HAVA KARGO TAŞıMACıLıĞıNDA KULLANıLAN UÇAK TIPLERI VE TAŞıMA ÜNITELERI YRD.DOÇ.DR. EBRU ERTÜRK

KARGO UÇAKLARI VE ÖZELL İ KLER İ Dünya ticaretinin geli ş imi ve ş iddetli rekabet ortamı hedef pazarlara daha hızlı ula ş mayı zorunlu hale getirmi ş tir. Bu durum havayolu ta ş ımacılı ğ ında kargo sevkiyat oranını yükseltici bir etki yaratmaktadır. Uluslararası havayolu ta ş ımacılı ğ ında kargolar gerek yolcu uçakları ve gerekse kargo uçaklarıyla ta ş ınabilmektedir.

KARGO UÇAKLARI VE ÖZELL İ KLER İ  Bugün dünyada 17 bini a ş kın yolcu uça ğ ı yılda 4.2 milyar yolcuyu dört bir yana ta ş ıyor. Yine dünya genelinde 200 aktif havayolu ş irketi bulunuyor. Havayolu ta ş ımacılı ğ ının bu muazzam büyüklü ğ üne ra ğ men, kapasitesinin önümüzdeki 25 yıl içinde 2 kat daha artaca ğ ı uzmanlar tarafından belirtilmektedir.  Ancak bu büyüme beraberinde farklı bir sorunu gündeme getiriyor. Yakıt olarak petrol ürünlerini kullanan uçaklar, küresel ısınmaya sebep veren etkenlerden biri olarak ortaya çıkmaktadır. Uçakların iklim de ğ i ş ikli ğ ine etkisinin ise yüzde 3 ila 5 oldu ğ u söyleniyor. Önlem alınmazsa, bu oranın 20 yıl içinde yüzde 15'e ula ş aca ğ ı da iddia ediliyor.

Antonov AN-12 Kargo Uça ğ ı

 TEKN İ K ÖZELL İ KLER İ  Azami Kalkı ş A ğ ırlı ğ ı KG  Azami Yük Kapasitesi KG  Kargo Kabini Ölçüleri Uzunluk 13,50 m. x En 3,50 m. x Yükseklik 2,60 m.  Kargo Kabini Hacmi 120 metreküp  Seyir Sürati 570 KM/SAAT  Uçu ş Menzili KM  AN-12 uça ğ ı özellikle yakın mesafelere yolcu veya dü ş ük hacimli kargo ta ş ımacılı ğ ı için kullanılır.

Antonov AN-12 Kargo Uça ğ ı

Antonov AN-26 Kargo Uça ğ ı

Antonov AN-26 kargo uça ğ ı iç görünüm

Antonov AN-26 Kargo Uça ğ ı  TEKN İ K ÖZELL İ KLER İ  Azami Kalkı ş A ğ ırlı ğ ı KG  Azami Yük Kapasitesi KG  Kargo Kabini Ölçüleri Uzunluk 11,10 m. x En 2,20 m. x Yükseklik 1,85 m.  Kargo Kabini Hacmi 35 metreküp  Seyir Sürati 420 KM/SAAT  Uçu ş Menzili KM  Uçak yolcu versiyonu, kargo versiyonu veya özel uygulama yapılması halinde yolcu ve kargo (combi) olarak uçu ş hizmeti verebilir.

Antonov AN Kargo Uça ğ ı  Uzun menzilli kargo uça ğ ıdır. Ba ş ka hiçbir uça ğ ın ta ş ıyamayaca ğ ı a ğ ır hava kargoyu ta ş ımakta kullanılır. Ta ş ıyabildi ğ i malzemeler arasında helikopter, uydu, in ş aat malzeme ve ekipmanları, a ğ ır i ş makineleri bulunmaktadır. Kısacası içine helikopter alan bir uçaktır.  İ lk üretilen halinde 4 adet turbofan motor ile donatılmı ş olmakla birlikte ilerleyen yıllarda ba ş ka ticari jet motorları da uçakta denenmi ş ve kullanılmaya ba ş lanmı ş tır.  AN-124 özellikli ve herkesin ta ş ımaya cesaret edemeyece ğ i sınai kargoları ta ş ımak için tercih edilen bir uçak sınıfındadır. 90 tonluk hidrolik tribünler, mobil vinç kamyonları, kaya kamyonları, 109 tonluk lokomotifler, çe ş itli uydular ve di ğ er uzay aracı parçaları ta ş ıdı ğ ı yükler arasında sayılabilir.  Uçak tarafından ta ş ınan tonluk siemens jeneratör, bir seferde ta ş ınan en a ğ ır tekil kargo olarak literatüre girmi ş bulunmaktadır.

Antonov AN Kargo Uça ğ ı

Antonov AN kargo uça ğ ı iç görünüm

Antonov AN Kargo Uça ğ ı  TEKN İ K ÖZELL İ KLER İ  Azami Kalkı ş A ğ ırlı ğ ı KG  Azami Yük Kapasitesi KG (* KG)  Azami Seyir Sürati 865 KM/SAAT  Uçu ş irtifası (m)  Normal Seyir Sürati 800 KM/SAAT  Azami Yükle Uçu ş Menzili KM  80 ton kargo ile KM  40 ton kargo ile KM  Azami Yükle Gerekli Min. Pist Uzunlu ğ u m.  Normal Yükle Gerekli Pist Uzunlu ğ u m.  Kargo Bölümü İ ç Ebatları Uz. 36,5 m. x En 6,40 m. x Yük. 4,40 m.  Kargo Kapıları Ebatları (Ön/Arka) En 6,40 m. x Yükseklik 4,40 m.  Kargo Ambarı Hacmi metreküp  Uzunlu ğ u 20 m., geni ş li ğ i 6 m. ve yüksekli ğ i 4 m. olan tek bir kargoyu alabilmektedir.

Antonov AN Kargo Uça ğ ı Uçak güvertesi toplam kaldırma kapasitesi kg olan mobil yükleme vinçleriyle donatılmı ş tır. Özel izin gerekmeksizin 55 ton a ğ ırlı ğ a kadar tek parça kargoları ta ş ımak mümkündür. AN uça ğ ı dünyanın en büyük kapasiteli kargo uça ğ ı olup a ğ ır ve büyük hacimli yükler için kullanılır

ILYUSHIN IL-76 Kargo Uça ğ ı

 TEKN İ K ÖZELL İ KLER İ  Azami Kalkı ş A ğ ırlı ğ ı KG  Azami Yük Kapasitesi KG  Kargo Kabini Ebatları Yükleme Rampasız Uz. 20,00 m. x En 3,40 m. x Yük. 3,46 m.  Kargo Kabini Ebatları Yükleme Rampalı Uz. 24,50 m. x En 3,40 m. x Yük. 3,46 m.  Kargo Kapısı Ölçüleri En 3,40 m. x Yükseklik 3,45 m.  Kargo Kabini Hacmi 200 metreküp  Seyir Sürati 750 KM/SAAT  Uçu ş Menzili KM KM  ILYUSHIN 76 günümüzde dünyada en yaygın olarak kullanılan kargo uça ğ ıdır.

ILYUSHIN IL-76 Kargo Uça ğ ı

Boeing QC Kargo Uça ğ ı

Boeing  Boeing QC (Quick Change) hem kargo uça ğ ı hem de yolcu uça ğ ı olarak kullanılabilmektedir.  Uzunluk : 33,40 m.  Yükseklik : 11,15 m.  Kanat Açıklı ğ ı : 28,88 m.  Maksimum İ rtifa : m.  Uçu ş Hızı : 795 KM/SAAT

Boeing alt ve üst ambar ölçüleri

Boeing konteyner yükleme düzeni

Boeing QC Kargo Uça ğ ı  Ortalama Kargo Kapasitesi: KG  Yükleme Yüksekli ğ i  Ana (Üst) Ambar : Maksimum 218 cm.  Alt Ambar : Maksimum 86 cm.  Alt Ambar  Ön / Arka (Aft) Bölüm : 150 kg.’a kadar hafif kargo  Ana Ambar  Bölüm : 8 pozisyon (88 inç x 125 inç x 64 inç) AAN- konteyner  (223,5 cm. x 317,5 cm. x 162,5 cm.)

Boeing genel görünüş

Boeing F Kargo Uça ğ ı  1960’lardaki hava ula ş ımı patlaması sonucunda 747 do ğ mu ş tur. Boeing 707’nin önderli ğ ini yaptı ğ ı ticari jet ula ş ım dönemi uzun mesafeli yolculuk devrimini gerçekle ş tirmi ş ve dünyanın her yerine kısa zamanda ula ş ılabilmesini mümkün kılmı ş tır. İ lk ticari uçu ş unu 1970 yılında gerçekle ş tirmi ş tir. Büyüklük rekorunu Airbus A380’in hizmete girdi ğ i 2006 yılına kadar elinde tutmu ş tur. Üst katın olu ş turdu ğ u kambur, 747’nin kolayca tanınabilmesini sa ğ lar. Orijinal tasarım tam-uzun çift katlı uçak gövdesiydi. Tahliye yolları sorunu nedeniyle geni ş -gövde tasarımına geçildi.  O zamanlar 747’nin yerini süpersonik bir tasarımın alaca ğ ı dü ş ünülüyordu. Boeing zekice bir hareketle 747’yi kargo uça ğ ına dönü ş türülebilir ş ekilde tasarlamı ş tı. Böylece Boeing, yolcu uça ğ ı modelinin satı ş ları azaldı ğ ında kargo uça ğ ı olarak üretimi sürdürebilecekti. Kokpit, 747’yi di ğ erlerinden ayıran ş i ş kinli ğ i olu ş turan kısaltılmı ş üst kata alındı, böylece burun kısmına yükleme kapısı eklenebilecekti.

Boeing F Kargo Uça ğ ı

Uça ğ ın arkadan görünümü

Boeing genel görünü ş

Boeing F Kargo Uça ğ ı  Boeing 747’nin etkinli ğ ini arttırmak için güçlü bir motor geli ş tirildi. JT9D isimli motor ilk kez ve sadece 747 için kullanıldı. Güvenlik ve uçabilirlik kaygılarını gidermek için 747 dört yedek hidrolik sistem, ayrı kontrol yüzeyleri, yedek ana ini ş takımı, çift yapısal fazlalıklar ve standart pistleri kullanmaya imkân veren geli ş tirilmi ş hareketli kanatlar ile donatıldı. Kanatlar 37,5 derecelik bir açıyla geriye do ğ ru çekilerek 747'nin mevcut hangarlarını kullanabilecek boyuta gelmesi sa ğ landı.  Uzunluk m.  Yükseklik m.  Kanat Açıklı ğ ı m.  Maksimum İ rtifa m.  Uçu ş Hızı 895 KM/SAAT  Ortalama Kargo Kapasitesi KG

Boeing 747’nin yüklenmesi

Boeing F Kargo Uça ğ ı  Yükleme Yüksekli ğ i:  Kenar Kapısı maksimum 300 cm.  Burun Kapısı maksimum 244 cm.  Alt ambar:  Toplam 9 adet ( 88 inç x 125 inç ) =( 223,5 cm. x 317,5 cm.)  Bölüm 5: 22,5 m3, 150 kg.’a kadar hafif kargo  Ana ambar:  Bölüm: 29 pozisyon maksimum 318 x 244 cm. veya 12 tane 20 feet palet

McDonnell Douglas MD-11F Kargo Uça ğ ı

Palet yerle ş tirme düzeni

McDonnell Douglas MD-11F Kargo Uça ğ ı  Kargo uçakları içerisinde en çok kullanılanlar arasındadır. Yük ta ş ımacılı ğ ının yanı sıra yolcu ta ş ımacılı ğ ı da yapmaktadır. Yolcu sayısına, hava durumuna ve mesafeye ba ğ lı olarak yüklenebilecek konteyner ya da palet sayısı de ğ i ş iklik gösterir.  Uzunluk m.  Yükseklik m.  Kanat Açıklı ğ ı 51.8 m.  Maksimum İ rtifa m.  Uçu ş Hızı 945  Ortalama Kargo Kapasitesi KG  Alt Ambar:  10 adet ( 88 inç x 125 inç ) veya ( 96 inç x 125 inç )  Bölüm 5: 14,4 m3, 150 kg.’a kadar hafif kargo  Ana Ambar:  Bölüm: 26 tane ( 96 inç x 125 inç ) veya ( 88 inç x 125 inç )

MD-11F Kargo yerle ş tirme düzeni arka görünü ş

MD-11F Kargo boyutları ve yükleme kapıları

YOLCU UÇAKLARI  Uygulamada yolcu uçaklarıyla birlikte ta ş ınan kargo kapasitesi önemli bir oran tutmakta ve bu oran giderek büyümektedir. Yolcu uçaklarında ta ş ınan kargolar: alt ambar ve yolcu bagajından arta kalan bölümlerde parça yükler biçiminde ta ş ınmaktadır.  Yolcu uçaklarının kargo kapasitesi, güzergah, hava ş artları, yolcu sayısı, bagaj durumu, posta ve servis (yiyecek+içecek) malzemelerinin durumuna ba ğ lıdır. Uluslar arası havayolu ta ş ımacılı ğ ında en çok kullanılan yolcu uçakları ve özellikleri a ş a ğ ıdaki gibidir:

Airbus Yolcu Uça ğ ı

 Uzunluk m.  Yükseklik m.  Kanat açıklı ğ ı m.  Maksimum İ rtifa m.  Uçu ş Hızı 860 KM/SAAT  Ortalama Kargo Kaps KG  Yükleme Yüksekli ğ i:  Alt Ambar 163 cm.  Alt Ambar:  Ön (Forward) Bölüm: 4 maksimum konum, 318 cm x 244 cm veya 12 LD3 konteyner  Arka (Aft) Bölüm: 4 tane ( 60,4 inç x 125 inç ) = ( 153,4 cm. x 317,5 cm.)  Bölüm 5: 16 m3, 150 kg.’a kadar hafif kargo

Kargo yerle ş tirme düzeni

Airbus Yolcu Uça ğ ı

 Uzunluk m.  Yükseklik m.  Kanat Açıklı ğ ı m.  Maksimum İ rtifa m.  Uçu ş Hızı 890 KM/SAAT  Ortalama Kargo Kapasitesi KG

Airbus genel görünü ş

Airbus Yolcu Uça ğ ı  Yükleme Yüksekli ğ i  Alt Ambar 163 cm.  Alt Ambar:  Ön Bölüm 5 maksimum pozisyon ( 96 inç x 125 inç ) = ( 317,5 cm. x 244 cm.)  Veya 14 LD3 konteyner  Arka (Aft) Bölüm 4 maksimum pozisyon ( 96 inç x 125 inç ) = ( 317,5 cm. x 244 cm.)  Veya 12 LD3 konteyner  Bölüm 5: 13,9 m3, 150 kg.’a kadar hafif kargo

Airbus yolcu uça ğ ı

Airbus Yolcu Uça ğ ı

 Uzunluk m.  Yükseklik m.  Kanat Açıklı ğ ı m.  Maksimum İ rtifa m.  Uçu ş Hızı 860 KM/SAAT  Ortalama Kargo Kapasitesi KG

Airbus genel görünü ş

Yolcu yerle ş im planı

Airbus Yolcu Uça ğ ı  Yükleme Yüksekli ğ i  Alt Ambar 163 cm.  Alt Ambar  Ön Bölüm 3 maksimum pozisyon, 318 x 244 cm. veya 8 LD3 konteyner  Arka (Aft) Bölüm 6 LD3 konteyner veya 3 tane 60,4 inç x 125 inç palet  Bölüm 5: 17,3 m3, 150 kg.’a kadar hafif kargo

Boeing Yolcu Uça ğ ı Boeing kargo yerle ş im düzeni

Boeing Yolcu Uça ğ ı  Uzunluk m.  Yükseklik m.  Kanat Açıklı ğ ı m.  Maksimum İ rtifa m.  Uçu ş Hızı 895 KM/SAAT  Ortalama Kargo Kapasitesi KG

Boeing yolcu uça ğ ı

Boeing Yolcu Uça ğ ı  Yükleme Yüksekli ğ i  Alt Ambar 163 cm.  Alt Ambar  Ön Bölüm 5 maksimum pozisyon, 318 x 244 cm. veya 16 LD3 konteyner  Arka (Aft) Bölüm 3 pozisyon 318 x 222 cm. + 1 pozisyon 318 x 244 cm. + 2 LD3  konteyner veya 14 LD3 konteyner  Bölüm 5: 22,5 m3, 150 kg.’a kadar hafif kargo

Hava Kargo Taşımacılıgında Kullanılan Uçakların Sınıflandırılması  Motor tipine göre; piston motorlu ve jet motorlu  Gövde boyutuna göre; dar gövdeli ve geniş gövdeli  Motor sayısına göre; tek, iki, üç ve dört motorlu  Hız aralı ğ ına göre; ses altı ve ses üstü  Kullanım amacına göre; askeri, sivil, genel, ticari vb.  Uça ğ ın menziline; kısa mesafeli ( 3000km)  Boyutu ve büyüklü ğ üne göre; mikro uçaklar, makro uçaklar, jumbo uçaklar  Uça ğ ın taşıma kapasitesine göre; standart, orta, geniş gövdeli.

Motor tipine göre uçakların sınıflandırılması  Piston motorlu uçaklar  Jet türbinli uçaklar  Turboprop motorlu uçaklar  Turbojet motorlu uçaklar  Turbufan motorlu uçaklar

Piston motorlu uçaklar  Kara taşıtlarında kullanılan benzinli ve içten yanmalı motorlarla benzerdirler. Motordan elde edilen güç öndeki pervaneye iletilerek bir tepki oluşturarak uça ğ ın kaldırma kuvveti oluşturmasında kullanılırlar.

Jet türbinli motorlar  Turboprop, turbojet ve turbofan olarak üç çeşittir.  Turboprop Motorlu Uçaklar  Temel jet motoru üzerinden mil aracılı ğ ı ile pervanenin döndürülmesi ve böylece çekme kuvveti oluşturarak uça ğ ın uçması saglanmasıdır. Tirbünden elde edilen gücün yaklaşık olarak %80’i pervaneyi döndürmek için kullanılır. Turboprop motorlar genellikle düşük hız ve kısa menzilli uçuşlar için ideal bir güç sistemidir.

Turbojet motorlu uçaklar  Gaz türbinli motorlara bakıldı ğ ında en temel motor tipidir. Basit bir turbo jet motoru temelde kompresör, yanma odası ve türbin alt bölümlerinden oluşmaktadır.  Çekme kuvveti egzoz kısmından atılan egzoz gazları sayesinde elde edilmektedir. Egzoz çıkış gazlarının hızlandırması çekme kuvvetinin artırılmasına neden olacaktır.

Turbofan motorlu uçaklar  Bir fan bölümünün mevcut olan ana motor sisteminin ya ön kısmına ya da arka kısmına yerleştirerek oluşturulan motor tipidir. Motor yüzeyine gelen havanın bir kısmı ana motordan geçerken çekme kuvvetinin yaklaşık %25’lik kısmı buradan saglanır. Geriye kalan kısmı fan sayesinde motor etrafından dolaştırılır. Turbofanlar, turbojete oranla daha fazla çekme kuvvetinin oluşumuna neden olur.

Gövde boyutuna göre uçak sınıflandırmaları  Dar gövdeli uçaklar: Ticari yolcu uçaklarında yan yana yerleştirilebilecek koltuk sayısına göre bir sınıflandırma yapılmaktadır. Toplam gövde genişligi 21 m (69 ft) ile 46 m (151 feet) arasında degişen, gövde yüksekligi ise 21 m (70 feet) ile 46 m (151 feet) arasında degişen uçaklar dar gövdeli uçaklar olarak degerlendirilebilir.

Gövde boyutuna göre uçak sınıflandırmaları  Geniş gövdeli Uçaklar: Yan yana yerleştirilebilecek koltuk sayısına bakılmaksızın, toplam gövde genişli ğ i 62 m (204 ft) ile 82 m (268 feet) arasında degişen, gövde yüksekligi ise 62 m (204 feet) ile 82 m (268 feet) arasında degişen uçaklarise geniş gövdeli uçaklar olarak degerlendirilebilir.  Boeing 747, McDonnel Douglas DC-10, Lockheed L- 1011, Airbus A-300, Iıyushin 86.

 Dar gövdeli uçak örnekleri: Boeing 757F (Maksimum yük 28 ton, en uzun menzili 3050 km), Boeing BCF (yaklaşık 24 ton, en uzun menzili km)  İ stanbul merkezli bir kargo işletmesinin direkt olarak ulaşabilecegi bölgeler; Avrupa’nın tamamı, Afrika’nın kuzey bölgeleri, Arap Yarımadası, Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan ve Rusyanın güney bölgeleridir.  Geniş gövdeli uçak örnekleri: Boeing 777F (Maksimum yük 102 ton, en uzun menzili km)  İ stanbul merkezli bir kargo işletmesinin direkt olarak ulaşabilecegi en uzak noktalar; Seul, New York, Toronto, Hong Hong, Shanghai, Johannesburg.

Geniş gövdeli uçak örnekleri Geniş gövdeli uçak türleri Maksimum faydalı yükü tam yükteki en uzun menzili MD-10-10F59 ton3200 km Airbus A F48 ton4200 km Boeing 767F52 ton5200 km Boeing BCF52 ton5300 km Airbus A F36 ton5600 km Airbus A F70 ton6400 km Boeing BCF108 ton6580 km Boeing 747-8F138 ton6630 km Airbus A F39 ton7250 km Boeing 777F102 ton8000 km

Taşıma kapasitesine göre sınıflandırılması  Standart gövdeli uçaklar; 45 tondan daha az kargo kapasitsine sahip uçaklar  Orta gövdeli uçaklar; ton arasında kargo kapasitesine sahip uçaklar  Geniş gövdeli uçak kategorisinde 80 tondan daha fazla kargo taşıma kapasitesine sahip uçaklar.

Taşıma üniteleri  Hava kargo taşımacılıgındaki yükler; konteyner, palet ya da iglolar ile (ULD olarak isimlendirilir) paketlenmekte uça ğ ın ilgili bölümüne yerleştirilmektedir.  Konteyner: belirli standartlarda ve uçak gövde yapısına uygun bir şekilde tasarlanmış ve içi boş metal yükleme ünitesidir.  Palet: hava kargo işletmesi tarafından taşınacak olan yüklerin uça ğ a yüklenmeden önce bir düzen altında (birbirine uygun yüklerin bir araya getirilmesiyle) emniyetli bir şekilde bir arada bütün haline getirildi ğ i, IATA standartlarına uygun oluşturulan platformlardır.  Iglo: Belirli konfigürasyonlarda palet ve a ğ mekanizmasından oluşan yükleme ünitesi olarak tanımlanabilir.  Geniş gövdeli uçaklara kargo yüklemek ve boşaltmak sadece ULD ile mümkün olmaktadır.

 ULD Kargolarla ilgili olarak;  Çiçek, sebze ve meyveler aynı ULD’ye yüklenmemelidir.  Tehlikeli maddeler sınıfından class 7. ve class 6. ile canlı hayvanlar aynı ünite içerisine yüklenmemelidir.  Kokulu ve ıslak kargolar tekstil, canlı hayvan, gıda maddeleri ile birlikte aynı ünite içerisine konulmamalıdır.  İ çerisinde kurubuz bulunan ünite içerisine canlı hayvan yüklenmesi yapılmamalıdır.  Terleme yapan çiçek ve sebze gibi bozulabilir kargoların üniteleri naylon ile kapatılmamalıdır. Havalandırma ve ısı derecelerine dikkat edilmelidir.