Sağlık Çalışanlarının Hakları Sağlık çalışanı hakları kavramı, hasta hakları kavramına nazaran geri planda kalmış bir kavramdır. Her meslek grubunun hak ve yükümlülükleri bulunmakla birlikte, özellikle hasta hakları kavramının ön plana çıkmasıyla beraber, sağlık çalışanlarının da haklarını vurgulama gayreti içine girdikleri gözlenmektedir.

Sağlık Çalışanlarının Hakları Literatürde sağlık çalışanı haklarının başlıcaları şu şekilde sıralanmaktadır: Mesleki bilgi ve beceriyi geliştirme hakkı Yeteneğini geliştirme hakkı Konsültasyon hizmeti hakkı Mesleki yayın yapma hakkı Çağdaş tıp olanaklarını izleme ve uygulama yapabilmek için gerekli ortamı isteme hakkı Mesleğini icra ederken özgür ve bağımsız karar verme hakkı

Sağlık Çalışanlarının Hakları Sağlık riskini en aza indirecek çalışma koşullarını talep etme hakkı Kişisel güvenliğin, özellikle hasta ve hasta yakınının saldırılarından korumayı isteme, mesleğini güvenlik içinde sürdürme hakkı Hasta ve yakınlarından işbirliğini isteme hakkı Hasta ve yakınlarından, muayene, teşhis ve tedavi sürecinde olduğu kadar hastanın tedavi sonrasında belirli tavsiyelere uymasını isteme hakkı Evrensel ve bilimsel eğitim alma hakkı

Sağlık Çalışanlarının Hakları Bilgi ve becerileri uygulayabilecek fiziki altyapı ve ekibe sahip olma hakkı Uluslararası ve ulusal yasal düzenlemelere ve etik değerlere göre çalışma hakkı Çalıştığı kurumda yönetime katılma hakkı, Gelişmiş ve bilimsel olanakları kullanma hakkı, Muayene, teşhis ve tedavi için gerekli verileri alabilme hakkı, Kendisini hastalıklardan, enfeksiyonlardan koruma ve bunun için ilgili ve görevli kurum ve kişilerden gerekli tedbirlerin alınmasını isteme hakkı.

Yeterli Eğitim Alma ve Sürekli Mesleki Gelişim Hakkı Öncelikle hekimler, ağır mesleki, etik ve hukuki sorumlulukları üstlenebilmeleri için yeterli ve nitelikli bir eğitim alma hakkına sahiptirler. Tıp fakültelerindeki teorik ve uygulamalı eğitimin müfredatı ve uygulaması, hekimleri -sahaya çıktıklarında gereksinim duyacakları- her türlü bilgi, beceri ve tutuma sahibi kılmalıdır. Farklı tıp fakülteleri ve eğitim kurumlarındaki pratisyen ve uzman hekim eğitimlerinin standardizasyonu sağlanmalı ve yetişen hekimlere/uzmanlara eğitimde eşit fırsatlar verilmelidir.

Yeterli Eğitim Alma ve Sürekli Mesleki Gelişim Hakkı Hekimler, tıbbi bilgi üretimindeki hıza paralel olarak, mesleki gelişimlerini kesintisiz sürdürebilecek şekilde eğitim alma hakkına sahiptirler. Hekimlerin mezuniyet sonrası eğitimlere katılabilmeleri, mesleki bilgi ve becerilerini sürekli yenileyebilmeleri için gereken koşullar (eğitim için yeterli zaman, uygun/ulaşılabilir eğitim programları, eğitim için gereken ekonomik kaynak, vb) sağlanmalıdır.

Yeterli Ücret Alma Hakkı Hekimler, aldıkları eğitim, harcadıkları emek ve üstlendikleri mesleki risklere uygun yeterli bir ücret alma hakkına sahiptirler.

Mesleğini Serbestçe İcra Etme Hakkı Hekimler, hiçbir kişi veya merciden baskı görmeden serbestçe mesleğini icra edebilme hakkına sahiptirler. Hekimler mesleğini icra ederken, sadece bilimsel kanıtlar, meslek etiği, vicdanı ve hukuka karşı kendini sorumlu görmelidir. Hasta ve hasta yakınlarının, yöneticilerin, diğer üçüncül tarafların hekime herhangi bir şekilde (psikolojik, fiziki, sosyal, ekonomik, vb) baskı yapmaları, tıbbi endikasyon dışı veya gerçeğe aykırı rapor düzenlemeye zorlamaları kabul edilemez. Hekimden kendi değerlerine ters düşen (mesleki bilgisi, tıp etiği, hukuk, vicdan) işlemler talep edilemez.

Modern Teknoloji ve Bilimi Kullanma Hakkı Hekimler, çağdaş teknolojiden ve bilimsel gelişmelerden yoksun bırakılmadan yeterli bir donanımla mesleğini icra edebilmelidir. Hekimlerin, bu amaçla uygun ortam ve ekipmanı devletten yada bağlı bulunduğu kurumdan talep etme hakları vardır.

Yönetimsel Kararlara Katılma Hakkı Hekimler, çalıştıkları sağlık kurumundaki yönetimsel kararlara (görüş beyan etme, eleştiri ve önerilerde bulunma, vb) ve organizasyona katılma hakkına sahiptirler

Hastayı Reddetme Hakkı Hekimler, acil yardım, resmi ya da insani zorunluluklar dışında, makul ve haklı bir gerekçe ile hastayı reddetme hakkına sahip olabilmelidir. Hasta ile hekim arasında ilişkide güven sarsılmış (hasta hekime yanlış beyanda bulunmuş, hekime karşı tehditkar ve/veya hakaret içerir sözler sarf etmişse, vb) ve ilişki iki taraf için de yararlı sonuçlar doğurmayacak bir sürece girmişse hekim hastayı reddedebilir. Ancak bu durumda hastanın zarar görmemesi (acil veya hayati tehlike olmaması ve alternatif hekime kolay ulaşabilme imkanının bulunması) gerekir. Hekimin hastayı reddetme hakkı din, dil ırk, cinsiyete dayalı ayrımcılık veya nefret sebeplerinden kaynaklanmamalıdır.

Hastayı Reddetme Hakkı Hekim, tıbbi müdahalenin ortasında haklı bir gerekçe (hastanın tavsiyelere uymaması, ödevlerini yapmaması gibi) olmaksızın ve hastanın zarar görme olasılığını engellemeksizin hastasının tedavisini yarıda kesme hakkına sahip değildir.

Konsültasyon İsteme Hakkı Hekimler tıbbi, etik ve hukuki gerekçelerle hastası için bir başka hekim(ler)den konsültasyon isteme hakkına sahiptir

Sağlığını Koruma ve Mesleki Risklerden Korunma Hakkı Hekimler, Sağlığını Koruma ve Mesleki Risklerden Korunma Hakkı kendi sağlığını koruma, enfeksiyon ve radyasyon gibi mesleki risklere karşı korunma hakkına sahiptirler. Hekim sağlıklı bir çalışma ortamına ve ihtiyacı olan dinlenme zamanına sahip olabilmelidir. Hekimler makul iş yükü altında (acil, nöbet ve mesai dışı çalışma süreleri de dahil olmak üzere) çalışmalı, angaryadan korunmalıdırlar.

İyileşme Garantisi Vermeme Hakkı Hekim, plastik cerrahi ve diş hekimliği uygulamaları gibi bazı istisnai durumlar haricinde hastalarına iyileşme (şifa) garantisi vermeme hakkına sahiptir.

Hastasına Yeterli Zaman Ayırma Hakkı Hekimin hastasına yeterli bir zaman ayırma hakkı vardır. Hekimler, hastanın tıbbi bakımını tehlikeye sokacak ve sağlıklı değerlendirilmesini engelleyecek şekilde yoğun iş yükü ve zaman baskısı altına sokulmamalıdır.

Tanıklıktan Kaçınma Hakkı Hekimler, meslekleri gereği hasta hakkında öğrendikleri bilgiler nedeniyle tanıklıktan kaçınma hakkına sahiptir (CMK.m.46). Ancak hastalarının muvafakat ettiği durumlarda tanıklıktan çekilemezler. Hastalar, sırf tedavi olmak amacıyla en yakınlarından gizledikleri bazı sırları hekimlerine açıkladıkları için, bu mesleki sırların hekim tarafından açıklanması meslek sırrını ifşa suçunu oluşturur (TCK.m.134,137). Bu bakımdan hekimler, hastalarıyla ilgili bilgileri açıklamaya zorlanamazlar.

Tedaviyi Belirleme Hakkı Hekim, kanıta dayalı olmak üzere bir hastalığın tedavisinde uygulanabilecek standart yöntemlerden herhangi birini tercih etmekte serbesttir (Tıbbi Deontoloji Tüzüğü m.6). Hekim hastası için uygun bulmadığı bir tedaviyi uygulamaya zorlanamaz.

Bilgi Alma ve Tavsiye ve Tedavisine Uyumu İsteme Hakkı Hekimler, hastalarından doğru bilgi alma, tedavi için önerdikleri ilaçların uygun şekilde kullanılmasını ve diğer tavsiyelere uyulmasını isteme hakkına sahiptir.

Cezalandırma Eylemlerinde Bulunmama Hakkı Hekim hiçbir şekilde herhangi bir kişinin cezalandırılması eyleminde (ölüm cezası, işkence) aktif görev almaya zorlanamaz.

Sağlık Çalışanlarının Hak Arama Yolları Haksız suçlamalara karşı hak arama yolları: 657 sayılı DMK’ nın “İsnat ve İftiralara Karşı Koruma” koruma başlıklı 25. maddesinde “Devlet memurları hakkındaki ihbar ve şikâyetler, garaz veya mücerret hakaret için, uydurma bir suç isnadı suretiyle yapıldığı ve soruşturma veya yargılamanın tabi olduğu kanuni işlem sonucunda bu isnat sabit olmadığı takdirde, merkezde bu memurun en büyük amiri, illerde valiler, isnatta bulunanlar hakkında kamu davası açılmasını Cumhuriyet Savcılığından isterler.” demektedir.

Sağlık Çalışanlarının Hak Arama Yolları Güvenlik hakkının ihlaline karşı hak arama yolları: Gerek hekim ve gerekse diğer sağlık çalışanları açısından günümüzde yaşanılan en önemli sorunlardan birisi “şiddet”tir. Sağlık çalışanlarına uygulanan şiddet tehdit ve hakarete karşı hukuksal hak arama yöntemleri bulunmaktadır. Bunlar esas itibariyle iki türlüdür: Ceza hukuku araçlarıyla ve tazminat hukuku araçlarıyla hak aranması mümkündür.

Sağlık Çalışanlarının Hak Arama Yolları Ceza Hukuku Araçlarıyla; Sağlık çalışanının tehdit edilmiş olması. Bu eylem de TCK 106. maddede yaptırıma bağlanmıştır. Sağlık çalışanına hakaret edilmişse, bu eylem TCK 125. madde gereğince cezalandırılacaktır. Hakaret suçunun, kamu görevlisine karşı görevinden dolayı işlenmesi halinde, cezanın alt sınırı bir yıldan az olamaz.

Sağlık Çalışanlarının Hak Arama Yolları Tazminat hukuku araçlarıyla: Kendisine hakaret edilen, şiddet uygulanan veya tehdit edilen sağlık çalışanı bu eylemler nedeniyle uğradığı maddi ve manevi zararlar için failden tazminat talep edebilir.

Sağlık Bakanlığı Tarafından Yapılacak Hukuki Yardım Son dönemde, sağlık çalışanlarına yönelik şiddette karşı Sağlık Bakanlığı 663 sayılı KHK’ da (54. madde) sağlık çalışanlarına hukuki yardım konusunu düzenlemiştir. “Bakanlık ve bağlı kuruluşlarında; sağlık hizmeti sunumu sırasında veya bu görevlerden dolayı personele karşı işlenen suçlar sebebiyle ceza hukuku kapsamında yürütülmekte olan işlemler ve davalarda personelin talebi üzerine Bakanlık ve bağlı kuruluşlarınca hukuki yardım yapılır.”

Sağlık Bakanlığı Tarafından Yapılacak Hukuki Yardım tarihli Resmi Gazete de Sağlık Bakanlığı Tarafından Sağlık Bakanlığı Personeline Karşı İşlenen Suçlar Nedeniyle Yapılacak Hukuki Yardımın Usul ve Esasları HakkındaYönetmelik” yayınlanmıştır

Sağlık Bakanlığı Tarafından Yapılacak Hukuki Yardım Söz konusu Yönetmelik, sağlık hizmeti sunumu sırasında veya bu görevden dolayı işlenen suça maruz kalan personele veya bunların vefatı halinde kanuni mirasçılarına hukuki yardımda bulunulmasını öngörmektedir.

Sağlık Bakanlığı Tarafından Yapılacak Hukuki Yardım Yönetmeliğe göre hukuki yardım aşağıdaki hallerde sağlanacaktır: Sağlık hizmeti sunumu sırasında veya bu görevlerinden dolayı personele karşı kanunlara suç olarak tanımlanan bir fiilin gerçekleştirilmiş olması, İlgilinin veya kanuni mirasçılarının talepte bulunması, İlgili personelin soruşturma safhasında şüpheli, kovuşturma safhasında ise sanık durumunda bulunmaması gerekmektedir.

Sağlık Bakanlığı Tarafından Yapılacak Hukuki Yardım Yönetmeliğe göre Sağlık Bakanlığı, sağlık hizmeti sunumu sırasında veya bu görevlerinden dolayı personele karşı işlenen fiillerin bildiriminin yapılacağı ve kayıtlarının tutulacağı bir sistem kuracaktır. Yönetmelik kapsamında işlenen fiilleri, ilgili sağlık kurumu ve kuruluşunun yöneticisi, adli mercilere ve Bakanlıkça kurulan sisteme bildirmektedir.

Sağlık Bakanlığı Tarafından Yapılacak Hukuki Yardım Ayrıca mağdur personelde bu bildirimi yapabilmektedir. Bildirim üzerine Bakanlık, olayın maddi makamlara intikal ettirilip ettirilemediğini araştırır. Bakanlıkça durum ayrıca ilgili hukuk birimlerine de bildirilir. Bakanlıkça kendilerine bildirim yapılan hukuk birimleri, işlenen suçtan mağdur olan personele veya vefatı halinde mirasçılarına bir avukatın hukuki yardımını isteyip istemediğini sorar ve talep istikametinde hareket eder.

Sağlık Bakanlığı Tarafından Yapılacak Hukuki Yardım Ayrıca mağdur personel veya kanuni mirasçıları, görev yaptığı kurum veya kuruluş yöneticisine de hukuki talebini bildirebilir. İlgili yönetici, bu talebi gecikmeksizin hukuki yardım yapmakla görevli ve yetkili birimlerine intikal ettirir. Personele karşı kanunlarda suç olarak tanımlanan bir fiilin işlendiği herhangi bir şekilde öğrenildiğinde, İl Sağlık Müdürlüklerince yönetmelik hükümleri uygulanır ve ilgili personelin veya kanuni mirasçılarının hukuki yardım müessesesini etkin bir şekilde kullanabilmesi için gerekli tedbirler alınır.