Kıymetli Evrak Hukuku Doç.Dr. Mübariz Yolçiyev Kayseri 2015

KE`ın Ziyai ve İptali I. Kavram Kıymetli evrakın zayi olması veya zıyaa uğraması, Senedin çalınma, yitirilme, yanma, yırtılma gibi sebeplerle (durumlarla) hamili tarafından ibrazının mümkün olmaması… Ya da senedin hamilin elinde olmasına rağmen üzerine bir şey dökülmesi, silinmesi gibi nedenlerle üzerinde yazılı bulunan hakkın tespitinin ve sonuçta ileri sürülmesinin güçleşmesi ve imkansız hale gelmesidir. Anlaşılacağı üzere kıymetli evrakın zayi olması çeşitli şekillerde ortaya çıkmaktadır ve bunları sınırlayıcı olarak belirlemenin imkânı yoktur.

KE`ın Ziyai ve İptali II. İptalin Amacı Senedin yitirilmesi, isteği dışında hamilin elinden çıkması ya da senet niteliğini kaybetmesi gibi durumlarda senede bağlanmış olan hakkın takip ve tahsili bakımından bazı önlemlerin alınması şarttır. Kıymetli evrakın zıyaı halinde hamil mahkemeye müracaat ederek mahkemece senedin iptaline karar verilmekte ve böylelikle hamil senedin temsil ettiği hakları ya senetsiz olarak kullanabilme imkânına kavuşmakta ya da yeni bir senet düzenlenmesini borçludan isteyebilmektedir. Kıymetli evrakın iptaline ilişkin düzenlemeler hem hamili, hem borçluyu korumakla birlikte Esas amaç hamilin korunmasıdır.

KE`ın Ziyai ve İptali III. İptalin Şartları İptal davası açabilmek için kanunen bazı şartlar aranmaktadır 1. Senedin zayi olmasıdır Zayi olma senetteki hakka değil bizzat senede ilişkindir. Senedin zıya uğramasına rağmen fotokopisinin veya kopyasının bulunmasının ise bir önemi yoktur. Çünkü bunların ibrazıyla ödeme yapılması imkânı yoktur. 2. Senetten doğan hakkının halen mevcut olması Eğer hak örneğin bir ödeme ile ortadan kalkmışsa artık senedin iptaline gerek kalmayacaktır. Aynı şekilde senetteki hak, senedin yitirilmesinden önce doğmamışsa ve senedin zıyaa uğramasından sonra da doğma imkanı kalmamışsa sonuç yine aynıdır ve dolayısıyla senedin iptaline ilişkin dava mümkün olmayacaktır.

KE`ın Ziyai ve İptali III. İptalin Şartları 3. İptali isteyenin hak sahibi olması Kıymetli evrakın zayi olduğu veya zıyaın ortaya çıktığı anda senet üzerinde hak sahibi olan kişi, senedin iptaline karar verilmesini isteyebilir (TTK m. 651, f. 2). Buna göre, kıymetli evrakın zayi olması nedeniyle iptalinin talep edilebilmesi için davacının, senedin zıyaa uğradığı veya bunun öğrenildiği anda senetteki hakkın alacaklısı sıfatını taşıması gerekmektedir.

KE`ın Ziyai ve İptali III. İptalin Şartları 4. Senedin zilyetliğini kazanmanın artık imkansız olması Hamilin senedin zilyetliğini kazanması mümkün olduğu sürece iptal davası açılamaz. Bu durumda senedi yeniden elde etmek için gerekli olan diğer önlemlere başvurulabilir. Örneğin, İade davası yoluyla alacaklı senedin zilyetliğini yeniden kazanabilir. Nitekim iptal prosedüründe eğer mahkemece verilecek sürede senet ibraz edilirse, dava açılmış olmasına rağmen iptal kararı verilmez. Hak sahibine (davacı) senedi ibraz edene karşı dava açması için süre verilir.

KE`ın Ziyai ve İptali III. İptalin Şartları 5. Kanunen iptali mümkün senet olmalı İptali istenen senedin bir kıymetli evrak olması gerekir. Adi borç senetleri, limited şirketlerin çıkardıkları pay senetlerinin veya kooperatiflerin ortaklık senetlerinin iptali söz konusu olmaz. Çünkü bunlar “kıymetli evrak” değildirler.

KE`ın Ziyai ve İptali IV. İptal Usulü A. Mevzuat Genel Olarak İptal TTK.m.651/ I - Şartları (1) Kıymetli evrak zayi olduğu takdirde mahkeme tarafından iptaline karar verilebilir. (2) Kıymetli evrakın zayi olduğu veya zıyaın ortaya çıktığı anda senet üzerinde hak sahibi olan kişi, senedin iptaline karar verilmesini isteyebilir. TTK.m. 652 / II - Hükümleri   (1) İptal kararı üzerine hak sahibi hakkını senetsiz olarak da ileri sürebilir veya yeni bir senet düzenlenmesini isteyebilir. (2) Bunun dışında iptal usulü ve hükümleri hakkında, kıymetli evrakın çeşitli türlerine ilişkin özel hükümler uygulanır. TTK.m. 653 / F) Özel hükümler (1) Çeşitli kıymetli evraka ilişkin özel hükümler saklıdır.

KE`ın Ziyai ve İptali IV. İptal Usulü/ A. Mevzuat / Emre Y Senetlerde İptal TTK m. 757-765 arasında poliçenin iptali ayrıca düzenlenmiştir Bu hükümlerin bono, çek, makbuz senedi, varant, konişmento, taşıma senedi gibi diğer cirosu mümkün olan senetler (emre yazılı kıymetli evrak) hakkında da uygulanacağı belirtilmiştir. Çekle ilgili olarak TTK.m.818 s) İptal hakkındaki m.757-763 ile 764/1 uygulnaır V - İptal kararı MADDE 764- (1) Elden çıkan poliçe, verilen süre içinde mahkemeye sunulmazsa, iptaline karar verilir. (2) Poliçenin iptaline karar verilmiş olmasına rağmen, dilekçe sahibi kabul edene karşı poliçeden doğan istem hakkını ileri sürebilir. VI - Teminat MADDE 765- (1) Mahkeme, iptale karar vermeden önce, kabul edene, poliçe bedelini tevdi etme ve yeterli teminat karşılığında bunu ödeme yükümünü getirebilir. (2) Teminat, poliçeyi iyiniyetle iktisap eden kişinin uğrayabileceği zarara bir karşılık oluşturur. Senet iptal edildiği veya senetten doğan haklar diğer bir sebeple ortadan kalktığı takdirde, teminat geri alınır.

KE`ın Ziyai ve İptali IV. İptal Usulü A. Mevzuat/ Hamiline Y Senetlerde İptal TTK.m. 661 (1) Pay senetleri, tahviller, intifa senetleri (münferit kuponlar hariç olmak üzere), kupon belgeleri, esas kupon belgelerinin yenilenmesine yarayan talonlar gibi hamile yazılı senetlerin iptaline hak sahibinin istemi üzerine mahkemece karar verilir. TTK.m. 661-669

KE`ın Ziyai ve İptali B. Emre Yazılı Senetlerde İptal Usulü 1) Hak Sahibinin İstemi TTK.m.759 (1) Poliçeyi eline geçiren kişi bilinmiyorsa, poliçenin iptaline karar verilmesi istenebilir. (2) İptal isteminde bulunan kişi, p-çe elindeyken zıyaauğradığını inandırıcı bir şekilde gösteren delilleri mahkemeye sağlamak ve senedin bir suretini ibraz etmek veya senedin esas içeriği hakkında bilgi vermekle yükümlüdür. Yetkili ve görevli mahkeme ve önleyici önlemlerin alınmasını isteme TTK.m.757/1 (1) İradesi dışında poliçe elinden çıkan kişi, ödeme veya hamilin yerleşim yerindeki asliye ticaret mahkemesinden, muhatabın poliçeyi ödemekten menedilmesini isteyebilir.

KE`ın Ziyai ve İptali 2) Mahkemenin Kararları a) Ödemenin men ve tevdi yerinin belirlenmesi kararı TTK.m.757/2 (2) Mahkeme, ödemeyi meneden kararında muhataba, vadenin gelmesi üzerine poliçe bedelini tevdi etmeye izin verir ve tevdi yerini gösterir. b) Teminat TTK.m. 765/ çekte uygulanmaz (1) Mahkeme, iptale karar vermeden önce, kabul edene, poliçe bedelini tevdi etme ve yeterli teminat karşılığında bunu ödeme yükümünü getirebilir. (2) Teminat, poliçeyi iyiniyetle iktisap eden kişinin uğrayabileceği zarara bir karşılık oluşturur. Senet iptal edildiği veya senetten doğan haklar diğer bir sebeple ortadan kalktığı takdirde, teminat geri alınır.

KE`ın Ziyai ve İptali b) Davet ve ihtar kararı ba) içeriği Mahkeme, dilekçe sahibinin, poliçe elinde iken zıyaa uğradığına dair verdiği açıklamaları inandırıcı bulursa, verilecek ilanla, poliçeyi eline geçireni, poliçeyi belirli bir süre içinde getirmeye davet ve aksi takdirde poliçenin iptaline karar vereceğini ihtar eder (TTK.m.760/1). bb) Süreler (1) Poliçeyi getirme süresi en az 3 ay ve en çok 1 yıldır. (2) Vadesi gelmiş poliçelerde zamanaşımı, üç ayın geçmesinden önce gerçekleşirse, mahkeme 3 aylık süre ile bağlı değildir. (3) Süre, vadesi gelen poliçeler hakkında birinci ilan gününden, vadesi gelmeyen poliçeler hakkında vadenin gelmesinden itibaren işler (TTK.m.761). bc) İlan (1) Poliçenin getirilmesine ilişkin ilan, TTK.m.35`de yazılı gazete ile üç defa yapılır. (2) Özellik gösteren olaylarda, mahkeme, uygun göreceği daha başka ilan önlemlerine de başvurabilir (TTK.m.762).

KE`ın Ziyai ve İptali 3) Senedin Mahkemeye Sunulması Dilekçe sahibine iade davası açması için uygun bir sürenin verilmesi TTK.m. 763 (1) Elden çıkan poliçe mahkemeye sunulursa, mahkeme, iade davası açması için dilekçe sahibine uygun bir süre verir. Dilekçe sahibi bu süre içinde dava açmazsa, mahkeme, poliçeyi, sunmuş olana geri verir ve muhatap hakkındaki ödeme yasağını kaldırır. TTK.m. 758 (1) Poliçeyi eline geçiren kişi bilindiği takdirde, mahkeme, dilekçe sahibine iade davası açması için uygun bir süre verir. (2) Dilekçe sahibi verilen süre içinde davayı açmazsa, mahkeme, muhatap hakkındaki ödeme yasağını kaldırır.

KE`ın Ziyai ve İptali 4) Senedin Mahkemeye Sunulmaması İptal kararı TTK.m. 764 (1) Elden çıkan poliçe, verilen süre içinde mahkemeye sunulmazsa, iptaline karar verilir. (2) Poliçenin iptaline karar verilmiş olmasına rağmen, dilekçe sahibi kabul edene karşı poliçeden doğan istem hakkını ileri sürebilir.

KE`ın Ziyai ve İptali 5. İptal Kararını Hükümleri 1) İddiası ispatlanmış kabul edilir İptal davası sonucunda verilen iptal kararı ile senet elindeyken zayi ettiğini iddia eden kimsenin iddiası ispatlanmış ve buna bağlı olarak senet iptal edilmiş olur. İptal edilmiş sende dayanlarak Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takip yapılamaz

KE`ın Ziyai ve İptali 5. İptal Kararını Hükümleri 2) Haklar Elde edir a) Senetsiz haklarının dermeyan etme hakkını elde edir b) Yeni senet düzenlenmesini isteme hakkını elde edir TTK.m.652 (1) İptal kararı üzerine hak sahibi hakkını senetsiz olarak da ileri sürebilir veya yeni bir senet düzenlenmesini isteyebilir. Yani iptali kararı iptal kararı almış kişiyi kendiliğinden hak sahibi yapmaz. TTK.m.652/2 (2) Bunun dışında iptal usulü ve hükümleri hakkında, kıymetli evrakın çeşitli türlerine ilişkin özel hükümler uygulanır.

KE`ın Ziyai ve İptali 5. İptal Kararını Hükümleri 3) Kural Olarak esas borçluya karşı başvuru hakkını elde edir Kural İptal kararı almış kişi elinde senet olmadığı için sadece esas borçluya başvurabilir; başvuru borçlularına yönelme imkânı yoktur. Bu durumda esas borçlunun ödememe için sahip olduğu hukuki imkânları (defileri) kullanabileceği açıktır. Zira TTK.m.764/2`ye göre, Poliçenin iptaline karar verilmiş olmasına rağmen, dilekçe sahibi kabul edene karşı poliçeden doğan istem hakkını ileri sürebilir. İstisna Çekte tüm borclulara karşı başvurulabilceği kabul edilir. Zira TTK.m.818`de TTK.m.664/2`ye atıf yok..

KE`ın Ziyai ve İptali C. Hamiline Yazılı Senetlerde İptal Usulü I. Genel Olarak 1. Hak sahibinin istemi ve mahkeme TTK.m. 661 (1) Pay senetleri, tahviller, intifa senetleri (münferit kuponlar hariç olmak üzere) kupon belgeleri, esas kupon belgelerinin yenilenmesine yarayan talonlar gibi hamile yazılı senetlerin iptaline hak sahibinin istemi üzerine mahkemece karar verilir. (2) Yetkili mahkeme, borçlunun yerleşim yeri veya pay senetleri hakkında anonim şirket merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesidir. (3) Dilekçe sahibinin senedin zilyedi bulunduğu ve onu zayi ettiği yolundaki iddialarının mahkemece inandırıcı bulunması gerekir. (4) Bir senet kupon tablosu veya talon içeriyorsa ve hamil yalnız kupon tablosunu veya talonunu kaybetmişse, istemin haklı olduğunun ispatı için senedin esas bölümünün ibrazı yeterlidir.

KE`ın Ziyai ve İptali 2. Mahkemenin Kararları a) Ödeme yasağı kararı TTK.m. 662 (1) Dilekçe sahibinin istemi üzerine mahkeme, senedin borçlusunu, aksine hareket ettiği takdirde iki defa ödemek zorunda kalacağını ihtar ederek bedelini ödemekten yasaklar. (2) Bir kupon belgesinin iptaline karar vermek gerektiği takdirde, vadeleri dava sırasında dolan münferit kuponlar hakkında faiz kuponlarının iptaline ilişkin hükümler uygulanır.

KE`ın Ziyai ve İptali 2. Mahkemenin Kararları b) İlan Yoluyla Davet ve Ihtar kararı ab) içerik (1) Mahkeme, dilekçe sahibinin, senedin zilyedi bulunmuş ve onu zâyi etmiş olduğuna dair yaptığı açıklamaları inandırıcı bulursa, belli olmayan hamili ilan yoluyla, senedi belirli bir süre içinde ibraz etmeye çağırır ve aksi takdirde senedin iptaline karar verileceğini ihtar eder (TTK.m. 663) . bb) süre Sürenin en az 6 ay olarak belirlenmesi gerekir; bu süre ilk ilan gününden itibaren işlemeye başlar (TTK.m. 663). bc) İlan şekli (1) Senedin ibrazına ilişkin ilanın TTK.m.35`de yazılı gazetede üç defa yapılması gerekir. (2) Mahkeme gerek gördüğü takdirde, ayrıca uygun göreceği diğer şekillerde de ilanlar yapılmasına karar verebilir (TTK.m. 664) .

KE`ın Ziyai ve İptali 3. Senedin Mahkemeye ibrazı hâlinde TTK.m. 665- (1) İptali istenen senet ibraz edilirse, mahkeme, dilekçe sahibine senedin iadesi davası açması için bir süre belirler. (2) Dilekçe sahibi bu süre içinde dava açmazsa, mahkeme, senedi geri verir ve ödeme yasağını kaldırır. 4. Senedin Mahkemeye ibraz edilmemesi hâlinde iptal kararı verilir TTK.m.666 (1) Mahkeme, belirlenen süre içinde ibraz edilmeyen senedin iptaline karar verir veya gerekli görürse başka önlemler de alabilir. (2) Hamile yazılı bir senedin iptali hakkındaki karar, derhâl TTK.m.35`de yazılı gazeteyle ve mahkeme gerek görürse başka araçlarla da ilan edilir. (3) İptal kararı üzerine dilekçe sahibi, gideri kendisine ait olmak üzere yeni bir senet düzenlenmesini veya muaccel borcun ifasını istemek hakkını haizdir.

KE`ın Ziyai ve İptali 5. İptal Kararını Hükümleri 1) İddiası ispatlanmış kabul edilir 2) Davacı Haklar edinir a) Senetsiz haklarının dermeyan etme hakkını elde edir b) Yeni senet düzenlenmesini isteme hakkını elde edir TTK.m.666 (3) İptal kararı üzerine dilekçe sahibi, gideri kendisine ait olmak üzere yeni bir senet düzenlenmesini veya muaccel borcun ifasını istemek hakkını haizdir. 3) Tüm borclulara karşı başvuru hakkını elde edir

KE`ın Ziyai ve İptali II – Kuponların iptal usulü Kupon Kavramı Anonim şirketlerde her faaliyet dönemi sonunda dağıtılan kar payını almakta kolaylık sağlamak amacıyla çıkarılırlar. Kârın ödenmesi için, kupon ihraç edilmişse, kuponların ibrazı gerekir. Bu kuponlar pay senetlerine bağlıdır. Uygulamada sık rastlanmamaktadır. Kuponlar bir alacağı temsil eder ve ancak hamiline düzenlenir. Bağımısz ve kıymetli evrak niteliğini haizdir. İptali Kural: Kuponların iptali hamline yazılı senetlerin iptali usulüne tabiidir. İstisna: Münferit kuponlar TTK.m. 667 (1) Münferit kuponların zıyaı hâlinde hak sahibinin istemi üzerine, mahkeme, bedelin vadesinde, vade dolmuşsa derhâl mahkemeye yatırılmasına karar verir. (2) Üç yıl geçtikten sonra hiçbir hak sahibi başvurmaz ve vadenin dolmasından itibaren üç yıl geçmiş olursa, mahkeme kararıyla bedel dilekçe sahibine verilir.

KE`ın Ziyai ve İptali III - Banknotlarda ve buna benzer kâğıtlarda usul Kural İptali yasak olan senetlerdir TTK.m 668 (1) Banknot ve büyük miktarda çıkarılıp görüldüğünde ödenmesi gereken ve para yerine ödeme aracı olarak kullanılan ve belirli bedelleri yazılı olan diğer hamile yazılı senetlerin iptaline karar verilemez. İstisna TTK.m.668/2 (2) Devlet tarafından çıkarılmış olan tahvillere ilişkin özel hükümler saklıdır.

KE`ın Ziyai ve İptali VI. İpotekli borç senedi ve İrat senedi TTK.m. 669 (1) Hamile yazılı olan ipotekli borç senedi ile irat senedine ilişkin özel hükümler (TMK..m.925 -926) saklıdır.

KE`ın Ziyai ve İptali VI. İpotekli borç senedi ve İrat senedi 1) Alacaklının iptal etirme hakkı ve iptal prosedürü a) Alacaklının istemi Rehin senedi irade dışında elden çıkmış veya borcu sona erdirme kastı olmaksızın yok edilmiş ise alacaklı, rehin senedini ve kuponu mahkeme kararıyla iptal ettirerek borçludan borcunu ödemesini ve eğer alacak henüz muaccel değilse yeni bir rehin senedi veya kupon düzenlenmesini isteyebilir. (TMK..m.925). b) Uygulanacak hükümler İptal kararı, hamile yazılı kıymetli evrakın iptaline ilişkin hükümler gereğince verilir; ancak, ibraz süresi 1 yıldır. (TMK..m.925).

KE`ın Ziyai ve İptali VI. İpotekli borç senedi ve İrat senedi 2) Borçlunun İptal etirme hakkı ve iptal prosedürü a) Borcunu ödemişse borclu Borçlu da ödenmiş olmasına rağmen geri verilmemiş olan senet için aynı hükümler (TMK.m.925) uyarınca senedin iptalini isteyebilir (TMK. m.925). b) Alacaklının kim olduğu biliniyorsa İpotekli borç senedi veya irat senedinin alacaklısının kim olduğu 10 yıldan beri bilinmiyor ve bu süre içinde faiz ödenmesi de istenmemiş bulunuyorsa, rehinli taşınmazın maliki, alacaklının ortaya çıkması için gaipliğe ilişkin hükümlere göre ilân yapılmasını hâkimden isteyebilir. Alacaklı ortaya çıkmaz ve yapılan araştırma sonunda büyük bir olasılıkla alacağın artık mevcut olmadığı anlaşılırsa, hâkim tarafından senedin iptaline karar verilir; bu kararla rehin derecesi boşalmış olur (TTK.m.926).

KE`ın Ziyai ve İptali C. Hamiline Yazılı Senetlerde İptal Usulü V. Pay senetleri Yıpranmış pay senetleri (1) Bir pay senedi veya ilmühaber, tedavülü mümkün olmayacak derecede yıpranmış veya bozulmuşsa ya da içeriği veya ayırt edici özellik ve nitelikleri tereddüde yer bırakmayacak tarzda anlaşılamıyorsa, sahibi, giderlerini peşin ödemek şartıyla, şirketten yeni bir senet veya ilmühaber istemek hakkını haizdir (TTKm.488).

KE`ın Ziyai ve İptali D. Nama Yazılı Senetlerde İptal Usulü TTk.m. 657 (1) Aksine özel hükümler bulunmadıkça nama yazılı senetler, hamile yazılı senetlere ilişkin hükümlere göre iptal olunur. (2) Borçlu, senette ilanların sayısını azaltmak veya süreleri kısaltmak suretiyle iptal için daha basit bir usul öngörebileceği gibi, alacaklı kendisine senedin iptal ve borcun ödendiğini gösteren, resmen düzenlenmiş veya usulen onaylanmış bir belge verdiği takdirde, senet ibraz edilmeksizin ve iptaline karar verilmeksizin de geçerli olmak üzere ödemek hakkını da saklı tutabilir (özel usul).

TEŞEKKÜRLER © myolcu