Dokumacılık, İ şleme, Örme ve Basma İ şleri

HALK SANATLARı İ nsano ğ lunun varoldu ğ u tarihten günümüze kadar uygarlık el sanatlarıyla içiçe yaşamıştır, yaşamaktadır. İ nsanlar gittikleri, egemen oldukları bölgelerde kendine özgü sanatlarını, bu sanata ilişkin kültürlerine de beraberlerinde götürmüşlerdir. Türkler de tarihin her devresinde, dünya uygarlı ğ ına de ğ erli sanat eserleri arma ğ an etmiş bir ulustur. Türk kültürünün en büyük özelli ğ i binlerce yıl boyunca Orta Asya'dan, Orta Avrupa'ya uzanan geniş bir bölgede etkili olması ve bu bölge kültürlerinden etkilenmesidir.

Anadolu'ya gelişte konar-göçer özellikler taşıyan Türkler'in hayvancılık ve tarımla u ğ raştıkları bilinmektedir. Günümüzde çeşitli nedenlerden dolayı azalan hayvancılık, tarımda uygulanan sınırlı ekimler (kendir, kenevir gibi), yaşanan hızlı göç olgusu, de ğ işen yaşam şartları, hızlı nüfus artışı, üreticilerin yeterince desteklenmemesi, sentetik ürünlerin ortaya çıkması gibi nedenlerden dolayı geleneksel sanatlarımızda hızlı bir kayıp gözlenmektedir. Geçmişten günümüze ulaşabilen halk sanatları, toplumun yapısına göre oluşmuş, yerel özellikler gösteren, etnografik de ğ er kazanmış; ço ğ u sanatsal boyutta ve işlevsel olan, halk tarafından üretilen, kullanılan, alınıp satılan, üretimi bugün gelir getirebilen, kültürel özellik taşıyan ürünlerdir.

DOKUMA Dokuma; e ğ irme veya başka yollarla iplik haline getirilerek veya elyafı birbirine de ğ işik metotlarla tutturularak bir bütün meydana getirme yoluyla elde edilen her cins kumaş, örgü, döşemelik, halı, kilim, zili, cicim, keçe, kolan vb.dir. Geleneksel halk sanatlarımızdan dokumaların hammaddeleri yün, tiftik, pamuk, kıl ve ipekten sa ğ lanmaktadır. Dokumacılık, yapım teknikleri, kullanılan araçlara göre; mekikli, kirkitli, mekiksiz olarak üç grupta incelenebilir. Mekikli dokumalar gücüler yardımıyla gruplar halindeki çözgüler arasında oluşturulan aralıktan, atkı ipinin mekikle geçirilmesi sonucunda elde edilen düz yüzeyli dokumalardır. Ahlat'ta eskiden yünden, günümüzde yün, orlon, söküntü iplerden yapılan dokumalar, genellikle namazlık, mafraş ve yolluklar, mekikli dokumalardır.

HEREKE HALILARI Santimetrekaresinde 100 "DÜ Ğ ÜM" olan hereke halıları En eski örneklerine saraylarda rastladı ğ ımız Hereke halılarının en önemli özelli ğ i, inceli ğ i ve bu inceli ğ i sa ğ layan dü ğ üm sayısı ile tekni ğ i. Bugün en eski örnekleri Topkapı Sarayı Müzesi'nde ve birkaç sarayda bulunan Hereke halılarının tarihi, 1843'te, Sultan Abdülmecid döneminde Osmanlı sanayisinin ilk modern fabrikalarından biri olarak kabul edilen Hereke Fabrika-i Hümâyûnu'nun kurulmasıyla başlar. Bu fabrika; başta, saraylar olmak üzere dönemin eşraf evlerinin döşemelik kumaş, perde ve halı ihtiyacını karşılamak üzere kurulur. 1878’de bir yangınla kullanılamaz hale gelen fabrika, 1882'de yeniden açılır. Sultan II. Abdülhamid devrinde sarayların ihtiyacını karşılamak üzere 1891 yılında halı üretimine başlar. Zamanla dokumaların çeşit ve miktarı artırılır; kalite açısında Avrupa halıları ile rekabet edebilecek düzeye getirilir. Hereke halıları aynı zamanda Osmanlı İ mparatorlu ğ u'nun ilk ihraç ürünlerindendir. Avrupa sarayları onunla süslenir. Girdi ğ i tüm uluslararası fuarlarda birincilik ödülleri ve başarı madalyaları alır.

ÖRME  Geleneksel halk el sanatları içerisinde el örücülü ğ ünün yeri tartışılamayacak kadar önemlidir. Süslemeye ve süslenmeye yönelik bir el sanatı olan örücülük, özellikle Anadolu’da kadınlarımızın boş zamanlarını de ğ erlendirmek için çeşitli basit araçlar kullanarak birbirinden güzel motifler, desenler oluşturmasıyla çok büyük aşama kaydetmiştir.  Örgü’nün Türkler’de kullanıldı ğ ını gösteren ilk tarihi belgeler, M.Ö yüzyıllar arasında, Orta Asya’da Hun Devri’nde görülmektedir. Arkeolojik kazılarda, Hun döneminde kullanılan yün çorapların konç kısmının, koç boynuzu motifleriyle süslenmiş oldu ğ u görülmektedir.  İ nsanlık tarihi kadar eski olan örme sanatı, insan yaşamının geçirdi ğ i gelişim dönemlerine paralel de ğ işiklikler göstermiştir. İ htiyaçların karşılanmasında, giyecek, ev eşyası ve süs eşyalarının yapımında kullanılan bu teknik, geçmişte oldu ğ u gibi günümüzde de önemini korumaktadır.

 Bugün örme teknikleri halk arasında önemini hala korumakta ve yaygın uygulama alanları bulmaktadır. Örgü tekniklerinin ö ğ renilmesi sonrasında mekan sıkıntısının yaşanmadan örgü örülmesi ve moda akımları ile de desteklenmesi, örgünün her dönem ilgi duyulan bir sanat olmasını sa ğ lamaktadır.  Örme işlemine dayanan çalışmalar genellikle kullanılan basit aracın ismini almaktadırlar, bunlar; Şiş Örücülü ğ ü, Tı ğ örücülü ğ ü, İğ ne Oyası, Mekik Oyası, Makrame (Makrome) Örücülü ğ ü’dür

İ ŞLEME İ şleme; ipek, yün, keten, pamuk, metal vb. ipliklerle, çeşitli i ğ neler, uygulama biçimleri aracılı ğ ıyla; keçe, deri, dokuma vb. materyaller üzerinde yapılan bezemelerdir. Türk işleme sanatı çok eski tarihlere dayanmaktadır."Bezemek" sözcü ğ ü, giyim kuşam, ev eşyalarının süslenmesinde kullanılmıştır. Sarayda başlayan işleme sanatı, daha sonraları gerçek bir halk süsleme sanatı haline gelmiştir. İ şleme teknikleri, i ğ neler co ğ rafi, sosyal, ekonomik şartlar, estetik de ğ erler do ğ rultusunda yüzyıllardır de ğ işiklik göstererek günümüze ulaşmıştır.

Türk işlemeleri teknikleri uygulanan i ğ ne biçimine göre; dokumanın iplikleri üzerinde yürütülen (Çin i ğ nesi, Romanya i ğ nesi, Girit i ğ nesi, Fransız dü ğ ümü, hesap i ğ nesi, balıksırtı, susma, civan kaşı vb.), dokumanın iplikleri çekilerek (fisto nakışı, ci ğ er deldi çeşitlemeleri), dokumanın iplikleri kapatılarak (Buhara atması, Jakobyen atması, Maraş işi, aplike, boncuk işi, pul işi vb.), dokumaların iplikleri ba ğ lanarak (yama işi, kumru gözü, Antep işi, geçme işi vb.) yapılan i ğ neler olmak üzere gruplanabilir.