Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı TRİCHİNELLOSİS Dr. İbrahim ÇETİN Veteriner Hekim Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Bursa İl Müdürlüğü

Trichinellosis Trichinosis olarakta bilinir. Kas dokusunda yaşayan ve çiğ veya az pişmiş etle yenilen küçük bir parazit tarafından neden olunan gıda kökenli bir hastalıktır. Bu hastalık,geleneksel olarak az pişmiş domuz yemekle ilişkilidir.Fakat, sıkı federal yasalar ve eğitimle, Kuzey Amerika’da domuzla ilişkili insidans büyük oranda azalmıştır.

Trichinellosis Morbidite: + Mortalite: + Etyoloji: Paraziter Trichinellosis’e,parazitik solucanlar olan trichinellalar tarafından neden olunur.

Trichinellosis Kuzey Amerika’da en yaygın olan tür; T.Spinalis:domuzlarda ve ratlarda bulunur. T.Murrelli:Ilıman bölgelerde vahşi av etlerinde bulunur. T.Nativa:Soğuk iklime alışmış tilki,kurt,deniz ayısı ve ayı gibi hayvanlarda bulunur.

Trichinellosis Yetişkin trişinella kurtları,konakçının ince barsaklarında çiftleşir.Yumurtadan çıkmak yerine,genç parazit,larva aşamasına ulaşana kadar,yetişkin dişi parazitin içinde yetişir. Sonra bu larvalar,yetişkin dişi tarafından saçılır. Erkekler çiftleşmeden sonra ölürler.Dişiler,yumurtaları yaydıktan sonra ölürler.Daha sonra her ikiside dışkıyla atılırlar.

Trichinellosis Larvalar,barsak duvarını delerler,lenf ve kan sistemine girerler ve vücudun her yerindeki değişik dokulara taşınırlar.Bu dokulara,çizgili kaslarda dahildir. Kaslarda,larvalar bükülür ve herbir larvanın etrafında kist oluşur. Bu kistlerde,larvalar;başka bir konakçı tarafından kistli et yenince,mide sıvısı tarafından serbest kalıncaya kadar hareketsiz kalır.

Trichinellosis Larvalar kistlerinden kurtulur kurtulmaz yeni konakçının ince barsaklarına taşınırlar.Burada yetişkin hale gelirler,çiftleşirler,daha fazla larva üretirler ve ölürler. Kistleşmiş larvaları içeren et yenilmez ise,larvalar sonunda ölür ve kistler kalsifiye olur. Kistleşmiş larvaların domuzlarda 11 yıl yaşadığı bilinmektedir.

KONAKÇILAR Karnivorların ve omnivorların çoğu,trichinellosis geliştirmeye hassastır.Çünkü bunlar enfekte olmuş et yemeğe eğilimlidirler. At gibi herbivorlar eğer pişmemiş enfekte et kırıntılarını içeren yem yerlerse enfekte olabilirler. Enfekte kaynağı olabilen bazı hayvanlar şunlardır:domuz,kurt,tarla sincabı,ayı,deniz aygırı,fok balığı,balina,köpek,kedi,fare,tilki ve at

KONAKÇILAR-2 Geçmişte,enfeksiyonun başlıca kaynağı domuzlardı.Çünkü onların yedikleri pişmemiş,enfekte olmuş et içeren pişmemiş çöpten ibaretti. Bugün konserve fabrikaları hükümetlerce izlenmektedir ve Pazar için beslenen domuzların çiğ çöple beslenmesi yasaya aykırıdır. Denetimsiz ve şahsi tüketim için çiğ etle beslenen domuzlar enfeksiyon kaynağı olabilir.

BULAŞMA Trichinellosis vakalarının çoğu,et yeme ile ilişkilidir. Bulaşma,bir insan veya hayvan,enfekte hayvanın pişmemiş veya az pişmiş etini yediği zaman meydana gelir.Kas dokusundaki kistleşmiş hareketsiz larvalar,ağız yoluyla alındığı zaman mide sıvısı ile kistlerinden kurtulurlar.Ordan ilerleyerek yaşam döngüsünü tamamlarlar ve yeni insan veya hayvan konakçısının kaslarını enfekte ederler.

İnsan ve eti düzenli yenmeyen köpek ve at gibi hayvanlar genellikle çıkmaz konakçılardır. Enfekte etin kıyma makinasında çekilmesinden sonra makinenin iyice temizlenmemesi,sonra çekilen kıymanın enfekte olmasına yol açabilir. Eğer uygun biçimde temizlenmezse,diğer ekipmanlarda enfekte et kırıntılarını muhafaza edebilirler ve enfeksiyon kaynağı olarak rol oynayabilirler. Kişiden kişiye veya kişiden hayvana bulaşma olmaz.

Çizgili kaslarda(et) trichinella larvaları Enfekte hayvan Çizgili kaslarda(et) trichinella larvaları Kıyma makinesinin veya diğer gıda hazırlama ekipmanlarının uygun olmayan temizliği Diğer gıdalarla çapraz bulaşma Çiğ veya az pişmiş etin veya kontamine gıdanın insan tüketimi İnsan trichinellosis’i

HAYVANLARDA TRİCHİNELLOSİS Trichinellosis’li hayvanlar sağlıklı görünürler ve genellikle klinik olarak hasta olmazlar.Bu özellikle eti için öldürülen vahşi hayvanlarda önemlidir. Her vahşi hayvan,potansiyel olarak enfekte olmuş olarak dikkate alınmalıdır.

İNSANLARDA TRİCHİNELLOSİS Trichinellosis ile enfekte olmuş hastaların çoğu asla klinik olarak hasta olmaz veya sadece griple karıştırılacak hafif belirtiler gösterirler. Hastalık,genellikle kırsal kesimde,ticaret için değil de şahsi tüketim için domuz yetiştirilen alanlarda daha yaygındır. İnsanlarda trichinellosis iki aşamada meydana gelir.

Yetişkin kurtlar,barsaklarda çiftleşir ve üreyen larvalar barsak duvarına saldırdıklarında kişi barsak belirtilerinden ızdırap duyar.Örneğin;ishal,karın ağrısı,ateş,kusma ve uyuşukluk.Bu belirtiler,enfekte et yenildikten 1-2 gün sonra görünür. Enfeksiyonun şiddeti,ne kadar parazitin mevcud olduğuna bağlıdır.Ne kadar çok parazit varsa,o kadar çok şiddetli belirti bulunur.

Larvalar,kaslara ve diğer vücud dokularına gitmek için vücudun her yerinde göç edince,ikinci grup belirtiler 7-11 gün sonra görünür. Larvaların belli kasları tercih ettikleri görülür.Bu da bazı spesifik belirtilere yol açar.Örneğin;gözlerin etrafındaki kaslardaki enfeksiyon göz kapaklarının şişmesiyle sonuçlanır.Bu trichinellosis’in ayırıcı işareti olarak dikkate alınır.

Diafram,biseps,çene kasları,bel ve boyun kasları diğer favori kaslardır. Diğer belirtiler de şunlardır;tırnak yataklarında kanama,şişmiş yüz,retina ve sklera kanaması,yüksek ateş,üşüme,öksürük,eklem ağrısı,kaşıntısız kızarıklık,kas ağrısı ve hassaslık,zayıflık,baş ağrısı ve ışığa hassasiyet Bu belirtiler,enfeksiyondan 3 hafta sonra en kötü vaziyette olur.

Trichinellosis vakalarının çoğu kişiyle sınırlıdır. Belirtilerden sonra zirveye ulaşır ve tedricen hafiflemeye başlar.Bu birkaç ay alabilir. Kas ağrısı ve yorgunluk,diğer belirtilerin kaybolmasından sonra birkaç ay sürebilir. Şiddetli vakalarda larvalar,pnömoni,ensefalitis ve kalp yetmezliğine yol açabilirler.Bunların hepsi de öldürücü olabilir.

TEŞHİS Hastanın anamnezinde,çiğ veya az pişmiş et yemiş olması trichinellosis’in teşhisinin başlangıcını oluşturur. Serolojik testler,parazite karşı olan antibadileri tesbit etmek için kullanılabilir. Göç eden larvalar,periferal kanda eusinofillerin sayısının artmasına yol açan hassasiyet reaksiyonuna neden olurlar.

Kan örnekleri, bu eusinofiller için muayene edilebilir. Kistleşmiş larvaların varlığı için kas biyopsisi yapılabilir.Fakat bu test ağrılıdır ve sıkça özellikle kistlerin sayısı azsa faydalı olmaz. Dışkı örneğinin muayenesi,trichinellosis için bir teşhis testi değildir.Çünkü yetişkinler ve larvalar dışkıda nadiren görülür.

TEDAVİ Sadece parazitler barsaklarda olduğunda,parazitleri tedavi edecek ilaçlar mevcuttur. Kaslarda ve dokularda kist hale gelince ilaçlar onlara ulaşmaz. Trichinellosis’in barsaklardaki aşaması,pekçok mide barsak hastalığına benzer.Bu yüzden tedavi güçleşir. Semptomatik tedavi,ağrı kesici ve steroidlerle yapılır.Pek çok vakada yapılabilen sadece semptomatik tedavidir.

ÖNLEM İnsanlarda trichinellosis’i önlemenin tek yolu eti yemeden önce iyice pişirmektir. Etleri (av etleri dahil) iç sıcaklıkları 170 F (77 C) olana kadar veya suları berrak olana kadar pişirin. 20 gün boyunca 5 F (-15 C) deki 6 inç (15 cm)kalınlıktan daha ince donmuş ette,T.Spiralis ölür.Fakat,soğuk iklime adapte olmuş hayvanlarda bulunan T.Nativa’da bu olmayabilir.Donma av etlerindeki tüm T.Murelli larvalarını öldürmeyebilir.

Domuzlara yedirilen tüm etleri pişirin. Domuzların diğer hayvanların pişmemiş etlerini yemesine müsaade etmeyin. Her kullanımdan sonra kıyma makinesini temizleyin. Dumanlama,kurutma,kürleme ve salamura etme enfekte etteki tüm trichinellaları öldürmeyecektir. Mikrodalgalar,uygun biçimde eti ısıtmaz bu yüzden bunlara trichinella larvalarını öldüreceği konusunda güvenmeyin. Gelişmekte olan ülkelerde domuzlar halen çiğ etle beslenmektedirler.Bu yüzden bu ülkelere seyahat eden kişiler çiğ veya az pişmiş et (özellikle domuz eti) yerken hastalığı almamak için dikkatli olmalıdırlar.