AİLE HUKUKU I Anlatmacı: Adnan Hadzimusiç

Aile: eşlerden oluşan birlik Kapsam itibari ile Aile Hukukun tasnifi:

AİLE HUKUKU MEVZUATI -Anayasa: 1982 Anayasanın madde 41: Aile Türk toplumun temelıdır -Uluslararası sözleşmeler, -Kanunlar: 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu -Tüzükler, -Yönetmelikler: örn. Evlendirme yönetmeliği

Çocuk Hukuku (Soybağı – Velayet) Türk Medeni Kanununda aile hukuku kısmında düzenlenen konular: AİLE HUKUKU Evlilik Hukuku Çocuk Hukuku (Soybağı – Velayet) Vesayet Hukuku Hısımlık

AİLE HUKUKUN TEMEL ESASLAR -Kadın-erkek eşitliğin hakim olması: 4728 sayılı TMK’na göre aile içinde kadın-erkek eşitliği ilkesi hakim. Eski Medeni kanuna göre aile resi kocadır diye tabiri vardi. -Düzenleme serbestisin olmaması: kimse evlenmeye yorlanamay fakat evlenmek istezenler bayı kurallara uymak zorundalar. Aile hukukundaki taraflar arasındaki konuların tataflarca düyenleme serbestisi yok. -Zayıfları koruma ilkesi: Medeni Kanun bir çok yerde yazıf olan tarafı korumaya yönelik düzenlemeleri içeriyor. Örn. Vesayet altındaki çocuğun malvarlığın korunmasına ilgili maddeler. -Kamu otorıtesinin etkin olması: aileye ilişkin konular kamusal düyenine yakından alakadar olduğu için aile hukukun konuları devletin yetkisi altında Örn. Evlenme ve boianma ancak devletin otorıtesi altında gerçekleşebilir.

NİŞANLANMA Tanım: Madde 118-Nişanlanma, evlenme vaadiyle olur. Nişanlanma, yasal temsilcilerinin rızası olmadıkça küçüğü veya kısıtlıyı bağlamaz. Nişanlama, farklı cinsten iki kişinin ilerde karşılıklı evlenme vaadinde bulunmasıyla bir sözleşme yapılması. Hukuki niteliği Ön sözleşme görüşü Karar görüşü Bağımsız sözleşme görüşü

Nişanlanmanın koşulları: Nişanlamanın geçerli olabilmesi için olması gereken koşıllar bunlar: 1-Kurucu koşullar, 2-Geçerlik koşullar 1-Kurucu koşullar: -Tarafların farklı cinsiyette olmaları -Evlenme Vaadini içeren karşılıklı ve Birbirine Uygun İrade Açıklaması Nişanlanma İradesi (evlenme sözverisi)

2-Geçerlik unsurları: -Nişanlama ehliyetin bulunması: ayırt etme gücüne sahip olan herkes evlenebilir. Nişlanlanma sözleşmesini yapacak kişlilerin ayırt etme gücüne sahip olmas› gerekir. Bu anlamda: Tam ehliyetliler, ayırt etme gücüne sahip, ergin olan ve kısıtlı da bulunmayan kişliler tek bafllarına nişlanlanabilirler. Sınırlı ehliyetli grubuna girenler, tek başllarına hiçbir kimsenin rızasına bağlı olmadan nişlanlanabilirler. Tam ehliyetsiyler ise ayırt etme gücünden yoksun olduklarından, diğer hukuki işllemler gibi nişlanlanma sözleşlmesi de yapamazlar. Sınırlı ehliyetsizler (küçükler) ise ancak yasal temsilcilerinin izniyle nişlanlanma sözleşlmesi yapabilirler (MK.m.118/II).

Nişanlanmanın Geçerlilik Koşulları - Nişanlanma engeli bulunmaması (olumsuz koşul): kanunca açıkça belirtilmediklerinden dolayı ve nişanlama evlenme vaadi olduğı için, evlenmenin engelleri nişanlamaya uygulanabilir. -Nişanlanmanın ahlaka, adaba, kamu düzenine, emredici kurallara, kişilik hakkına aykırı koşula bağlanmamış olması ve muvazaalı (gerçek iradesine uymuyor) olmaması.

NİŞANLANMANIN HUKUKİ NİTELİĞİ -Sözleşme olması: nişanlama aile hukukuna özgü bir sözleşmesi -Şekle tabii olmaması: nişanlanma herhangi bir şekle bağlı değil -Temsil kabul etmemesi: nişanlanma şahsi irade açıklaması niteliği taşıdığı için temsilci aracılığıyla olmuyor, -Vaade ve koşula bağlanabilmesi: evlemeden farklı olarak nişanlanma vaade veya koşula bağlı olarak yapılabilir fakat bu koşul bozucu veya geciktirici olabilirken ahlaka, adaba veya kişilik hakların aaykırı olamaz.

Nişanlanmanın Geçersizliği (Hükümsüzlüğü) Yokluk Kesin Hükümsüzlük İptal Edilebilirlik (İrade Bozukluğu Halleri: yanılma/aldatma/korkutma)

Nişanlanmanın Doğurduğu Hak ve Yükümler Nişanlanmadan doğan yükümler: -Evlenme yükümü MADDE 119.- Nişanlılık, evlenmeye zorlamak için dava hakkı vermez. Evlenmeden kaçınma hâli için öngörülen cayma tazminatı veya ceza şartı dava edilemez; ancak yapılan ödemeler de geri istenemez. -Sadakat yükümü -Karşılıklı Yardımlaşma ve Dayanışma Yükümü -Haksız fiil sorumlusundan tazminat talep etme hakkı: nişanlısını öldürene karşı tazminat talep etme hakkı, -Nişanlının davasına bakamama (hakimlikten kaçınma zorunluluğu). -Tanıklıktan kaçınabılme

Nişanlanmaya Bağlanmış Olan Diğer Hukuki Sonuçlar Tanıklıktan kaçınma Hakimlikten Kaçınma Hakimin Reddi Sebebi Oluşturması Manevi Tazminat Talep Edebilme Destekten Yoksun Kalma Tazminatı İsteyebilme

Nişanlılığın Sona Ermesi Sona erme sebepleri: -Evlenme -Ölüm, gaiplik kararı veya cinsiyeti değiptirme, -Sonradan kesin bir evlenme engelinin ortaya çıkması ve İmkansızlık -Bozucu şartın gerçekleşmesi -Anlaşma (İkale) -Tek yanlı dönme (Nişanı Bozma)

Nişanın Bozulmasının Hukuki Sonuçları Manevi tazminat (TMK. m. 121) Hediyelerin geri verilmesi (TMK. m. 122) Maddi tazminat (TMK. m. 120)

Hediyelerin İadesi Hediyelerin geri istemenin unsurları: “MADDE 122.- Nişanlılık evlenme dışındaki bir sebeple sona ererse, nişanlıların birbirlerine veya ana ve babanın ya da onlar gibi davrananların, diğer nişanlıya vermiş oldukları alışılmışın dışındaki hediyeler, verenler tarafından geri istenebilir. Hediye aynen veya mislen geri verilemiyorsa, sebepsiz zenginleşme hükümleri uygulanır.” Not: Hediyelerin iadesi, ayni değil, şahsi bir talep doğurur. İstihkak davası ile değil alacak favası ile istenebilir. Şahsi talep olduğu için 3. kişiye karşı açılamaz. Hediyelerin geri istemenin unsurları: -nişanlanma evlenme dışındaki sebeple sona ermiş olması, -hediyeler nişanlama sebiyle karşı tarafa verilmiş olması -ancak alışılagelmiş (mutad) dışındaki hediyeler geri istenebilir

Başlık Parasında Durum Yasal Düzenleme Yok Öğreti ve Yargı Kararlarındaki Görüşler

Nişanlanmadan Tek Taraflı Dönmek (Nişanı Bozmak) Haklı (objektif) Bir Sebeple Dönmek Haklı Bir Sebep Olmadan Dönmek Taraflardan Birine Yükletilebilen Bir Sebeple Dönmek Nişanı Bozan Tarafın Kusurlu Olması Diğer Nişanlının Kusurlu olması

Maddi Tazminat MADDE 120.- Nişanlılardan biri haklı bir sebep olmaksızın nişanı bozduğu veya nişan taraflardan birine yükletilebilen bir sebeple bozulduğu takdirde; kusuru olan taraf, diğerine dürüstlük kuralları çerçevesinde ve evlenme amacıyla yaptığı harcamalar ve katlandığı maddî fedakârlıklar karşılığında uygun bir tazminat vermekle yükümlüdür. Aynı kural nişan giderleri hakkında da uygulanır. Tazminat istemeye hakkı olan tarafın ana ve babası veya onlar gibi davranan kimseler de, aynı koşullar altında yaptıkları harcamalar için uygun bir tazminat isteyebilirler. Maddi tazminatın koşulları: -kusurun veya haklı sebebin olması, -diğer tatarfın kusurlu olması, -durustluk çerçevesinde evlenme amacıyla masraf yapması veya nışan giderleri

Manevi Tazminat MADDE 121.- Nişanın bozulması yüzünden kişilik hakkı saldırıya uğrayan taraf, kusurlu olan diğer taraftan manevî tazminat olarak uygun miktarda bir para ödenmesini isteyebilir. Manevi tazminat talebin koşulları: -nişanın bozmasında karşı tarafın kusurlu olması, -bozulmasından dolayı kusursuz tarafın kişilik hakkı zedelenmiş olması -manevi tazminat parasal değerde istemmiş olması Şahsa bağlı kişilik hakına ilgili olduğı için manevi tazminatı ancak bişan tarafları isteyebilirler, anna babaları isteyemez.

Zamanaşımı MADDE 123.- Nişanlılığın sona ermesinden doğan dava hakları, sona ermenin üzerinden bir yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Nişanlamanın bozulmasından dolayı dava açma hakı noşanlamanın sona ermesinden 1 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.

Ölüme Bağlı Tasarruflarda Durum Yasal Düzenleme Yok Öğreti ve Yargı Kararlarındaki Görüşler MADDE 181/f.1- Boşanan eşler, bu sıfatla birbirlerinin yasal mirasçısı olamazlar ve boşanmadan önce yapılmış olan ölüme bağlı tasarruflarla kendilerine sağlanan hakları, aksi tasarruftan anlaşılmadıkça, kaybederler.

PRATIK ÇALIŞMA I Bay A, bir süredir ilgi duyduğu 16 yaşındaki Bayan B’ye evlenme vaadinde bulunur. B, buna karşı açık bir beyanda bulunmadığı halde taraflar nişanlı gibi davranmaya başlar ve evlilik hazırlıklarına girişirler. Çeyizini hazırlamaya başlayan B, birçok ev ve mutfak eşyası alır. B’nin babası C, A ve B’nin evlendikten sonra yaşaması için bir daire kiralar ve 6 aylık kirasını peşin öder. A’nın annesi D, B’ye aile yadigarı zümrüt kolye ve küpe takımı hediye eder. B ise A’ya özel üretim oldukça değerli bir saat hediye eder. Evlenme hazırlıkları devam ederken, A, iş yerinde çalışmaya yeni başlayan Bayan E ile tanışır ve birbirlerine ilgi duymaya başlarlar. B ile evlenmesine bir hafta kalan A, kimseye haber vermeden E ile evlenir. Bunu öğrenen B, sinir krizi geçirir ve depresyona girer. SORULAR 1. a) A ve B’nin arasında nişanlanma kurulmuş mudur? b) B’nin yasal temsilcileri A ile evlenmesine karşı çıkmış olsa idi, bu durumun nişanlanmanın üzerinde etkisi ne olurdu? 2. a) A’nın E ile evlenmesinin A’nın B ile olan nişanlılığına etkisi nedir? b) B, A’ya karşı hangi davaları açabilir ve bu davalarda hangi taleplerde bulunabilir? c) Bu davalar bir süreye tabi midir? Tabi ise bu süreyi ve niteliğini belirtiniz. 3. C’nin nişanlanmanın sona ermesi üzerine A’ya yöneltebileceği herhangi bir talep var mıdır? 4. D’nin B’ye verdiği hediyelerin iadesini talep etmesi mümkün müdür?

CEVAP ANAHTARI 1. a) Nişanlanmanın kurulabilmesi için, tarafların farklı cinsiyetten olması ve karşılıklı evlenme vaadinde bulunması gerekir. Evlenme vaadini içeren irade açıklaması, sözle veya yazıyla açık olarak yapılmış olabileceği gibi, bu arzuyu açıklayan bir davranışla da yapılmış olabilir. Nişan merasimi nişanlanmanın gerçekleşmesi için kurucu bir unsur değildir. B’nin A ile beraber evlilik hazırlıklarına başlaması, nişanlanmaya yönelik irade beyanının bulunduğunu gösterir. Sonuçta, olayda nişanlanmasının kurucu unsurları bulunmakta olup, nişanlanma hukuken geçerli biçimde kurulmuştur. b) Olayda B’nin 16 yaşında olduğu belirtilmiştir. Aksine bir bilgi olmadığı için ayırt etme gücüne sahip olduğu kabul edilen B sınırlı ehliyetsizdir. MK m. 118/II’ye göre, nişanlanma yasal temsilcilerinin rızası olmadan küçüğü bağlamaz. Bu hükmün nasıl anlaşılması gerektiği doktrinde tartışmalıdır. Buna göre, nişanlanmada da diğer hukuki işlemlerde olduğu gibi ayırt etme gücüne sahip küçüğün yasal temsilcisinin rızasına kadar hiçbir şekilde nişanlanma ile bağlı olmadığı, ancak sonradan icazet alınınca nişanlanmanın sınırlı ehliyetsiz için de geriye etkili olarak hüküm ifade edeceği savunulabileceği gibi, nişanlanmanın kişiye sıkı sıkıya bağlı bir hak olduğu ve kullanılmasının yasal temsilcinin rızasına bağlı olmadığı; Medeni Kanun’un nişanlanmanın mali sonuçları itibariyle sınırlı ehliyetsizi korumak için sadece bu sonuçların doğumu bakımından yasal temsilcinin rızasını aradığı da savunulabilir. Bu son görüş benimsendiğinde sınırlı ehliyetsizin yaptığı nişanlanma geçerli sayılacak, ancak o nişanın bozulmasına sebep olursa bunun mali sonuçları ile sorumlu olmayacaktır. Olayda A, aksine bir bilgi verilmediği için tam ehliyetlidir. Sınırlı ehliyetsiz ile nişanlanan tam ehliyetli nişanlanmanın gerek şahsi gerekse mali sonuçları ile bağlıdır. Bu bakımdan, A, B’nin durumunu ister başlangıçta bilsin, ister sonradan öğrensin B’nin yasal temsilcisine nişanlanmaya uygun bir süre içerisinde icazet vermesini teklif edebilir. İcazet verilmezse, A bu sebeple nişanı bozabilir. Ancak, nişanlanmaya diğer hukuki işlemlerdeki genel kuralın uygulanacağı kabul edilirse, yasal temsilci icazet vermediği ihtimalde nişanlanma hükümsüz kalacaktır.

2. a) Nişanlanma, tarafların anlaşması, şarta bağlı olarak yapılmış ise bozucu şartın gerçekleşmesi, evlenmenin imkansızlaşması, kesin bir evlenme engelinin ortaya çıkması, taraflardan birinin nişanı bozması veya evlenme ile sona erer. Evlenme, nişanlı ile olabileceği gibi, üçüncü bir şahısla da olabilir. Bu sebeple olayda A ve B arasındaki nişanlanma, A’nın E ile evlenmesi nedeni ile sona ermiştir. b) Nişanlanma, nişanlılardan birinin üçüncü bir kişi ile evlenmesi nedeniyle sona erdiği takdirde, nişanlanma başkasıyla evlenen nişanlı tarafından haksız olarak bozulmuş olur buna ilişkin sonuçları doğurur. Olayda da nişanlanma haksız olarak bozulmuş olduğundan, B, A’dan maddi ve manevi tazminat talebinde bulunabilir ve nişan dolayısı ile verdiği saatin (hediyenin) iadesini isteyebilir. B, nişanın haksız olarak bozulmasından dolayı A’ya açacağı maddi tazminat davasında evlenmenin yapılacağına güvenerek bu amaçla yaptığı masrafları talep edebilir. Bu kapsamda, B, nişanlılık sürecinde aldığı ev ve mutfak eşyalarının bedelini dürüstlük kuralına uygun olduğu ölçüde A’dan talep edebilecektir. Eğer A ve B bir nişan töreni düzenlemiş olsa idi, B’nin nişan dolayısı ile yapmış olduğu masrafların da tazmini talep edilebilecekti. Mahkeme, B’nin tüm zararının tazminine hükmetmek zorunda değildir. Bu bağlamda, hakimin takdirine göre uygun bir tazminata hükmedilecektir. B, nişanlanmanın bozulması nedeniyle uğradığı psikolojik yıpranma ve acı nedeni ile A’dan manevi tazminat talebinde de bulunabilir. Manevi tazminat talebinde bulunabilmenin şartları, nişanı bozan tarafın kusurlu olması ve bozma nedeniyle diğer tarafın kişilik hakkının zedelenmesidir. Olayda B, A’nın kusuru ile nişanı bozması sonucu depresyona girmiş ve kişilik hakkı zedelenmiştir. Bu nedenle manevi tazminat isteme şartları oluşmuştur. Manevi tazminat olarak, yalnızca uygun miktarda para istenebilir. Başka türde bir tazminat istenemez ve hakim de para ödenmesi dışında bir tazminata hükmedemez.

Taraflar, nişanlılık dolayısı ile birbirlerine verdikleri, alışılmışın dışındaki hediyeleri nişan bozulduktan sonra geri isteyebilir. Burada önemli olan kriter, hediyenin alışılmışın dışında olmasıdır. Onun dışında iade talebinde bulunan tarafın nişanı kendi kusuru ile bozmuş olması önemli değildir. Nelerin alışılmışın dışında görüleceğini, hakim, mahalli örf ve adete, tarafların sosyoekonomik durumuna göre belirler. Olayda, B’nin A’ya hediye ettiği saat, ekonomik değeri çok yüksek olduğundan alışılmışın dışında bir hediye olarak görülerek iadesi talep edilebilir. c) B’nin A’ya yönelteceği talepler MK m. 123’te düzenlenen süreye tabidir. Bu kapsamda. B’nin tazminat ve iade talepleri, nişanlanmanın sona ermesinden itibaren bir yıl sonra zamanaşımına uğrayacaktır. 3. Kanun koyucu, bir nişanlının ana ve babasına ya da onlar gibi hareket eden kimselere diğer nişanlıdan maddi tazminat talebinde bulunmasına imkan tanımıştır. Bu kişilerin tazminat talebinde bulunabilmesi için, nişanın diğer nişanlı tarafından haksız olarak bozulması gerekir. Bu şart gerçekleştiği takdirde, evlenmenin gerçekleşeceği kanaatiyle dürüstlük kuralına uygun olarak yapılan masrafların tazmini talep edilebilir. Tazmini talep edilecek zararlar, nişanlılar için yapılan masraflardır, yoksa ana ve baba ya da onlar gibi hareket eden kimselerin kendileri için yaptıkları masraflar bu kapsamda değerlendirilemez. Olayda, C’nin A ve B için daire kiralayıp 6 aylık kira bedelini de ödemesi, nişanlılar için yapılmış, dürüstlük kuralına uygun bir masraf olduğundan tazmini talep edilebilir. C’nin nişanın bozulmasına dayalı olarak manevi zarara uğradığı iddiası ile MK m. 121’e dayanması ise mümkün değildir. 4. Ana ve baba ya da onlar gibi hareket eden kimseler, nişanlılık dolayısıyla diğer nişanlıya verdikleri, alışılmışın dışındaki hediyeleri, nişan bozulduktan sonra geri isteyebilir. Tazminat taleplerinden farklı olarak burada, kusurlu olarak nişanı bozan tarafın ana ve babası ya da onlar gibi hareket eden yakını da iade talebinde bulunabilir. D’nin B’ye verdiği aile yadigarı zümrüt kolye ve küpe takımı alışılmışın dışında bir hediye olup, nişan bozulduktan sonra iadesinin talep edilmesi mümkündür.