SU KAYNAKLARININ SEKTÖREL VE MÜNFERİT KULLANIMLARI T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ SU KAYNAKLARININ SEKTÖREL VE MÜNFERİT KULLANIMLARI Turgay ŞİMŞEK Tahsisler ve Su Sicili Şube Müdürü 09 Mart 2015

SUNUM İÇERİĞİ Suyun Mülkiyeti İle İlgili Ülkemizdeki Yasal Durum 6200 Sayılı Kanun ve 662 SAYILI Kanun Hükmünde Kararnamede Tahsis İle İlgili Hükümler ve Bu Hükümler Çerçevesinde Türkiye’de Mevcut Uygulama Su Tahsisi/Kullanım Taleplerinde Mevcut İşleyiş Tahsis ve Su Kiralama Talepleri Su Tahsislerin/Kullanımların CBS Ortamında İşlenmesi Su Tahsislerinde Rasatların Önemi Su Kullanım Taleplerinde Dikkate Alınan Hususlar 2013 Yılında Gerçekleştirilen Faaliyetlerimiz Tahsisler ve Su Sicili Çalıştay Sonuçları Hedeflerimiz Mevzuat Karşılaştırması Netice ve Öneriler

SUYUN MÜLKİYETİ İLE İLGİLİ ÜLKEMİZDEKİ YASAL DURUM

SUYUN MÜLKİYETİ Türk Medeni Kanuna göre sular iki gruba ayrılır a) Özel Sular b) Genel Sular

SUYUN MÜLKİYETİ Özel Sular Taşınmazın bütünleyici parçası sayılan malikin mülkiyetinde bulunan sulardır. Bunların başında kaynaklar ve kaynaklar gibi kabul edilen sular gelmektedir. Türk Medeni Kanununun 756. Maddesinde göre; Kaynaklar, arazinin bütünleyici parçası olup, bunların mülkiyeti ancak kaynadıkları arazinin mülkiyeti ile birlikte kazanılabilmektedir. Kaynağın özel mülkiyete konu olabilmesi için; tapulu taşınmazdan çıkması ve çıktığı taşınmazın sınırlarını aşmayacak debiye sahip olması gerektiği kabul edilmektedir.

ÖZEL SULAR İLE İLGİLİ YARGITAY KARARLARI ÖZÜ: Sulu tarla: Tapuda sulu tarla olarak kayıtlı taşınmazın suyu, taşınmazdan ayrı olarak satılamaz. (6.HD.25.1.1968,1968/4810-504) ― ● ―

SUYUN MÜLKİYETİ b) Genel Sular Üzerinde özel mülkiyet tesis edilemeyen denizler, nehirler, akarsular, göller ve yeraltı sularıdır. Türk Medeni Kanunu (TMK)’nun 715. maddesine göre: Sahipsiz yerler ile yararı kamuya ait mallar, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. TMK’nın 715. maddesinde yararı kamuya ait suların özel mülkiyete konu olamayacağı hükme bağlanmış olup, herkes ihtiyacı oranında faydalanabilir. Aksi ispatlanmadıkça, yararı kamuya ait sular ile kayalar, tepeler, dağlar, buzullar gibi tarıma elverişli olmayan yerler ve bunlardan çıkan kaynaklar, kimsenin mülkiyetinde değildir ve hiçbir şekilde özel mülkiyete konu olamaz.

GENEL SULAR İLE İLGİLİ YARGITAY KARARLARI ÖZÜ: Ormandan çıkan su: Ormandan çıkan su, genel su kabul edilir ve bu sulardan kadim ve öncelik hakkı gözetilerek, ihtiyacı olan herkesin yararlanma hakkı bulunduğu kabul edilir. (HGK.5.10.1984,1982/2833-793). ― ● ― ÖZÜ: Gölden motor ile su alma hakkı: Göller menfaati umuma ait sulardan bulunmaktadır. Göllerden hali hazır durumunu bozacak biçimde yararlanılamaz. Gölden motor ile su alma hakkı herkese tanınacak olursa bu göl umuma ait olma özelliğini yitirir.

SUYUN MÜLKİYETİ Mevcut uygulamada tapulu bir arazideki su kaynağı için tapuya şerh düşülmüşse ve su o arazide sonlanıyorsa, suyun kullanım hakkı tapu sahibine aittir. Tapuda şerh yoksa arazi sahibi ihtiyacı kadar suyu kullanır, kalanını tahsisi alan kullanır. Kaynak su akarsu halinde ise, çıktığı yerden sonlandığı yere kadar izlediği yol üzerinde bulunan tüm paydaşların su kullanım hakkı vardır. Özetle su hakkı arazinin mülkiyet durumu ile ilişkilidir. Kaynaktaki su sıcak su ise; şahıs arazisinde olsa dahi arazi sahibinin o su üzerinde kullanım hakkı yoktur. Bu sular maden olarak nitelendirildiği için hazineye aittir.

6200 SAYILI KANUN VE 662 SAYILI KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMEDE TAHSİS İLE İLGİLİ HÜKÜMLER VE BU HÜKÜMLER ÇERÇEVESİNDE TÜRKİYE’DE MEVCUT UYGULAMA

6200 SAYILI KANUNLA DSİ’YE VERİLEN GÖREVLER Madde 1- (Değişik madde: 11/10/2011- KHK/662/49.md.)     Bu Kanunun amacı; yerüstü ve yeraltı sularının zararlarını önlemek ve/veya bunlardan çeşitli yönlerden faydalanmak maksadıyla bu Kanun ve ilgili diğer mevzuatla verilen görevleri yerine getirmek ve yetkileri kullanmak üzere; Orman ve Su İşleri Bakanlığına bağlı, kamu tüzel kişiliğine sahip, merkezi Ankara'da bulunan özel bütçeli bir kuruluş olan Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünün kuruluş, görev, yetki ve sorumluluklarını düzenlemektir.

6200 SAYILI KANUNLA DSİ’YE VERİLEN GÖREVLER Madde 2 – Devlet Su İşleri Umum Müdürlüğünün vazife ve salahiyetleri şunlardır: a) Taşkın sular ve sellere karşı koruyucu tesisler meydana getirmek b) Sulama tesislerini kurmak, sulama sahalarında mevcut parsellerin tamamını veya aksamını gösterir harita ve planları yapmak veya yaptırmak ve icabı halinde kadastrosunu yaptırmak; c) (Değişik fıkra: 11/10/2011-KHK/662/50.md.) Sulak alanları ıslah etmek, erozyon ve rüsubat kontrolü ile ilgili etüt ve planlama işlerini yapmak veya yaptırmak, kendi tesislerini korumaya yönelik erozyon kontrolü maksatlı ağaçlandırma çalışmaları yapmak,

6200 SAYILI KANUNLA DSİ’YE VERİLEN GÖREVLER d) (a) ve (b) fıkralarındaki faaliyetlerle ilgili olmak şartıyla sudan ve zaruret halinde yardımcı diğer kaynaklardan enerji istihsal etmek; e) Şehir ve kasabaların içme su ve kanalizasyon projelerini tetkik, tasdik ve murakabe etmek; Köy içme suları için teknik organizasyon ve murakabeyi sağlamak ve bu iş için Bayındırlık Müdürlükleri emrinde çalışacak lüzumlu bilgiye sahip elemanları yetiştirmek; f) Akar sularda ıslahat yapmak ve icabedenleri seyrüsefere elverişli hale getirmek; g) Yukardaki fıkralarda yazılı tesislerin (Çalıştırma, bakım ve onarım dahil) işletmelerini sağlamak;

6200 SAYILI KANUNLA DSİ’YE VERİLEN GÖREVLER d) (a) ve (b) fıkralarındaki faaliyetlerle ilgili olmak şartıyla sudan ve zaruret halinde yardımcı diğer kaynaklardan enerji istihsal etmek; e) Şehir ve kasabaların içme su ve kanalizasyon projelerini tetkik, tasdik ve murakabe etmek; Köy içme suları için teknik organizasyon ve murakabeyi sağlamak ve bu iş için Bayındırlık Müdürlükleri emrinde çalışacak lüzumlu bilgiye sahip elemanları yetiştirmek; f) Akar sularda ıslahat yapmak ve icabedenleri seyrüsefere elverişli hale getirmek; g) Yukardaki fıkralarda yazılı tesislerin (Çalıştırma, bakım ve onarım dahil) işletmelerini sağlamak;

6200 SAYILI KANUNLA DSİ’YE VERİLEN GÖREVLER Madde 38- (Değişik : 11/10/2011 - KHK - 662/55 md.) DSİ’nin gelirleri şunlardır: … g) Su tüketimi olmayan tahsisler hariç olmak üzere, tahsis edilen sulardan alınacak bedeller ile balıkçılık üretimine yapılan su tahsislerinden elde edilen gelirler.

DSİ’NİN SU TAHSİSİ YETKİSİ İLE İLGİLİ YARGI KARARLARI İdari yargıya intikal eden ihtilaflarda idari yargının verdiği kararlar, Türkiye’de hangi umumi suyun hangi kamu hizmetine tahsis edilmesi gerekeceği konusunda karar vermeye, tahsise, tahsisi kaldırmaya Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nün yetkili olduğu hususunu açıkça ve kesin bir biçimde ortaya koymuş ve böylece 6200 sayılı Kanunun 1. ve 2. maddelerinin yorumundan çıkarılan kamuya ait suların planlama ve tahsis yetkisinin Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’ne ait olduğu hususu yüksek yargı organları (Yerel İdare Mahkemeleri, Yargıtay ve Danıştay) tarafından pekiştirilmiştir.

SU TAHSİSİ/KULLANIM TALEPLERİNDE MEVCUT İŞLEYİŞ DSİ’nin su kaynakları yönetimi ve kullanımıyla ilgili geliştirdiği projeler dışında özel ya da tüzel kişiler, kendi geliştirdikleri faaliyetler için su kullanım talebinde bulunmaktadırlar. Yerüstü ve yeraltı sularından su kullanım talepleri, mevcut mevzuat çerçevesinde değerlendirilmekte ve yine mevzuata uygun olarak geçici su kullanım izinleri yapılmaktadır.

SU TAHSİSİ/KULLANIM TALEPLERİNDE MEVCUT İŞLEYİŞ Kuruluşumuza gelen taleplerde; 1- Taleplerin Valilikler, Kaymakamlıklar yada bağlı müdürlükler aracılığıyla gelmesi, 2- Su kaynağına ilişkin bilgilerin (kot koordinat, talep miktarı, su potansiyeli, amacı gibi) bulunması gerekmektedir. Taleplerin incelenmesinde; 1-DSİ faaliyetleri açısından kaynak akımlarına dayalı olarak mevcut veya mutasavver projeleri, 2- Kadim su hakları, 3-Taşkın durumu, 4-Özel veya tüzel kişilere ait kullanımlarının olup olmadığı belirlenir.

SU TAHSİSİ/KULLANIM TALEPLERİNDE MEVCUT İŞLEYİŞ İÇMESUYU SULAMA , SU ÜRÜNLERİ SANAYİİ, MADEN, ENERJİ (TERMİK SANTRAL) KAYNAK SUYU KİRALAMALARI MİNERALLİ SULAR Büyükşehirlerde Büyükşehir Belediyesi/ Diğer şehirlerde İl Özel İdaresi Büyükşehirlerde Valilik/ Diğer şehirlerde İl Özel İdaresi Belediyelere Maliye Bakanlığı (Defterdarlık/ Malmüdürlüğü) Köylere ve Askeri Garnizonlara İl Özel İdaresi/ B. Şehir Belediyesi İl Gıda ,Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü Bölge Müdürlükleri su kullanım taleplerini; mevcut ve mutasavver projelerimiz ve su hakları açısından inceleyerek (olumlu/olumsuz olarak) görüşünü su kullanım talep formu ile birlikte Daire Başkanlığımıza iletilir. ETÜT,PLANLAMA VE TAHSİSLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI (Gerekli durumlarda İlgili yerlerden, Planlama Şube Müdürlüklerinden, Jeoteknik Hizmetler ve YAS, İçmesuları, H. Enerji, İşletme ve Bakım Dairesi Başkanlıklarından…görüş alınır) Değerlendirme sonucunda yazının bir nüshası ilgili talep sahibine, bilgi içinde ilgili DSİ Bölge Müdürlüğüne ve ilgili yerlere gönderilir Değerlendirme sonucu olumlu ise protokol düzenlenmesi istenir

SU TAHSİSLERİNDE ÖNCELİK SIRALAMASI 1- İçme ve Kullanma suyu 2- Tabii Hayat için gerekli su 3- Sulama Suyu 4- Enerji 5- Sanayi suyu, su ürünleri, maden, turizm, rekreasyon, ticaret olarak sıralanmaktadır.

TAHSİS VE SU KİRALAMA TALEPLERİ Tahsis; süresiz ve bedelsiz olarak miktarı belli olan suyun kullanılmasıdır. Kiralama; bir bedel karşılığında, belirli sürede ve belirli miktarda suyun kullanıma izin verilmesidir. Su kullanım izni; belli süre ile belli amaçlar için bedel karşılığında suyun kullandırılmasıdır. Yüzey sularında, DSİ’ nin verdiği su kullanım izinlerinden her ne kadar ücret alınmaz ise de, bu bir su kullanım iznidir.

TAHSİS VE SU KİRALAMA TALEPLERİ Belediyelere su tahsisi Maliye Bakanlığı (Defterdarlık ve Mal Müdürlükleri) tarafından yapılır. Bu konuda, Maliye Bakanlığı DSİ’nin görüşünü sormakta ve bu görüşü esas kabul etmektedir. Askeri garnizonlara ve Köylere Su Tahsisleri, İl Özel İdareleri tarafından yapılır. Ticari ve kiralama talepleri, İl Özel İdareleri tarafından yapılır. Kuruluşumuz görüşünün verilmesinin akabinde su sicilimizdeki kayıtlarımızı tutabilmek ve yazışmamızın sonucundan bilgi edinebilmek maksadıyla Protokol düzenlenmektedir.   Daha önceki dönemlerde yapılmış bir protokol bulunmamaktadır. Son dönem uygulamalarımızda kullanıcılarla protokol yapılmaktadır. Protokol’ün içerisinde mali hükümler karşılığında suyun kullanımına ilişkin herhangi bir değer bulunmamaktadır.

SU TAHSİSLERİN/KULLANIMLARIN CBS ORTAMINDA İŞLENMESİ

TAHSİSLER VE SU SİCİLİ FAALİYETLERİ CBS Programına yönelik olarak Teknoloji Dairesi ile birlikte gerçekleştirilen faaliyet   Su kaynaklarının havza bazında sürdürülebilir bir şekilde kullanılmasının sağlanması, su ile ilgili bilgilerin toplanması maksadıyla CBS ile uyumlu yeni su tahsis programı üzerinde çalışılmıştır. Bölge Müdürlüklerimiz ile birlikte, programa veri girişi yapılabilecek server data giriş dosyaları oluşturularak geçmişe dönük arşiv sistemi hazırlanmıştır. CBS programındaki asıl veri girişleri uygulamaya alınınca, Bölge Müdürlüklerimizden bu verilerin girişlerin yapılması beklenmektedir. Yeni Su Tahsis Programı, 19.01.2015 tarihi itibariyle http://sutahsis.dsi.gov.tr adresinden hizmete açılmıştır. Programa ilişkin server data giriş dosyasında temin edilen bilgiler programa atılarak, Bölge Müdürlüklerinin kontrolünün yapılması ve sonrasında Genel Müdürlüğümüzce kontrolünün yapılarak uygulamaya alınacağı 04.03.2015 tarihli yazımız ile Bölge Müdürlüklerimize iletilmiştir.

TAHSİSLER VE SU SİCİLİ FAALİYETLERİ

TAHSİSLER VE SU SİCİLİ FAALİYETLERİ

TAHSİSLER VE SU SİCİLİ FAALİYETLERİ

TAHSİSLER VE SU SİCİLİ FAALİYETLERİ

SU TAHSİSLERİNDE RASATLARIN ÖNEMİ

ÖLÇÜLEMEYEN SU YÖNETİLEMEZ!..

RASATLAR Bir su kaynağından ne kadar suyun ne amaçla tahsis edilebileceğine karar verilebilmesi için, öncelikle suyun miktarını ve zamansal değişimini ortaya koyacak ölçümlerin mutlaka yapılması gerekmektedir. Tahsis istenen noktadaki suyun miktarı ve suyun zamansal dağılımı üzerine karar verilemiyor ise, o noktada su potansiyelini belirleyecek sürelerde ölçümlerin yapılması gerekli görülmektedir. Su, doğal bir kaynak olmasının yanı sıra, aynı zamanda sınırlı bir kaynaktır. Kaynaklardan tahsis istenmesi durumunda ise, kaynağın baz akımını ortaya koyacak ölçümlerin yapılması gereklidir.

SU TAHSİS/KULLANIM TALEP FORMU

2013 YILINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN FAALİYETLER Tahsisler ve kullanım izinlerinde yaşanan sorunları belirlemek ve çözüm üretmek adına, 15-17 Nisan 2013 tarihleri arasında, Genel Müdürlük ve Bölge Müdürlüklerimizden ilgili 54 teknik ve idari (Şube Müdürü) personelin katılımıyla 1. Tahsisler ve Su Sicili Çalıştayı düzenlenmiştir. Çalıştay sonuçlarından çıkan kararlar neticesinde; 09.09.2013 tarih ve 533861 sayılı yazımız ile 81 Valiliğe, (bilgi maksatlı olarak da Bölge Müdürlüklerimize ve Merkez Teşkilatımızdaki Başkanlıklara), Su Tahsisi / Kullanım İzinlerinde Ortak Belirlenmesi Gereken Yola göre işlem yapılması gerektiği belirtilmiştir. 1. Tahsisler ve Su Sicili Çalıştay Raporu, kitap haline getirilerek dağıtımı (Su Yönetimi Genel Müdürlüğüne, Makama, Daire Başkanlıklarına ve Bölge Müdürlüklerine) yapılmıştır.

TAHSİSLER VE SU SİCİLİ ÇALIŞTAY SONUÇLARI Tahsis ya da kullanım izni sadece bir prosedür işlemi olarak görülmemelidir. Bu nedenle her türlü kullanıma verilecek olan suyun bilinen nicelik ve nitelik değerleri üzerinden işlem tesis edilmelidir. Suyun amaca göre paylaştırılabilmesi için öncelikle suyun miktarının, kalitesinin ve değişimlerinin ölçümlere bağlı olarak belirlenmesi gereklidir. Su tahsisinin ya da kullanım izinlerinin etkin şekilde planlanması, denetlenmesi ve yönetilebilmesi için, su ile ilgili bütün verilerin girdisinin yapıldığı güçlü bir Coğrafi Bilgi Sitemine ihtiyaç vardır.

TAHSİSLER VE SU SİCİLİ ÇALIŞTAY SONUÇLARI Mevcut uygulamada, yasa ve yönetmeliklerin yorumlarına bağlı olarak kurumlar değişik uygulamalar yapmaktadırlar. Uygulamalardaki farklılıklar miktar ve kalite olarak amaca uygun olmayan izinlerin verilmesine neden olabilmektedir. Mevcut uygulama ile bazı Kurumlar verdikleri izinleri DSİ’ye bilgi vermediklerinden, tahsis/su kullanım izinlerine ilişkin çakışmalar bulunabilmekte ve gerçekleştirilecek projelere ilişkin sorunların yaşanması kaçınılmaz olabilmektedir. İl Özel İdareleri (yasa ve yönetmeliklerinin yorum farkından da kaynaklanan nedenlerden dolayı) farklı uygulamalar yapmaktadırlar. Uygulamalarda birliktelik sağlanmalıdır.

TAHSİSLER VE SU SİCİLİ ÇALIŞTAY SONUÇLARI Amaç ne olursa olsun, suya bağlı işlerde güvenilir su miktarının belirlenmesi ve tesislerin güvenli suya göre planlanması ya da plan değişikliklerinin güvenli suya göre düzenlenmesiyle kalıcı yatırımların yapılması mümkündür. Su Tahsisi ya da kullanım izni, verilen izinlerin izlenmesi ve denetlenmesini de gerektirir. Küçük sulamalar için bireysel başvuruların ortaklaştırılmasına çalışılmalı, coğrafi konum nedeniyle birleştirme sağlanamıyorsa başkalarının su kullanma haklarına saygılı olmak koşuluyla işlem gerçekleştirilebilir.

HEDEFLERİMİZ Su tahsis/kullanım taleplerinin CBS ortamında işlenmesi ve veri akışının güncellenmesi Su sicili kayıtlarını elektronik ortama alabilmek, istenilen bilgiye göre (havza, bölge, sektörel maksatlara göre…) sorgulamalar yapabilmek ve envanterimizin düzenli olarak güncel halde bulundurmak, Su tahsis/kullanım taleplerini kısa zaman içerisinde sonuçlandırmak.

MEVZUAT KARŞILAŞTIRMASI GÖREV DSİ SYGM İL ÖZEL İDARELERİ TAHSIS      6200 SAYILI KANUN Madde 1- (Değişik madde: 11/10/2011-KHK/662/49.md.)     Bu Kanunun amacı; yerüstü ve yeraltı sularının zararlarını önlemek ve/veya bunlardan çeşitli yönlerden faydalanmak maksadıyla bu Kanun ve ilgili diğer mevzuatla verilen görevleri yerine getirmek ve yetkileri kullanmak üzere; Orman ve Su İşleri Bakanlığına bağlı, kamu tüzel kişiliğine sahip, merkezi Ankara'da bulunan özel bütçeli bir kuruluş olan Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünün kuruluş, görev, yetki ve sorumluluklarını düzenlemektir. 645 SAYILI KHK Madde 9. f) Nehir havza yönetim planlarına uygun olarak sektörel bazda su kaynaklarının tahsislerine ilişkin gerekli koordinasyonu yapmak.  3202 SAYILI KANUN Madde 2. e) Köy ve bağlı yerleşme birimlerine, askeri garnizonlara sağlıklı, yeterli içmesuyu ve kullanma suyu tesislerini yapmak, geliştirmek ve yapımına destek olmak, sondaj kuyuları açmak, bu maksatla umuma ait sular ile kanunlarla köye ve köylüye devir ve tahsis edilmiş veya köyün veya köylerin eskiden beri intifaında bulunmuş olan suları; köylerin ve bağlı yerleşme birimlerinin, askeri garnizonların ihtiyacına göre tevzi etmek, kısmen veya tamamen başka köye, köylere, bağlı yerleşme birimlerine, askeri garnizonlara tahsis etmek ve tahsis şeklini değiştirmek, j) Sulama suyu ihtiyacı saniyede 500 litreye kadar olan suların tesislerini kurmak ve işletilmelerini sağlamak, … Saniyedeki sarfiyatı 500 litreden fazla olan sular üzerinde yapılacak tesisler için Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünün muvafakatı gerekir.)

NETİCE VE ÖNERİLER Sular Hakkında Kanun gibi bazı düzenlemeler, 1920’li yıllarda kabul edilmiş olup günümüze değin esaslı bir değişikliğe uğramamıştır. Diğer yasal düzenlemelerin büyük çoğunluğu ise 20 yılı aşkın bir süre önce çıkarılmış olup artık çağın gereklerini karşılar nitelikte değildir. Türkiye’de suların korunması ve yönetimine ilişkin genel esas ve usûlleri ortaya koyan ulusal bir su kanunu bulunmamaktadır..

NETİCE VE ÖNERİLER Diğer taraftan su konusunda yetkili ve görevli kurum ve kuruluşlar bakımından, parçalı ve çok başlı bir yapının halen devam ettiği gözlemlenmektedir. Bu sebeple, yapılacak Kanuni düzenlemelerle bu yapının bütünleşik hale kavuşturulması ve yetkilerin mümkün olduğunca tek bir koordinasyon merciide odaklanmasının faydalı olacağı düşünülmektedir.

TEŞEKKÜR EDERİM