ÜNİTE : 1 VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM

BESİNLER VE DENGELİ BESLENME Bütün canlılar; Bütün canlılar;  Canlılığını sürdürmek,  Büyüyüp gelişmek,  Yaşamsal etkinliklerini gerçekleştirmek ve  Üreyerek neslini sürdürmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar. ÖRNEK: ÖRNEK:  Koşan köpek, yüzen balık, iç organları çalışan insan enerji harcar. (Canlılar yaşamak için gerekli olan enerjiyi besin maddelerinden sağlarlar.) (Canlılar yaşamak için gerekli olan enerjiyi besin maddelerinden sağlarlar.)

UYARI : UYARI :  Vücudumuz uyurken de enerji harcar. Çünkü organlarımız çalışmaya devam eder. ÖRNEĞİN ; ÖRNEĞİN ;  Kalbimiz kasılır gevşer  Soluk alıp veririz. BESİN MADDELERİ BESİN MADDELERİ  Canlıların yaşamsal etkinliklerini sürdürmesini sağlayan, canlılara enerji veren yiyecek ve içeceklere besin denir.

ENERJİ VEREN BESİNLER  KARBONHİDRATLAR  Canlılar yaşamak için gerekli enerjiyi karbonhidratlardan sağlarlar.  Fazla miktarda alınan karbonhidratlı besinler yağa dönüşür. Bu da şişmanlığa yol açar.  Nişasta ve şeker bu gruba girer.

 Buğday, patates, pirinç, kuru fasulye nişasta yönünden zengin besin maddeleridir.  Şeker pancarı ve şeker kamışında ise bol miktarda şeker vardır.  Kavun, karpuz, şeftali, çilek, kiraz ve muz gibi meyvelerde de şeker bulunur. NOT: Besin maddesinin üzerine bir miktar tentürdiyot damlatılır. Besin maddesi mavi-mor renge dönüşürse nişasta içerdiği anlaşılır.

YAĞLAR  Vücuda enerji sağlar.  Depolandıkları yerde organlara destek olur ve dış etkenlerden korur.  Hücrelerin yapısında yer aldığı için aynı zamanda yapıcı ve onarıcı kabul edilir.  Bitkisel ve hayvansal besinlerden elde edilir. NOT : Bir besin maddesinde yağ olduğunu anlamak için; besin maddesi bir kâğıda sürülür. Kâğıtta şeffaf bir leke oluşuyorsa yağ içerdiği anlaşılır. NOT : Bir besin maddesinde yağ olduğunu anlamak için; besin maddesi bir kâğıda sürülür. Kâğıtta şeffaf bir leke oluşuyorsa yağ içerdiği anlaşılır.

YAPICI VE ONARICI BESİNLER * Proteinler, yağlar, mineraller ve su yapıcı onarıcı besinlerdir. * Proteinler, yağlar, mineraller ve su yapıcı onarıcı besinlerdir. PROTEİNLER: PROTEİNLER:  Canlıların büyümesini ve yıpranan dokularının onarılmasını sağlayan en önemli besinlerdir.  Kasların gelişmesini, tırnak ve saçların uzamasını sağlarlar.  Bitkisel ve hayvansal besinlerden elde edilir.  Et, yumurta, süt, buğday, mercimek vb.

DÜZENLEYİCİ BESİNLER  Mineraller (madensel tuzlar)  Su ve  Vitaminler düzenleyici besinlerdir. MİNERALLER MİNERALLER  Vücudumuzun kemik ve kan gibi hücre ve dokularının gereksinimi olan madensel maddelerdir. ÖRNEK : Kalsiyum, fosfor, demir… ÖRNEK : Kalsiyum, fosfor, demir…  Bu maddeler;  Süt, sebze ve tahıllarda (bakla, fasulye nohut)

 Proteinli besinlerde (deniz ürünleri, et, karaciğer, yumurta)  Sofra tuzunda  Suda ve bazı meyvelerde (fındık, ceviz, badem) bulunur. NOT: Kemik ve dişlerin kuvvetli ve sağlıklı olması, kalsiyum ve fosfora bağlıdır. Kalsiyum en çok süt ürünlerinde, fosfor en çok balıkta bulunur. NOT: Kemik ve dişlerin kuvvetli ve sağlıklı olması, kalsiyum ve fosfora bağlıdır. Kalsiyum en çok süt ürünlerinde, fosfor en çok balıkta bulunur.

SU  İyi bir çözücüdür. İçinde vücut için gerekli mineraller çözünmüş olarak bulunur.  Kana akıcılık sağlar.  Vücudumuzun sıcaklığı yükseldiğinde terleme yoluyla su dışarıya atılarak vücut sıcaklığı ayarlanır. Sıcak havalarda fazla su içmemizin nedeni de budur.

VİTAMİNLER  Vücudumuzu hastalıklardan korur.  Enerji verici besinlerin yakılmasında görevlidir.  Yapıcı ve onarıcı besinlerin hücrelerimizi büyütmesinde yardımcıdır.  Doğal yiyeceklerden sağlanmalı.  Doktor önerisi olmadan vitamin hapları ve şurupları kullanılmamalıdır.

VitaminBulunduğu Besin ATereyağı, et, balık yağı, süt, yumurta, yeşil sebzeler, havuç, domates BBira mayası, yeşil sebzeler, ekmek, yumurta, et, süt CLimon, çilek, domates, yeşil bitkiler DTereyağı, balık yağı, yumurta, süt EYeşil bitkiler (özellikle marul) bitkisel yağlar KIspanak, lahana ve bazı yeşil bitkilerin yaprakları, karaciğer, kırmızı et

DENGELİ VE SAĞLIKLI BESLENME  Vücudun tüm görevlerini tam yapabilmesi için ihtiyaç duyduğu besin maddelerinden yeterli miktarda alınmasına dengeli beslenme denir.  Tüketilmesi gereken besin miktarları insanları;  Yaşına, boy ve ağırlığına, çalıştıkları işe, hastalık durumuna ve hava sıcaklığına göre değişir.

 Dengeli beslenmek için;  Çeşitli ve uygun miktarlarda besin almalıyız.  Yiyecekler taze ve temiz olmalıdır.  Meyve ve sebzeler yıkanmalıdır.  Kızartma yağları sık sık değiştirilmelidir.  Paketlenmiş ürünlerin son kullanma tarihleri geçmemiş olmalıdır.  Sebzeler doğranmış olarak uzun süre bekletilmemelidir.  Besinleri kızartma yerine haşlayarak yemeyi tercih etmeliyiz.

 Haşlama suları ve yemek suları vitamince zengin olabileceğinden atılmamalıdır.  Pişmiş yemekler kapalı kaplarda ve buzdolabında saklanmalıdır. NOT : Diyet; yetersiz beslenme değil, çeşitli ve uygun besin almak, yani dengeli beslenmektir. NOT : Diyet; yetersiz beslenme değil, çeşitli ve uygun besin almak, yani dengeli beslenmektir.

BESİNLERİN SİNDİRİMİ BESİNLER; BESİNLER;  Ağız yoluyla vücuda alınır.  Önce kana geçer, sonra hücrelere taşınır. Besinlerin parçalanarak kana geçebilecek değişime uğramalarına sindirim denir. Besinlerin parçalanarak kana geçebilecek değişime uğramalarına sindirim denir.  Sindirim olayı sindirim sistemi tarafından gerçekleştirilir.  Sindirim sistemi iki bölümdür. 1-sindirim borusu 1-sindirim borusu 2-sindirim bezleri 2-sindirim bezleri

SİNDİRİM BORUSU Sindirim sistemi; Sindirim sistemi;  Ağızla başlayıp anüsle sonlanan  Yer yer genişleyip daralan özel bölgelerden yapılı,  İki ucu açık boru gibidir. (sindirim borusu)

Sindirin sisteminin özelleşmiş bölümleri; Sindirin sisteminin özelleşmiş bölümleri;  Ağız,  Yutak,  Yemek borusu,  Mide,  İnce bağırsak ve  Kalın bağırsaktır.

AĞIZ AĞIZ Ağızda, Ağızda,  Dişler,  Dil,  Tükürük bezleri bulunur. YUTAK YUTAK  Ağızdan sonra gelen boşluk yutaktır. Yutak lokmaları yemek borusuna iletir. YEMEK BORUSU YEMEK BORUSU  Yutakla mide arasında 25 cm kadar uzunluğunda bir borudur. Besinlerin mideye iletilmesinde görevlidir.

MİDE MİDE  Karın boşluğunun sol üst kısmında bulunur.  Çaydanlık biçimindedir.  İç yüzeyi çok girintili ve çıkıntılıdır.  Çok yönlü kasılıp gevşeyebilir.  İsteğimiz dışında çalışır.  Kuvvetli mide kasları besinleri çalkalar, yoğurur, bulamaç haline getirir.

İNCE BAĞIRSAK İNCE BAĞIRSAK  Karın boşluğunda bulunan 6-7 metre uzunluğunda bir organdır.  İnce bağırsağın mideden sonra gelen ilk bölümüne onikiparmak bağırsağı denir.  Besinlerin en küçük birimine kadar ayrılıp kana geçtiği yer ince bağırsaktır.  İnce bağırsağın iç yüzünde bulunan kadife gibi ince tüycükler besinlerin kana geçmesini sağlar.

KALIN BAĞIRSAK KALIN BAĞIRSAK  Yaklaşık 1,5 metre uzunluğundadır.  İnce bağırsakla birleştiği yerde apandis adı verilen bir uzantı vardır.  Kalın bağırsakta sindirim olmaz. Sindirilmiş besinlerdeki su emilerek burada kana geçer.  Sindirim artıkları anüsten dışarı atılır.

SİNDİRİME YARDIMCI ORGANLAR SİNDİRİME YARDIMCI ORGANLAR 1- Tükürük bezleri 1- Tükürük bezleri 2- pankreas 2- pankreas 3- karaciğer 3- karaciğer 1- Tükürük bezleri; 1- Tükürük bezleri;  Kuru besinlerin ıslatılmasını sağlar.  Ağız içinin kurumasını önleyerek konuşmayı kolaylaştırır.  Yenen yiyeceklerin sindirimini başlatır.

2-Pankreas 2-Pankreas  Mide ile onikiparmak bağırsağı arasında bir organdır.  Salgısını onikiparmak bağırsağına dökerek sindirime yardım eder. 3-Karaciğer 3-Karaciğer  Karın boşluğunda ve midenin sağ üst kısmında yer alır.  Kandaki fazla şekerleri depolayarak kan şekerini ayarlar.

 Bazı vitamin ve minerallerle yağları depo eder.  Kullanılan ilaçların zararlı etkilerini giderir.  Safra kesesi yardımıyla sindirime yardımcı olur.

SİNDİRİM SİSTEMİNİN SAĞLIĞI Sindirim sisteminin sağlığını korumak için; Sindirim sisteminin sağlığını korumak için;  Çeşitli besinler yemeliyiz.  Yağlı yiyeceklerden sakınmalıyız.  Kızarmış yiyecekler sağlığa zararlı olduğundan besinleri haşlayarak tüketmeliyiz.  Yiyecekler iyice çiğnenmelidir.  Aşırı yemek sindirimi zorlaştırır.  Her gün kısa bir yürüyüş yapmalıyız.  Mide ve ayaklarımızı üşütmekten sakınmalıyız.

 Çok soğuk, çok sıcak, çok ekşi ve çok acı besinler dişlerimiz, mide ve bağırsaklarımız için zararlıdır.  Yemeklerden önce ve sonra ellerimizi sabunla yıkamalıyız.

SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI  Ülser  Tifo  Dizanteri  Kolera  İshal NOT: NOT:  Dizanteri, kolera ve tifodan korunmak için;  Meyve ve sebzeler yıkanmalı ve pişirilmelidir.  Sular kaynatılıp içilmelidir.

BAĞIRSAK PARAZİTLERİ  Bağırsak solucanı,  Şerit (tenya)  Kıl kurdu,  Kancalı kurt Bu hayvanlar asalak hayvanlardır. Sindirim borusunda yerleşerek sindirim bozuklukları yapar. Bu hayvanlar asalak hayvanlardır. Sindirim borusunda yerleşerek sindirim bozuklukları yapar.

DİŞLER VE AĞIZ SAĞLIĞI  Sindirim olayı ağızda başlar.  Ağıda bulunan dişler besinleri;  Kesen,  Parçalayan,  Öğüten kemiksi sert yapılı organlardır. Küçük yaşta çıkarılan dişler (süt dişleri) geçici dişlerdir. Küçük yaşta çıkarılan dişler (süt dişleri) geçici dişlerdir. Daha sonra bunların yerine sabit dişler geçer. Daha sonra bunların yerine sabit dişler geçer.

DİŞLER  Dişler besinleri koparıp parçalama,çiğneme,öğütme işlerini yapar.  Kesici dişler besini kesmeye,köpek dişleri parçalamaya,azı dişleri ise parçalamaya yarar.

DİŞLERİN YAPISI  Dişin beyaz ve parlak kısmına taç denir.  Taç kısmı,dişe parlak ve beyaz görünümü veren mine tabakasıyla örtülüdür.  Mine tabakasının altında fildişi tabakası bulunur.  Bu kısmın ortasında damar ve sinirlerin yer aldığı diş özü vardır.

DİŞLERİN SAĞLIĞI  Dişlerimizle fındık,ceviz..gibi sert şeyler kırmak mine tabakasının çatlamasına ve kırılmasına neden olabilir.  Çok soğuk ve sıcak içecek ve yiyecekler dişin mine tabakasının çatlamasına,mikropların buraya yerleşip dişi çürütmesine neden olabilir.  Dişlerin çürümesine şekerli besinler ve beslendikten sonra dişleri fırçalamamakta neden olabilir.  Dişler sabah ve yatmadan önce olmak üzere iki kez fırçalanmalıdır.

ZARARLI MADDELERİN BOŞALTIMI BOŞALTIM SİSTEMİ BOŞALTIM SİSTEMİ  Su, karbondioksit, üre, madensel tuzlar gibi atıkların vücuttan dışarı atılmasına boşaltım denir.  Boşaltım işini yapan sisteme boşaltım sistemi denir. Boşaltım organları; Boşaltım organları;  Böbrekler,  İdrar boruları,  İdrar kesesi ve  İdrar kanalıdır.

BÖBREKLER BÖBREKLER  Böbrekler, karın boşluğunun arkasında, bel omurlarının yanına yerleşmiş fasulye şeklinde bir çift organdır. İDRAR NASIL OLUŞUR? İDRAR NASIL OLUŞUR?  Hücrelerde oluşan su, madensel tuzlar ile üre ve ürik asit gibi zararlı atık maddeler;  Kana geçerek kan damarları ile böbreklere gelir.  Böbrekteki süzme cisimcikleri kandaki bu maddeleri süzerek havuzcuk kısmında toplar. Buna idrar denir.

 Havuzda toplanan idrar, idrar boruları ile idrar kesesine taşınır.  İdrarın vücut dışına atılmadan önce toplandığı organ idrar kesesidir.  İdrar kanalı idrarı vücut dışına atar. DİĞER BOŞALTIM ORGANLARI DİĞER BOŞALTIM ORGANLARI  Deri: kandaki zararlı maddelerin bir kısmı deriden ter yoluyla dışarı atılır.  Akciğer: Kandaki karbondioksit gazı akciğerlerden dışarı atılır.  Karaciğer: kandaki zehirli maddeler, karaciğerde zararsız hale getirilir.  Sindirim borusu: sindirim atıklarını anüsten dışarı atar.

BOŞALTIM ORGANLARININ SAĞLIĞI  Soğuk ve yağmurlu havalarda ayağımızı üşütmemeliyiz.  Aşırı biberli, baharatlı, kızarmış yiyecekler yememeliyiz.  Alkollü içeceklerden uzak durmalıyız.  Boşaltıma katkısı olan derimizi temiz tutmalı, sık sık yıkanmalıyız.  idrar uzun süre tutulmamalıdır.

SİGARANIN ZARARLARI SİGARANIN ZARARLARI  Sigara içenlerde; dudak, dil, gırtlak, akciğer kanserleri daha çok görülür.  Sigara, kalp, damar ve akciğer hastalıklarına yol açar.  Bronşit, astım ve nefes darlığı gibi hastalıklara neden olur.  Sigara içenler; çabuk yorulurlar, kasları güçsüzdür.  Bacak damarlarında tıkanmalar olur.  Sporda başarılı olamazlar.  Sigara içen annelerin bebekleri düşük kilolu doğar.

ALKOLÜN ZARARLARI ALKOLÜN ZARARLARI  Karaciğeri bozarak siroz hastalığına yol açar.  Vücudu güçsüz düşürür.  Aile düzenini bozar.  İşteki başarıyı düşürür.  Ruh sağlığını etkiler, suç işlemeyi arttırır.  Araç kullanırken kazaya neden olur.  Sigara ve alkol içilen yerlerde bulunan insanların yaşamı olumsuz yönde etkilenir.

Hazırlayan : Adem TIMARTAŞ Yeşilbayır İlköğretim Okulu Yeşilbayır İlköğretim Okulu 5/A Sınıf Öğretmeni 5/A Sınıf Öğretmeni