İş Hukukunun Temel Kavramları

İşçi “Bir işte ücret karşılığı, bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişi” İş Sözleşmesi: “Bir tarafın bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir.” İş Ücret Bağımlılık

Fikri çalışma-bedeni çalışma ayrımı yok Sanayi-ticaret-hizmet sektörü ayrımı yok Kamu-Özel ayrımı yok… İşçi her zaman gerçek kişidir. Ancak yapılan işin gerçek veya tüzel kişiye ait olması önemli değildir. Not: İş sözleşmesini, konusu iş görme olan ve karşılığında ücret ödenen “eser (istisna) sözleşmesi” ve “vekalet sözleşmesi” nden ayırmak gerekir. Bağımlılık

Örnek Bir otomobil fabrikasında üzerinde tulumuyla çalışan kişi işçi midir?

Örnek Bir terziye elbise ısmarladığınızda terzi sizin İşçiniz olur mu?

Bir terziye elbise ısmarlarsanız, terzi sizin için çalışır ve emeğinin karşılığı olarak bir ücret de alır. Ancak, terzi sizin işçiniz, siz de onun işvereni olmazsınız. Çünkü aradaki sözleşme iş sözleşmesi değil, “eser (istisna)” sözleşmesidir. Terzinin çalışma yöntemine ve çalışma saatlerine karışamazsınız. Sizin için elbisenin bitirilmesi ve teslim edilmesi önemlidir.

Örnek Bir davanızda size yardımcı olması amacı ile anlaştığınız avukat sizin işçiniz midir?

Yapmanız gereken bir işi, o konuda bilginizin veya vaktinizin olmaması sebebiyle bir başka kişiye yaptırabilirsiniz ve emeğinin karşılığında da ücret ödeyebilirsiniz. Ancak bu sözleşme ilişkisi “vekalet sözleşmesi” ne dayandığından, sizin için iş gören işçi olmaz. Bu ilişki Borçlar Kanununa tabidir.

Bir şirkette hukuk müşaviri olan bir avukat??? Bir terzi hazır giyim atölyesinde aylık ücretle Çalışmaya başlarsa???

Örnek Olay Bir kafede çalışmakta olan Yaşar, sadece müşterilerinden aldığı bahşiş ile yetinmektedir. Kafe sahibi, Yaşar’a hiçbir ödemede bulunmamaktadır. Yaşar o kafede işçi sıfatıyla bulunabilir mi?

İşçi sıfatının kazanılması için bir işte ücret karşılığı, iş sözleşmesi ile çalışmak yeterlidir. Ancak ücretin mutlaka işveren tarafından ödenmesi şart değildir. Ücret örnekte olduğu gibi üçüncü kişiler tarafından ödenebilir.

Bir vakıf üniversitesinde dekan olarak çalışan kişi… Tutuklu, hükümlü ve askerlik hizmeti yapanların çalıştırılması durumunda bu kişiler…

Çırak “Bir meslek veya sanatı öğrenmek için çalışan kişilerdir” İş görme borcu doğurmaz. Konusu bir mesleğin işyerinde öğretilmesidir. İşçi değildir. İK dışında tutulmuşlardır. Sendikaya üye olamazlar tarihli 3308 sayılı “Meslek Eğitim Kanunu” nun 2 maddesi kapsamında değerlendirilmişlerdir. 14 yaşını doldurmuş, 19 yaşından gün almamış olmak gerekir. En az 2 en fazla 4 yıl sürelidir. Çıraklık sözleşmesi devam ederken, iş sağlığı ve iş güvenliği hükümleri hariç, İK hükümlerinden yararlanamazlar. Sadece iş kazası, meslek hastalığı ve hastalık sigortalarından yararlanırlar. Asgari ücretin %30’undan az olmayan bir ücret alırlar. Okulların tatilde olduğu yaz aylarında bir aylık yıllık ücretli izin hakları vardır.

Örnek Olay 25 yaşındaki bir kişi ile çıraklık sözleşmesi kurulduğunda sonuçları ne olur?

Mesleki eğitim kanunu, çıraklık sözleşmesine bir sınır getirmektedir. Yapılan bu sözleşme ise yasaların emredici hükümlerine aykırıdır. Bu nedenle Borçlar kanununa göre bu sözleşme batıldır. Bu kişi artık, iş kanunu kapsamında bir işçidir.

Stajyer Teorik olarak öğrenmiş olduğu bir meslek ve sanatı geliştirmek, uygulama tecrübesi kazanmak amacıyla bir başkasının yanında çalışan kişidir.

Stajyer, stajı zorunlu kılan veya staj yapılmasını uygun gören bir yüksek öğretim kurumu mevzuatı gereğince çalışan kişidir. Çoğu zaman işçiler ve çıraklarla aynı işi yapmalarına karşın İş Hukukunda çıraklar kadar dahil korunmamışlardır. Stajyerlere ilişkin iş mevzuatında iş sağlığı ve güvenliği hükümleri dışında uygulanacak bir düzenleme yoktur. Sadece iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından yararlanırlar. Mesleki ve teknik eğitim veren lise ve yükseköğretim öğrencileri için tarihinden itibaren özel bir ücret düzenlemesi bulunmaktadır.

ÖRNEK Caner, bir üniversitenin endüstri mühendisliği bölümü öğrencisidir. Mezun olabilmesi için gerekli olan stajını yapmak üzere üç ay için bir işyerinde işe başlamıştır. Üç aylık süre dolduktan sonra Caner, çalışmaya devam etmiştir.

Stajyerler ve işverenler arasındaki ilişki bir iş ilişkisi değildir ve işçi olarak kabul edilmezler. Bunun doğal sonucu olarak İş Kanunu hükümleri uygulanamaz. Olayda Caner, mezun olabilmesi için gerekli olan stajını yapmak üzere bir işyerinde çalışmaya başlamış ancak zorunlu staj süresini tamamladıktan sonra aynı işyerinde çalışmaya devam etmiştir. Bu durumda artık Caner, stajyer sıfatını kaybetmiş ve zorunlu stajın bittiği tarihten sonra işçi sıfatını kazanmıştır.

İşveren Bir iş sözleşmesine dayanarak işçi çalıştıran gerçek ya da tüzel kişi ile tüzel kişiliği olmayan (Bakanlıklarda, Başbakanlıkta çalışanlar) kurum ve kuruluşlara işveren denir. İşveren gerçek kişi olabileceği gibi, şirket, dernek, sendika gibi özel hukuk tüzel kişisi veya devlet, üniversite, belediye gibi kamu hukuk tüzel kişisi olabilir.

İşveren Vekili İşveren adına ve hesabına hareket eden ve işin, işyerinin veya işletmenin yönetiminde görev alan kimsedir. Hukuksal sonuç doğuran bir işlemin işveren adına veya hesabına yapılması söz konusu olmalıdır. Bir işyerinde farklı yetkilere ve görev alanlarına sahip, işverenin ihtiyaç duyduğu sayıda işveren vekili olabilir. Örneğin; Bir A.Ş.’de Genel müdür, fabrika müdürü, satış bölüm şefi gibi kişiler işveren vekilidir. Bir fabrikada şantiye şefi, usta, ustabaşı gibi kişiler de işveren vekili olabilir. (İşçi sıfatında olabilirler) Doğrudan temsil yoluyla İşvereni temsil ederler.Bu sıfatla işçilere karşı işlem ve davranışlarından doğrudan doğruya işveren sorumludur. İşveren vekilinin sorumluluğu kendisine işveren tarafından tanınan yetki alanı ile sınırlıdır.

Örnek X Seyahat Şirketinde çalışan şoför Ahmet, otobüsün sefere çıkmasına 10 dakika varken muavinin rahatsızlanması sebebi ile gelemediğini öğrenir. İşverene haber vermek mümkün değildir. Seferin aksamaması ve işverenin zarara uğramaması için Kemal ile anlaşarak yola çıkar. Ancak iki saat sonra geçirilen trafik kazasında Kemal ölür. Kemal’in ailesi firmaya dava açar. X seyahat firması kendisinin sorumlu olmadığını, eğer ortada bir sözleşme varsa, şoför Ahmet ile Kemal arasında olduğunu iddia eder.

X seyahat firması bu iddiasında haksızdır. Şoför Ahmet işveren vekili sıfatıyla hareket etmiş ve iş sözleşmesi işveren ile Kemal arasında doğmuştur. Olayın seyrine göre Ahmet’in işveren adına hareket etme yetkisi bulunmaktadır.

Alt İşveren (Taşaron) Bir işverene ait işi ve işyerini paylaşan, paylaştığı o iş ve işyerinde kendi işçilerini çalıştıran işveren alt işverendir.

Alt işveren ilişkisinin olması için: “Asıl işveren” olarak nitelenen bir işveren tarafından yürütülmekte olan bir işin bir bölümünde veya eklentilerinde iş alan ve burada kendi işçilerini çalıştıran bir işveren bulunmalıdır. (Alt işverenin çalıştığı alanda işçisi olmalıdır) İş paylaşımı olmalıdır. Alt işveren işçilerini asıl işverenin işyerinde çalıştırmalıdır. Alt işverene ait iş, asıl işin veya yardımcı işin bir bölümü olmalıdır. Asıl işveren-alt işveren ilişkisi, istisna, vekalet, kira, taşıma, işletmecilik gibi iş sözleşmesi dışında bir sözleşmeye dayanır. Alt işveren ile işçiler arasındaki ilişki ise doğal olarak iş sözleşmesidir.

* Asıl işverenin, alt işverenin işçilerine karşı sorumluluğu var mıdır? * İş Kanunu bu konuyu nasıl düzenlemiştir? * Ölçüsüz taşaronlaşmaya karşı alınan önlemler nelerdir? Yeterli midir?

Örnek Bir fabrika inşaatını yapan firma yanına ek tesis yapılması için anahtar teslimi olarak bir müteahhit ile anlaşmıştır. Tesis inşaatı sürerken işçi Kemal bir kaza geçirmiş ve yaralanmıştır. Ancak tesisi inşa eden müteahhit iflas etmiş ve hiçbir malvarlığı kalmamıştır. İşçi Kemal asıl işverenden tazminat alacağını alabilir mi?

Olayda işin paylaşımı yoktur. Bu nedenle asıl işveren alt işveren ilişkisi yoktur. Eğer asıl işveren de tesisi inşa işini yürütse ve bu inşa işinin bir bölümünü müteahhitle paylaşsaydı, asıl işveren alt işveren ilişkisi doğacak ve kaza geçiren işçi Kemal alamadığı tazminat alacağını asıl işverenden tahsil edebilecekti.

Örnek Bir işyerinde 300 işçi çalışmaktadır. Bu işçilerin 70 tanesi alt işveren işçisidir. İşyerinde örgütlü sendika 230 üyesini temsilen işveren ile toplu iş sözleşmesi imzalar. Taşaron işçilerden Hasan ve Barış da aynı sendikaya üye olarak aidat öderler. Ancak işveren Hasan ve Barış’ı toplu iş sözleşmesinden yararlandırmaz. İşçiler dava yoluna giderler.

Çözüm İşçi Hasan ve Barış toplu iş sözleşmesinden yararlanamaz. Çünkü sözleşme sadece işverenin iş sözleşmesi ilişkisi ile bağlı olduğu işçilere doğrudan etki eder. Sendikanın taşeron işçileri yeterli çoğunluğa ulaşıp, taşeron işveren ile toplu iş sözleşmesi imzalayabilirler.

İŞYERİ “Bir işveren tarafından mal ve hizmet üretmek amacıyla maddi ve maddi olmayan araçlar ile işgücünün bir araya getirilerek ortaya çıkan teşkilatlanmış bütün…” İşyerine Bağlı Yerler Asıl İşyeri Eklentiler Araçlar

İşyerine Bağlı Yerler Teknik bağlılık (Aynı amaca yönelik) Hukuki Bağlılık (Aynı işverene ait olma) “Aynı işverene ait olan bir sinema ile bir lokantanın durumu nedir?

Eklentiler İK’ya göre “…dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden, veya mesleki eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler…” işyerinden sayılmaktadır. Garaj, Otopark, Toplantı salonu…vs.

Araçlar İşyerinde işin yürütülmesi için gerekli olan, sabit veya hareketli her türlü araçlar da işyerinden sayılır. -Servis otobüsü, -Yük taşıma işlerinde kullanılan kamyonlar, -Vinç, -Buldozer, greyder vb…

Örnek Olay İşçi Yaşar, öğlen ara dinlenmesi sırasında işyerinin bahçesinde ördeklere yem verirken ayağı kaymış ve suya düşerek yaralanmıştır. Olay bir iş kazası mıdır? İşçi Yaşar, sosyal güvenlik hizmetlerinden yararlanabilir mi?

Çözüm Olay işyerinde meydana geldiği için iş kazasıdır. Sosyal Güvenlik Kurumu gerekli sigorta yardımlarını yapar. Avlu, bahçe gibi yerler işyerinin eklentileri olarak işyeri sınırlarına dahildir.

İşyerinin Bildirilmesi “İş Kanunu kapsamına giren nitelikte bir işyerini kuran, devralan, çalışma konusunu kısmen veya tamamen değiştiren veya herhangi bir sebeple faaliyetine son veren ve işyerini kapatan işveren bir ay içinde Çalışma ve İş Kurumu Bölge Müdürlüğüne bildirimde bulunmak zorundadır. Bildirimde; -İşyerinin unvan ve adresi, -Çalıştırılan işçi sayısı, -Çalışma konusu, -İşin başlama ve bitiş günü, -İşverenin adı-soyadı veya unvanı, -Adresi, -Varsa işveren vekillerinin adı, soyadı ve adresleri…yer alır.

İşyerinin Devri “İşyeri veya işyerinin bir bölümü hukuki bir işleme dayalı olarak başka birine devredildiğinde, devir tarihinde işyerinde veya bir bölümünde mevcut olan iş sözleşmeleri bütün hak ve borçları ile birlikte devralana geçer. Not: Devirden önce doğmuş olan ve devir tarihinde ödenmesi gereken borçlardan devreden veya devralan işveren birlikte sorumludurlar. Ancak bu yükümlülüklerden devreden işverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yıl ile sınırlıdır.

Örnek Olay İşçi Kemal 20 yıldır Türk Telekom işyerinde çalışmaktadır. Türk Telekom’un özelleştirilmesiyle birlikte 2 yıl daha çalışarak emekli olmuştur. Yeni işveren işçi Kemal’in sadece 2 yıllık kıdem tazminatını ödemek istemektedir. Bunu yapabilir mi?

Çözüm İşyerinin devrinde bütün hak ve yükümlülükler yeni işverene geçmektedir. İşveren işçinin kıdemine bağlı haklarını öderken, devreden işverende geçen kıdem sürelerini de dikkate almak zorunda olduğundan işçinin son ücreti üzerinden 22 yıllık kıdemi için kıdem tazminatı ödeyecektir.

İşyeri nedir? İşletme nedir? İşletme=İşyeri ??????