PROTEİN ENERJİ MALNÜTRİSYONU

intrauterin beyin hasarından, çocuklukta büyüme geriliğine, Etki; intrauterin beyin hasarından, çocuklukta büyüme geriliğine, azalmış fiziksel ve mental gelişime, ileri yaşlarda beslenmeye bağlı kronik hastalıkların görülme riskinde artmaya kadar uzanmaktadır. Malnutrisyon (kötü beslenme) yaşam sürecinde tüm yaş gruplarını etkileyen önemli bir halk sağlığı sorunudur. Beslenmenin döllenme ile başlayan fetal yaşam ve erken çocukluk dönemi dahil olmak üzere, büyüme, gelişme, morbidite ve mortalite, bilişsel gelişim, ekonomik üretkenlik üzerinde önemli etkileri vardır.

Malnütrisyon; bir ya da daha fazla elzem besin ögesinin (ilintili veya kesin olarak) yetersiz veya aşırı alımı ile sonuçlanan patolojik bir durumdur.

Dünya Sağlık Örgütü malnütrisyonu; büyüme, yaşamın sürdürülmesi, özgün işlevler için vücudun gereksinmesi olan enerji ve besin ögeleri arasında bir dengesizlik durumu olarak tanımlamaktadır.

Malnütrisyon; fetal büyüme geriliği, düşük beden kütle indeksi (BKİ), bodurluk (yaşa göre boy uzunluğu; Y/B - stunting), zayıflık (boy uzunluğuna göre vücut ağırlığı; B/A -wasting), düşük kiloluluk (yaşa göre vücut ağırlığı; Y/A-underweight), ağır protein-enerji malnütrisyonu olan marasmus ve kuvaşiorkor, vitamin ve mineral yetersizlikleri obezite gibi dengesiz beslenmeye bağlı sorunların tümünü kapsayan bir kavramdır.

çocuklar ve gençler, doğurganlık çağındaki kadınlar, yaşlılar, klinik hastalıkları olan veya hastanede yatan hastalar malnütrisyon açısından duyarlı gruplardır.

Türleri Yetersiz beslenme (Undernutrition): Besinlerin uzun süre yetersiz alınması sonucu gelişen durumdur. Aşırı beslenme (Overnutrition): Besinlerin (enerjinin) belirli bir süre aşırı alımı sonucu gelişen durumdur. Özgül yetersizlik (Specific deficiency): Tek bir besin ögesine özgü yetersizlik durumudur. A.Özfer ÖZÇELİK

PROTEİN ENERJİ MALNÜTRİSYONU VE EPİDEMİYOLOJİSİ

Yetersiz enerji/protein En fazla süt çocukları ve küçük çocuklarda Enfeksiyonlar En fazla süt çocukları ve küçük çocuklarda PEM

PEM özellikle gelişmekte olan ülkelerin en yaygın çocuk sağlığı sorunudur. Solunum yolları enfeksiyonları, İshal ve Diğer enfeksiyon hastalıkları yüzünden kaybedilen çocukların çoğunda enfeksiyon gelişmesinin ve ağır seyretmesinin nedeni temelde beslenme bozukluğunun olmasıdır.

Malnutrisyon Malnutrisyon multifaktöriyel bir sorundur... Beslenme alışkanlıkları, gelenekler Eğitim eksikliği,kötü sanitasyon Fakirlik İlgisizlik Bilgisizlik Anoreksiya Diare, dizanteri, parazit, toksinler Kontamine besin Konjenital bozukluklar (prematürelik, metabolik bozukluk, mental gerilik) Yetersiz besin alımı Bakteriyel değişiklikler, enzim değişiklikleri, intestinal hareket azlığı, intestinal atrofi Malnutrisyon Gereksinmelerde artış (kişisel farklılıklar) büyüme, gebelik, emziklilik) Malabsorbsiyon Diğer hastalıklar GİS hastalıkları Köksal G. ders notları

Çoğunlukla okul öncesi çağda, •Yeterli ve dengeli beslenemeyen, Malnütrisyon Oluşumunda Rolü Olan Temel Etmenler Çocuklarda malnütrisyonun yaygınlığını etkileyen etmenler çok çeşitlidir ve hepsi birbirine bağımlıdır. Yapılan çeşitli araştırmalara göre malnütrisyon oluşumunda önemli olduğu saptanan etmenler: *Beslenme konusundaki yanlış bilgi ve alışkanlıklar, *Kusma ve ishaller, *Çocuğun cinsiyeti, *Aile tipi, *Ailedeki kişi sayısı, *Ailenin ekonomik durumu, *Anne ve babanın eğitim durumu, *Anne yaşı, *Annenin doğum aralığı, *Çocuğun doğum ağırlığı, *Kardeş sayısı, *Çocuğun istenmemesi, *Enfeksiyon hastalıklarıdır. Çoğunlukla okul öncesi çağda, •Yeterli ve dengeli beslenemeyen, •Zamanında ek besinlere başlanmayan, •Sık sık hastalanan ve hastalığı uzun süren, •Doğuştan sindirim sistemi bozuklukları olan, •Barsak parazitleri olan, •Hiç anne sütü almayan çocuklarda malnütrisyon daha sık görülür.

MARASMiK-KUVASHİORKOR Çeşitleri; PEM Hafif Ağır Orta En çok atlanan tipler MARASMUS KUVASHiORKOR MARASMiK-KUVASHİORKOR

PEM’nun derecelendirmesi Birey Değerlendirmelerinde Persentiller SD Skoru(Z-Skor) Derecelendirme Gomez Wellcome Waterlow

YETERSİZ BESLENME TÜRLERİ Malnutrisyon Türü Tanımlanması Marasmus Yaşa Göre Ağırlık<%60 Kuvaşiorkor Ödem varlığı ve yaşa göre ağırlığın <%80 Marasmik kuvaşiorkor Ödem varlığı ve yaşa göre ağırlığın <%60 Bodurluk(Kronik PEM) Yaşa göre boyun <2 SD veya <3. persentil Zayıflık(Akut PEM) Boya göre ağırlığın <2 SD veya <3. persentil Düşük kiloluluk Yaşa göre ağırlık <2 SD veya <3. persentil

Protein-Enerji Malnütrisyonu PEM dünya üzerinde her dört çocuktan birini etkilemektedir. 150 milyon (%26.7) çocuk düşük kiloludur (kavruk) 182 milyon (%32.5) çocuk ise kısa boyludur (bodur) A.Özfer ÖZÇELİK

12-60 aylık çocuklarda yapılan çalışmada çocukların; %31.2’sinde akut malnutrisyon (wasting) %9.2’sinde boy kısalığı (stunting), %29.2’sinde (wasting-stunting) olduğu belirlenmiş. A.Özfer ÖZÇELİK

A.Özfer ÖZÇELİK

167 milyon gelişmekte olan ülkeler Global olarak 171 milyon çocuk 167 milyon gelişmekte olan ülkeler Global olarak 1990:%39.7 2010: %26.7 2020’de %21.8 Azalmaya rağmen önemli bir halk sağlığı sorunu A.Özfer ÖZÇELİK

TÜRKİYE’DE DURUM Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması 2003 24

1974-1984

Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması (TNSA) Sonuçlarına Göre 1993 1998 2003 2008 2013 Yaşa göre boy <-2 SD 18.9 16.0 12.2 10.3 9.5 Yaşa göre boy <-3 SD 5.9 6.1 3.6 3.2 Boya göre ağırlık <-2 SD 3.0 1.9 0.7 0.9 1.7 Boya göre ağırlık <-3 SD 0.4 0.3 0.0 Yaşa göre ağırlık <-2 SD 8.3 3.9 2.8 Yaşa göre ağırlık <-3 SD 1.8 1.4 0.6 Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması (TNSA) Sonuçlarına Göre

İnanç vd.(2005) Kayseri il merkezinde 0-36 aylık çocuklarda malnütrisyon sıklığı ve etkileyen etmenleri araştırmışlar. Çocukların %22.9’unda yaşa göre boy, %12.5’inde yaşa göre ağırlık açısından malnütrisyon saptanmıştır. Ekonomik durum, doğum kilosu, doğum aralığı, doğum sırasının malnütrisyon oluşumunda etkili faktörler olduğu düşünülmüştür. A.Özfer ÖZÇELİK

Çınar vd. (2007) Isparta’da 5 yaş altı çocukların malnütrisyon durumunu araştırmışlardır. 670 çocuk araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Çocukların; %4.9’unun kısa boylu, %15.2’sinin zayıf, %11.8’inin düşük kilolu olduğu saptanmıştır.

Gün vd.(2010) Kayseri Melikgazi Bölgesi’nde 1250 0-5 yaş çocuk ile çalışmışlardır. Ağırlığa göre malnütrisyonlu olan çocukların oranı % 4.5, Boya göre malnütrisyonlu olan çocukların oranı %13.7 olarak saptanmıştır.

TBSA 2010

TBSA 2010

1-36 aylık 260 çocuk Gomez’e göre %32 Hafif %9.2’si orta %6.1’i ağır Waterlow’a göre %20.4’ü akut %19.2’si kronik %7.7’si akut-kronik PEM A.Özfer ÖZÇELİK

PROTEİN ENERJİ MALNÜTRİSYONUNDA KLİNİK BULGULAR A.Özfer ÖZÇELİK

AĞIR PEM’DE KLİNİK BULGULAR Marasmus Kuvashiorkor Marasmik-kuvashiorkor

MARASMUS Genellikle büyümenin hızlı olduğu yaşamın ilk yılı içinde anne sütü almayan, erken dönemde anne sütünün kesildiği ve yetersiz ek besin verilen çocuklarda görülür.

Kuvashiorkor Şeker bebek Kuvashiorkor gelişmekte olan ülkelerde memeden kesilen çocuklarda 6. aydan sonra genellikle de 18 ay-3 yaş arasında proteinden yetersiz beslenme sonucu sık görülür.

Kuvashiorkorlu hastalarda enerji alımından çok protein alımındaki yetersizlik ön plandadır. A.Özfer ÖZÇELİK

Marasmik Kuvashiorkor Marasmuslu çocukta değişik derecede ödem olması ile karakterizedir. Marasmus ve kuvashiorkorun bulguları bir arada görülür. Yaşa göre ağırlık ölçütlerine göre vücut ağırlığı standardın %60’ının altında iken ödem de vardır.

Marasmus ve Kuvashiorkoru Karakterize Eden Bazı Klinik ve Laboratuvar Bulgular Ödem Yok Alt ekstremitelerde, yüzde veya tüm vücutta Adale dokusu kaybı Ağır Bazen Vüc. ağır. azalma Marasmusta görülenden az Mental değişiklik Genellikle yok Genellikle var (letarji, apati) İştah Genellikle iyi İyi değil

BULGU MARASMUS KUVASHİORKOR DİARE Sıklıkla eşlik eder CİLT DEĞİŞİKLİĞİ Yok Sıklıkla, özel tip pigmente dermatoz SAÇ DEĞİŞİKLİĞİ Saçlar seyrek,zayıf Saçlar seyrek,zayıf, Dispigmente (kızıla çalan kahverengi) YÜZ GÖRÜNÜMÜ İhtiyar adam yüz görünümü Ay dede yüz görünümü

NON ESANSİYEL AA/ESANSİYAL AA Normal/azalmış Normal Azalmış Yükselmiş BULGU MARASMUS KUVASHİORKOR KARACİĞER BÜYÜKLÜĞÜ Yok Genellikle var ANEMİ Olabilir SERUM ALBUMİN NON ESANSİYEL AA/ESANSİYAL AA Normal/azalmış Normal Azalmış Yükselmiş

PEM'in Komplikasyonları Gastroenteritler Elektrolit ve Sıvı Dengesi Bozuklukları (Dehidratasyon) Enfeksiyonlar Hipoglisemi Hipotermi Anemi Avitaminozlar Cilt lezyonları Anoreksi

Malnutrisyonu önlemede sağlık sistemi içinde yapılabilecekler 1) Kadınların eğitimi 2) Doğum kontrolü yöntemlerinin yaygınlaştırılması, istenmeyen gebeliklerin önlenmesi 3) Hazırlıklı ve güvenli anneliğin gerçekleştirilmesi 4) Doğum öncesi gebenin yeterli sağlık hizmeti alması ve izleminin yapılması 5) Ailenin ve özellikle bakım veren kişilerin bebeğe olumlu yaklaşımlarının farkedilerek desteklenmesi 6) Anne sütünün ilk 6 ay tek başına verilmesi, daha sonra ek gıdalara geçilmesi 7) Bir bebeğin tek bir sağlık ekibi tarafından izleminin sağlanması 8) Büyümenin doğru değerlendirilmesi 9) Evdeki yoksulluk, uyaran/şefkat yoksunluğu ya da yeme yedirme ilişkisindeki risklerin erkenden fark edilmesi olarak sıralanabilir.

PEM’in önlenmesi Bu yüzden doğum öncesi ve sonrası anneye beslenme eğitimi verilmesi, malnütrisyonlu çocuğu tedavi etmekten daha başarılı ve mali yükü daha az olan bir yöntemdir. *Çocuğun beslenme durumu büyük ölçüde gebelik ve emziklilik süresince annenin yeterli ve dengeli beslenmesine bağlıdır. Doğumdan sonra anne sütü, bebek için temel besini oluşturmalı, gerekmedikçe 6 aya kadar ek besinlere başlanmamalıdır

*ilk 6 ayda bebeğin ihtiyacının %100’ ünü, Anne sütünün 2 yaşına kadar verilebildiğinde, bebeğin ihtiyacını karşılayan en önemli besin ögesi kaynağı olmaya devam ettiği gösterilmiştir. Anne sütü; *ilk 6 ayda bebeğin ihtiyacının %100’ ünü, *6-12 ayda bebeğin ihtiyacının %50’ sini ve *12.aydan sonra da %30’ unu karşılar. Altıncı aydan sonra uygun zamanda uygun ek besine başlanması yönünde anneler eğitilmelidir.

*Çocuklarda büyüme izlenmelidir. A.Özfer ÖZÇELİK

ÇOCUĞUN AĞIRLIĞININ İŞARETLENDİĞİ EĞRİ; ŞEKİL1 ŞEKİL3 Yukarı çıkıyorsa iyi Aşağı iniyorsa tehlike ŞEKİL2 ŞEKİL4 Yatay gidiyorsa DİKKAT! Önce aşağı inerken, yukarı çıkmaya başlarsa büyümeyi yakalama

EĞİTİM

Korunma Annenin gebelik süresince yeterli ve dengeli beslenmesi sağlanmalıdır. Anne sütünün yararı gebeyken anlatılmalı ve mutlaka bebeğin emzirilmesi sağlanmalıdır. Düzenli izlem yapılmalıdır. İzlemlerdeki kilo durumu dikkatle yorumlanarak eğitim verilmelidir. Eğitilemeyenler bir üst sağlık kuruluşuna gönderilmelidir. Uygun doğum aralığı ve sayısı için Aile Planlaması eğitimi yapılmalıdır. Çevre sağlığı düzeltilmeli, aşılamalar zamanında yapılmalıdır.