ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE TEKNİKLERİ 3. HAFTA

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK Yöntem, bilimde belli bir sonuca erişmek için, bir plana göre izlenen yol, metot olarak tanımlanabilir. Araştırmanın amaçları şunlar olabilir: Bir problemin çözümlenmesi Bir durumun tespiti Yeni bir yöntem geliştirmek Bir konu ile ilgili literatür taraması yapmak Bir hipotezin ispatına yönelik veri toplamak. Bu amaçlara göre farklı yöntem / yöntemler kullanılabilir.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK Bilimsel çalışmalarda genel olarak iki araştırma yöntemi kullanılır: Tümevarım ve Tümdengelim. Bazen bu iki yöntem birleştirilerek de kullanılmaktadır. Ayrıca, iki benzer olay arasında kıyaslama yapılarak birisi hakkında ulaşılan yargıya diğeri için de ulaşmak olarak ifade edilebilecek «analoji» de, uygulanan yöntemlerden biridir. Tümdengelim yönteminde; genel bir kural ayrı ayrı olaylara uygulanır. Böylece genel yargılardan özel yargılara ulaşılır. Başka bir ifade ile, bir bütünde bulunan özelliklerden hareketle bütünü oluşturan parçaların özellikleri hakkında yargılara ulaşılır. Örneğin; Denize kıyısı olan şehirlerde nem oranı yüksektir Rize denize kıyısı olan bir şehirdir Öyleyse Rize’de nem oranı yüksektir.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK Tümevarım yönteminde ise; tek tek olaylardan genel yargılara ulaşılır. Başka bir ifade ile bütünü oluşturan parçaların ortak yönlerinden yola çıkarak, genellemeler yapılır. Bunun için önermeler olmalıdır ve bu önermeler test edilmelidir. Bu yöntemin uygulandığı araştırmalarda daha çok gözlem ve deney tekniği kullanılır. İlgili bilim dalları ise çoğunlukla deneysel bilimler ve fen bilimleridir. Örneğin; Karadeniz’de balıklar yaşar Akdeniz’de balıklar yaşar Ege denizinde balıklar yaşar Marmara denizinde balıklar yaşar Öyleyse, ülkemizdeki bütün denizlerde balıklar yaşar.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK Teknik ise; seçilen yönteme bağlı olarak belirlenen bilgi toplama aracıdır. Bu anlamda, bir yönteme bağlı olarak bir veya daha fazla veri toplama tekniği kullanılabilir. Hangi verilere ihtiyaç olduğu ve bu verilerin nasıl elde edileceği sorusuna verilen cevap, uygulanacak teknik / teknikleri ortaya çıkarır. Bilimsel Araştırmada Kullanılan Teknikler 1. Kuramsal (teorik) araştırmalarda kullanılan teknikler: Bir kuramda, niçin ve nasıl sorularına cevap aranır. Bir sosyal olayın, başka sosyal olay ya da olaylarla ilişkisi ortaya konulur. Hipotezler, henüz araştırılmamış önermelerdir. Hipotezin doğruluğunun kanıtlanması, yapılacak ölçün / testlerle mümkündür. Doğruluğu test edilmiş hipotezler ile genellemeler yapılabilir. Hipotez testinin sonuçları, farklı grup ve ortamlarda aynı oluyorsa, genellemeler daha güçlü olacaktır.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK 2. Deneysel (ampirik) araştırmalarda kullanılan teknikler: Deneysel araştırmalarda, araştırma konusu ile ilgili veriler toplanır. Bu veriler arasında neden-sonuç ilişkileri kurmak suretiyle bazı tanımlamalar, açıklamalar ve çıkarsamalarda bulunulur. Deneysel tekniklerin kullanılmasında: Veri toplamada doğru teknikleri kullanmak Verilerin anlaşılabilir ve ölçülebilir olması gerekir. Deneysel araştırmalarda kullanılan teknikleri iki grupta toplamak mümkündür. a. Birincil Veriler: Bu veriler orijinaldir. Yani araştırmacı tarafından oluşturulmuştur. Araştırmacı; anket, gözlem, deney ve görüşme gibi bilimsel araştırma teknikleri ile verileri toplar. Bu şekilde elde edilen veriler özgündür, değerlidir. Bilimsel bilgiye ulaşmada daha çok birincil verilerden faydalanılır. Esasında bilimsel bilginin değeri, birincil veri kaynakları ile elde edilmesine bağlıdır.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK b. İkincil Veriler: Birincil veriler dışında kalan, daha önce başkaları tarafından oluşturulmuş tüm verilerdir. İkincil veriler; kütüphanelerden / sanal kütüphanelerden, arşivlerden, kitaplardan, dergilerden, tezlerden, istatistiklerden, süreli yayınlardan, ansiklopedilerden, sözlüklerden, tezlerden, yayımlanmış raporlardan, el kitaplarından, broşür ve kataloglardan vs. elde edilebilir.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK Veri Türleri Veri, duyu organları ile elde edilebilen ve kaydedilebilen, kantitatif (ölçülebilir) özellikte olan, bilimsel usullerle analiz ve yorum yapılabilen, bu şekilde bilimsel bilgiye ulaşmayı sağlayan her türlü öğedir. Hangi verilerin hangi bilgilere ulaşmada yararlı olacağı, ulaşılmak istenen amaca göre değişecektir. Bu nedenle, bilimsel araştırmalarda rastgele veri toplanmaz. Bunun için mutlaka bir amacın, planın ve sınırlılıkların olması gerekir. Bilimsel çalışmalarda kullanılabilecek veriler, iki kategoride ele alınabilir. Bunlar; olgusal ve yargısaldır.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK Olgusal Veriler: Subjektif olmayan, herkesçe kabul edilen ve ölçülebilir nitelikte olan verilerdir. Örneğin; yaş, cinsiyet, ağırlık gibi. Bilimsel bilginin elde edilmesinde çoğunlukla bu tür verilerden yararlanılır. Yargısal Veriler: Subjektifir. Hakkında yorum yapmayı gerektirir. İnsanların görüş ve düşüncelerine, tutum ve davranışlarına dayalı olarak oluşur. İnsanların tutum ve davranışları ise; yaş, cinsiyet, kültür, inanç sistemi vb. etkenlere bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Hatta herhangi bir insanın belli bir andaki tutum ve davranışı, duygu ve düşünceleri kısa bir süre içinde bile değişebilmektedir.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK Veri Kaynakları 1- İnsanlar: Araştırmalarda bilginin kaynağı çoğu kere insandır. Bilimsel çalışmalarda, insan ve onunla ilgili her şey araştırma konusudur. Veri kaynağı insan olmakla birlikte, belli bir problemin tespiti ve çözümü için verilerin doğru kişi / kişilerden elde edilmesi gerekmektedir. 2- Belgeler: Belge; bir gerçeğe tanıklık eden yazı, fotoğraf, resim, film vb. vesika, doküman olarak tanımlanır. Elektronik belge ise; klavye, tarayıcı, kamera, video, müzik seti, elektronik posta, teleks, faks vb. araçlar aracılığıyla bilgisayar ortamına aktarılan her çeşit metin, ses, görüntü ve grafik bilgilerinden oluşan belge şeklinde tanımlanabilir. Sosyal bilimlerin gelişmesi daha çok belge araştırmasına bağlıdır. Hatta bazı araştırmalar tümüyle belgesel verilere dayanırlar. Bu şekilde beriler kendi başlarına araştırmanın odağı olurlar. Bu yüzden, özellikle sosyal bilimlerde ilgili bilimsel çalışmalarda veri depoları olarak tanımlayabileceğimiz arşivlerden faydalanılmaktadır. Arşiv belgeleri, her türü yazılı evrak, defter, resim, plan, harita, proje, mühür, damga, fotoğraf, film, plak, ses ve görüntü bandı, baskı ve benzeri belgeleri ve malzemeler olarak ifade edilebilir. Araştırmacılar, bilimsel çalışmalarında geçmişe ait verileri çeşitli arşivlerden elde ederler.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK 3- Canlı ve Cansız Diğer Varlıklar: Çeşitli bilim dallarında, bu kategoride yer alan veri kaynakları çok önemlidir. Hatta araştırmacılar için tek veri kaynağı canlı ve cansız diğer varlıklardır. Fizik, kimya, biyoloji, astronomi ve yer bilimleri gibi doğa bilimlerinde; arkeoloji gibi tarihi yapıları inceleyen bilimsel çalışmalarda çoğu zaman kaynak canlı ve cansız diğer varlıklardır. Bu kaynakta elde edilen veriler olgusal özelliğe sahiptir. Bu sebeple daha nesneldirler.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK Verilerin Toplanmasında Kullanılan Teknikler 1- Görüşme-Mülakat: Kişilerin birtakım yönlerini tanıtmak veya bir konuyu aydınlatmak için, kişilerle veya uzmanlarla yapılan görüşmelere mülakat denir. Görüşme, kişi / kişilerle yüz yüze, telefonla veya diğer görsel / işitsel araçlarla, önceden belirlenmiş soruları sormak ve cevaplar almak suretiyle yapılır. Anket tekniğine göre daha esnektir. Herhangi bir konuda derinlemesine; geniş bir bilgi edinmek istendiğinde bu tekniği kullanmak daha avantajlıdır. Bunu sağlayan da, soruların açık uçlu olması ve görüşme sırasında detay konulara girmeyi olanaklı kılmasıdır. Görüşme Türleri a-Yapılandırılmış Görüşme: Bu tür görüşmede, görüşme soruları önceden belirlenip standartlaştırılmıştır. Cevaplar için seçenekler belirlenmiştir. Görüşmede derinlemesine bilgi elde edilmez.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK b- Yarı yapılandırılmış Görüşme: Bu görüşme türünde bazı sorular standartlaştırılmış bazı sorular da açık uçlu olarak hazırlanmıştır. Bu şekilde bazı konularda derinlemesine bilgi elde etmek mümkün olur. c- Yapılandırılmamış Görüşme: Sorular açık uçludur, derinlemesine bir veri toplama söz konusu olur. Bu görüşme türü, zengin ve değerli veri elde etmeye yarayan güçlü bir tekniktir. Görüşme, samimi bir sohbet havasında gerçekleşebilir.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK Görüşmede şu hususlara dikkat etmek gerekir: Hangi alanda ya da konuda görüşme yapılacaksa, o alanın ya da konunun uzmanları seçilmelidir. Görüşmeye katılacak kişi ya da kişilerle ön görüşme yapılmalıdır. Bu çerçevede yer, zaman ve konu hakkında bilgi verilmelidir. Görüşmeyi düzenleyen kişi, soracağı soruları önceden planlamalıdır. Konunun ya da olayın bütün boyutlarını yansıtacak şekilde sorularını özenle seçmelidir. Görüşmede, elde edilen bilgilerin kaydı için görüşme türüne göre sadece kağıt üzerinde yer alan ve seçeneklere göre cevap verilecek sorular sorulabilir. Bunun yanında yapılandırılmamış, açık uçlu sorulara yer verilebilir. Sorular, herkesin anlayabileceği biçimde açık olmalı, alınan cevaplar aynen kaydedilmelidir. Sorular kaynak kişinin verebileceği verileri içermelidir.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK 2- Gözlem: Gözlem, bir nesnenin, olayın veya bir gerçeğin, niteliklerini bilmek amacıyla, dikkatli ve planlı olarak ele alınıp incelenmesi, müşahede olarak tanımlanmaktadır. Gözlem tekniğinde olay, durum ve nesneler ya doğal ortamlarında ya da laboratuvar ortamında izlenir. Özellikle doğa bilimlerinde bu teknik sıklıkla kullanılır. Bu teknikte elde edilen veriler olduğu gibi kaydedilmelidir. Kişisel yorum ve subjektif yaklaşımlar, verilerin bilimselliğini ve güvenirliğini zedeler.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK Gözlem Türleri Basit Gözlem: Standart bir tekniğe dayanmayan bir gözlem türüdür. Bu nedenle, bir gözlem aracı kullanılması gerekmez. Verilerin sadece gözlenmesi veya kağıt üzerinde kaydedilmesi yeterlidir. Basit gözlem, biri katılımlı diğeri katılımsız olmak üzere ikiye ayrılır. Katılımlı gözlemde gözlemci, gözlediği grubun içerisinde ya kendini kabul ettirerek ya da kimliğini gizleyerek gözlem yaptığı olaya doğrudan katılır. Katılımsız gözlemde ise gözlemci kimliğini saklamaz ya da gruba ve olaya katılmaz. Gözlenen kişi veya grup, gözlemciden haberdar değildir. Sistematik Gözlem: Bu gözlem türünde gözlemlenecek olay, nesne ve durumla ilgili; amaç, plan, kullanılacak araçlar ve süreçler önceden belirlenmiştir. Gözlem için zaman, ortam ve gözlemin tekrarlanma sayısı ve sıklığı belirlenmiştir. Sistematik gözlemde veriler daha ayrıntılı ve objektif olarak elde edilebilir.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK 3- Deney: Deney, bilimsel bir gerçeği göstermek, bir yasayı doğrulamak, bir varsayımı kanıtlamak amacıyla yapılan işlem olarak tanımlanmaktadır. Aslında bu teknik gözlem tekniğine benzemektedir. İkisi arasındaki en önemli fark, gözlem tekniğinde araştırılan olay, durum veya nesne kendi doğal ortamında incelenir. Araştırmacı ortama dahil olarak veri elde eder. Deney tekniğinde ise araştırmacı tarafından oluşturulan yapay bir ortamda inceleme söz konusudur. Deney tekniğinde şartlar (ortam) araştırmacı tarafından yapay olarak belirlendiğinden sonuçların güvenirliliği açısından bazı sorunlar olabilir. Sosyal bilimlerde, her deneme için aynı şartların ve ortamın oluşturulması çok zordur. Kısacası veriler açısından bir güvenirlik sorunu söz konusu olabilir. Bu teknik daha çok fen bilimlerinde kullanılır.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK 4- Literatür Taraması: Literatür, herhangi bir bilim dalında yazılmış olan yazı veya eserlerin bütünü şeklinde tanımlanmaktadır. Literatür taraması tekniğinde, daha önce başkaları tarafından açıklanmış bilgiler, çeşitli kaynaklardan elde edilir. Literatür taraması tekniği ile elde edilen beri / bilgilerde kaynak göstermek zorunludur. Alıntılar doğrudan veya dolaylı bir şekilde olabilir. Doğrudan alıntılar aynen yapılan alıntılardır ve tırnak içerisinde gösterilir. Literatür Taraması Şu Aşama / Adımlardan Oluşur Araştırma konusu, olay ya da durum sınırlıkları ile beraber belirlenir. Araştırmanın hangi kaynaklardan yapılacağını belirlemek gerekir. Kaynakların yerlerinin belirlenmesi gerekir. Tarama yapmadan önce taramada kullanılacak anahtar kelimelerin tespit edilmesi gerekir. Tarama ile elde edilen veri / bilgiler kıyaslanır, birleşen ve ayrılan yönleri belirlenir, analiz ve sentez yapılır, doğrudan ve dolaylı alıntılar da belirtilecek yazma aşamasına geçilir. Değerlendirme ve sonuç bölümü ile kaynakça yazılır.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK Literatür Taramasında Araştırma / Tarama Yapılacak Yerler Kütüphaneler Arşivler İnternet Kaynakları

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK 5- Anket: Anket, bir araştırma çerçevesinde, kişilerin düşünce, görüş ve eğilimlerini tespit etmek amacıyla hazırlanmış soruların, belirli bir düzenlilik içinde yerleştirildiği soru kağıdı; bu şekilde bilgi toplamayı amaçlayan araştırma yöntemi olarak tanımlanır. Anket, hedef kitle (ana kütle) içerisinden seçilmiş ve bütünü temsil kabiliyeti olan kişilere (örneklem), önceden hazırlanmış ve bir form (anket formu) üzerinde yer alan soruların (açık-kapalı uçlu) yöneltilmesi ve yine form üzerinde cevaplar alınması yoluyla yapılır.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK Anketin temsil kabiliyeti ve yeterliliği konusunda şunların dikkate alınması gerekir: Örneklem grubu mutlaka hedef kitle içinde yer almalıdır. Bazı araştırmalara ana kütle, coğrafi olarak belli şehir, bölge ya da ülke olabilir. Bu durumda örneklem grubu belirlenirken ana kütle içindeki farklı nitelikteki kişileri seçmek gerekir. Örneklem grubu belirlenirken, ana kütle içinde yer alanların, toplam içindeki oranları da dikkate alınmalıdır. Ayrıca anketin, ana kütle içerisinden seçilen yeterli miktarda kişi şe yapılması da gerekir.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK Anketin tekniğinin aşamaları Ankete hazırlık Anket sorularının hazırlanması: Anket tekniğinde «açık uçlu» ve «kapalı uçlu» olmak üzere iki tip soru vardır. Açık uçlu sorularda anket uygulanan kişi, soruya verilecek cevap konusunda seçenekler yoluyla sınırlandırılmaz. Yani cevap seçenekleri belirlenmez ve seçeneklerden biri veya birkaçını tercih etmesi istenmez. Kapalı uçlu sorularda ikiden az olmamak üzere cevap seçenekleri vardır. Seçeneklerin olması, verilerin analizinde kolaylık sağlar. Anket formunun hazırlanması Uygulanacak anket şeklinin belirlenmesi Yüzyüze görüşme: Anket, anketörler aracılığı ile ve anket yapılacak kişinin bulunduğu yerde yüzyüze görüşmek suretiyle yapılır. Telefonla yapılan anket: Bu anket şeklinde anket uygulanacak kişilerden telefon aracılığı ile bilgi alınır. İnternet yoluyla yapılan anket: Pratik, kolay ve maliyeti çok düşük bir anket türüdür. Örneklem grubunun mail adreslerine anket formu gönderilir veya bir web adresi üzerinden ilişki kurularak anket uygulanır. Posta yoluyla anket: Anket formu, posta yolu ile anket grubuna ulaştırılır. Emanet bırakma yoluyla anket: Anket formları, örneklem olarak belirlenmiş kurum, kuruluş, işletme veya herhangi bir topluluğun bulunduğu birime teslim edilir. Belli bir süre sonunda tekrar geri toplanır. Uygulama ve değerlendirme

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK Anketin avantajları ve dezavantajları Avantajları Hedef kitle içerisindeki daha geniş bir örneklem grubuna ulaşılabilir. Para, zaman ve enerji tasarrufu sağlar. Örneklem grubunun temsil düzeyi ve geçerlilik derecesi artırılabilir. Gizlilik sağlanabilir. Dezavantajları Ankete verilen cevaplarda, anketin uygulanma şeklinden veya anketin uygulandığı kişiden kaynaklanan hatalar olabilir. Elde edilen verilerin yüzeysel olması. Geri dönme ve doldurma oranındaki düşüklükler.

3. ARAŞTIRMADA YÖNTEM VE TEKNİK DERS BİTMİŞTİR DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER! GÖRDÜĞÜNÜZ BU DERS SUNUMUNA www.yunusemreaytekin.com internet adresinden ulaşabilirsiniz.