Beynəlxalq ərzaq və istehlak malları bazarı Müəl. Elşən BAĞIRZADƏ Axundov Hüseyn Dİ-4

Plan: Ərzaq Ərzaq sənayesi Ərzaq emalı Ərzaq markaları Ərzaq təhlükəsizliyi təşkilatları BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı

Ərzaq təminatı Etibarlı ərzaq təminatı hər bir ölkənin iqtisadi sabitliyinin və sosial dayanıqlılığının başlıca şərtidir. Ona görə də cəmiyyətin hər bir üzvünün əsas ərzaq məhsullarına olan tələbatının tam ödənilməsi üçün davamlı olaraq müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi çox vacibdir. Son bir neçə ildə enerji daşıyıcılarının qiymətinin kəskin artması, aparıcı ölkələrin maliyyə bazarında baş verən neqativ meyillər, habelə əhalinin sayının çoxalması nəticəsində ərzaq məhsullarına olan tələbatın yüksəlməsi, iqlim dəyişkənliyi, su ehtiyatlarının məhdudluğu və digər səbəblərə görə əsas ərzaq məhsullarının dünya bazarlarında qiymətləri artmağa başlamış, bəzi ölkələrdə ərzaq qıtlığı real təhlükəyə çevrilmişdir.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) məlumatına görə əgər 1950-1985-ci illərdə ərzaq istehsalının illik artımı 30 milyon ton, 1985-1995-ci illərdə 12 milyon ton təşkil edirdisə, 2030-cu ilədək bu göstərici cəmi 9 milyon ton səviyyəsində olacaqdır.

Ərzaq malları Ərzaq malları müхtəlif əlamətlərə görə təsnifləşdirilir. Mənşəyinə, tərкibinə, təyinatına və s. əlamətlərə görə təsnifləşdirmələr ərzaq malları üçün хaraкteriкdir. Iхracatda mallar aşağıdaкı кimi qruplaşdırılır: - mənşəyinə görə – bitкi, heyvanat və mineral məhsullar; - emalına görə – хammal, yarımfabriкat və hazır məhsul; - кimyəvi tərкibinə görə – кarbohidratlarla, zülalla, yağla və mineral maddələrlə zəngin olanlar; - təyinatına görə – yeyinti və tamlı mallar.

Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatı 2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı Azərbaycan Respublikasında əhalinin etibarlı ərzaq təminatı dövlətin iqtisadi siyasətinin başlıca istiqamətlərindən birini təşkil edir. Hələ keçən əsrin 90-cı illərinin ortalarında ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Müstəqil Dövlətlər Birliyi məkanında analoqu olmayan torpaq islahatları həyata keçirilmiş, kənd təsərrüfatı istehsalçılarına yardım mexanizmləri formalaşdırılmış, beynəlxalq təşkilatlarla birlikdə bu sahədə əhəmiyyətli layihələrin icrasına başlanmışdır. 2001-ci ildə ölkə Prezidentinin Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasının ərzaq təhlükəsizliyi Proqramı” təsdiq edilmiş və bu Proqram çərçivəsində görülmüş işlər nəticəsində kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının istehsalı əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır.

Azərbaycan Respublikasında ərzaq məhsulları ilə təminat sahəsində mövcud vəziyyət Əhalinin etibarlı ərzaq təminatının başlıca şərtlərindən biri makroiqtisadi sabitliyə əsaslanan davamlı inkişafın əldə olunması və əhalinin gəlirlərinin fizioloji normalara əsaslanan tələbatının ödənilməsini təmin etməsidir. Son beş ilin iqtisadi göstəricilərinin təhlili göstərir ki, Azərbaycan bu illər ərzində nəinki makroiqtisadi sabitliyi qoruyub saxlamış, hətta iqtisadi artıma görə dünyanın aparıcı ölkələrindən birinə çevrilmişdir. 2007-ci ildə 2002-ci illə müqayisədə ümumi daxili məhsul real ifadədə 2,6 dəfə artmışdır. Bu artım həm neft-qaz sektorunun, həm də qeyri-neft sektorunun dinamik inkişafı sayəsində mümkün olmuşdur. Həmin illərdə qeyri-neft sektorunun real artımı 76,1 faiz təşkil etmişdir. Bu illər ərzində ümumi daxili məhsulun adambaşına düşən həcmi 4,7 dəfə artaraq 3692 ABŞ dollarına çatmışdır.

2010-cu ildə əsas taxıl istehsalçıları

2010-cu ildə əsas ət istehsalçıları

2010-cu ildə əsas süd məhsulları istehsalçıları

2010-cu ildə əsas tərəvəz istehsalçıları

Ərzaq şirkətləri

Ərzaq markaları İstehlakçılar artıq onların ərzaqlarının haradan gəlməsi haqqında daha xəbərdar olurlar. Dünya əhalisi genetikası dəyişdirilmiş ərzaqlardan qaçmağa çalışsa da, bu hər bir zaman ona müəssər olmur. İnsanlar məqsədi yerli və daha çox vitaminli ərzaq qəbul etməkdir. Amma belə ərzaqlar həm daha bahadır, həm də qış aylarında bu ərzaqları tapmaq çox çətinləşir. Beləliklə, əhalinin çoxu böyük konqlemaratları dəstəkləməyə davam edir. Amerika Birləşmiş Ştatlarının bəzi böyük şirkətlərini nəzərdən keçirək.

PepsiCo Baxmayaraq ki, Pepsi-Colanı “ərzaq” adlandırmaq mübahisələdir, PepsiCo spirtsiz içkilər dünyasında ən qabaqcıl yerlərdən birini tutur. Şirkət 1898-ci ildə təsis olunmuşdur. Ötən ildə bu korporasiyanın gəliri 44.3 milyarda $-a bərabər idi. Gatorade and Propel idman içkiləri və Mountain Dew and SoBe içkiləri brendləri də PepsiCola-ya məxsusdur. Daha təəccüblüsü odur ki, Frito-Lay da Pepsiyə məxsusdur, hansı ki, çoxlu sayda qəlyanaltı qidaları istehsal edir. Bunlara Ruffles, Lay’s, Tostitos və Fritos-u misal göstərmək olar. Pepsi şirkətini əsas rəqibi Coca-Cola bu ili 31 milyard $ gəlirlə başa vurmuşdu.

Nestle... ... dünyanın lider qidalanma və sağlamlıq şirkətidir. Şirkətin əsas məqsədi “ Yaxşı ərzaq, Yaxşı həyat”-dır. Nestle kompaniyası 140 ildən artıq inkişaf yolu keşmişdir. Şirkətin yaranması 1866-cı ildə İsveçrədə süd zavodunun açılması ilə başlayıb və hal-hazırda dünyanın bir çox ölkəsində 328 000 işçisi ilə fəaliyyət göstərir. 2011-ci ildə şirkətin satışları təxminən 83.7 milyard İsveçrə Frankına (90 milyard $) bərabər olmuşdur.

BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (ing. Food and Agricultural Organization of the United Nations, FAO) — vəzifəsi əhalinin kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təminatını yaxşılaşdırmaq məqsədilə fərdi və kollektiv fəaliyyətlər aparmaq və həmçinin kənd təsərrüfatının inkişafı məsələləri üzrə hökumətlərarası təşkilatların işlərini əlaqələndirmək üçün BMT-nin ixtisaslaşdırılmış təşkilatı. FAO-nun baş qərargahı – Romada (İtaliya) yerləşir 1945-ci ildə yaradılmışdır. Əsas vəzifələrindən biri – kənd təsərrüfatı istehsalı, meşə və balıq təsərrüfatında inkişaf etməkdə olan ölkələrə köməkдарлыг göstərməkdir. Inkişaf etmiş kapitalist ölkələrdən birbaşa ərzağın birbaşa çatdırılması, kənd təsərrüfatı üçün hazırlanması və təkrar hazırlanmasında elmi araşdırmaların və işlərin həyata keçirilməsi və təşkilinə köməklik daxil olmaqla, FAO yardımı maddi və qeyrmaddi xarakter daşıyır. FAO milli və beynəlxalq miqyaslı tədbirlərdə iştirak edir.

FAO konfransı Bakı 2012 FAO-nun Avropa üzrə 28-ci regional konfransı cari ilin aprelin 17-19-da Bakıda keçiriləcək. İclasda FAO-nun növbəti iki ildə region üçün nəzərdə tutulan büdcəsi və kənd təsərrüfatı, meşəçilik və balıqçılıq sahələrinin inkişaf etdirilməsi sahəsində region üçün prioritetlər müzakirə ediləcək. Konfransın əsas texniki mövzusu müxtəlif ölkə qrupları üzrə ərzaq təhlükəsizliyinin təhlilinə əsaslanacaq “Regionda ərzaq təhlükəsizliyi üzrə siyasətlər, bu sahədə perspektivlər və çətinliklər” olacaq.

Ərzaq təhlükəsizliyi Ərzaq təhlükəsizliyi sivil dövlətlərdə Milli təhlükəsizliyin əsas elementlərindən biridir. Dövlət vətəndaşının təhlükəsiz ərzaq istehlakına çox ciddi yanaşır. Ərzaq təhlükəsizliyi təşkilatları:

Ərzaq təhlükəsizliyi üzrə beynəlxalq assosiasiya Ərzaq təhlükəsizliyi üzrə beynəlxalq assosiasiya – (International Association for Food Protection) 1911-ci ildə keyfiyyətli süd istehsal etmək məqsədi ilə ABŞ-da yaradılmışdır. İllər boyu bu təşkilat müxtəlif adlarla fəaliyyət göstərib. 1999-cu ildə bu təşkilatın adı indiki halında yəni Ərzaq təhlükəsizliyi üzrə beynəlxalq assosiasiya olaraq adlandırılmışdır. Təşkilatın əsas məqsədi dünya əhalisini ərzaq təhlükəsizliyi haqqında məlumatlarla təmin etməkdir.

Avropa Ərzaq Təhlükəsizliyi cəmiyyəti Avropa Ərzaq Təhlükəsizliyi cəmiyyəti (European Food Safety Authority) 1990-cu illərin sonunda baş verən ərzaq böhranının ardından, 2002-ci ildə təsis olunmuşdur. Bu təşkilatın məqsədi ərzaq zənciri zamanı baş verə biləcək riskləri əvvəlcədən xəbər vermək və aradan qaldirmağdır.

Azərbaycan Respublikasında ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi Azərbaycan Respublikasında son illər ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, əsas ərzaq məhsullarının keyfiyyətinin yüksəldilməsi, ixrac potensialının artırılması sahəsində xeyli işlər görülmüşdür. Bakı şəhərində, Naxçıvanda və ölkənin digər regionlarında, o cümlədən Cəlilabad, Gəncə, Xaçmaz, Şəki və Saatlı şəhərlərində yüksək maddi-texniki bazaya və kadr potensialına malik müasir tipli laboratoriyalar yaradılmışdır. Həmin laboratoriyalarda bir sıra ərzaq məhsullarının keyfiyyət və təhlükəsizlik göstəricilərinin milli və beynəlxalq standartların tələblərinə uyğun olaraq orqanoleptik, fiziki-kimyəvi, toksiki, mikrobioloji müayinələri aparılır və müvafiq rəylər verilir.

Dünyadakı ölkələrin məqsədi ölkənin hər bir vətəndaşının sağlam və məhsuldar həyat tərzi üçün onun qəbul edilmiş normalara uyğun ərzaq məhsulları ilə tam təmin edilməsinə nail olmaqdır. Bu məqsədə nail olmaq üçün çərçivəsində aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulur: - ölkədə ərzaq məhsulları istehsalını artırmaq; - əhalini təhlükəsiz və keyfiyyətli ərzaq məhsulları ilə təmin etmək; - ərzaq təminatı sahəsində risklərin idarə olunmasını təmin etmək; - ərzaq təminatı sisteminin institusional inkişafını həyata keçirmək və sahibkarlıq mühitini yaxşılaşdırmaq.

SON