı sorumluluktan kurtulur. Ancak taşıyıcı taşımak için kullandığı kusurlu taşıttan, bu taşıtı kiraladığı şahsın veya çalışanlarının hata ve ihmallerinden sorumludur.

Havayolu taşıma senedi (AWB): Havayolu taşıma şirketlerince, malların uçakla taşınmak üzere teslim alındığını gösteren, malların mülkiyetini temsil etmeyen bir taşıma senedidir. Gönderilenin adına düzenlenirler ve kıymetli evrak niteliğinde olmadıkları için ciro ile devirleri mümkün değildir.

Demiryolu hamule senedi (CIM): Malların demiryolu ile uluslar arası taşınmasına ilişkin kurallar 1952 yılında Uluslar arası Demiryolu Taşımacılığı Konvansiyonu (CIM) ile düzenlenmiştir. Demiryolu hamule senedi trenle malların demiryolu idaresince taşınmak üzere teslim alındığını gösteren belgedir. Bu belge malın mülkiyetini temsil etmediği gibi ciro ile devredilemez.

Nakliyeci makbuzları: Malların kamyonla veya trenle gönderilmesi durumunda taşıma komisyoncuları tarafından malların teslim alındığını gösteren taşıma belgeleridir. İhracatçılar malların ithalatçı ülkeye sevkini bazen nakliye komisyoncuları vasıtasıyla gerçekleştirebilirler. Özellikle ihraç edilecek mallar az ise bu malların komisyoncular vasıtasıyla sevk edilmesi ihracatçı açısından daha ekonomik olmaktadır. Nakliye komisyoncuları çeşitli ihracatçılardan aldıkları malların bir nakliye şirketi ile anlaşarak taşınmasını sağlamaktadırlar. Nakliye komisyoncuları ihracatçılardan topladıkları aynı yönde gidecek olan malları bir taşımacılık şirketine taşıtırlar ve taşıma şirketinden kendi adlarına taşıma senedi alır. Gönderene ise, malı teslim aldıklarına dair kendi nakliyeci makbuzlarını verirler. Nakliye makbuzları malın mülkiyetini temsil etmezler ve ciro ile devredilemezler.

Fiata taşıma belgeleri: Uluslararası Taşıma Acente Birlikleri Federasyonu (FIATA)’ya üye olan taşıma şirketlerinin düzenlediği taşıma belgelerine verilen genel isimdir. Fıata , forwarderların uluslar arası alanda kurallarını belirleyen ve denetleyen kurumdur. Forwarder :İthalatçı ve ihracatçıların Uluslar arası taşıma işlerini organize eden genellikle kendi aracı olmayıp bu eksikliği outsourcing (dış kaynak kullanımı ) ile gideren taşımacılık firmalarına verilen genel ad.

Taşıma şirketi, malları ismi belirtilen alıcıya teslim etmek üzere alır ve karşılığında bu belgeyi düzenleyerek orijinal nüshayı ihracatçıya verir. Malların alıcıya teslimi veya taşımanın değiştirilmesi, iptali ..vb işlemler için bu nüshanın taşıma şirketine ibrazı gerekmektedir. FIATA tarafından standart şekle sokularak kullanılan ve taşınmak üzere teslim alınan mallar karşılığında verilen makbuzlara FIATA belgeleri denir. FIATA belgeleri aslında birer nakliyeci makbuzudur. FIATA’ya üye olan karayolu taşıma komisyoncuları tarafından düzenlenen bu belgeler, malları temsil etmez sadece malların sevk edilmek üzere teslim alındığını gösterirler. ele

TIR karnesi: TIR karnesinin amacı, karayolu ile yapılacak uluslar arası taşımacılığı kolaylaştırmak ve formaliteleri basitleştirmektir. Birleşmiş Milletler Teşkilatı tarafından 1959 yılında TIR karneleri himayesinde Milletlerarası Eşya Nakliyatına İlişkin Gümrük Sözleşmesi (TIR sözleşmesi ) hazırlanarak 41 ülke tarafından imzalanmıştır. Daha sonra bu sözleşmenin yerini almak üzere 1975 yılında Birleşmiş Milletler teşkilatınca yeni TIR sözleşmesi hazırlanmış ve 62 ülke tarafından imzalanarak kabul edilmiştir.

TIR rejimi altında taşınan eşyadan yol boyu gümrük idarelerince ithal veya ihraç vergi ve resimleri tahsil edilmez veya teminat alınmaz. Mühürlü karayolu taşıtları, taşıt dizileri, konteynerlerde taşınan taşınan eşya genel kural olarak yol boyu gümrük idarelerince muayeneye tabi tutulmaz. Bununla beraber gümrük makamları istisnai durumlarda ve özellikle bir yolsuzluk şüphesi halinde suiistimalleri önlemek için taşınan eşyayı muayene edebilirler.

TIR sözleşmesi kapsamında mallar TIR karnesi himayesinde sevk edilmektedir. TIR karnesi Milletlerarası Kara Taşımacılığı Birliği (IRU) tarafından dağıtılmaktadır. Her üye ülkede bir kefil kuruluş bulunmaktadır. Bu kefil kuruluşlar IRU’ya karşı sorumlu olup, bu kuruluşa karşı taahhüt altına girmişlerdir. Bu taahhüt taşımacıların TIR sözleşmesinin gereklerine aykırı hareket etmeleri halinde ödenmesi gereken vergi, resim ve harçlar ile gecikme faizinin kefil kuruluş tarafından peşin olarak ödeneceği garantisini içermektedir. Türkiye’de bu kefil kuruluş Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’dir. (TOBB)

TIR karneleri Türkiye’de ticaret odalarında dağıtılır ve taşıma işlemi bitince yine aynı kuruluşa iade edilir. TIR karnesi sadece uluslararası nakliye yapabilme yetki belgesi (C-2) olan firmalar aracılığı ile kullanılır. Karayoluyla uluslararası taşımacılık ve bu taşımalarla ilgili acentelik ve komisyonculuk yapılabilmesi için Ulaştırma Bakanlığından yetki belgesi alınması zorunludur. Yetki belgesi almaksızın veya yetki belgesinde yazılı şartlara aykırı olarak uluslar arası yolcu ve eşya taşımacılığı ile bu işlerle ilgili acentelik ve komisyonculuk yapılamayacağı gibi, şartlara uygun olmayan taşıtlarla da uluslararası yolcu ve eşya taşımacılığı yapılamaz.

Yetki belgesi türleri A,B,C,E,F,G,H, yetki belgesi olmak üzere 7 adettir. C yetki belgesi karayoluyla uluslar arası eşya taşımacılığı yapacaklara verilir. C yetki belgesinin C1,C2,C3,C4,C5 olmak üzere 5 farklı şekli vardır. C2 yetki belgesi, belirli bir zaman tarifesine uymaksızın eşya durumuna göre sefer düzenleyerek taşıma yapacaklara verilir. TIR karnesi 14 sayfadır. Her ülkeye giriş ve çıkışta bir sayfa (volet 1- volet 2 ) koparılarak gümrük idaresine verilir. TIR karnesinin dip koçanları ise IRU’ya gönderilmek üzere ticaret odasına iade edilir.