DİLOVASİ TEKNİK LİSE VE Ç.P.L VERİ YOLU ÖĞRETMEN= KÜRŞAT KUŞ =

ANA KART Fiberglastan yapılmış, üzerinde bakır yolların bulunduğu, genellikle koyu yeşil düz bir levha dır. Ana kart, tüm sistemin temelini oluşturmaktadır. Üzerinde, mikroişlemci, bellek, genişleme yuvaları(PCI-AGP-ISA), BIOS ve diğer yardımcı devreler yer alır. Diğer kartlar (I/O kartı, ekran kartı, vb.) ana kart üzerindeki genişleme yuvalarına takılır. Bilgisayar içindeki diğer bütün donanım birimleri ana kart üzerinde takılır ve ana kart üzerindeki veri yolları vasıtasıyla haberleşir.

VERİ YOLLARI Ana kart üzerindeki bileşenlerin birbirleriyle etkileşimde bulunmasını sağlarlar. Bilgisayarın bir bileşeninden diğerine verileri iletmek için kullanılan devrelere veri yolu (bus) adı verilir. Tipik bilgisayar 2 veri yolunu kullanır. 1. Sistem veri yolu (system bus) yada yerel veri yolu (local bus) yada FSB (Frontside bus) dır. Direk işlemciye ve sistem belleğine bağlanan yoldur. 2. İkinci yollar ise ISA – AGP yada PCI yollarını,köprüler aracılığıyla sisteme bağlarlar. Bu köprüler veri trafiğini düzenleyen ana kart üzerinde yer alan çipsetlerdir.

Yonga Seti (Chip set): Yonga seti (chip set), ana kartın "beynini" oluşturan entegre devrelerdir. Bilgisayarın trafik polisleri dir. Bu devreler (cipset) işlemci, önbellek, sistem veri yolları, çevre birimleri, kısacası bilgisayar içindeki her şey arasındaki veri akışını denetler. Veri akışını denetlemesi nedeniyle performansı etkiler. Eğer yonga setiniz kaliteli olursa veriler daha hızlı bir şekilde çabucak gerekli bölgelere iletilecektir. Eski sistemlerde bilgisayarın farklı bileşen ve işlevlerini, çok sayıda yonga denetlerdi. Yeni sistemlerde hem maliyeti düşürmek, hem tasarımı basitleştirmek, hem de daha iyi uyumluluk sağlamak için bu yongalar tek bir yonga seti olarak düzenlendi. Günümüzde en yaygın yonga seti Intel tarafından üretilmektedir. Intel kendi yonga setlerini, bunların desteklediği veri yolu teknolojilerini de temsil edecek şekilde PCI set ve AGP set olarak da adlandırmaktadır. Silicon Integrated Systems (SiS), Acer Labs Inc. (ALI), VIA gibi üretici firmaların da geliştirdiği popüler yonga setleri vardır.

VERİ YOLU Bu yolların başında ISA (Industry Standard Architecture), PCI (Peripheral Componet Interconnect) ve AGP (Advanced Graphics Port) olarak isimlendirilen, genişleme yuvaları gelir.ISA (Industry Standard Architecture)PCI (Peripheral Componet Interconnect)AGP (Advanced Graphics Port) Tüm veri yolları 2 gruba ayrılmaktadır. Bunlar standart veri yoları ve adres veri yolları'dır. standart veri yolarıadres veri yolları Standart veri yolu bilgisayarda yapılan işlemlerle ilgili verileri aktarırken, adres veri yolu, verilerin nerelere gideceğini belirler. Bu veri yollarının ucunda da genişleme yuvaları bulunabilir.

Veri yolunun kapasitesi önemlidir,çünkü bir seferde ne kadar veri transfer edileceğini belirtir. Örnegin, 16 bit'lik veriyolu bir seferde 16 bit, 32 bit'lik veriyolu 32 bit veri transfer eder. Her veriyolunun MHz cinsinden bir saat hızı (frekans) değeri vardır.

Yeni kuşak sistemlerde kullanılan veri yolları 1.ISA 2.PCI 3.AGP 4.USB veri yolu 5.Firewire (IEEE 1394) veri yolu 6.MİNİ PCI veri yolu 7.AGP Express veri yolu 8.PCI Express veri yolu 9.IDE 10.SCSI 11.Seri ATA veri yolu

1. ISA (Industry Standard Architecture) veri yolu : Ana kartın kenarına yakın yerde bulunan uzun siyah kart yuvaları ISA yuvasıdır. ISA veri yolu; takılan 16 bitlik bir ISA kartla çalışır. 17 yıldan beri kullanılan eski bir veri yolu mimarisidir. 1984'te 8 bit'ten 16 bit'e çıkarılmıştır. Ama bugün bile 8 bitlik kartlar olabilir. Örneğin bir ISA kartın, yuvaya giren iki bölmeli çıkıntısının sadece bir kenarında bağlantı bacakları varsa, bu 8 bitlik bir karttır. 90'lardan itibaren çoğu aygıtın daha hızlı PCI modeli çıktığından ISA yavaş yavaş terkedilmeye başlanmıştır. Hatta bugün ISA veri yolu olmayan ana kartlar da bulunmaktadır.

2. PCI (Peripheral Component Interconnect) veri yolu: Ana kartta PCI yuvaları, ISA yuvalarının hemen yanında bulunur; beyaz renkte ve ISA'dan biraz daha kısadır. PCI veri yolu PCI genişleme yuvasına takılan PCI kartla çalışır. PCI veri yolu Tak Çalışır desteklidir. Tak çalıştır özelliği : sisteminize takılan bir donanımın otomatik olarak sistem tarafından tanınarak ona ait sürücülerin yüklenmesidir. 1993'te Intel tarafından geliştirilen bu veri yolu 64 bit'liktir, ama uyumluluk problemleri nedeniyle uygulamada genelde 32 bit'lik bir veri yolu olarak kullanılır. 33 veya 66 MHz saat hızlarında çalışır. 32 bit ve 33 MHz PCI veri yolunun kapasitesi 133 MB/sn‘ dir.

PCI nasıl çalışır? Kasayı açıp, ses kartınızı ana kart üstündeki boş bir PCI yuvasına takın kasayı kapatın. Sistem BIOS’u - PnP BIOS’u(takılan cihazı otomatik algılayan bios) başlatacaktır. PnP BIOS, PCI yuvasındaki karta sinyal gönderip kendini tanıtmasını söyler. PnP BIOS ESCD (extended system configuration data) yı kontol ederek ses kartı için daha önceden yapılmış bir konfigirasyon kaydı var mı bakar. İlk kez takılıyorsa bulamaz. Pnp BIOS yeni kart için bellek adresi tahsis eder, ayarları yapar. Ve bu bilgileri ESCD ye kaydeder. Windows 9X açılıştı yeni donanımı otomatik tanır, tanımazsa disketini takmanız istenir.

3. AGP (Advanced Graphics Port): Sadece ekran kartları için çıkarılmış bir veri yoludur. Ekran kartının işlemciye doğrudan ulaşmasını sağlayacak, ona özel bir veri yolu olan AGP, 1997 sonunda intel tarafından geliştirilmiştir. PCI kapasitesi, sınırlı bant genişliğinden dolayı, gerçek zamanlı 3D grafiklerin işlenmesinde yetersiz kalıyordu. PCI a göre daha performanslı ve direk sistem belleğine erişe bildiği için AGP tercih edildi. AGP NEDEN HIZLI? AGP kanalı, 32 bit lik veri yolu ile 66 MHz hızında çalışır. Yani saniyede 66 milyon kere 32 biti transfer eder. Transfer hızı 2xAGP ve 4xAGP ve 8x olarak da artar. ANA kart üstünde tek AGP olması demek, bu veri yolunun başka aygıtlarca paylaşılmadığını gösterir. Dolayısıyla ekran kartı burada max kapasite ile çalışır. AGP daha hızlı çalışmak için Pipeline (verileri toplu olarak işleten teknoloji) teknolojisini kullanır. AGP 32 bit veri yolu dışında daha hızlı işlem yapmak için 8 bit adres yolunu kullanır. Yani bir yandan veri işlerken bir yandan veri adresleyebilir.

CPU L1 Cashe L2 Cashe Grafik Altsistemi KUZEY KÖPRÜSÜ GÜNEY KÖPRÜSÜ DDR SDRAM KLAVYE/FARE ATA Portları Bios Desteği USB Ses LAN

ANA KART

PORTlar Bilgisayar ile çalışırken kasa kapalı olduğundan ana kartı görmeyiz. Ama çeşitli aygıtları bağlamak için kasanın arkasında yer alan girişler (portlar) doğrudan ana karta bağlıdır. ATX form faktörü ile bu portlar ana kart ile bütünleşik duruma gelmiştir. Yani ana kartın bir kenarında bulunan bu portlar, tam kasanın arka kısmındaki boşluklara denk gelmektedir. Ana kartınız ve kasanız ATX formundaysa (artık tüm yeni bilgisayarlarda öyle) kasanın arkasında tipik olarak bir klavye portu, bir fare portu, iki USB portu, iki seri pc (COM) portu, bir paralel (LPT) portu göreceksiniz.

PARALEL (LPT) PORT Paralel portlara LPT1, LPT2 diye de isimlendirilmekte. En çok yazıcıları bağlamak için kullanılır. Son yıllarda paralel portlar bilgisayara başka tip aygıtları bağlamak için de kullanılmaktadır ve yeni yazıcılar USB portlarını kullanmaktadır. Paralel portlar isimlerini verilerin porttan paralel bir biçimde, yani bir seferde bir bayt olarak iletilmesi gerçeğinden alırlar. Port sekiz adet veri hattı içerir ve baytın her biti bayttaki diğer bitlerle hemen hemen aynı anda farklı bir hattan iletilir. Paralel portlar tek yönlü idi. Yani veriler çevre birimlerine iletilirlerdi. Fakat ters yönde iletilmezlerdi. Çift yönlü paralel port 1987’de ortaya çıktı ve çevre birimlerinin PC ile ters yönde de iletişim kurmaları sağlandı. Örneğin bir yazıcı PC’ye durumuyla ilgili (kağıt sıkışması, kağıdın bitmesi gibi) bilgi gönderebildi. Paralel portlar 25 pinlik bir dişi konnektör kullanırlar.

SERİ (COM) PORTLAR Verileri porttan, seri bir biçimde yani bir seferde tek bit olarak göndermesi den dolayı seri port denir. Bunun sebebi portun her yön için tek bir veri hattına sahip olmasıdır. Seri portlara COM portlar da denilmektedir. Seri portlara bağlanan en yaygın aygıtlar modemler, mouse, printer ve ploter gibi seri yazdırma aygıtlarıdır. Seri portların konnektörleri 25 ve 9 pin olmak üzere 2 şekilde olur. Seri portlar ile paralel portların bir kıyaslaması yapılması gerekirse; 1.Seri portlar ile bilgilerin iletilmesi daha güvenlidir. Çünkü bilgiler tek tek gönderilir. 2.Paralel portlar ise seri porttan çok daha hızlıdır. Çünkü bilgileri sekizerli paketler halinde gönderir. Paralel port güvenilir bir veri iletimi sağlamazlar. Özellikle kablo uzunluğu arttıkça verilerin kaybolma riski doğar. Seri portlara genelde harici modemler bağlanır, ama seri port kullanan başka aygıtlar da vardır (yedekleme aygıtları, dijital kameralar gibi).

4. USB (UNİVERSAL SERİAL BUS) veri yolu USB bilgisayar ile takılabilir bir aygıt arasındaki arabirimdir. USB desdekli aygıtlar : Joystick, klavye,fare, dijital kamera, CD_WR, Flaş bellekler, modem, bluetooth, telefon, tarayıcı, yazıcı, tarayıcı, Tv kartı gib Tak ve çalıştır özelliği vardır. USB ile yeni bir aygıt herhangi bir bağdaştırıcı kartı kullanmadan ya da bilgisayarı kapatmadan takılabilir. USB harici bir veri yolu olup (external) saniyede 12 Mbps veri transfer eder. USB1.0, USB 1.1, USB 2.0, USB 3.0 Bir USB kablo 5m olabilir. Eğer USB hub ise 30m ye kadar çıkılabilinir. Tek bir USB portu üzerinden 127 tane çevre cihazı bağlanabilir. Günümüzde artık USB iyice yaygınlaşmış durumda. Yakın bir zamanda tamamiyle seri ve paralel portların yerini alacağı düşünülmektedir. USB kablonun içinde 4 tane inca hat geçer. İkisi veri, biri +5 volt, diğeri ise topraktır.

5.IEEE 1394 FIREWIRE Saniyede 400 megabitlik veri transfer oranını destekleyen yeni ve hızlı bir yol standardıdır. 400Mbps ile 1200Mbps arasında bir bant genişliğine sahiptir Tek bir 1394 portu aynı yol üstünde 63 tane dışsal aygıta destek sağlar. Paralel port, IDE, EIDE; SCSI nın yerini almak için tasarlanmıştır. Apple bu teknolojiyi orijinal olarak geliştiren firmadır. Bu teknoloji için firewire ismini kullanmaktadır. Çok hızlı ve esnek olmasına rağmen IEEE 1394 çok pahalıdır. Bu nedenlerden, dijital kamera, DVD sürücü, dizüstü bilgisayarlar, gibi yüksek veri transfer hızı isteyen aygıtlar için kullanılması beklenir. USB gibi 1394’ün de tak ve çalıştır özelliği vardır ve USB arasındaki ana fark 1394 standardının daha hızlı ve daha pahalı olmasıdır.

6. MINI PCI veri yolu Diz üstü bilgisayarlar için üretildi Bu kartlar daha çok modem veya eternet kartı olarak kullanılır PCI yuvasına takılan PCI kartlara göre oldukça küçüktür Bu kart, telefon yada ağ kablosunu bağlamak için bir RC11 yada RJ45 konektörü ile bağlatı hizmeti sunar

8. PCI EXPRESS PCI Express bir endüstiri standartıdır. Yüksek performans sağlayan, genel amaçlı seri giriş-çıkış bağlantısı için kullanılan, masaüstü, sunucu, işlemci ve gömülü sistemlerde kullanılabilen bir teknolojidir. Yüksek seri bağlantı teknolojisini kullanır. Bu teknolojinin benzeri Seri ATA, SCSI dada kullanılmaktadır PCI Expresin temel amacı, süre gelen paralel ve paylaşımlı yolların yerine noktadan noktaya seri yolunu kullanmaktır.

SABİT DİSK (HARDDİSK)

Bilgisayarın içindeki depolama birimidir. Sabit disk manyetik bir ortam olan plakalardan oluşur. Bu plakalar bir motora bağlıdır ve sürekli dönerler. Bu dönüş esnasında okuma yazma kafası bu plakalar üzerine veri yazar ya da okur. Sabit diskin dönüş hızı ne kadar fazla ise okuma yazma hızı da o kadar fazla olur ve bilgisayarın hızını çok fazla etkiler. Sabit diskin hızı RPM (Repeat Per Minutes) (Dakikada Dönme Sayısı). Örneğin günümüzde daha çok 5400 RPM ve 7200 RPM sabit diskler satılmaktadır. Sabit disk, disket, cd gibi depolama birimlerinin kapasiteleri (ne kadar veri depolayabilecekleri) kapasite ölçüm birimleri ile ölçülür. Bit, Byte (Bayt),KB(Kilo Byte), MB (Mega Byte), GB (Giga Byte), TB (Tera Byte).

Clinder :C Head : H Sector : S Sığa (Kapasite) : C * H * S * 512 sonuç (bayt) cinsinden çıkar. Gigabayta dönüştürmek için : Sonuç/1024/1024/1024

SABİT DİSK ARA BİRİMLERİ

Üç temel sabit disk ara birimi bulunmaktadır. 1.IDE 2.EIDE 3.SCSI Bu yüzden de sabit diskler bu isimlerle anılır. SCSI sabit sik gibi.

9. IDE-INtegrated Device Electronics IDE bir arabirimdir ve öncelikle sabit diskleri kontrol amaçlı kullanılır. Bilgisayardaki sabit disk, disket sürücüsü, CD ROM, DVD ROM, CD_WR bilgisayara IDE arabirimi vasıtasıyla bağlanır. IDE ara birimi saklama aygıtlarının bilgisayara bağlanması için bir standarttır.

IDE KABLOSU (ATA) IDE cihazları birbirine bağlamak için geniş data kablosu kullanırlar. Bu kablolar 40 yada 80 ince telden ibarettir. Her kablonun baş ve sonunda bir konektör bulunur. Bazen ortada da bir konektör bulunur. Mavi uçlu konektör daima ana karta bağlanır. Siyah konektör daima birincil (primary), öncelikli (master) aygıta bağlanır. Bu genellikle sabit disk dir. Gri konektör daima ikincil (sekondary) bağımlı (slave) aygıta takılır. Bir kişisel bilgisayar 4 IDE aygıtını destekler. IDE kablosunun ilk ucuna takılı takılan aygıt master olarak işlem görürken orta uca takılan aygıt ise slave olarak işlem görür.

10.EIDE (Enhanced IDE) Bu sabit disk kapasitelerini 528MB sınırının üzerine çıkarmak için tasarlandı. Daha hızlı disk erişimi sunmakta, DMA yı desteklemekte. Ana karta tümleşik gelmektedir. Saniyede 100MB veri transfer edebilir.

12.SCSI Diğer bir sabit disk bağlantı standartıdır. 3 değişik türde gelmekte. SCSI 1 : 8 aygıtı desteklemekte SCSI2 : 16 aygıta kadar desteklemekte. SCSI3: veri tansfer hızı 160MBps ye çıkarmakta. SCSI cihazları birbirine bağlarken: birbirine bağlanacak cihazda 2 tane SCSI portu olmalıdır.SCSI kablosu ilk cihazdan ikincisine, ikincisinden üçüncüsüne bağlanır. Bağlantı böyle devam eder. Son cihazın ikinci SCSI portuna sonlandırıcı takılır.

13.Serial ATA (SATA) Sata kablosu düşük voltajda çalışır. İncedir, uzundur, Hızlıdır. Saniyede 150MB veri transferi yapabilir. Master/slave jumperları içermez. PATA 80 tel içerirken SATA sadece 7 tel içerir. Şuanda 3 SATA standartı bulunmaktadır. 3 üde aynı kablo ve konektörü kulanmaktadır.

DİLOVASİ TEKNİK LİSE VE Ç.P.L  DİLOVASİ 10-TL SINIFIMIZA TŞK  ÖĞRTMEN= KÜRŞAT KUŞ TŞK  =