BORÇLAR HUKUKU GENEL HÜKÜMLER II 11. hafta

BORCUN ÜSTLENİLMESİ TBK, dar anlamda borç ilişkisinde alacağın bir başka kişiye devrine izin verdiği gibi, borcun da bir üçüncü kişiye geçirilmesine ve böylece borçlunun değişmesine imkan tanımıştır. TBK. md.195-204 Borcun iç yüklenilmesi Borcun dış yüklenilmesi Borca katılma Bir malvarlığının veya işletmenin devrinde borçların üstlenilmesi

Borcun İç Yüklenilmesi (İç Yüklenme Sözleşmesi) TBK. md.195 İç üstlenme sözleşmesi, borçlu ile üçüncü kişi arasında yapılan ve üçüncü kişinin borçluyu borçtan kurtarma taahhüdünü içeren bir sözleşmedir. Bu sözleşme ile üçüncü kişi, borçluyu bir borcundan kurtarmayı taahhüt eder. Böylece üçüncü kişi, borçluya karşı onu alacaklıya olan borcundan kurtarma borcu altına girmiş olur. Ü’nün yüklendiği borca karşılık B de Ü’ye karşı bir borç altına girerse Ü’nün taahhüdü ivazlı, aksi halde ivazsızdır.

Sözleşmenin Kurulması ve Geçerlilik Şartları Birbirine uygun irade beyanları ile kurulur. Bu sözleşme için şekil şartı öngörülmüş değildir. Öğretide, iç üstlenme sözleşmesinin ivazsız yapılması halinde bir bağışlama vaadi oluşturacağı için yazılı şekilde yapılması gerektiği belirtilmektedir. İç üstlenme sözleşmesindeki borçtan kurtarma taahhüdünün karşılığı bir taşınmaz mülkiyetini devir borcu ya da bir sınırlı ayni hak kurma borcu yüklenildiği hallerde, sözleşme resmi şekle tabi olacaktır.

İç Üstlenme Sözleşmesinin Hükmü Ü, B’yi borçtan kurtarma borcu altına girer. Ü, bu yükümlülüğünü alacaklı A’ya B’nin borcunu ifa ederek yerine getirir. Ü’nün B’nin borcunu ifa etmesi, borcun üçüncü kişi tarafından ifasıdır ve bir özellik taşımaz. Alacaklı A’yı razı edebildiği takdirde Ü’nün B’yi borçtan kurtarması, Ü’nün A’nın B’den olan alacağı ile kendisine olan bir borcun takas edilmesi hususunda A ile yapacağı anlaşma ile de sağlanabilir. Ü, A ile bir yenileme anlaşması yaparak da B’yi borçtan kurtarabilir.

İç üstlenme sözleşmesi yapılınca, Ü’den taahhüdünü yerine getirmesini B talep edebilir. A, iç üstlenme sözleşmesinin tarafı olmadığı için Ü’den herhangi bir talepte bulunamaz. İç üstlenme ivazlı ise, Ü, B kendisine olan borcunu ifa etmedikçe, taahhüdünü yerine getirmekten kaçınabilir. TBK. md.195/II Borçtan kurtulmamış olan borçlu, borçtan kurtarılmayı taahhüt edenden teminat isteme hakkına sahiptir. TBK. md.195/III

Borçtan kurtarmayı taahhüt eden Ü taahhüdünü yerine getirmediği için borçlu B borcunu A’ya ifa etmişse, bu B’nin A’ya olan borcunu sona erdirir ve Ü’nün A’ya olan taahhüdünün ifası da imkansızlaşmış olur. Bu durumda Ü’nün sorumluluğu md.112 hükümlerine tabidir. Borçtan kurtarma taahhüdü ivazsız ise, Ü’nün sorumluluğu bakımından md.114 ve md.294 gözönünde tutulur. Ancak ağır kusuru varsa Ü sorumlu olur. İvazlı olması halinde taraflardan her biri borçlu temerrüdüne ilişkin hükümlerden yararlanabilir.

DIŞ ÜSTLENME SÖZLEŞMESİ Borcu üstlenen kimse ile alacaklı arasında yapılır. Eski borçlunun yerini yeni borçlu(borcu üstlenen) alır. Alacaklı ifayı bu sözleşmeden sonra eski borçludan değil, borcu üstlenenden isteyecektir. Mahiyeti itibariyle iki taraflı bir hukuki işlemdir. İradelerin karşılıklı ve birbirine uygun surette açıklamalarıyla kurulur. Herhangi bir şekle bağlı değildir. Borcun üstlenilmesi sözleşmesinde, öneri(icap) genellikle borcu üstlenecek olan kişi tarafından yapılır. Öneri açık olabileceği gibi örtülü de olabilir. İç üstlenmenin borç üstlenen veya onun izniyle borçlu tarafından alacaklıya bildirilmesi, örtülü bir öneri sayılır. TBK. md.196 Alacaklı öneriyi her zaman kabul edebilir. Kabul için bir süre belirlenmişse, alacaklının bu sürenin sonuna kadar susması, önerinin reddi anlamına gelir. Md.197/I

Öneri gibi kabul de açık veya örtülü olabilir Öneri gibi kabul de açık veya örtülü olabilir. Alacaklının borcu üstlenenin yaptığı ödemeyi ihtirazi kayıt ileri sürmeksizin kabul etmesi veya onun borçlu sıfatıyla yaptığı feshi bildirme, takas gibi herhangi bir işlem karşısında susması örtülü kabul sayılır. Alacaklının, haklarını borcu üstlenene karşı kullanması , örneğin ona karşı icra takibine girişmesi, ihtar veya bildirimde bulunması örtülü kabul olarak değerlendirilir.

Bütün borçlar dış üstlenme sözleşmesinin konusunu oluşturabilir Bütün borçlar dış üstlenme sözleşmesinin konusunu oluşturabilir. Borçlunun şahsen ifa etmesi gereken borçların dahi üstlenilmesi mümkündür, çünkü buna rıza gösterip göstermemek alacaklının elindedir.

Dış Üstlenme Sözleşmesinin Hükmü Borcun üstlenilmesi sözleşmesi borçlunun şahsında değişme meydana getirirse de, borcun kendisine ve borçlunun şahsına bağlı olanlar dışındaki fer’ilerinde herhangi bir değişiklik olmaz. Önemli olan rehin ve kefaletten doğan fer’i haklar ile def’ilerin durumudur. Borcu güvence altına alan rehin bizzat borçlu veya borcu üstlenen tarafından verilmiş ise , borcun üstlenilmesinin mevcut rehine etkisi olmaz; yani alacaklının rehin hakkı yine de devam eder. Rehin üçüncü kişi tarafından verilmiş bulunuyorsa, bu rehin borcun üstlenilmesi sözleşmesinin yapılmasıyla birlikte sona ermiş olur. Rehinin devam edebilmesi, ancak üçüncü kişinin borcun üstlenilmesine razı olmasına bağlıdır. Bu rızanın yazılı şekilde yapılması gerekmektedir. TBK. md.198/II

Kefalette de durum aynıdır. Kefilin yazılı rızası aranmaktadır. Def’iler; Borcu üstelenen , eski borçlunun şahsına bağlı def’iler dışında kalan bütün def’ileri alacaklıya karşı ileri sürebilir. TBK. md.199/I-II Borcu üstlenen, esas borç ilişkisinden doğan def’ileri, zamanaşımı veya ödemezlik def’ini ileri sürebilir, sadece eski borçlunun yararlanabileceği takas def’ini ileri süremez. İç üstlenme sözleşmesinde ise, yeni borçlu, sözleşmeden kaynaklanan savunmaları alacaklıya karşı ileri süremez. TBK. md.199/III

Dış Üstlenme Sözleşmesinin İptali ve Sonuçları TBK. md.200 Borcun üstlenilmesinde sadece borçlu taraf değişmekte; bir borç ortadan kalkıp yenisi doğmamaktadır. Dış üstlenme sözleşmesinin borcu üstlenenin iptal etmesi üzerine, borçlu sıfatını kaybetmiş kişi tekrar bu sıfatı kazanmamakta, esasen borçlu olmaktan hiç çıkmadığı anlaşılmaktadır. Aynı sonuç borcun fer’ileri bakımından da geçerlidir.

TBK. md.200 Dış üstlenme sözleşmesinin iptali üzerine, alacaklının bu yüzden uğradığı zarar, iptal sebebinin kendisine yüklenemeyeceğini ispat edemeyen dış üstlenme sözleşmesini yapan kişiye tazmin ettirilecektir.

BORCA KATILMA TBK. md.201 Borca katılma, mevcut borçlunun yükümlülüğü devam etmekle birlikte, bir başkasının da sonradan alacaklı ile anlaşarak, müteselsil borçluluk doğuracak şekilde aynı edimi ifa ile yükümlü olmasıdır. Burada da bir üçüncü kişi alacaklı ile anlaşarak, mevcut bir borçtan dolayı kendisinin borçlu sıfatıyla sorumlu olmasını sağlamaktadır. Borcun dış üstlenilmesinden farklı olarak, önceki borçlunun borcu devam etmekte, alacaklıya karşı durumunda bir değişiklik olmamaktadır. Borca katılan, önceki borçlunun yanında ona eklenerek borçluluk sıfatını kazanmaktadır.

Şekil şartı öngörülmemiştir. Uygulamada borca katılma sözleşmelerinin büyük çoğunluğu alacaklıya mevcut borç için teminat vermek maksadıyla yapıldığından TBK. md.603’ün uygulanması gerekir. Borca katılma sözleşmesi borca katılanla alacaklı arasındadır. Mevcut borçlunun rızası aranmaz. Borca katılan ile önceki borçlu alacaklıya karşı müteselsilen sorumludur. Teminat amacıyla borca katılmada, hukuki ilişkinin niteliği gereği, borca katılan yaptığı ödeme miktarı ne olursa olsun bunun tümü için ilk borçluya rücu edebilecek; ilk borçlu ise, tüm borcu tek başına ödese bile, borca katılana hiç rücu edemeyecektir.

MALVARLIĞININ veya İŞLETMENİN DEVRİNDE BORÇLARIN ÜSTLENİLMESİ Yapılan bir sözleşme ile bir malvarlığının veya işletmenin aktifinde yer alan hakların ve pasifinde yer alan borçların tümünün bir kişiden diğer bir kişiye devredilmesi konusunda tarafların anlaşması ve bu sözleşme uyarınca hakları ve borçları nakletmeleridir. TBK. md.202 Borcun üstlenilmesine ilişkin genel esaslardan farklı olarak, borçlunun değişmesinde alacaklının söz hakkı yoktur. Bildirim ve duyuru üzerine borç devredilmiş olmakla birlikte önceki borçluda iki yıl boyunca yeni borçluyla birlikte borçlu kalmaya devam edecektir. Bu süre boyunca bunlar müteselsilen sorumludur. Burada iki yıl için kanunen gerçekleşen bir borca katılma söz konusudur.