TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI II DERS XI ANLATIM BOZUKLUKLARI I

Her cümle belli bir düşünceyi, duyguyu aktarmak için kurulur Her cümle belli bir düşünceyi, duyguyu aktarmak için kurulur. Bu cümlenin, ifade edeceği anlamı açık ve anlaşılır bir biçimde ortaya koyması gerekir. Ayrıca mümkün olduğunca gereksiz unsurlardan arındırılmış olmalıdır bu cümle. İşte bu özelliği göstermeyen cümleler, anlatım bakımından bozuktur.

Anlatım bozukluklarını kavramak ya da çabuk fark edebilmek her şeyden önce sözcüklerin anlamlarını ve türlerini iyi bilmeye, cümle yapısını ve ögelerini tanımaya, noktalamanın anlam üzerindeki etkisini anlamaya bağlıdır. Anlatım bozuklukları genel olarak iki bölümde incelenebilir: Anlamsal (Anlama Dayalı) Anlatım Bozuklukları, Yapısal (Yapıya Dayalı) Anlatım Bozuklukları

1. ANLAMA DAYALI ANLATIM BOZUKLUKLARI 1.1. Sözcüğün Gereksiz Kullanımı İyi bir anlatımın temel özelliklerinden biri “duruluk” tur. Duruluk, anlatımda gereksiz sözcük veya sözcüklere yer vermemektir. Bu tip anlatım bozukluklarında; aynı anlama gelen iki sözcük bir arada kullanılmış olabilir veya bir sözcüğün anlamı cümledeki başka bir sözcüğün anlamını içeriyor durumdadır.

ÖRNEK: •Sağlık ve sıhhat insanın en büyük hazinesidir. (eşanlamlı sözcükler) •Kardeşim ne istediğini sessizce kulağıma fısıldadı. (fısıldamak sözcüğünde "sessizce" anlamı gizlidir.) •Bu olaya verilen tepkiler kişiden kişiye göre değişir. •En yakın arkadaşıyla aşağı yukarı iki üç yıldan beri görüşmüyor.

1.2. Yanlış Sözcük Kullanımı Bu tür anlatım bozuklukları, sözcüklerin anlam farklılıklarının tam olarak bilinmemesinden kaynaklanmaktadır. Yazılış ve okunuş bakımından birbirlerine çok benzeyen veya aralarında ilgi ya da yakınlık bulunan; fakat anlamları farklı olan bazı sözcükler cümlede birbirinin yerine kullanılırsa anlatım bozukluğu meydana gelir.

•Yöneticilerin sorumsuzluğu şirketin iflas etmesini sağladı •Yöneticilerin sorumsuzluğu şirketin iflas etmesini sağladı. (neden oldu) •Bu sene Atatürk Lisesinde öğretim görüyor. (öğrenim) •İş başvurusu için dört resim istediler. (fotoğraf) •Çok üzgün olmasına karşılık, bunu belli etmemeye çalışıyordu. (karşın) •Düşüncelerimiz arasında ayrıcalık giderek büyüyor. (ayrım) •İçeri girdi, önce kendini tanıştırdı. (tanıttı) •Çömleğin üzerine yazılmış desenlere hayranlıkla bakıyordu. (çizilmiş)

1.3. Deyim ve Atasözlerinin Yanlış Kullanımı Deyimler ve atasözlerinin anlamlarına uygun olmayan cümlelerde kullanılmaları anlatım bozukluğuna neden olur. Bunlar kalıplaşmış ifadeler olduğundan içlerindeki sözcüklerin ne kendileri ne de yerleri değiştirilebilir. Deyim ve atasözlerinin yapısının bozulması da anlatım bozukluğu oluşturur.

ÖRNEK: Eşim işyerinde üstlerinin gözüne batarak kısa zamanda terfi aldı. (girerek)

1.4. Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanılması Dilimizde sözcüklerin dizilimiyle ilgili kurallar vardır. Bir sözcüğün anlamına uygun olmayan bir yerde kullanılması anlatım bozukluğuna neden olur.

ÖRNEK Konuşma dilini en iyi yazıya aktaran Orhan Veli'dir. (Konuşma dilini yazıya en iyi aktaran Orhan Veli'dir.)

1.5. Anlam Belirsizliği Cümlelerde anlam belirsizliği 3 sebepten olabilir: zamir eksikliği, noktalama eksikliği, karşılaştırma hatası.

ÖRNEK: •Zamir eksikliği: Okula gitmediğini bugün öğrendim. (Bu cümlede kimin okula gitmediği belli değildir: senin, onun, onların) •Noktalama eksikliği: Gazeteci bayanın sözlerini dikkatle dinledi. (özne bayan bir gazeteci mi?/gazeteci mi? Gazeteciden sonra virgül konursa anlatım bozukluğu giderilmiş olur.)

1.6. Mantık ve Sıralama Yanlışlığı Cümlede verilen kavramların önem sırasının karıştırılması ya da cümlenin mantıksal açıdan yanlış oluşturulması sonucunda ortaya çıkan anlatım bozukluklarıdır.

ÖRNEK: Bırakın çayını karıştırmayı kek bile yapamaz o. (Mantıken zor olan kek yapmaktır, fakat bu cümlede çayı karıştırmak daha zor görünüyor.)

1.7. Anlamca Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması Cümlelerde anlamca çelişkinin olması da anlatım bozukluğu sebebidir. Genellikle cümlede kesinlik/ihtimal, yaklaşıklık/net sayı anlamları içeren sözcüklerin bir arada kullanılmasından kaynaklanır.

Mutlaka notları değişmiş olabilir. ÖRNEK: Mutlaka notları değişmiş olabilir.

KAYNAKLAR Korkmaz ,Z., Ercilasun, A., Gülensoy, T., Parlatır, İ., Zülfikar, H., Birinci, N. (2010). Türk Dili veKompozisyon, (Genişletilmiş 4. Baskı), Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım. Kolcuoğlu, H. (Ed.).(2009).Türk Dili Ders Kitabı, İstanbul: Kalemus Yayıncılık Karaağaç, G., Yavuzer, H. (2011). Yükseköğretimde Türk Dili ve Kompozisyon, Ankara: Okutman Yayıncılık