Sorumluluk Kavramı ve İlişkili Görülen Kavramlar Açısından Metin Analizi-

SORUMLULUK KAVRAMI Sorumluluk kavramı genellikle kişinin kendi davranışlarının veya kendi yetki alanına giren herhangi bir olayın farkında olması ve davranışlarının ve durumların sonuçlarını üstlenmesi olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca, kişinin kendi davranışlarının ve yetki alanına giren olayın sorumluluğunu hem ahlaki, hem de yasal boyutta üstlenmesi beklenmektedir. Bir başka tanımlamada ise sorumluluk, seçimler yapmak ve bu seçimlerin sonucunu ve etkilerini kabullenmek olarak tarif edilmiştir.

Kişinin kendisine ve başkalarına özen ve bakım göstermesini, yükümlülüklerini yerine getirmesini, toplumsal sürece katılmasını, acıları dindirmeye çalışmasını ve de daha iyi bir dünya için çaba harcamasını sorumluluk olarak tanımlayanlar da olmuştur. Sorumluluk denilince akla yükümlülük, ödev, görev, mükellefiyet, mesuliyet gibi benzer anlamları da gelmektedir.

Sorumluluk kavramlarının tanımlarından hareketle sorumluluğun bazı temel ilkelerle oluştuğunu ve işlediğini belirleyebiliyoruz. Bunları şu şekilde kategorize edebiliriz: -Sorumluluğun ilk boyutu: Yaptığım her şeyden sorumluyum. Eğer iyi yaparsam itibar görürüm. Eğer yapamazsam, kendim yapamadığımı kabul eder suçu başkalarına atmam. -Sorumluluğun ikinci boyutu: İyi bir iş ve hayat tarzı için eğitimimden ben sorumluyum, dolayısıyla benim yapmam gerekenleri kapasitem yeterli olduğu ölçüde kendim ve çevrem için ben yaparım. -Sorumluluğun üçüncü boyutu: Ailem ve çevremdeki diğer kişileri anlayış ve saygı çerçevesinde eğitmekten sorumluyum. Farklı olsak, farklı görünsek ve farklı düşünsek bile bu önemli olmamalı. Önemli olan her birimizin değerli bir insan olmasıdır. -Sorumluluğun dördüncü boyutu: Halkıma, uluslara ve dünyaya destek olmaktan sorumluyum. Bu her bireyi daha adil, daha demokratik ve daha misafirperver olmaya götürür. -Sorumluluğun beşinci boyutu: Dünyayı sevgiyle umursamak ve daima korumaktan sorumluyum. Bu sorumluluğun beşinci prensibidir.

Sorumluluk, ödev ve görev kavramlarını aşar Sorumluluk, ödev ve görev kavramlarını aşar. Bu kavram kişinin Yaradan'a inanması, bağlanması işle birey olarak özgürlüğü arasında yaşadığı iç gerilimini davranış düzeyinde ifade eden kavramdır. Sorumluluk üstlenmek bir taraftan özgürlüğün gerçekleştirilmesi anlamına gelirken öbür taraftan dinin buyruklarını yerine getirmek ve hayatı çeşitli anlam bağlarıyla birlikte kabul ederek düzenlemektir.

Sorumluluk, özgür seçmeye dayanan bir istemdir Sorumluluk, özgür seçmeye dayanan bir istemdir. Tek seçenek olduğunda özgürlükten söz edilemez. Kendisine gösterilen yollardan birini seçmek insana ait olduğu gibi seçimin sonunda meydana gelecek sonuçtan da insanın kendisi sorumludur.

İnsanın başta kendisine olmak üzere ailesine, çevresine, doğaya, devletine olmak üzere pek çok sorumluluğu vardır. Kendimize karşı sorumluluğumuz başta gelen sorumluluğumuzdur. Kuran bize bunun bilgisini çeşitli örnekler kullanarak verir. Mesela duyu organlarımızla elde ettiğimiz algılamalarımızın doğru olup olmadığından birey olarak biz sorumluyuz. “Hakkında bilgi sahibi olmadığın şeyin peşine düşme. Çünkü kulak, göz ve kalp ondan sorumludur.« (İsra/36).

Kuran’da ise sorumluluk şu şekillerde geçmektedir: Enbiya 23: “Allah yaptıklarından sorumlu tutulamaz, ancak onlar yaptıklarından sorumludur.” İsra 36: “Hakkında bilgi sahibi olmadığın şeyin peşine düşme. Çünkü kulak, göz ve kalp ondan sorumludur." Bakara 286: “Allah hiçbir kimseyi, gücünün yetmediği bir şeyle yükümlü kılmaz; lehinde olanı da kendi kazandığıdır, aleyhinde olanı da kendi kazandığıdır. Rabbimiz! Unutur veya yanılırsak bizi sorumlu tutma! Bizden öncekilere yüklediğin gibi bize de ağır yük yükleme.”

Ayrıca “eğer tevbe ederseniz kurtuluşa erersiniz Ayrıca “eğer tevbe ederseniz kurtuluşa erersiniz.” ya da “Bundan böyle her kim, Rabbinden kendisine gelen bir öğüt üzerine faizciliğe son verirse, geçmişte olanlar kendisine ve hakkındaki hüküm de Allah'a kalmıştır. Her kim de yeniden faize dönerse işte onlar cehennem ehlidirler ve orada süresiz kalacaklardır.” şeklindeki ayetler de insana ait olduğu gibi seçimin sonunda meydana gelecek sonuçtan da kendisi sorumludur. Özgürce tercihler yapabilen birey sorumlu olur.

Öğrencilere neden sorumluluk ağır bir yük olarak geliyor Öğrencilere neden sorumluluk ağır bir yük olarak geliyor? Bunun sebeplerinden biri; davranışları anlam bağından kopuk olarak sunmamızdır. Yalıtık enformasyon ya da verilerin bilinmesi yetersizdir. Sorumluluk bilinci, hayattan kopuk ve giderek soyutlaşan davranış modellerini sıralayarak değil bağlamları içine oturtulmuş ve eylemlilik formuna bürünmüş davranışlar üzerinde düşünme becerisi gerçekleştirdiğimiz zaman gelişir.

Sorumluluk duygusu her mesleğin icrasında önemlidir Sorumluluk duygusu her mesleğin icrasında önemlidir. İster öğretmen olsun ister sürücü toplumda yaşanan her istenmeyen durumun meydana gelmesinde bir mesleğin icrasının sorumluluk duygusundan uzak yapılmasında rol oynadığı bilinci kazandırılmaya çalışılmalıdır.

Sorumluluk Bilincinin Eylemlilik Boyutu: Salih Amel Allah, Kur’an’da ölümü ve hayatı insanların en güzel eylemlilik içinde bir ömür sürdürmeleri için yarattığını belirtir. (Mülk/2). İlgili ayette geçen «amel» kelimesi Arapça ’da sürekliliğe işaret eder. Kelime aynı zamanda her türlü eylemliliği gösterir.

Eylemlilik ise her türlü faaliyeti içine alır Eylemlilik ise her türlü faaliyeti içine alır. Bu iç dünyamızda olabilir veya bedensel olabilir yani kalbimizin eylemi olabilir, her türlü düşünsel ve bilişsel eylemliliklerimiz olabilir veya bedensel olabilir. Bunların hepsinin amel kelimesinin anlam içeriğinde görülmesi gerekir. Örneğin imanımız bir eylemliliktir çünkü imanımız öncelikle bilgiye dayanır. Neye ve kime inanacağımıza karar verme sürecimiz bir eylemliliktir.

İlgili ayetteki en güzel (ahsen) kelimesi ise güzelliğin üst sınırlarına atıfta bulunur. Buna göre insan için her türlü güzel eylemlerin sürekliliği amaçlanmaktadır. Bu ayetten eylemle ilgili üç temel nitelendirme vardır. Bunlar çeşitlilik, süreklilik ve güzelliktir. Başta pek çok ayette hep övgü alan ve Allah’ın hoşnutluğunu doğuran davranışların genel nitelemesi amel ve salih/salihat/salihun kelimeleriyle gerçekleşiyor.

İyiliği Emretme ve Kötülükten Alıkoyma ya da Sosyal Sorumluluk Bilinci Kur’an, toplumun kendini iyiye, doğruya, güzele yüzünü çevirerek yürümesini öğütlemektedir. Değerlerin yaşatılması ve zamanın şartlarına uygun formlarla hayata katılması toplumların kendi dinamiklerini harekete geçirmeleriyle mümkün olabilir. Toplumların sahipleri o toplumun bireyleridir. Bireyler toplumun değerleriyle oluşur ve o değerleri çeşitli formlarla yine topluma verirler.

Sorumluluk kavramının, kavramsal netlik modeli içinde ifade ettiği anlama yollarına işaret etmek amacıyla hazırlanan bu dersin kurulumu aşağıdaki kaynaklara dayanmaktadır: Hamidullah, İslam Peygamberi Selçuk, Albayrak, Bozkurt. Kuran ve Birey