BBY 368 Bilimsel ve Teknik Bilgiye Erişim 3.Sanayide bilgi Nazan Özenç Uçak

SANAYİDE BİLGİ Sanayide bir ürün ortaya koymak için – mali güce, – emeğe, – ham maddeye, – donanıma, – enerjiye ve – hedeflere gerek duyulur. Amaç etkili ve hedeflerine uygun olarak bir işletmeyi yürütebilmektir.

Bilginin üretime etkisi Bütün bunların yerine getirilmesinde, işlemlerin her aşamasında farklı düzeyde ve türde bilgiye gereksinim duyulur. Çabuk ve doğru karar vermek endüstriyel işletme için önemlidir. Üretim maliyet ve pazar bu süreçten etkilenir. Alınan kararın isabetli olması için doğru ve hızlı bilgi akışına ihtiyaç vardır. İstenen bilginin sağlanamaması, yetersiz veya yanlış olması zaman, para ve emek kaybı demektir.

Sanayide kullanılan bilgi türleri Sanayide çeşitli amaçlara göre çeşitli düzeyde bilgiye ihtiyaç duyulur. Bunlar bilgi açısından bakıldığında şu tür bilgilerdir: finans bilgisi pazarlama bilgisi planlama bilgisi teknoloji bilgisi kalite ve üretim bilgisi çevre bilgisi hammadde bilgisi standart bilgisi mevzuat bilgisi yönetim bilgisidir.

Bunları 7 grup altında toplayan kaynaklar vardır. finans bilgisi yasal bilgi yönetim bilgisi sosyal bilgi çevre bilgisi hammadde bilgisi üretim bilgisi

Sanayide gereksinim duyulan bilginin niteliği Gereksinim duyulan bilgi genelde güncel bilgidir. Daha çok – ulusal ve uluslararası standartlar, patentler, – yasal ve istatistiki veriler, – araştırma ve çalışma raporları, – sözlük, ansiklopedi, rehber, yıllık gibi danışma kaynaklarıdır. Bilginin sağlanmasında hız ve isabet kadar anlaşılır şekilde düzenlenmesi de önemlidir.

Sanayi alanında belgenin kendisinden çok bilginin kullanıcı düzeyine uygun aktarımına gereksinim duyulur. Sağlanan bilginin miktarından çok, – niteliği, – düzeyi, – uygunluğu ve – isabet oranı önemlidir.

Birey açısından bilgi Birey açısından duyulan bilgi gereksinimini üç farklı düzey altında toplamak mümkündür. – uzmanlık bilgisi – iş bilgisi – iş çözümleme bilgisidir.

Kurum açısından bilgi Kurum açısından işlerin yürütülebilmesi için gereksinim duyulan bilgi ise iki grup altında toplanabilir. – işletim bilgisi (operative information): çalışmanın her aşamasında gereksinim duyulan bilgidir. Her farklı aşama yeni bir işletim bilgisi gerektirir. Bu bilgi doğrudan kurumun etkinliği ile ilgilidir. – yönetim bilgisi (directive information): bir işin yerine getirilebilmesi için değil, etkinliklerin denetimi ve geliştirilebilmesi için gerekli olan bilgidir. Bu tip bilginin en önemli özelliği doğrudan erişiminin zor, ancak diğer bilgilerden özellikle de işletim bilgisinden sonuç çıkarılarak elde edilebilir olmasıdır.

Bilginin sağlanması Sanayi alanında gereksinim duyulan bilgi kurum içinde üretildiği gibi, kurum dışından da sağlanmaktadır. Genellikle günlük işlerde kullanılan bilgi kurum içinden, geleceğe dönük çalışmalar için gereken bilgi dış kaynaklardan sağlanır.

Kurum içi bilgi Kurum içinde üretilen bilgi: – çalışma raporları, – araştırma raporları, – satış raporları – ticari yazışmalar, – yönetimle ilgili dokümanlardır.

Kurum dışından sağlanan bilgi Dışardan sağlanan bilgi: – pazar araştırmaları, – müşteri beklentileri, – rakip firmaların çalışma raporları, – bu sektörleri ilgilendiren resmi kararlar – ekonomik gelişmelere ait verilerdir.

Bilgi ihtiyacını belirleyen faktörler Sanayi sektöründeki bilgi gereksinimi, – işletmenin büyüklüğü, – üretimin türü, – işletmenin yapısı, – çalışanların düzey ve konumları ile ilgilidir.

Küçük ve büyük ölçekli işletmelerin bilgi ihtiyacı Küçük ölçekli işletmeler daha çok – ekonomik destek, – yasal durum, – pazarlama ve – eğitimle ilgili bilgiye ihtiyaç duyar. Büyük işletmeler bu bilgilere ilaveten – Bu bilgilere ek olarak bilim ve teknoloji alanındaki gelişmelerle ilgili bilgiye gereksinim duymaktadır.

Teknik alanda gri yayınlar Patentler Standartlar Teknik raporlar Telif hakları Marka kayıtları

Patentler Bir patent mucit ile devlet arasında yapılan yasal bir sözleşmedir. Bu sözleşme ile mucide tasarımınını üretme, geliştirme ve satma hakları resmen tanınmış olur. Bir buluş için buluş sahibine verilen patent, sanai mülkiyet haklarından biri olup, buluş sahibinin izni olmadan başkalarının buluşu üretmesini, kullanmasını veya satmasını belirli bir süre boyunca engelleme hakkını vermektedir.

Faydalı model Küçük ve orta ölçekli işletmelerde gerçekleştirilen buluşların sahiplerini korumak amacıyla “faydalı model” belgesi düzenlenerek bu buluşların mülkiyet hakları korunmaktadır. Bir buluşun patent alabilmesi için orijinal, sanayide uygulanabilir ve tekniğinin bilinen durumu aşıyor olması gerekir (Türk Patent Enstitüsü 2007).

Bir belgenin patent olabilmesi için şu üç unsuru taşıması gerekir. Orijinallik /yenilik (novelty): Buluşun daha önceden bilinenlerden farklı özelliği olmalıdır. Daha önce herhangi bir yayında yer almamış, hiç daha önce üretilip satılmamış bir yenilik olması gerekir. Yararlılık (utility): Buluşun mutlaka kullanılabilir olması gerekir. Bu bir alet ise bir amaca hitap etmesi, kimyasal ise bir etki veya yarar sağlaması beklenir. Tekniğinin bilinen durumun aşılması /Belirsizlik (nonobviousness): Tekniğin bilinen durum koşullarında çıkarılamaması gerekir.

Patent türleri Yararlı(utility): yeni ve yararlı kullanılabilir bir ürün. Bu grup kendi içinde kimyasal, mekanik ve elektrik olarak üç alt gruba ayrılır. Patentlerin büyük bir kısmı bu gruba girmektedir. Tasarım (design): herhangi bir ürünün yeni tasarımlarını kapsar. Bitki (plant): yeni bir türün keşfinde bu patentler buluşu garanti altına alır. Tasarım ve bitki patentleri yararlılık patentlerinden daha azdır.

Patent dokümanında yer alan bilgiler Bir patent dokümanı – buluşa ait kısa teknik bilgi, – buluşu açıklayan tarifname, – korunması istenen teknik unsurları ve – varsa resimleri içerir.

Patentlerin bilgi kaynağı olarak önemi Patentlerden elde edilen bilgiler; – bu alanlarda yeni yapılan araştırmalar, – var olan teknolojinin yeni kullanımları, – endüstiriyel gelişmeler hakkında öngörü kazandırır. Patentler icatlarla ilgili süreç ve teknik bilginin ayrıntılı sağlanabileceği yegane kaynaklardır. Mülkiyet hakları açısından önemli kaynaklardır. Bu nedenle fen ve teknik alanda hizmet verilirken patentlerin temel bilgi kaynakları olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.

Patentlere erişim Türkiye’ de patentlere erişim Türk Patent Enstiüsü aracılığı ile olmaktadır. Dünyada üretilen patentlerin izlenmesinde özellikle gelişmiş ülkeler önemlidir. Önemli merkezler: United States Patent and Trademark Office (USPTO) 1976 yılından itibaren 6 milyonun üzerindeki ABD patentini tam metin olarak, tarihine kadar olanlar ise bibliyografik künye olarak verilmektedir. European Patent Office – Dünya çapında 50 milyon patent dokümanına erişim olanağı sağlamaktadır.

US Patent and Trademark Office

European Patent Office

EspaceNet - Türkiye

Türk Patent Enstitüsü

Patentleri veren veri tabanları Central Patents Index – CPI - London Dünya çapında 24 ülkeden düzenli olarak patent bilgisi sağlamaktadır. Haftalık güncellenen kaynağa ortalama yeni kayıt girişi yapılmaktadır. Bu kayıtlar genel konular, elektrik, mekanik ve kimya olmak üzere dört ayrı bölüm altında toplanmaktadır. Her birinin 6 erişim indeksi vardır.

Derwent Innovations Index Dünya çapında 41 patent ofisinden 35 milyondan fazla patent bilgisini içerir. 1963’den itibaren tüm patent verilerini içerir. Her yıl 1,5 milyon yeni patent eklenir. Atıf yapan (cited) ve atıf yapılmış (citing) patent ve makaleler ile tam metin patent kayıtlarına bağlantıları vardır.

Derwent Innovations Index

Index of Patents Issued Index of Patents Issued. Washington, Government Printing Office, 1920  (yıllık). Amerikan ağırlıklı bir kaynaktır.

Index of Patents Issued

Copyrigth & Trademark Markalar tescil edildikleri ülkelerde korunmaktadır. Dış ticaret yapan ülkeler bu markaları yurt dışındada tescil ettirmelidir. Yurtdışı marka tescil işlemlerinde 3 farklı yol izlenebilmektedir. – Madrid Protokolü – C.T.M. Topluluk Markası – Ülke Bazında Başvuru

Copyrigth ve Trademark erişimi Copyrigth Handbook. Index of Trademarks Issued. Washington, US Patent and Trademark Office, GPO, 1927  (yıllık). Patent Ofisine kayıtlı markaları tanıtan değerli bir kaynaktır.

Ödev Patent, faydalı model, marka, endüstriyel tasarım arasında ne farklar vardır? Patent ve marka başvuruları nasıl yapılır araştırın.

STANDARTLAR Seri üretimi,yedek parça kolaylığını, tehlikeli maddelerin güvenliğini sağlamak ve alıcıyı korumak için uyulması gerekli ölçülere standart denilmektedir (Bayır 1995). Standardizasyon çalışmaları sonucu ortaya çıkan belgeye standart denir. Standartlar bilimsel, deneysel ve teknik çalışmaların kesinleşmiş sonuçlarını esas alır. İmalatta, anlamada, ölçmede ve deneyde beraberlik sağlar.

Standartların yararları 1. Üretici açısından yararları – Üretimin belli plan ve programa göre yapılması, uygun kalite ve seri imalat, kayıp ve atıkların azaltılması, verimin artması, depolama ve taşımanın kolaylaşması, maliyetin düşürülmesinde yardımcıdır. 2. Ekonomiye katkısı – Üretimde kalitenin artmasına, anlaşmazlıkların ortadan kalkmasına, arz ve talebin dengelenmesine, rekabetin gelişmesine, ihracaat ve ithalata katkı sağlar. 3. Tüketici açısından yararları – Can ve mal güvenliğine, karşılaştırma ve seçime,ucuzluğa, aldanmanın önlenmesine ve bilinçlenmeye katkı sağlar.

Standartlara erişim Standartlar her ülkenin konuyla ilgili kurumları tarafından oluşturulur Türkiye’de bu sorumluluk Türk Standartlar Enstitüsü’ne aittir. Uluslararası standartları International Standardization Organization saptamaktadır. Standartlar ya ulusal merkezlerden ya da ISO dan sağlanmaktadır. Bir standart çıkaran kurumun adının kısaltması ve standart numarası ile başlar. Bunu standardın adı, yayın yeri, basımevi ve tarihi izler.

Türk Standardları Enstitüsü

TSE Standart Arama

ASTM (American Society for Testing and Materials) Gönüllü bir standart geliştirme organizasyonu ’den fazla aktif standart ’den fazla standart dokümanı – Metaller, – İnşaat, – Boyalar, – Petrol ürünleri, – Plastikler, – Tekstil, lastik ve elektrik yalıtım malzemeleri, – Genel test metotları ve çeşitli konuları içerir.

Standardın taşıması gereken özellikler Birlikte çalışabilirlik (interoperability) – Farklı sistemlerin birarada kullanılabilmesi Yeniden kullanılabilirlik (re-usability) – bilgi nesnelerinin biraraya getirilerek farklı bir öğrenme nesnesine dönüştürülebilmesi Yönetilebilirlik (manageability) – Bilginin yönetim tarafından izlenebilirliği Ulaşılabilirlik (accessibility) – İstenen zamanda erişilebilmesi Devamlılık (durability) – Yeni ürünle birlikte yeni tasarım ve kodlama gerektirmemesi Ölçeklenirlik(scalability) – Artışı kaldırabilecek özellikte olması

Standartları veren veri tabanları Türk Standardları Enstitüsü- Standart Arama IHS (Information Handling Services) Standards Expert – 450 farklı organizasyondan (ISO, EN, TSE gibi) standardı içermektedir. – Endüstri, savunma sanayi standartları ve teknik dokümanları kapsar.

IHS (Information Handling Services)

Standart numarası ile arama Standart geliştirme organizasyonu adı ile tarama IHS Standards Expert

Teknik raporlar Bilimsel bir enstitünün, endüstrinin ve çoğunlukla resmi araştırma kurumlarının yaptıkları araştırma sonuçlarını, bu araştırmalarda varılan belli aşamaları bildiren yayınlardır (Yurdadoğ’dan aktaran Bayır 1995). Basımı, dağıtımı ve erişimi sınırlı, Bilimsel ve endüstriyel araştırma sonuçlarının hızlı yayılmasında etkisi önemli, Artış hızı nedeniyle denetimi ve korunması sorundur. Özellikle endüstri alanında araştırmacıların bilgi ihtiyacının karşılanmasında vazgeçilmez kaynaklardır. Kullanımında gizlilik açısından sınırlamalar olabilir. Bir düz yazı şeklinde değil, bir başka mühendisin yapılan işi izleyerek sonuç almasını sağlayacak şekilde tasarlanır.

Telif Haklarına, Markalara, Teknik Raporlara Erişim Copyright Monograph Database Copyright Renewal Database CIPO Worldwide Trademark Search NTIS Defense Technical Information Center (DTIC): Technical Reports DOE Information Bridge Report Collection