TÜRKİYE’DEKİ İÇME SUYU KAYNAKLARININ VE ARITMA TESİSLERİNİN ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI Su Yönetimi Genel Müdürlüğü TÜRKİYE’DEKİ İÇME SUYU KAYNAKLARININ VE ARITMA TESİSLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ PROJESİ Aslıhan URAL Çevre Yüksek Mühendisi 4 Kasım 2015

SUNUM İÇERİĞİ Projeye İlişkin Genel Bilgiler Projenin Maksadı Paydaş Kurumlar Proje Faaliyet Programı Proje Faaliyetleri 5.1 Mevcut Durum Değerlendirme Raporu 5.2 İçme Suyu Arıtma Teknolojileri ve Kimyasallar Raporu 5.3 Ham ve Arıtılmış Su Analiz Raporu 5.4 5 Pilot Tesis Tasarımı 5.5 İçme Suyu Arıtma Tesisleri Veri Tabanı 5.6 Organizasyonlar Sunumuma projeye ait genel bilgilerle başlayacağım; proje maksadını, paydaşları, projede gerçekleşmesi planlanan faaliyetlerin programını ve bu faaliyetlerin içeriğinden bahsedeceğim. Proje kapsamında, öncelikle yürütücü firma tarafından mevcut durumumu değerlendiren bir rapor hazırlanacak. Burada, ilerde de bahsedeceğim, TR ve AB mevzuatı incelenecek, mevcut içme suyu arıtma tesislerimiz gezilecek ve her bir tesis için kimlik kartları doldurulacak. İçme suyu arıtma teknolojileri ve kimyasallar raporu kapsamında, bu alandaki en iyi ve ülke koşullarına en uygun teknolojiler, kimyasallar ve bunların etkileri araştırılacak, incelenecek ve değerlendirilecektir. Ham ve arıtılmış su analiz raporunda ise, 1 yıl süreyle ham ve arıtılmış su örneklerinde izlenecek parametrelerin sonuçları değerlendirilecektir. Tüm bu çalışmalar sonucunda seçilecek 5 tesis için, yürütücü firma tarafından revize tasarım önerileri sunulacaktır. Hazırlanacak veri tabanında içme suyu arıtma tesislerine dair girilen bilgiler düzenlenecek ve proje süresince çalıştay vb. gibi çeşitli organizasyonlar gerçekleştirilecektir.

PROJEYE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER Proje Başlangıç Tarihi: 05.10.2015 Proje Süresi: 24 ay Proje Kaynağı: 2013 IPA Programı Proje Bütçesi: 3.850.000 € Proje Faydalanıcısı: Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Proje Yürütücüsü: MWH Mühendislik ve Müşavirlik Ltd. Şti Proje 5 Ekim tarihinde başlamış olup; 2 yıl süreyle yürütülecektir. Proje 2013 IPA Programı kapsamındadır; bütçesi 3 milyon 850 bin avrodur. Projenin faydalanıcıları Su Yönetimi Genel Müdürlüğü ve Devlet Su İşleri; yürütücüsü da MWH Mühendisliktir.

PROJENİN MAKSADI Türkiye’deki içme suyu sektörünün ve İçme Suyu Arıtma Tesislerinin; Mevcut Durumunun Ham Su ve Çıkış Suyu Kalitesinin Arıtma Metotlarının Kimyasal Kullanımının idari ve teknik açıdan değerlendirmesi hedeflenmektedir. Projenin amacı; TR’deki içme suyu sektörü ve içme suyu aritma tesislerinin mevcut durumunu ortaya koyarak revizyon ihtiyaçlarını belirlemek ve içme suyu arıtma tesislerinde kapasite geliştirmeyi sağlamaktır.

İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü PROJE PAYDAŞLARI Sağlık Bakanlığı İller Bankası İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü Türkiye Belediyeler Birliği Büyükşehir Belediyeleri Su ve Kanalizasyon İdareleri İl Belediyeleri Burada projeyle ilgili diger kuruluslar, yani projenin paydaşlarını görmekteyiz: sağlık bakanlığı, iller bankası, içişleri bakanlığı mahalli idareler genel müdürlüğü, Türkiye belediyeler birliği, büyükşehir belediyeleri su ve kanalizasyon idareleri ve il belediyeleri şeklinde..

PROJENİN FAALİYET PROGRAMI TANIM BAŞLANGIÇ BİTİŞ SÜRE (AY) 1 Mevcut Durum Raporu Ekim 2015 Nisan 2016 7 2 İçme Suyu Arıtma Teknolojileri ve Kimyasallar Raporu Temmuz 2016 10 3 Ham ve Arıtılmış Su Analiz Raporu Aralık 2016 15 4 5 Konsept Tasarım Şubat 2017 17 5 CBS Tabanlı Veri Tabanı Eylül 2017 24 6 Kapasite Geliştirme Faaliyetleri Projenin planlanan faaliyet programına baktığımızda, proje süresince her bir iş paketinin süresi ve bitiş tarihini görmekteyiz.

YASAL VE KURUMSAL DURUM Türkiye’deki içme suyu sektörü için yasal ve kurumsal durum incelenecektir. AB mevzuatı ile Türkiye’deki içme suyu sektöründeki yasal ve kurumsal yapı karşılaştırılacaktır. Bu çalışma ile içme suyu sektöründe kurumlar arası koordinasyon mekanizması ve sorumluluklar değerlendirilmiş olacaktır. Mevcut durum raporu kapsamında, TR ve AB’de yasal ve kurumsal durum incelenecek, mevzuat ve kurumsal yapı karşılaştırılacak ve içme suyu sektöründe kurumlar arası koordinasyon ve sorumluluklar değerlendirilecektir.

MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRME RAPORU Türkiye’deki bütün içme suyu arıtma tesisleri ziyaret edilerek ve kimlik kartları doldurularak; arıtma tesislerinin mevcut durum bilgileri toplanmış olacaktır. Revizyon ihtiyacı olan 5 arıtma tesisi seçilip bu tesisler için konsept dizayn projesi hazırlanacaktır. Yasal ve kurumsal durum değerlendirmesinden sonra, TR’deki tüm içme suyu arıtma tesisleri ziyaret edilecek, tesislerin mevcut durumunu öğrenmemize yarayacak kimlik kartları doldurulacak ve tüm bu bilgiler doğrultusunda proje yürütücüsü tarafından mevcut durum raporu sunulacaktır. Bu çalışma sonucunda en çok ihtiyacı olan 5 pilot tesis seçilerek bunların revize edilmesi için, yine yürütücü firma tarafından konsept tasarımlar hazırlanacaktır.

Bu kimlik kartları kapsamında «içme suyu arıtma tesisi bilgilendirme tablosu» na baktığımızda, tesise dair genel bilgiler (adı, hizmet alanı, koordinatları, vb. gibi), her bir üniteye ait sorulardan oluşan proses bilgileri ve kimyasal dozlama bilgilerinin yer aldığını görüyoruz.

İçme Suyu Arıtma Tesisi Kimlik Kartı İçeriği Genel Tesis Bilgileri Koordinat Kapasitesi Proje Ömrü Hizmet Verdiği Nüfus vs. Proses Bilgileri Su Alma Yapısı Ön Dezenfeksiyon Havalandırma Hızlı Karıştırma Yavaş Karıştırma vs. Kimyasal Dozlama Miktarları Maliyet Bilgileri İşletme Problemleri Vaziyet Planı Tesis Akım Şeması Giriş ve Çıkış Su Kalitesi Analiz Sonuçları Bunun yanı sıra, tesise ait yatırım maliyeti, işletme maliyeti gibi mali bilgiler, işletmede karşılaşılan problemler, vaziyet planı, akım şeması ve ellerinde bulunan giriş-çıkış su kalitesi sonuçları da bu kimlik kartlarına işlenecektir.

İçme Suyu Arıtma Tesisi Kimlik Kartı ve mTOOLs mTOOLs ile; Tesislere ait verilerin hızlı olarak toplanması, Sistemde depolanması, Verilerin işlenmesi, Raporlama işlemleri gerçekleştirilebilecektir. Elektronik kimlik kartı verileri (tesis konumu, görüntüsü, proses bilgileri vb.) görüntülenebilecektir. Bilgilere online olarak bulunan her bölgede ulaşılabilecektir. Proje kapsamında kullanılacak «mTOOLs» denilen bir araç ile tesislere ait veriler hızla kaydedilecek, depolanacak, işlenecek ve rapora dönüştürülecektir. Bunu aslında, daha önce bahsettiğimiz kimlik kartlarının elektronik ortama aktarılmış hali olarak düşünebiliriz. Böylece, bilgilere internet üzerinden her yerden ulaşabilir hale gelinecek.

Veri Tabanı ve myPlant myPLANT ise, farklı veri kaynaklarından temin edilen ve proje kapsamında toplanan verilerin analizini sağlayacaktir. myPLANT ile; çeşitli veri kaynaklarından ve projede toplanan verilerin analizi sağlanacaktır.

İÇME SUYU ARITMA TEKNOLOJİLERİ VE KİMYASALLAR RAPORU Yeni gelişmeler, mevcut en iyi teknolojiler ve ülke koşulları dikkate alınarak içme suyu arıtma tesisleri gözden geçirilecektir. İçme suyu arıtma tesislerinde kullanılan kimyasalların ve etkilerinin değerlendirileceği rapor hazırlanarak kimyasal kullanımının azaltılması için öneriler sunulacaktır. 2. Asama olan «İçme Suyu Arıtma Teknolojileri ve Kimyasallar Raporu» kapsamında, ülkemiz koşullarına en uygun arıtma teknolojileri, yeni gelişmeler incelenecek ve mevcut durumda kullanılan kimyasallar ve etkileri değerlendirilecektir. Bu raporda yürütücü firma tarafından öneriler sunulacaktır.

HAM VE ARITILMIŞ SU ANALİZ RAPORU İçme suyu kaynaklarında ve arıtma tesisi çıkışında, ‘İçme Suyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik (29 Haziran 2012 tarihli ve 28338 Sayılı R.G.)’ kapsamında ham su ve arıtılmış su analizleri yapılacaktır. Ham ve aritilmis cikis suyu analiz raporu kapsamında, ham su ve arıtılmış suda, ilgili mevzuatta belirtilen parametreler izlenecektir.

YÖNETMELİK KAPSAMI Amaç: İçme suyu elde edilen veya elde edilmesi planlanan yüzeysel sular ile ilgili esasları, kalite kriterlerini ve bu suların içme ve kullanma suyu olarak kullanılabilmesi için uygulanması gereken arıtma sınıflarını tespit etmektir. Bu sular, Ek-I’de yer alan bütün parametreler için verilen zorunlu ve kılavuz değerlere göre A1, A2 ve A3 olmak üzere üç farklı kategoriye ayrılır ve her bir kategori için arıtma sınıfları belirlenir. İçme ve kullanma sularının kalite kategorilerinden; A1: basit fiziksel arıtma ve dezenfeksiyon ile içilebilir, A2: fiziksel arıtma, kimyasal arıtma ve dezenfeksiyon ile içilebilir, A3: fiziksel ve kimyasal arıtma, ileri arıtma ve dezenfeksiyon ile içilebilir suları ifade eder. İçme ve kullanma sularının kalite kategorilerinden; A1: basit fiziksel arıtma ve dezenfeksiyon ile içilebilir suları A2: fiziksel arıtma, kimyasal arıtma ve dezenfeksiyon ile içilebilir suları ve A3: fiziksel ve kimyasal arıtma, ileri arıtma ve dezenfeksiyon ile içilebilir suları ifade eder.

YÖNETMELİK KAPSAMINDAKİ PARAMETRELER   A1 K Z A2 A3 1 PH 6,5- 8,5 5,5-9 2 RENK (FİLTRASYON SONRASI) (PT-CO BİRİMİ) 10 20 (İ) 50 100 (İ) 200(İ) 3 TOPLAM ASKIDA KATI MADDE (AKM) (MG AKM/L) 25 4 SICAKLIK (ºC) 22 25 (İ) 5 İLETKENLİK (20 ºC’DE) (ΜS/CM) 1000 6 KOKU (25 ºC’DE SEYRELME FAKTÖRÜ) 20 7* NİTRAT (MG NO3/L) 50 (İ) 8 FLORÜR (MG F/L) 0,7-1 1,5 0,7-1,7 9 ALÜMİNYUM (MG AL/L) 0,3 10* ÇÖZÜNMÜŞ DEMİR (MG FE/L) 0,1 11* MANGAN (MG MN/L) 0,05 12 BAKIR (MG CU/L) 0,02 0,05 (İ) 13 ÇİNKO (MG ZN/L) 0,5 14 BOR (MG B/L) 15 KOBALT (MG CO/L) 0,01 0,2 16 NİKEL (MG Nİ/L) 17 ARSENİK MG AS/L 18 KADMİYUM (MG CD/L) 0,001 0,005 19 TOPLAM KROM (MG CR/L) KURŞUN (MG PB/L) 21 SELENYUM (MG SE/L) CİVA (MG HG/L) 0,0005 BARYUM (MG BA/L)   0,1 1 SİYANÜR (MG CN/L) 0,05 SÜLFAT (MG SO4/L) 150 250 250 (İ) KLORÜR (MG CI/L) 200 ANYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER (Metilen Mavisine Aktif Maddeler; Mmam) (Mg Mmam/L) 0,2 0,5 REAKTİF FOSFOR (Ortofosfat Ve Kolay Hidroliz Olabilen Kondanse Fosforlar) (MG P/L) 0,4 0,7 FENOLLER (MG C6 H5OH/L) 0,001 0,005 0,01 HİDROKARBONLAR (MG/L) POLİSİKLİK AROMATİK HİDROKARBONLAR (MG/L) 0,0002 TOPLAM PESTİSİT (MG/L) 0,0025 KİMYASAL OKSİJEN İHTİYACI (KOİ) (MG O2/L) 15 30 40 ÇÖZÜNMÜŞ OKSİJEN DOYGUNLUK ORANI (%) >70 >50 >30 BİYOKİMYASAL OKSİJEN İHTİYACI (BOİ5) (Nitrifikasyon Prosesi Engellenmiş) (MG O2/L) <3 <5 <7 TOPLAM KJELDAHL AZOTU (MG/L) 2 3 AMONYAK AZOTU (NH3-N) (MG N/L) 1,5 4(İ) TOPLAM ORGANİK KARBON (TOK) (MG C/L) 5 8 12 TOPLAM KOLİFORM (37 ºC’DE) (EMS/100 ML) 50 5.000 50.000 FEKAL KOLİFORM (EMS/100 ML) 20 2.000 20.000 FEKAL STREPTOKOK (EMS/100 ML) 1.000 10.000 K: Kılavuz değer, Z: Zorunlu değer; İ: İstisnai iklimsel ya da coğrafik şartlar, *: bkz.12 nci maddenin ç bendi Burada Yönetmelik kapsamındaki 41 parametreye iliskin her bir kategori icin zorunlu ve klavuz degerleri görmekteyiz. Ozetle soylemek gerekirse; Zorunlu deger: musade edilen en yuksek degeri, Klavuz deger ise: o kategori icin Yonetmelikte tavsiye edilen degeri ifade etmektedir.

TÜM YÜZEYSEL SU KAYNAKLARI HAM SU ANALİZ RAPORU İçme Suyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik kapsamında 41 parametre  Yılda 4 defa Noktasal ve yayılı faaliyetlerden kaynaklı tehlikeli kimyasallar  Yılda 4 defa Yılda 2 defa 3 biyolojik parametre  Kış ve Yaz TÜM YÜZEYSEL SU KAYNAKLARI İÇİN Proje kapsamında, ham suda 1 yıl süreyle; Yılda 4 defa = Yönetmelik’te belirtilen 41 parametre Yine yılda 4 defa = Noktasal ve yayılı faaliyetlerden kaynaklı tehlikeli kimyasallar ile Yılda 2 defa = 3 biyolojik parametre izlenmesi planlanmaktadir. Sonuçların Kategorize edilmesi (A1, A2, A3) ile Değerlendirme Raporu hazırlanacaktır.

ARITILMIŞ SU ANALİZ RAPORU TÜM İÇME SUYU ARITMA TESİSLERİ İÇİN İçme Suyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik kapsamında 41 parametre  Yılda 2 defa Noktasal ve yayılı faaliyetlerden kaynaklı tehlikeli kimyasallar  Yılda 4 defa Yılda 2 defa 3 biyolojik parametre  Kış ve Yaz Dezenfeksiyon yan ürünleri Arıtılmış suda ise 1 yıl süreyle; Yılda 2 defa = Yönetmelik’te belirtilen 41 parametre Yine yılda 4 defa = Noktasal ve yayılı faaliyetlerden kaynaklı tehlikeli kimyasallar ile Yılda 2 defa = 3 biyolojik parametreye ek olarak dezenfeksiyon yan ürünlerinin izlenmesi planlanmaktadir. Olculmesi planlana biyolojik parametreler henuz taslak asamasinda oldugundan, kafa karisikligina sebebiyet vermemek icin bu sunuma konmadi. Proje yurutucusu tarafindan netlestirildiginde, ilgili subeden ogrenebilirsiniz. Analizler sonucunda Değerlendirme Raporu oluşturulacaktır.

5 PİLOT TESİS TASARIMI Projeden elde edilen bilgiler sonucunda mevcut içme suyu artıma tesislerinden seçilecek 5 pilot tesis için; kapasite artırımı, modernizasyon, enerji verimliliği vb. konularda iyileşme sağlamak üzere konsept dizayn hazırlanacaktır. Bir sonraki aşama olan 5 pilot tesis için, -kapasite artırımı, -modernizasyon, -enerji verimliliği vb. konularda iyileşme sağlamak üzere konsept tasarımlar hazırlanacaktır.

İÇME SUYU ARITMA TESİSLERİ VERİ TABANI İçme suyu Giriş Kalite Sonuçları Çıkış Suyu Kalite Sonuçları Arıtma Tesisine Ait Veriler Bilgilerin girişinin yapılacağı CBS tabanlı veri tabanı oluşturulacaktır. Veri tabani olusturulmasi asamasinda da, projenin basindan beri toplanacak veriler ile daha once de belirttigim gibi, ilgili diger very kaynaklarindan alinacak verilerin sistematik bir bicimde duzenlenmesi ve bu sayede, istenilen bilgiye kolaylikla ulasimi gerceklestirilecektir.

ORGANİZASYONLAR Açılış Toplantısı Eğitim Çalıştay Seminer Yurtdışı Teknik Gezileri Farkındalık Kampanyası Proje Kapanış Toplantısı Burada da, Proje suresince gerceklestirilmesi tasarlanan organizasyonlari goruyoruz.

İlginiz için teşekkür ederim ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI Su Yönetimi Genel Müdürlüğü İlginiz için teşekkür ederim Su Kalitesi Yönetimi Dairesi Başkanlığı a.ural@ormansu.gov.tr