D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ KTÜ Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Stajı İnt. Dr. Betül Öksüz

D Vitamini Nedir? D vitamini vücutta önemli görevleri olan yağda çözünen bir vitamindir. Kalsiyum ve fosfor dengesini sağlar, kemik ve kasların sağlığı için gereklidir. D vitamini eksikliği ve yetersizliğinin tanınması ve tedavi edilmesi, birçok hastalığın önlenmesi yönünden çok önemlidir.

D Vitaminin Doğal Kaynakları D vitamini, güneş ışınları etkisiyle deride oluşur. Günlük D vitamini gereksinimi; kollar, bacaklar ve yüzün 20 dakika gün ışığına maruz kalmasıyla karşılanabilir. Gerekli güneş ışığı miktarı, kişinin yaşı, deri rengi, maruziyet süresi ve varsa diğer tıbbi sorunlara göre değişir.

D vitaminin diğer önemli kaynağı gıdalardır. Bazı gıdalarda D vitamini doğal olarak bulunur (yağlı balıklar, balık yağı, yumurta…). Tereyağ, süt, yulaf, tatlı patates, yumurta sarısı, sıvı yağlar, karaciğer, özellikle yağlı olan tuzlu su balıklarından somon, sardunya ve ton balığında bulunur. Bitkilerden maydanoz, ısırgan otu, yoncada mevcuttur.

D Vitamini Eksikliğinin Nedenleri D vitamini eksikliğinin başlıca nedenleri; Yetersiz güneş maruziyeti ile birlikte gıdalarla yetersiz D vitamini alımı D vitamininin barsaktan yetersiz emilimi Karaciğer veya böbrek hastalığı İlaçlar Metabolik hastalıklar

Yetersiz D vitamini alımı Bebekler, çocuklar, ve yaşlılarda sıklıkla görülür. Anne sütünde D vitamini çok azdır.Yaşlılar, hastalıkları nedeniyle gıda kısıtlamaları olduğundan süt ve sütlü gıdalardan, yağlı balıklardan kaçınırlar. Ayrıca yaşlılarda gıda alımı normal olsa bile, barsaktan D vitamini emilimi azalmıştır.

Yetersiz Güneş Işığı Maruziyeti Kış aylarında ve kuzey bölgelerinde yaşayanlarda D vitamini eksikliği daha belirgindir. Yaz aylarında ise, güneş koruyucuların kullanımı deride D vitamini oluşumunu engeller. Yaşlandıkça vücutta D vitamini oluşumu ve depoları azalır.

D vitamini emilimini engelleyen hastalıklar Bazı hastalıklar, barsaklarda D vitamini emilimini engeller. Çölyak hastalığı, Crohn hastalığı ve kistik fibrozis bu hastalıklar arasında sayılabilir. Mide veya barsakların bir kısmının çıkarıldığı veya obezite tedavisinde uygulanan gastrik- bypass ameliyatları sonrasında da D vitamini eksikliği görülebilir.

İlaçlar Kortikosteroidler kalsiyum emilimini ve D vitamini metabolizmasını bozarak D vitamini eksikliğine neden olur. Obezite tedavisinde kullanılan orlistat ve kolesterol düşürücü olarak kullanılan kolestiramin, D vitamininin barsaklardan emilimini engellerler. Epilepsi tedavisinde kullanılan fenobarbital ve fenitoin,D vitamininin karaciğerde etkin forma dönüşmesine engel olarak etkinliğini azaltır.

Karaciğer ve böbrek hastalıkları Kronik karaciğer veya kronik böbrek hastalığı olan kişilerde, D vitamini aktif form olan 1,25 (OH) 2 Vit D ye dönüşememekte ve eksiklik tablosu oluşmaktadır.

D Vitamini Eksikliğinin Sonuçları Nelerdir? Hipokalsemi Hipofosfatemi Raşitizm Osteomalazi Kemik kütlesinin azalması ve kemik kırılganlığının artışı (Osteoporoz)

D Vitamini Eksikliğinin Tanısı D vitamini eksikliği ve yetersizliği tanısı kanda bakılan D vitamini (25OHD) düzeyleri ile konabilir. · 30 ng/ml üzeri normal · ng/ml arası D vitamini yetersizliği · 20 ng/ml altı D vitamini eksikliği olarak tanımlanır

D Vitamini Düzeyi Kimlerde Bakılmalı? D vitamini düzeyi tayini pahalıdır, rutin olarak ölçülmemelidir. Yatağa ve eve bağımlı kişilerde Bakımevleri ve huzur evlerinde kalanlarda, D vitamini eksikliği ve yetersizliğine yol açabilecek bir hastalığı olanlarda, Osteoporozu olanlarda, Düşük travmalı kırık öyküsü olanlarda (örneğin ayakta dururken düşenlerde), Hipokalsemisi olanlarda, Hipofosfatemisi olanlarda, D vitamini metabolizmasını etkileyecek ilaç kullananlarda,kanda D vitamini düzeyi bakılmalıdır.

D Vitamini Eksikliğinin Önlenmesi Normal D vitamini düzeylerine sahip olmak için günlük alınması gereken D vitamini miktarı deri rengi, güneş maruziyeti, diyet alışkanlıkları ve altta yatan diğer tibbi sorunların olup olmamasına göre değişir.

Deride yeterli D vitamini oluşumu için, haftada en az 2 kez ( uygun ışın açısı saat 10:00 ile 15:00 arasında olduğundan,bu saatler arasında güneşlenilirse D vitamini sentezlenebilir.Cam ve tül arkasından güneşlenilmemelidir.) yüz, kollar, bacaklar ve sırtın güneş koruyucu sürülmeden dakika gün ışığına maruz bırakılması D vitamini sentezi için yeterli olmaktadır. Sisli havaların sık olduğu bölgeler, fabrika dumanları veya araba egzosları ile aşırı kirlenen havanın solunduğu alanlar, kapalı giyim tarzı yeterli D vitamini oluşumunu engeller.

D Vitamini Eksikliği Önleme ve Tedavi Yaklaşımı D vitamini eksikliğini önlemek için Tıp Enstitüsü (Institute of Medicine; IOM); ilk bir yıl infantlara günlük 400 IU D vitamini desteğinin hemen başlanılmasını, 1-70 yaş arasındakilere 600 IU/gün ve 70 yaşın üzerindekilere de 800 IU/gün D vitamini desteğini önermektedir.

IOM tarafından önerilen bu dozlar Endokrin Topluluğu’nun önerdiği 30 ng/mL seviyeleri için yeterli değildir. Bu yüzden D vitamini eksikliğini önlemek için, Endokrin Topluluğu kendi uygulama rehberlerinde; infantlarda ilk bir yıl için günlük IU (2000 IU’ye kadar güvenli), 1-18 yaş arasındaki çocuk ve adölesanlar için günlük IU (4000 IU’ye kadar güvenli), 18 yaş üzeri erişkinler için ise günlük IU (10,000 IU’ye kadar güvenli) D vitamini desteği önermektedir. Bununla birlikte obez kişilerde, malabsorbsiyon sendromu olan hastalarda, glikokortikoid ve antiepileptik ilaç kullanan kişilerde daha yüksek dozlar gerekebilir.

Endokrin Topluluğu, uygulama rehberlerinde yaş ve altta yatan tıbbi durumlara göre D vitamini eksikliği olan hastalar için çeşitli tedavi stratejileri önermişlerdir. 0-1 yaş arasında D vitamini eksikliği olan bebeklerde; 2000 IU/gün ya da 50,000 IU/hafta vitamin D2 veya D3 altı hafta süreyle, bunu takiben kan 25(OH)D seviyesini 30 ng/mL’nin üzerinde tutabilmek için IU/gün idame tedavisi, 1-18 yaş arasında D vitamini eksikliği olan çocuklarda; 2000 IU/gün ya da 50,000 IU/hafta vitamin D2 veya D3 altı hafta süreyle, bunu takiben kan 25(OH)D seviyesini 30 ng/mL’nin üzerinde tutabilmek için IU/gün idame tedavisi,

D vitamini eksikliği olan bütün erişkinlerde; 6000 IU/gün ya da 50,000 IU/hafta vitamin D2 veya vitamin D3 sekiz hafta süreyle, bunu takiben kan 25(OH)D seviyesini 30 ng/mL’nin üzerinde tutabilmek için IU/gün idame tedavisi, Obez hastalarda, malabsorbsiyon sendromu olan hastalarda ve D vitamini metabolizmasını etkileyen ilaç kullanan hastalarda yüksek doz, en azından ,000 IU/gün D vitamini ile tedavi ve IU/gün dozda idame tedavisi önerilmektedir.

Dikkat edilmesi gereken noktalar D vitamini eksikliğinin tedavisinde günlük kalsiyum alımının da yeterli olması gerekir yaş arası erişkinlerde: 1000 mg kalsiyum 51 yaş üstü erişkinlerde 1200 mg kalsiyum alınmalıdır. Kalsiyum gıdalarla alınabileceği gibi D vitaminiyle kombine formulasyonlarla da alınabilir.

D Vitamini Eksikliğinin Tedavisi D Vitamini preparatları ile yapılır. Ülkemizdeki preparatlar, ya sadece D vitamini, veya kalsiyum ya da multivitaminleri içerirler. D vitamini damla, şurup, draje, kapsül, çiğneme tableti, efervesan tablet ve ampül şeklinde piyasada bulunmaktadır. D vitamininin barsaktan emilmesiyle ilgili sorun yaşayanlara D vitamini enjeksiyonla verilir. Bebekler ve çocuklar için verilen multivitaminlerin çoğuna da D vitamini eklenmektedir. Ülkemizde bebekler için sadece D vitamini içeren damlalar bulunmaktadır.

D vitamini preparatları Devit-3 Oral Damla Her bir şişede (15 ml) IU vitamin D3 bulunur. 1 ml DEVİT-3 solüsyonu 25 damladır. Günde 5-30 damla önerilir.

Devit-3 1 ml Ampul Her 1 ml' lik ampulde 7.5 mg ( U.I.) D3 vitamini ihtiva eder. 3-4 hafta ara ile 1 ml ( U.I),

Sonuç Ülkemizde ve dünyada D vitamini eksikliği/yetersizliği yaygın olarak görülmektedir. Günümüzde de çeşitli nedenlerle güneş ışınlarından yeterince faydalanılmadığı aşikar olup, bu durumda D vitamininden zenginleştirilmiş yiyecekler veya D vitamini destek tedavisinin önemi artmaktadır.

Teşekkürler