SAĞLIKTA FİNANSMAN MODELLERİ Doç. Dr. Tacettin İNANDI Halk Sağlığı

KAPSAM Finansmanın önemi Finansman modelleri Finansmanın işlevleri Vergiler Sigorta Doğrudan ödeme Katkı payları Finansmanın işlevleri Sağlık hakkı ve finansman Türkiye’de finansman

Önemi Sağlık harcamaları hızla artıyor ABD’de kişi başı 6000 $ Avrupa’da 3000-5000 $ Türkiye’de yaklaşık 400 $ Dünya ekonomisinin % 15’si sağlık sektörü oluşturuyor ABD’de yaklaşık 40 milyon kişinin güvencesi yok Türkiye’de % 15 sosyal güvenceden yoksun ABD’de sunulan görüntüleme hizmetlerin % 30’u gereksiz Diğer yandan karşılanmayan gereksinimler de önemli boyutta Pek çok ülkede gelir dağılımı çok bozuk Sağlık hizmetlerinde bilgide asimetri

Hizmet 2 1 3 Sosyal Güvenlik

Finansman ve Hizmet Sunumu Hizmet Sunumu Kamu Özel Finansman   Finansman Kamu finansmanı ve sunumu Kamu finansmanı, fakat özel hizmet sunumu Özel finansman, fakat kamu hizmet sunumu Özel finansman ve hizmet sunumu  

Sağlık finansmanının işlevleri Para toplamak Havuz oluşturma ve değerlendirmek Hizmet sunuculara ödeme yapmak Murray ve Frenk, 2000:724; WHO, 2000a: 95-96, Kutzin, 2001:174

Sağlık Finansmanının İşlevleri İle İlgili Politikalar Finansman İşlevi İlgili Politika • Gelir Oluşturma Para toplamada ölçüt ne olmalı? Kimleri ve neleri kapsamalı? • Fon havuzlama Kaynakları nasıl havuzlamalı? • Ödeme Yapma Hizmetler kimden alınmalı ve nasıl ödenmeli? Hangi fiyatla ödenmeli ve denetim nasıl olmalı? Kaynak: Dixon, Langenbrunner ve Mossialos, 2004:53.

Başlıca gelir oluşturma modelleri Vergilerle finansman Dolaylı vergiler Doğrudan vergiler Prim yolu ile finansman Zorunlu sigortalar (Kamu) Gönüllü sigortalar (Özel) Doğrudan ödeme

Vergilerle finansman Olumlu yönleri Olumsuz yönü Eşitlikçi, hakkaniyete daha uygun Yardımlaşma ve dayanışma yönü yüksek Gelire göre kaynak yaratılır Gereksiz talep yaratmaz Olumsuz yönü Yeterli kaynak yaratılamayabilir

Vergilerle finanse eden ülkeler Ulusal sağlık hizmetleri sistemini 1938 yılında başlatan ilk ülke Yeni Zelanda’dır İngiltere, 1948 (Beveridge modeli) Sovyetler Birliği Kanada 1970, İtalya, Portekiz, Brezilya, Yunanistan1980’li yıllarda Güney Kore ve Tayvan1994

Genel Sağlık Sigortası Olumlu yönü Kaynak yaratmak açısından daha iyi Olumsuz yönü Gereksiz talebe yol açabilir Dayanışma ve yardımlaşma özelliği daha azdır Düzenli geliri olan insanlar gerektirir

Zorunlu sağlık sigortası Zorunlu sağlık sigortacılığı yasal olarak ilk kez 1883 yılında, Almanya’da başlatılmıştır Otto Van Bismarck

Özel Sigortalar Riske dayalı prim toplar Genellikle kar amacı güder Tamamlayıcı ya da temel model olarak kullanılabilir Hakkaniyet ya da gelirin yeniden dağıtımında adalet sorunu

Özel sağlık sigortası türleri Zorunlu sağlık sigortası ikame edici özel sağlık sigortası Tamamlayıcı özel sağlık sigortası

Özel sigortanın yaygın olduğu ülkeler ABD (Temel) İsrail ” İsviçre ” Almanya (Tamamlayıcı) Hollanda ”

Finansmanda ölçütler Gelir Risk Tüketim katkısı

Hastalık, sakatlık ve ölüm riski Gelir

Prim Risk Kar amaçlı özel sigortacılık

Primlerin hesaplanma şekilleri Bireysel risk Grup riski Ve toplumsal riske göre prim belirleyen özel sağlık sigortaları mevcuttur

Vergi Gelir Tüketim Vergilerle finansman

Katkı payları Özellikle düşük gelir gruplarının hizmet kullanımını olumsuz etkiler Gereksiz olduğu kanıtlanmış müdahalelerin kullanımını azaltmak için uygulanabilir

Hizmet sunumunda ölçütler Ödeme miktarı Gereksinim “Herkese eşit hizmet, ihtiyacı olana daha fazla” (DSÖ)

2. Havuz oluşturma Toplu fonlar Bireysel fonlar

3. Ödeme yöntemleri Hizmet başına Vaka başına Tanı başına sabit ücret Gün sayısına göre ödeme

Türkiye’de Finansman 13. yüzyılda “Ahilik” adı verilen meslek örgütleri Üyelerin hastalık, kaza ve ölüm gibi risklerle karşılaştıklarında faizsiz para alabilecekleri ortak bir kasa 15. Lonca’lar Orta sandığı veya teavün sandığı adı verilen dayanışma sandıkları 19. yy da vakıflar Hastalık sigortası ülkemizde ilk kez, 1921 yılında Ereğli Maden işçilerine için çıkartılan kanunla sağlanmıştır

Türkiye’de Sağlık Finansmanının Gelişimi ilk Yasa:1950 yılında çalışanlar için hastalık sigortası 1965: kamu çalışanlarının sağlık harcamaları kurumlarınca karşılanıyor 1971 yılında emekli memurlar 1985 yılında bağımsız çalışanların güvence altına alınması 1992 Yeşil Kart 2006 yılında kabul edilen Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası (SSGSS), tek bir finansman kurumu ile bütün vatandaşların sosyal sigortacılık yöntemiyle sağlık güvencesine kavuşturulmasını öngörmektedir

Türkiye Kişi başı sağlık harcaması 500 TL %35-40 genel bütçe %35-40 sigorta primleri %20-25 cepten ödeme Kişi başı sağlık harcaması 500 TL

Genel Sağlık Sigortası (2006) Toplumun tümünü kapsıyor Sağlık hizmetlerinin bir kısmını Zorunlu bir sigorta Düzenli prim toplamayı gerektiriyor Yürürlük tarihinden sonra ilk defa devlet memuru olanlar, genel sağlık sigortası kapsamına alınacak

GSS’de bazı maddeler SSK kapsamında çalışanlarda aranan prim ödeme gün sayısı, 7000’den 7200’e çıkacak Ayakta tedavide hekim ve diş hekimi muayenesinde 2 YTL katılım payı alınacak Genel sağlık sigortası primi kısa ve uzun vadeli sigorta kollarına tabi olanlar için prime esas kazancının yüzde 12’si olacak Devlet memurlarına bağlanan veya bağlanacak vazife malullüğü aylıkları ile bunların hak sahiplerine bağlanacak ölüm aylıklarının karşılığı olmak üzere, kurumların bütçelerinden yüzde 20 oranında ek karşılık primi alınacak. Kurumlar tarafından ödenecek bu prim, Maliye Bakanlığı bütçesinden karşılanacak.

Prim oranları Çalışanlardan, aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı, brüt asgari ücretin üçte birinden az olanların (202 TL) primleri, devlet tarafından karşılanacak Geliri, 202-608 TL destek primi ise 24.34 TL Gelir 608-1216 TL arasında 73.01 TL prim Geliri asgari ücretin 2 katından fazla olanların ödeyeceği primi ise 146.02 YTL olacak

Çiftçi, yeşil kart ve bağ-kur Çiftçinin primi ürününden alınacak (% 1-5) Yeşil kart uygulaması 2 yıl sonra sona erecek Bağ-kur için günlük kazancının 30 katı olacak prim

İyi bir modelin özellikleri -1 Hakkaniyet, kaynak yaratmada ve hizmet sunumunda Gelire göre kaynak, gereksinime göre hizmet Kaynakların toplama ve yönetim maliyetinin düşük olması Kaynak akışında devamlılık Halkın memnuniyeti Çalışanların memnuniyeti

İyi bir modelin özellikleri - 2 Hizmeti kullanımı ve maliyetlerin denetimi Kaliteli hizmet sunumunu teşvik etmesi Gereksiz hizmet sunumuna yol açmamalı Gereksiz hizmet talebine yol açmamalı Hekimlerin klinik özgürlüğünü kısıtlamamalı Çalışanlar üzerinde aşırı bir baskı oluşturmamalı

Sağlık hakkı ve finansman modelleri Dünya Sağlık Örgütü Anayasası (1948) Avrupa Sosyal Şartı (1961) İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (1945) TC Anayasası (1982)

Hipokrat Yemini … Gücüm yettiği kadar tedavimi hiçbir vakit kötülük için değil yardım için kullanacağım… … İster hür ister köle olsun erkek ve kadınların vücudunu kötüye kullanmaktan mazarattan sakınacağım….

Hipokrat Yemini- güncel … din, milliyet, cinsiyet, ırk ve parti farklarının görevimle vicdanım arasına girmesine izin vermeyeceğime mesleğimi dürüstlükle ve onurla yapacağıma namusum ve şerefim üzerine yemin ederim.

Sağlık bir hak ise Herkese sağlık hizmeti sunabilmek için finansman oluşturulmasında yardımlaşma ve dayanışma kaçınılmazdır Bu durum toplumsal barış ve kalkınma açısından önemlidir

Okumanız için Gülbiye Yenimahalleli-Yaşar SAĞLIĞIN FİNANSMANI VE TÜRKİYE İÇİN SAĞLIK FİNANSMAN MODELİ ÖNERİSİ, Doktora Tezi Ankara – 2007

İzlemeniz için: M. Moore SICCO adlı Filmi