ÜNİTE 1 FARMAKOLOJİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR   ÜNİTE 1 FARMAKOLOJİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

FARMAKOLOJİ  ilaçların etkisini, özelliklerini ve tedavide kullanışlarını inceleyen bir bilim dalıdır. Yunanca ilaç (pharmacon) ve bilgi ( lagos) anlamına gelen kelimelerin birleşmesinden olusmuştur. Farmakolojinin ana konusu ilaçlardır. Kısaca ilaç bilimi olan farmakolojinin geniş tanımı ilaçların kaynaklarını, kimyasal fiziksel özelliklerini,vücuda alınışlarını,biyokimyasal ve fizyolojik etkilerini, etki biçimlerini, zehirlilik durumlarını son olarak bunların hastaya verilecek hale konma yöntemlerini araştıran bilim dalıdır.

Farmakolojinin Tarihçesi Mısır'daki Ebers Papirüslerinden birçok bitkinin tedavi amacıyla kullanıldığı anlaşılmıştır. Günümüzde bu bitki ve maddelerin hepsi çözümlenmiş, hangisinin içinde gerçekten ilaç özelliği olan maddelerin bulunduğu anlaşılmıştır.

Eski Yunanistan'ın en ünlü hekimi Hipokrat "Salgın Hastalıklar", "Hava, Su, Toprak", "Baştaki Yaralara Dair", "Doktorun Görevleri" adlı eserlerinde 400'e yakın ilaç hakkında bilgi vermiştir. M.S. (130-200) yılında yaşamış olan Galenus Claudius (beşyüze yakın eserinden ancak seksen tanesi bilinmektedir) eserlerinde 500-600 dolayında bitkinin tedavi amacıyla kullanıldığına dair bilgi vermiştir.

İslam dünyasında İbni Sina, Ebubekir Razi, Al Biruni gibi hekimler de bilimsel ilaç ugulama çalışmaları yapmışlardır. Tarihin en büyük bilginlerinden biri olan İBNİ SİNA (980-1037) gözlemci, büyük bir tasnifçi olarak görülür. Hastalıklara ilişkin yaptığı tasnif modern çağlara kadar esas alınmıştır. Ibni Sina Batı ve Doğuda hekimliğe hakim olmuş, "Al-Kaanün Fi't-Tıbb" nunu) adlı kitabı hekimlik alanında bütün İslam ve Avrupa üniversitelerinde rakipsiz şekilde okutulmuştur. 

Farmakolojinin Bölümleri Farmakodinamik: İlaçların canlılardaki (insan veya deney hayvanı) etkileri ile etki mekanizmalarını araştırır. İlaçların organizmaya ne yaptığı sorusuyla ilgilenir. Farmakokinetik: İlaçların canlı (insan veya deney hayvanı) vücuttaki emilimini, dağılımını, dönüşümünü ve vücuttan atılmasını inceler. Organizmanın ilaca ne yaptığı sorusuna cevap arar. Farmakoterapi: Hastalıkların tedavisinde ilaçların uygulanmasını konu alır. Konusu itibarı ile klinik farmakolojiye benzer. Klinik farmakoloji: İlaçların insan organizması üzerindeki etkilerini ve insan vücudundaki sürecini inceler. Biyokimyasal farmakoloji: İlaçların canlıların biyokimyasal özellikleri üzerindeki etkilerini inceler.

Moleküler farmakoloji: İlaçların canlılarda moleküler düzeydeki etki ve davranışlarını ele alır Toksikoloji: İlaçlarla veya diğer kimyasal maddelerle oluşan zehirlen meleri, zehirlerin yapısını, özelliklerini, organizmadaki etki mekanizmalarını tedavisini konu edinir. Biyofarmasötik: İlaçların en etkili farmasötik şekillerinin belirlenmesi ve şekillerine göre emilmesini konu alan bilim dalıdır.

İLAÇ; Hastalıkların teşhisi, tedavisi, proflaksisi (korunma), cerrahi girişimlerin kolaylaştırılması ve bazı fizyolojik olayların değiştirilmesi amacıyla kullanılan kimyasal maddelerdir.   Dünya Sağlık Örgütünün (DSÖ) tanımına göre ilaç; fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları alanın yararı için değiştirmek veya incelemek amacıyla kullanılabilen bir madde ya da üründür.  

İlaç ancak doğru kullanılırsa etkilidir. Tüm dünyada ilaçların yaklaşık % 50’ si uygunsuz, gereksiz ve yanlış bir şekilde kullanılmaktadır. Antibiyotiklere direnç gelişimi oluşmakta, yüksek ilaç harcamaları sosyal güvenlik kurumlarına ağır bir yük getirmektedir. Bu nedenle dünyada çeşitli çözüm yolları geliştirilmeye çalışılmış Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından “AKILCI İLAÇ KULLANIMI” uygulamaları başlatılmıştır.

İlaçların Saklanması Serin yerde muhafaza edilecek ilaçların konulması için buzdolabı bulundurulmalıdır. Kırmızı reçeteye tabi ilaçlar çift kilitli dolaplarda saklanmalıdır. Narkotik ilaçlar kesinlikle sayılarak teslim alınmalı ve teslim edilmelidir. İlaçlar, üretim aşamasından kullanım aşamasına kadar uygun koşullar ve uygun ısıda saklanmalıdır. Nöbet teslimi sırasında teslim kayıtları da olamlıdır. Sayımda bir eksiklik görülürse derhal bildirilmelidir.

İlaçların en az üç adı vardır. Genel Ad (Jenerik = Uluslararası Ortak Adlandırma) Sağlık alanında eğitim gören öğrenciler ile bilimsel yayınların kolay anlaşılır olması için genel ad kullanılır. Örnek: Acetylcystein (mukolitik= mukusu sıvılaştıran, sulandıran)

Ticari Ad (Marka veya Müstahzar Adı) İlacı üreten ilaç firmasının kendi ürünlerine verdikleri özel addır. Tek bir ilacın değişik adda birçok müstahzarı vardır. Örnek: Dikloron, difenak, voltaren, miyadren v.b. İlaçların hepsi analjezik, antienflamatuar, antiromatizmal olarak kullanılan ilaçlardır. Kimyasal Ad İlacın kimyasal adı, Uluslararası Kimya Birliği tarafından verilen addır. Örnek: N-asetil-p-aminofeno