HAS-222 İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı-2 Derleyen: Araş. Gör. Dr. Selman Bozkır Hacettepe Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü

Gündem Kanun’a Hızlı Bakış Kanun Ne Getiriyor?

Kanun’a Hızlı Bakış -1 İş sağlığı ve güvenliği konusu ilk kez müstakil bir Kanunda ele alındı. Kamu ve özel sektör ayrımı gözetmeksizin tüm çalışanlar Kanun kapsamına alındı. Kuralcı bir yaklaşım yerine önleyici yaklaşım esas alındı İş kazaları ve meslek hastalıklarının kayıtları daha etkin ve güncel hale getirildi

Kanun’a Hızlı Bakış -2 İşyerleri, yapılan işin niteliğine göre tehlike sınıflarına ayrıldı. Bütün işyerlerinde iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi gibi uzman personel görev yapıyor. İşverenler ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alabiliyor. Devlet, 10’dan az çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli işyerlerinin iş sağlığı ve güvenliği hizmet giderlerini destekliyor

Kanun’a Hızlı Bakış -3 10’dan az çalışanı olan az tehlikeli sınıftaki işyerlerinin işverenlerine eğitim almak kaydıyla iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini üstlenebilme imkanı getirildi. İş kazalarını ve meslek hastalıklarını önleme adına işyerlerinde risk değerlendirmesi yapılıyor. Çalışanlar belli aralıklarla sağlık gözetiminden geçiriliyor.

Kanun’a Hızlı Bakış -4 Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu işyerlerinde, iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturuluyor. İşyerlerinde acil durum planları hazırlanıyor. İşveren tüm çalışanlarını, iş sağlığı ve güvenliği ile çalışma hayatına dair hak ve sorumlulukları hakkında bilgilendiriyor. Çalışanlar işyerlerindeki iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerine aktif katılım sağlıyor.

Kanun’a Hızlı Bakış -5 Çalışan, ciddi ve yakın tehlikeyle karşı karşıya kaldığında çalışmaktan kaçınma hakkını kullanabiliyor. Birden fazla işverenin olduğu yerlerde, iş sağlığı ve güvenliği konusunda koordinasyon sağlanıyor. Hayati tehlike durumunda işyerlerinin tamamında veya bir bölümünde iş durdurulabiliyor. Büyük endüstriyel kaza riski taşıyan işyerleri, güvenlik raporu ve kaza önleme politika belgesi olmadan işe başlayamıyor. Kanunun uygulanmasını kolaylaştırmak için, etkin kademeli idari ceza uygulamaları uygulanıyor

KANUN NELER GETİRİYOR

1 - TÜM ÇALIŞANLAR İÇİN SAĞLIK VE GÜVENLİK Kamu ve özel sektör ayrımı gözetmeksizin tüm çalışanlar Kanun kapsamına alındı. Kişinin bulunduğu işyerindeki çalışan sayısı ve işyeri türü Kanundan yararlanmasına engel değil. Kanun aynı zamanda çırak ve stajyerler için de geçerli. Her çalışan, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinden faydalanıyor. Bütün işyerlerinde sağlıklı ve güvenli çalışma ortamı oluşturuluyor. Avrupa Birliğindeki uygulamalar doğrultusunda; Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve afet müdahale ekipleri gibi kendine özgü faaliyetleri olan kurum ve kuruluşlar, ev hizmetleri ile çalışan istihdam etmeden kendi nam ve hesabına çalışanlar Kanunun istisnaları arasında yer alıyor.

2- KURALCI DEĞİL ÖNLEYİCİ YAKLAŞIM Kanunla işyerlerine, risk değerlendirmesiyle birlikte önleyici bir iş sağlığı ve güvenliği yaklaşımı getirildi Tüm sorumluluk işverene ait olmakla birlikte; iş sağlığı ve güvenliğinin işyerinin bütününde benimsenmesi ve uygulanması sağlanıyor İşveren; çalışanları ile birlikte işin her aşamasında işten kaynaklı tehlikeleri sürekli olarak tespit ederek, muhtemel risklere karşı tedbir alacak Kanun, iş sağlığı ve güvenliğinde en iyi koşulları hedefleyerek, işyerlerinin mevcut durumunun sürekli iyileştirilmesini amaçlıyor İş kazası veya meslek hastalığı olduktan sonra neler yapılacağı değil, öncesinde önlemek için atılacak adımlar esas alınıyor

3 - İŞYERLERİ İÇİN TEHLİKE SINIFLARI İşyerleri, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin daha etkin sunumu amacıyla tehlike sınıflarına ayrıldı. Bu sınıflandırmada; yapılan işin özelliği, işin her safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri,çalışma ortam ve şartları gibi hususlar dikkate alındı. Tehlike sınıfları; işyerlerinde yapılan asıl iş dikkate alınarak, sosyal tarafların dâhil olduğu bir komisyonun görüşleri doğrultusunda Bakanlıkça tespit ediliyor. İş sağlığı ve güvenliği profesyonellerinin çalışma süreleri ve görevlendirilmesi, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin süreleri ile acil durum planı ve risk değerlendirmesinin yenilenmesi gibi hususlar bu tehlike sınıflarına göre belirleniyor.

4 - HER İŞYERİNE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ PROFESYONELİ Çalışan sayısına ve işyeri türüne bakılmaksızın her işyerinde iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi gibi İSG profesyonelleri görev yapıyor İSG profesyonelleri, özel eğitim gören ve mesleki yeterliliğini sınavla ispatlayan kişiler arasından Bakanlıkça yetkilendiriliyor Gerekli şartları taşıması durumunda, işverenin kendisi de İSG profesyoneli olarak iş sağlığı ve güvenliği hizmetini üstlenebiliyor Gerekli eğitimi alması durumunda 10’dan az çalışanı bulunan az tehlikeli işyeri işveren veya işveren vekilleri iş sağlığı ve güvenliği hizmetini üstlenebiliyor Rehberlik ve danışmanlık yapmak üzere görevlendirilen İSG profesyonelleri, ihmallerinden dolayı işverene karşı sorumludur İSG profesyonelleri, hayati tehlike arz eden riskleri bildirdiği halde tedbir almayan işverenler hakkında doğrudan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvuruyor. Ayrıca bu durumla ilgili çalışanlar da bilgilendiriliyor

4 - HER İŞYERİNE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ PROFESYONELİ Ölüm veya maluliyetle sonuçlanan iş kazası veya meslek hastalığında ihmali tespit edilen iş güvenliği uzmanı veya işyeri hekiminin yetki belgesi askıya alınıyor. İSG profesyonellerine iş güvencesi getirilmektedir. Buna göre, bildirimden dolayı iş sözleşmesine son verilen işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının bir yıllık sözleşme ücreti tutarından az olmamak üzere tazminata hükmedilecektir.

5 - İŞYERLERİNE HİZMET SUNAN ORTAK SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMLERİ İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri; belirlenen sürelerle öncelikle işyeri bünyesindeki personel tarafından verilirken, uygun vasıflara sahip personel bulunmaması halinde ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden alınıyor Kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi bölgeleri ile özel şirketler tarafından kurulan ortak sağlık ve güvenlik birimleri; gerekli donanım ve personele sahip olmaları şartıyla Bakanlıkça yetkilendiriliyor Ortak sağlık ve güvenlik birimleri, yetkileri kapsamında hizmet sundukları işverene karşı ihmallerinden dolayı sorumludur İş güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin tam süreli görevlendirilmesi gereken işyerlerinde ise işverence, gerekli donanım ve personel sağlanarak işyeri sağlık ve güvenlik birimi kuruluyor

6 - MİKRO İŞLETMELERE DEVLET DESTEĞİ Kamu kurum ve kuruluşları hariç 10`dan az çalışanı bulunan çok tehlikeli ve tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yerine getirilmesinde, Bakanlık maddi destekte bulunuyor Destek için Sosyal Güvenlik Kurumuna başvurulması gerekiyor Sigortasız personel çalıştırdığı tespit edilen işyerlerinden, yapılan destek yasal faizi ile birlikte geri alınıyor. Bu işyerleri destekten üç yıl süreyle men ediliyor

7 - RİSK DEĞERLENDİRMESİ Bütün işyerlerinde, var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi ve bertaraf edilmesi için risk değerlendirmesi gerçekleştiriliyor Bu çalışmalar işveren ve iş sağlığı ve güvenliği profesyonellerinin yanı sıra çalışanların da katılımı ile yürütülüyor İşyerlerinde sürekli iyileştirmenin sağlanması amacıyla risk değerlendirmesi dokümanı güncel halde tutularak, işyerinin tehlike sınıfına göre periyodik olarak yenileniyor. Yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu da risk değerlendirmesinde özellikle dikkate alınıyor. Maden, metal ve yapı işleri ile tehlikeli kimyasallarla çalışılan sektörler ve büyük endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde risk değerlendirmesinin yapılmaması işin durdurulması sebebi sayılıyor.

8 - SAĞLIK GÖZETİMİ Çalışanların hassasiyetlerinin saptanması ve riskli durumlarının belirlenmesi amacıyla tüm çalışanlar sağlık taramasına tabi tutuluyor Çalışanların sağlık muayeneleri; işe girişlerinde, iş değişikliğinde, iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle verilen aralardan sonra yapılıyor Bu durumlar dışında ise sağlık muayeneleri, işin tehlike sınıfına göre periyodik olarak tekrarlanıyor İşyerinin tehlike sınıfına bakılmaksızın, tehlikeli veya çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde çalışacaklar, yapacağı işe uygun olduğunu belirten sağlık raporu olmadan işe başlatılamıyor Sağlık gözetiminin maliyeti çalışanlara yansıtılamıyor ve çalışanların sağlık bilgileri gizli tutuluyor

9 - İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIKLARININ KAYITLARI İş kazası ve meslek hastalıkları kayıtları daha etkin hale getirildi İş kazaları kazadan sonraki, meslek hastalıkları ise öğrenildikten sonraki 3 işgünü içinde işveren tarafından SGK’ya bildiriliyor İşyeri hekimi ve sağlık görevlileri tarafından meslek hastalığı ön tanısı konulan vakalar, SGK tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk ediliyor Sağlık kuruluşları kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucuları ise tanı koydukları meslek hastalıklarını en geç 10 gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildiriyor Ayrıca işyerinde meydana gelen ramak kala olaylar da, işveren tarafından incelenerek kayıt altına alınıyor

10 - İŞYERLERİNDE ACİL DURUMLARA KARŞI HAZIRLIK Acil durumların, çalışanlar ve çalışma çevresi üzerindeki olumsuz etkilerini önlemek ve sınırlandırmak amacıyla bütün işyerlerinde acil durum planı hazırlanıyor Acil durumlara hazırlık amacıyla bütün çalışanların katıldığı eğitim ve tatbikatlar yapılıyor İşverenler; ilkyardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında işyerinde görevlendirme yaparak işyeri dışındaki kuruluşlarla da irtibatı sağlayacak tedbirler alıyor Ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu yerlere, sadece gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendirilenler girebiliyor

11 - İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE ÇALIŞAN KATKISI İş sağlığı ve güvenliğinde daha etkili bir sonuç alabilmek amacıyla yapılacak faaliyetlere çalışanların aktif katılımı sağlanıyor İşyerlerinde; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda çalışanlarla işveren arasındaki iletişimi sağlayacak çalışan temsilcisi görevlendiriliyor. Seçimle ya da atama yoluyla görevlendirilen çalışan temsilcileri, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda işverene teklif getirebiliyor. İşyerinde yetkili sendika bulunması hâlinde, sendika temsilcileri çalışan temsilcisi olarak da görev yapabiliyor. Çalışan temsilcileri getirdikleri öneriler nedeniyle işveren tarafından hak mahrumiyetine uğratılamıyor.

12 - ÇALIŞANLARA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ EĞİTİMİ Bütün çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile çalışma hayatına dair hak ve sorumlulukları hakkında bilgilendiriliyor Çalışanlar iş ve işyeri değişikliği, uzun süreli işten uzak kalma ve kullanılan donanımın değişikliğinin ardından, yeni çalışma koşullarına yönelik olarak eğitim alıyor ve bu eğitimler düzenli aralıklarla tekrarlanıyor Tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde çalışacak olanlardan, yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldığını belgelemeleri isteniyor. Bu belgeye sahip olmayanlar bu işlerde çalıştırılamıyor Eğitimlerin maliyetleri çalışana yansıtılamıyor ve bu eğitimlerin süresi çalışma süresinden sayılıyor.

13 - İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULLARI Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren işlerin yapıldığı bütün işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturuluyor. Çalışan sayısının hesabında, asıl işveren ve alt işveren çalışanlarının tamamı dikkate alınıyor. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunacak Kurulun, kararlarını işveren uyguluyor. Aynı çalışma alanında birden fazla işverenin bulunması hâlinde, işverenler birbirlerinin çalışmalarını etkileyebilecek Kurul kararları hakkında diğer işverenleri bilgilendiriyor

14 - TEHLİKE DURUMUNDA ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI Çalışan, ciddi ve yakın tehlikeyle karşı karşıya kaldığında iş sağlığı ve güvenliği kuruluna, kurulun bulunmadığı yerlerde ise işverene bu durumun giderilmesi için başvuruyor. Çalışanın talebi doğrultusunda karar verildiği takdirde gerekli tedbirler alınıncaya kadar, çalışan çalışmaktan kaçınma hakkına sahip oluyor. Talep ettiği halde gerekli tedbirlerin alınmadığı durumlarda çalışanlar iş sözleşmelerini feshedebiliyor. Çalışan, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınma hakkını kullandığı dönemde de ücretini alıyor. Çalışan, bu dönemde iş sözleşmesinden doğan ve kanunlardan gelen haklarını da kullanabiliyor. Çalışan, ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda herhangi bir usule tabi olmaksızın işyerini veya tehlikeli bölgeyi terk edebiliyor.

15 - BİRDEN FAZLA İŞVERENİN BULUNDUĞU ÇALIŞMA ALANLARINDA KOORDİNASYON Aynı işyerinde birden fazla işveren olması durumunda işverenler, mesleki riskler ve alınması gereken önlemler hakkında birbirlerini ve çalışan temsilcilerini bilgilendiriyor İş merkezleri, iş hanları, alışveriş merkezi ve sanayi bölgeleri gibi yerlerde ise işyerleri arasında iş sağlığı ve güvenliği konusunda koordinasyon yönetim tarafından sağlanıyor. Yönetim, işyerlerinin birbirlerini etkileyebileceği tehlikeler konusunda gerekli tedbirleri almaları için işverenleri uyarıyor. Uyarılara uymayan işyerleri ise yönetim tarafından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bildiriliyor

16 - HAYATİ TEHLİKE TESPİTİNDE İŞİN DURDURULMASI Hayati tehlike tespitinde bu tehlike giderilinceye kadar, işyerinin tamamı değil sadece bu tehlikeden doğabilecek riskin etkileyebileceği alanda iş durduruluyor. Böylece işyerinin tamamen kapatılmasıyla yaşanabilecek mağduriyetler önleniyor. İşveren, işin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara, ücretlerini ödemeye devam ediyor. Çalışanlar, ücretlerinde bir düşüş olmaması kaydı ile meslek veya durumlarına göre başka bir işe yönlendirilebiliyor. Çok tehlikeli sınıfta yer alan ihaleli işlerde üretim zorlaması işin durdurulma sebebi sayılıyor. Durdurulan işlerde izinsiz çalışma yaptıran işveren veya işveren vekillerine üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası veriliyor.

17 - BÜYÜK ENDÜSTRİYEL KAZA RİSKİ İÇİN ÖNCEDEN TEDBİR Büyük endüstriyel kaza oluşabilecek işyerlerinde, büyük kaza önleme politika belgesi veya güvenlik raporu, işyeri çalışmaya başlamadan önce isteniyor Güvenlik raporu hazırlama yükümlülüğü bulunan işveren, hazırladığı güvenlik raporlarının içerik ve yeterliliğinin Bakanlıkça incelenmesinden sonra işyerlerini işletmeye açabiliyor Böylece muhtemel büyük endüstriyel kazaların engellenmesine yönelik önleyici çalışmaların yapılması ve muhtemel kazalarda meydana gelebilecek büyük ölçekli kayıplardan korunması sağlanıyor

18 - İDARİ YAPTIRIMLARDA YENİ DÖNEM İşyerlerindeki çalışma hayatının teftişinde, iş sağlığı ve güvenliği koşullarının iyileştirilmesi için iş müfettişleri görev yapıyor Kanuna aykırılığın tespiti durumunda, çalışan sayısı ve tehlike sınıfına göre idari para cezaları %25 - %200 oranında artırılarak uygulanıyor: İdari para cezalarından elde edilecek gelir, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eğitim ve araştırma-geliştirme projelerine ilişkin harcamalarda kullanılıyor Maden işyerlerinde ölümlü iş kazasının meydana gelmesi halinde işveren iki yıl süre ile kamu ihalelerinden yasaklanıyor İşyeri Tipi Az tehlikeli Tehlikeli Çok tehlikeli 0-10 çalışan Aynı miktar +%25 +%50 10-49 çalışan +%100 50+ +%200

ÖZETLEMEK GEREKİRSE…

ÇALIŞANLAR AÇISINDAN GETİRDİKLERİ Sayı sınırı olmaksızın iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinden yararlanma. İşyerlerindeki iş sağlığı ve güvenliği çalışmaları ile ilgili görüş verme ve aktif katılım sağlayabilme. Ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalması durumunda, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınma. İş sağlığı ve güvenliği konularında eğitim alma ve bilgilenme. İş sağlığı ve güvenliği konularında temsil edilme. Kendisinin ve çalışma arkadaşlarının sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmeme. Kendilerine verilen üretim ve korunmayla ilgili tüm araç ve donanımları doğru kullanma.

İŞVERENLER AÇISINDAN GETİRDİKLERİ İş sağlığı ve güvenliği koşullarını iyileştirme ve bunun sürekliliğini sağlama. Çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu dikkate alma Risk değerlendirme raporlarını da göz önünde bulundurarak genel bir önleme politikası geliştirme Mesleki risklerin önlenmesi için, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbiri alma Çalışma ortamında gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaları yaptırma. İzleme, denetleme ve uygunsuzlukları giderme Çalışanların hayati tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alma Aynı çalışma alanını birden fazla işverenin paylaşması durumunda koordinasyon sağlama

Kaynak Çevre ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı Referans Kitapçığı