Anlatan: Adnan Hadzimusiç İŞ HUKUKU IV Anlatan: Adnan Hadzimusiç
BELİRSİZ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ-örnek Pratik çalışma: BELİRSİZ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ-örnek Aşağıda isim-unvan ve adresleri yazılı bulunan işveren ile işçi arasında tamamen kendi istek ve serbest iradeleri ile ve aşağıda belirtilen şartlarla "Belirsiz süreli iş sözleşmesi" yapılmıştır. Sözleşmede adı geçen işveren ………………………………………………………………………………………….. ni işçi ise ………………………………………………………………………….'yi ifade eder MADDE 1)- TARAFLAR : İŞVEREN AdıSoyadıÜnvanı : Adresi : SSK İşyeri Sicil Numarası İŞÇİNİN : Adı Soyadı : Baba adı : Doğum Yeri ve Yılı : İkametgah Adresi : : Telefon Numarası :…………………………. SSK Sigorta Sicil Numarası : MADDE 2)-SÖZLEŞMENİN SÜRESİ : Bu iş sözleşmesi / / tarihinde başlamış olup, Belirsiz Sürelidir. MADDE 3)-İŞE BAŞLAMA TARİHİ : … / / MADDE 4)-AYLIK ÜCRET NET/BRÜT : YTL.
MADDE 5)-YAPILACAK İŞİN KONUSU : MADDE 6)-DENEME SÜRESİ : Yoktur / ………… Ay' dır. (Deneme süresi en fazla iki aydır. Bu süre sonunda başarısız yada yetersiz bulunanların sözleşmeleri ihbarsız ve tazminatsız feshedilir.) MADDE 7)- İŞÇİNİN ÇALIŞMA YERİ : İşverenin il/ilçe sınırları içindeki işyerlerinde, işveren veya vekilinin göstereceği işyerleri. İşçi, gerektiği takdirde işyeri içinde unvanı veya niteliği benzer yahut birbirine yakın başka işlerde muvafakat aranmaksızın geçici veya devamlı olarak işveren tarafından görevlendirilebilir. MADDE 8)- ÇALIŞMA SÜRELERİ : Haftalık çalışma süresi en çok 45 saattir. Bu süre haftanın çalışılan günlerine eşit şekilde bölünerek uygulanır. 45 Saatlik çalışma süresi işveren tarafından gerekli görüldüğünde; Haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak koşulu ile farklı şekillerde dağıtılabilir. Ayrıca işin niteliği ve şartlarına göre, işe başlama ve bitiş saatleri de, işçiler için farklı şekillerde düzenlenebilir ve gerektiğinde değiştirilebilir. 45 Saatlik haftalık çalışma süresinin, haftanın çalışılan günlerine farklı şekillerde dağıtılarak çalışılması durumunda, iki aylık çalışma süresi içinde, işçinin haftalık ortalama normal çalışma süresi 45 saati aşamaz. Ara dinlenme zamanları işveren tarafından belirlenir. İşçi bu maddede belirtilen çalışma şekil ve şartlarını aynen kabul eder. MADDE 9)- FAZLA ÇALIŞMA : İşveren ülkenin genel yaraları için, işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle işçiye, günlük toplam çalışma süresi 11 saati aşmamak şartı ile yılda 270 saate kadar fazla çalışma yaptırabilir. Haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma sayılır. Ancak denkleştirme esası uygulandığı durumlarda, işçinin iki aylık süre içindeki haftalık ortalama çalışma süresi 45 saati aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda 45 saatten fazla çalıştırılmış olsa dahi, bu haftalardaki 45 saati aşan çalışma süreleri fazla çalışma sayılmaz ve fazla çalışma ücreti ödenmez. MADDE 10)- TELAFİ ÇALIŞMASI : Zorunlu nedenlerle işin durması, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması yada işin tümüyle durdurulması veya işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde, işveren, iki ay içerisinde işçiye, çalışılmayan bu süreler karşılığı olarak telafi çalışması yaptırabilir. Telafi çalışması, günlük en çok çalışma süresi olan 11 saati ve günde en fazla 3 saati aşamaz. Tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamaz. Telafi çalışması fazla çalışma sayılmaz ve karşılığında fazla çalışma ücreti ödenmez.
MADDE 11)- ÜCRET : İşçinin sözleşmede yazılı ücreti kural olarak imza karşılığı kendisine ödenir veya banka hesabına yatırılır. Ancak işçinin yazlı talebi ile belirlediği ve bu talebin altındaki tatbiki imzası bulunan mutemedine de yine imzası karşılığında ödenebilir. Kural olarak işçinin işlemiş ücretinin ödeme tarihi, her ayın ilk iş günüdür. Mücbir bir sebep olmadıkça, ücretler ödeme gününden itibaren en geç 20 gün içinde ödenir. MADDE 12)- FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ :İşçinin her bir saat fazla çalışması için işverence ödenecek fazla çalışma ücreti, işçinin normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli artırılmış tutarıdır. MADDE 13)- ÖZEL ŞARTLAR :İşçi, tecrübe ve mesleki birikimine uygun olarak, işverenin vereceği bütün işleri ve görevleri yapmayı kabul ve taahhüt eder. Bu hizmetleri karşılığında belirtilen aylık ücret dışında herhangi bir ücret talep edemez. İşçi, işyerinde, çalışma mevzuatı ve işveren tarafından belirlenmiş bulunan çalışma şartlarına, iş disiplinine, iş sağlığı ve iş güvenliği kurallarına, işveren tarafından çıkartılmış ve çıkartılacak olan yönetmelik, genelge, sirküler, talimat gibi düzenlemelere uymayı kabul ve taahhüt eder. İşçi, görev nedeniyle kendisine ve bağlı bulunduğu birime teslim edilen demirbaş, her türlü mefruşat, elektronik teçhizat gibi eşyanın muhafazasından, hasar ve ziyan görmesinden sorumludur. Bu malzemeleri işyeri dışına çıkarmamayı ve amacı dışında kullanmamayı, iş sözleşmesinin feshinde eksiksiz teslim etmeyi taahhüt eder. İşçi, işverene ve işyerine ait her türlü iş sırlarını saklamayı, işverene zarar verecek davranışlardan kaçınmayı taahhüt eder. İşçi, iş sözleşmesi devam ettiği sürece, özel de olsa başka bir işte çalışmamayı taahhüt eder. İşçi, işverenin istemesi halinde, hafta tatili ile ulusal bayram ve genel tatil günlerinde de çalışmayı ve işverenin istemesi halinde fazla çalışma yapmayı peşinen kabul eder. 13.7-İşveren, işçilik haklarını ödemek, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymak, işçi sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür. 13.8-İşçi, iş kanununa göre hak kazanacağı yıllık ücretli iznini, işverenin iş şartlarına göre belirleyeceği zamanda kullanmayı kabul eder. 13.9-İşçi, işyerine, alkollü içki veya uyuşturucu madde almış olarak gelmemeyi ve bu maddeleri işyerinde kullanmamayı, çalışması ile ilgili olmayan eşya ve maddeler ile taşınması yada kullanılması yasaklanmış maddeleri işyerine sokmamayı taahhüt eder. 13.10-İşçi, işverenin istemesi halinde hizmet içi veya görevin gerektirdiği eğitimlere katılmak zorundadır. Eğitimlere katılan işçiden zorunlu hizmet talep edilebilir.
MADDE 14)- FESİH VE TAZMİNATLAR : Taraflar yukarıdaki maddelerde yazılı sorumluluklarını yerine getirmez ise karşı tarafa sözleşmeyi herhangi bir tazminat ödemeden feshetme hakkı doğduğunu kabul ve taahhüt etmişlerdir. Sözleşmenin taraflarından herhangi birisi sözleşmeyi feshetmek isterse; 4857 sayılı İş Kanunun 17. maddesindeki ihbar önellerine uygun olarak, önceden karşı tarafa yazılı olarak haber vermek zorundadır. Haber verilmemesi halinde tarafların ayrıca tazminat isteme hakkı saklıdır. 14.3- İşveren sözleşmeyi; sözleşme süresi içerisinde veya bitim tarihinde tek taraflı olarak feshederse, işçiye iş kanunu hükümlerine uygun olarak tazminat öder. Sözleşmenin işveren tarafından feshinde; fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı hususunda ortaya çıkacak uyuşmazlıklar, bir ay içinde Özel Hakeme götürülür. MADDE 15)- SON HÜKÜMLER : 15.1-Bu iş sözleşmesinde yer almayan hususlarda İş Kanunu ve diğer ilgili mevzuat hükümleri uygulanır. 15.2-Uyuşmazlıklarda çözüm mercii iş yerinin bulunduğu yer mahkemeleri ve icra daireleridir. 15.3-Bu hizmet akdi / / tarihinde taraflarca iki nüsha olarak tanzim edilip, okundu ve aynen kabulle imzalandı. İşveren veya Vekili İşçi (İmza-Kaşe) (Adı Soyadı-İmza)
ÜCRET GÜVENCESİ - ASGARİ ÜCRET Madde 32 - Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır. Türkiye’de asgari ücret bir tanımı mevcut ve bu tanım ücrette adalet sağlamasına yönelik bir düzenleme. Bunu düzenleyen Asgari Ücret Yönetmeliği dir. Tanım: İşçilere, normal bir çalışma günü karşılığı ödenen ve işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücrettir. Asgari ücret: işçiye ailesiyle birlikte asgari bir yaşam düzeyi sağlamaya yeterli olan ve işverenin bundan daha düşük miktarda ücret ödeyemeyeceği ücrettir.
Madde 39 - İş sözleşmesi ile çalışan ve bu Kanunun kapsamında olan veya olmayan her türlü işçinin ekonomik ve sosyal durumlarının düzenlenmesi için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca Asgari Ücret Tespit Komisyonu aracılığı ile ücretlerin asgari sınırları en geç iki yılda bir belirlenir. Asgari ücretin unsurları: - günlük çalışmanın karşılığı olma, - işçilerin zorunlu gereksinimleri karşılayacak kadar olma, - işçi ve ailesini gereksinimlerini karşılayacak kadar olma. - ödenebilecek en düşük ücreti olma
Asgari ücretin belirlenme yetkisi Asgari ücret, iş sözleşmesiyle çalışan ve İş Kanunu kapsamında olan veya olmayan her türlü işçinin ekonomik ve sosyal durumlarının düzenlenmesi için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nda Asgari Tespit Komisyonu aracılığıyla en geç 2 yılda bir belirlenir. Asgari Ücret Tespit Komisyonu işçi, işveren ve devlet temsilcilerinden oluşmaktadır (İK m.39/3). Komisyonun kararları kesindir ve Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer (İK m.39/3).
Asgari ücretin belirlenmesinde işkolu bazında bir ayırım söz konusu değildir. Komisyon, asgari ücreti bütün işkollarını kapsayacak şekilde belirler (AÜY m.6) ve asgari ücretin belirlenmesinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri nedenlere dayalı herhangi bir ayrım yapılamaz (AÜY m.5). Sadece işçilerin 16 yaşını doldurmuş olup olmadıklarına göre ayrı ayrı belirlenir 01.01.2016 - 31.12.2016 tarihleri arasında (ASGARİ ÜCRET): ASGARİ ÜCRET AYLIK BRÜT: 1.647,00 TL ASGARİ ÜCRET AYLIK NET: 1.300,99 TL ASGARİ ÜCRET GÜNLÜK BRÜT: 54,90 TL
Ücret ödeme şekli Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit hak kural olarak, Türk parası ile işyerinde veya özel olarak açılan bir banka hesabına ödenir. Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak, yabancı para olarak kararlaştırılmış ise ödeme günündeki rayice göre Türk parası ile ödeme yapılabilir. Ücret ödeme zamanı: Kural olarak ücret, en geç ayda bir ödenmesi gerekiyor. İş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile ödeme süresi bir haftaya kadar indirilebilir.
Ücret zamanında ödenmezse ne olacak Ücret zamanında ödenmezse ne olacak? - iş görme borcunu yerine getirmemesi Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Bu nedenle kişisel kararlarına dayanarak iş görme borcunu yerine getirmemeleri sayısal olarak toplu bir nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez. - iş söyleşmesinin haklı nedenle feshi Ayrıca, ücret ödemeyen işçi İş Kanunun madde 24’e göre haklı nedenlerle iş sözleşmeyi feshedebilir.
Ücrettin devri Ücretin devredilmeyecek -saklı kısmı Madde 35 - İşçilerin aylık ücretlerinin dörtte birinden fazlası haczedilemez veya başkasına devir ve temlik olunamaz. Ancak, işçinin bakmak zorunda olduğu aile üyeleri için hakim tarafından takdir edilecek miktar bu paraya dahil değildir. Nafaka borcu alacaklılarının hakları saklıdır. Bu şekilde, tek gelir kaynağı ücret olduğu kabul edilen işçinin ve ailesinin zor duruma düşmeleri önlenmek istenmiştir.
Ücret hesap pusulası Ücretin takası Madde 37 - İşveren işyerinde veya bankaya yaptığı ödemelerde işçiye ücret hesabını gösterir imzalı veya işyerinin özel işaretini taşıyan bir pusula vermek zorundadır. Ücretin takası İşçiden alacaklarını ücretten kesmek işin işveren işçiden onay almalı. Ancak, işçinin kasten sebebiyet verdiği ve yargı kararıyla sabit bir zarardan doğan alacaklar, ücretin haczedilebilir kısmı kadarı işçinin onayı olmaksızın takas edilebilir
Ücret kesme cezası Madde 38 - İşveren toplu sözleşme veya iş sözleşmelerinde gösterilmiş olan sebepler dışında işçiye ücret kesme cezası veremez. İşçi ücretlerinden ceza olarak yapılacak kesintilerin işçiye derhal sebepleriyle beraber bildirilmesi gerekir. Bir ayda iki gündelikten fazla olamaz. Ücret kesinti cezasının unsurları: - kanunda gösterilen sebeplerden dolayı olmalı: işçi bunlardan önceden haberdar olmalı, sözleşmede belirtilmiş olmalı, - kesinti derhal işçiye bildirilmeli, bir ayda en fazla iki gündelik Bu paralar işçilerin eğitimi ve sosyal hizmetleri için kullanılıp harcanmak üzere Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı hesabına Bakanlıkça belirtilecek Türkiye’de kurulu bulunan ve mevduat kabul etme yetkisini haiz bankalardan birine, kesildiği tarihten itibaren bir ay içinde yatırılır.
Yarım ücret Madde 40 - 24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir İşçiyi, çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını veya çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması halinde bir haftaya kadar işçiye ½ ücret ödenir. Eşer bu 7 günün içinde hafta tatili de rastlarsa yarım ücret hafta tatili günü için de ödenir. Unsurlar: - zorlayıcı sebeplerin olması İşin durması veya işçinin çalışamaması 7 güne kadar ½ ücret
Geçici iş göremezlik durumda ücret İşçilere geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi gerektiği zamanlarda geçici iş göremezlik süresine rastlayan ulusal bayram, genel tatil ve hafta tatilleri, ödeme yapılan kurum veya sandıklar tarafından geçici iş göremezlik ölçüsü üzerinden ödenir. Geçici iş göremezlik ödeneği Sosyal Sigortalar Kanunu'nun 37. maddesinde: Hastalık sebebiyle geçici iş göremezliğe uğrayan sigortalılardan geçici iş göremezliğin başladığı tarihten önceki bir yıl içinde en az 120 gün hastalık sigortası primi ödemiş bulunan ve sigortalılık niteliği devam edenlere, geçici iş göremezliğin üçüncü gününden başlamak üzere, her gün için geçici iş göremezlik ödeneği verilmektedir. Hastalık nedeni ile çalışılmayan günlerde Sosyal Sigortalar Kurumu tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği aylık ücretli işçilerin ücretlerinden mahsup edilir.
Ücretin indirilemezliği Madde 62 - Her türlü işte uygulanmakta olan çalışma sürelerinin yasal olarak daha aşağı sınırlara indirilmesi veya işverene düşen yasal bir yükümlülüğün yerine getirilmesi nedeniyle ya da bu Kanun hükümlerinden herhangi birinin uygulanması sonucuna dayanılarak işçi ücretlerinden her ne şekilde olursa olsun eksiltme yapılamaz. Buna karşılık işçi ve işveren karşılıklı rızalarıyla her zaman ücrette bir artırma veya indirme yoluna gidebilirler. İş Kanunu’nun 22. maddesinin 2. fıkrasında da tarafların aralarında anlaşarak çalışma koşullarını her zaman değiştirebilecekleri hükme bağlanmıştır. Buna karşılık, işverenin herhangi bir nedenle tek taraflı olarak işçinin ücretinde indirim yapma yoluna gitmesi halinde haklı nedenle fesih sebebi teşkil edip işçinin rızası ile yapılan ücret azaltılmasının İş Kanunu’na aykırılık teşkil etmeyeceğini doktrinlerde belirtiliyor.
İşverenin Ödeme Güçlüğüne Düşmesinde Ücretlerin Korunması İşverenlerin belirli nedenlerle ücreti ödeme güçlüğüne düşmeleri halinde işçi ücretlerinin belirli bir dönem için güvenceye kavuşturulması amacıyla oluşturulan ücret garanti fonu, önce 4857 sayılı İş Kanunu’nun 33. maddesinde düzenlenmişti. Ancak, 15.05.2008 tarih ve 5763 sayılı Kanunla 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ek 1. maddede düzenlenmiştir. Bu kanunun ek 1. maddeye göre, İşsizlik Sigortası Kanunu anlamında sigortalı sayılan kişileri iş sözleşmesine tabi olarak çalıştıran işverenin konkordato ilan etmesi, işveren için aciz vesikası alınması, iflası veya iflasın ertelenmesi nedenleri ile işverenin ödeme güçlüğüne düştüğü hallerde işçilerin iş ilişkisinden kaynaklanan 3 aylık ödenmeyen ücret alacakları ücret garanti fonundan ödenir
İşverenin iflas durumunda ödemediği ücretlerin durumu Bu durumlardan birinin ortaya çıkması halinde işçinin ödenmeyen ücret alacakları için Türkiye İş Kurumu’na başvurması gerekir. Ücret garanti fonu, işverenler tarafından işsizlik sigortası primi olarak yapılan ödemelerin yıllık toplamının %1’idir (İSK ek m.1/2). Ücret garanti fonunun oluşumu ve uygulanmasıyla ilgili usul ve esaslar İşsizlik Sigortası Kanunu ek 1. maddesinin son fıkrası gereğince çıkarılan Ücret Garanti Fonu Yönetmeliği’nde düzenlenmiştir. İşverenin iflas durumunda ödemediği ücretlerin durumu İcra ve İflas Kanunu’na göre, işverenin iflası halinde işçilerin iş ilişkisine dayanan ve iflasın açıklanmasından önceki bir yıl içinde tahakkuk etmiş ihbar ve kıdem tazminatları dahil alacakları ile iflas nedeniyle iş ilişkisinin sona ermesiyle hak etmiş oldukları ihbar ve kıdem tazminatları alacakları, devlet alacakları ve rehinle temin olunan alacaklardan sonra birinci sırada gösterilmiştir.
Çalışmadığı Halde İşçiye Ücret Ödenmesi İş Kanunu’nda ücretin bir iş karşılığı olduğu ifade edilmekle birlikte bir iş karşılığı olmaksızın ücret ödenen durumlar da bulunmaktadır. İşçilere hafta tatilinde, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde, yıllık ücretli izinli oldukları dönemde bir iş karşılığı olmaksızın günlük asıl ücretleri ödenir. İş Kanunu’nun 24. ve 25. maddelerinin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı nedenler dolayısıyla çalışmayan ve çalıştırılamayan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir. İşçinin hastalanması halinde sadece aylık ücret alanların ücretleri tam olarak ödenir (İK m.49/4). Diğer ücret türleri ile çalışanların iş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmelerinde izinli veya istirahatli oldukları zaman için işverenin ücret ödeyeceği düzenlendiyse işveren ücret öder, böyle bir düzenleme yoksa işverenin bu günler için ücret ödeme yükümlülüğü yoktur.
İş Kanunu’nda gebelik halinde işçinin iş sözleşmesinin askıda olması nedeniyle işine gidemediği süreler için ücret işlemeyeceği ifade edilmiştir. Bu nedenle, bu dönemde kadın işçiye ücret ödenmez Askerlik durumunda işçiye ücret ödeneceğine ilişkin bir hüküm İş Kanunu’nda bulunmamaktadır. Türk Borçlar Kanunu’na göre de işverenin, temerrüdü halinde yani işçinin çalışmaya hazır olmasına rağmen işveren tarafından çalıştırılmadığında işveren, işçiye ücretini ödemekle yükümlüdür. Ancak, işçinin işi yapmamasından dolayı tasarruf ettiği ve başka bir iş yaparak kazandığı veya kazanmaktan bilerek kaçındığı meblağ işçinin ücretinden indirilir (TBK m.408).