MED 167 Making Sense of Numbers (Sayıları Anlamlandırmak) DERS 11: Niceliksel Araştırmalarda Hata Kaynakları Akın Şahin

Niceliksel Araştırmalarda Hata Kaynakları Niceliksel araştırmalarda pek çok hata kaynağı vardır. Araştırmacının işi, bunları tespit ederek en aza indirmek veya yok etmektir. Hatalar en aza indirilmezse, araştırmanın sonuçları sadece görüşülen kişilerin görüşlerini yansıtır, araştırmanın amacına ulaşamayız.

Niceliksel Araştırmalarda Hata Kaynakları TOPLAM HATA Tesadüfi Hata Sistematik Hata Tasarım Hataları Araştırmanın Uygulanmasında Hatalar Cevaplama Hataları Cevap Vermeme Hatası Seçim Hatası – örneklem temsili olmayabilir Evren / Uzay Belirleme Hatası: Örneklem seçilen ana kitlenin yanlış belirlenmesi Örneklem çerçeveleme hatası: Örneklemin belirlenme şekli temsil sağlamayabilir Ölçüm Hatası Veri Hatası Kasti Kasıtsız Görüşen kişi kaynaklı hatalar Soru sorma hatası: sorunun doğru sorulmaması Kayıt hatası: Verilen cevabı doru kaydetmeme Müdahale hatası: görüşmeyi yapan kişinin kurallara uymaması Örnekleme dahil birimlerin tamamına ulaşamama Ulaşılan birimlerden eksik bilgi alma

Niceliksel Araştırmalarda Hata Kaynakları Araştırmadaki bütün hatalara TOPLAM HATA denir. Bu ikiye ayrılır. 1. Tesadüfi Hata: Eğer olasılığa dayalı bir yöntem kullanıldıysa, hesaplanabilir. Örneğin, “Türkiye’de insanların %60’ı şöyle düşünüyor” diye bir sonuç açıkladığımızda, burada istatistiksel olarak hesaplanan hata payını da belirtmek gerekir (+- %3 gibi). Tesadüfi hatayı araştırma haberinde belirtmek gerekir.

Niceliksel Araştırmalarda Hata Kaynakları TOPLAM HATA Tesadüfi Hata Sistematik Hata Araştırmanın Uygulanmasında Hatalar Cevaplama Hataları Cevap Vermeme Hatası Tasarım Hataları Seçim Hatası – örneklem temsili olmayabilir Evren / Uzay Belirleme Hatası Örneklem çerçeveleme hatası Ölçüm Hatası Görüşen kişi kaynaklı hatalar: Soru sorma hatası Kayıt hatası Müdahale hatası Veri Hatası Kasti Kasıtsız Örnekleme dahil birimlerin tamamına ulaşamama Ulaşılan birimlerden eksik bilgi alma

Niceliksel Araştırmalarda Hata Kaynakları Görüşen kişi kaynaklı hatalar arasında 3 temel hata yapma olasılığından bahsedebiliriz: Soru sorma hatası: Anketörlük yapan kişi soruyu farklı vurgularla, cevabı etkileyecek şekilde sorabilir. Kayıt hatası: Anketörün verilen cevabı yanlış kaydetmesi. Müdahale hataları: Anketör, çalışmasını bitirebilmek için deneklerden belli cevapları vermesini rica edebilir. Hedef kitlesinden farklı bir denek seçilmiş olur ve araştırma amacına ulaşmaz.

Niceliksel Araştırmalarda Hata Kaynakları Cevaplama Hataları: Ankete katılan kişiler belli kaygılarla bilerek ya da bilmeyerek yanlış cevap verebilir. Siyasi anketlerde sıklıkla rastlanır. Cevap Vermeme Hataları: Özellikle yüzyüze anketlerde rastlanır. Araştırmada örneklem seçiminde, evrendeki herkesin aynı derecede ankete katılma olasılığı olması gerekir. Evrendeki herkese eşit şans verilmiş olması lazım. Örneğin, örnekleme yöntemimize göre bir apartmandan en az bir daireye anket uygulanması gerekiyorsa, kapısını çaldığımız hiç kimse ankete katılmak istemezse, o dairelerde oturanlar örneklemin dışında kalmış olur ve örneklemin evreni temsil gücü düşer. Telefonla yapılan anketlerde ise, insanlar uzun süre sorulara cevap vermekten sıkılarak anketin ortasında telefonu kapatabilir. Bu durumda eksik bilgi alınmış olur.

Niceliksel Araştırmalarda Hata Kaynakları Bir araştırma haberini okurken, sistematik hataların hepsinin kontrol edildiğini varsayıyoruz. Bir tesadüfi hata oranı verildiğinde, sistematik hataların gözden geçirilmiş olması gerekir.

Örneklem (Sample) ve Örnekleme (Sampling) Araştırılmak istenen bir olayla ilgili evrenden, belli kurallara göre seçilmiş, evreni temsil ettiği varsayılan küçük bir küme örneklem olarak adlandırılır. Örneklem evreni oluşturan varlıkların alt parçalarından oluşur.   Örnekleme Bütün evreni yansıtabilecek, evrenin bir kısmını seçme işlemidir.

Örneklem Seçimi (Sampling) İki temel örnekleme yöntemi vardır: 1. Olasılık Temelli Örnekleme Yöntemleri (Probability Sampling): Bu yöntemler, evren kitlesi büyüdükçe bazı durumlarda çok maliyetli ya da imkansız olabilir. Basit tesadüfi örneklem: Evrendeki tüm bireylere ilk seçimde eşit seçilme şansı veren örnekleme türüdür. Örn; 9000 Bilgi Üniversitesi öğrencisi arasında yapacağımız ankette, isimlerini bir kağıda yazıp torbaya atarak, sonrasında ise karıştırarak 500 kişinin ismini çektiğimizde, basit olasılığa dayalı bir örneklem oluşturmuş oluruz. Fakat, araştırma konumuz öğrencilerin hangi sınıfta, fakültede vs olduğuna göre değişik sonuçlar verebilecek nitelikte ise, bu yöntem sağlıklı değildir. Tabaka örnekleme: Bir evrende alt tabakalar veya alt birim gruplarının var olduğu durumlarda kullanılır. Evrendeki alt grupların örneklemde temsil edilmelerini garanti altına alır. Araştırmamızın amacı bu alt grupların ayrıştırılmasını gerektiriyorsa, bu yöntem kullanılır. Örn; 9000 öğrencide fakülteler arasındaki öğrenci oranlarına göre, örneklemde aynı oranları elde edecek şekilde seçim yapmamız gerekir. Küme örnekleme: Evrende geniş tabakalar olduğunda, bu tabakaları belli kümelere ayırarak maliyeti düşürmek amacıyla uygulanan yöntemdir. Örn; 5000 aile içeren bir bölgeyi 1000’er ailelik 5 kümeye ayırıp buradan 1 küme araştırmaya dahil edilip diğerleri dışarıda bırakılabilir.

Örneklem Seçimi (Sampling) İki temel örnekleme yöntemi vardır: 2. Olasılığa dayanmayan örnekleme yöntemleri: Bu yöntemlerde örneklemin seçimi el yordamıyla yapılır. Kolayda (convenience) örnekleme: Kolay ulaşılabilir birimleri seçerek örneklem oluşturma işidir. Anketlerin ön testi için uygundur. Daha sonra genişleyecek bir araştırmanın pilot çalışması olarak yapılır. Örn; alışveriş merkezinin önünde durup oradan geçenlere uygulanan anketler. Bunu olasılığa dayalı örneklemeye benzetebilmek için bazı ek yöntemler kullanılır. Bunlardan birisi kota örneklemesidir: Kota (Quota) örnekleme: Bu yöntemin başarıyla uygulanabilmesi için tanımlanan ana kütleye ilişkin bir çerçevenin var olması, ilgili ana kütle hakkında öncül bilgiye sahip olunması, ana kütlenin tabakalara bölünebilmesi ve tabaka hacimlerinin bilinmesi gerekir. Ana kütle ve tabaka arasındaki oranlara bakılarak, bir tabakaya yönlendirilen anketöre o tabakanın oranına göre belirli bir görüşme sayısı kotası verilir. Kota dolana kadar anket uygulanır. Tabak örneklemeye çok benzerdir. Ancak, tabaka yöntemindeki gibi her bireye eşit seçim şansı verilmez. Onun yerine, evrende olan gruplar örneklemde aynı oranda temsil edilmeye çalışılır. Tabaka yöntemine göre daha az maliyetlidir. Bir grubun evrendeki temsil oranına ulaşana kadar bir kota belirlenir ve kota dolduğunda anket tamamlanmış olur.