FEN ve TEKNOLOJİ ÖĞRETİMİ – II

... konulu sunumlar: "FEN ve TEKNOLOJİ ÖĞRETİMİ – II"— Sunum transkripti:

1 FEN ve TEKNOLOJİ ÖĞRETİMİ – II
HAFTA 1 Kavram Geliştirme Süreçleri Kavram Geliştirme Teknikleri Kavram Yanılgıları Çeşitleri Kavram Yanılgıları Genel Özellikleri Kavram Yanılgılarını Düzeltmek Neden Zordur? Kavram Yanılgıları Nasıl Düzeltilir?

2 KAVRAM GELİŞTİRME SÜREÇLERİ VE TEKNİKLERİ
Sözlük anlamı… Bir nesnenin zihindeki soyut ve genel tasarımı, mefhum, fehva, nosyon Nesnelerin ya da olayların ortak özelliklerini kapsayan ve bir ortak ad altında toplayan genel tasarım, mefhum, nosyon. (TDK Türkçe Sözlük) Eğitim bilim terimi… Kapsamı ve içeriği birim ya da düşünce anlatılarak anlam kazandırılan soyut düşünce Nesneler, koşullar, olaylar ya da süreçlerin genel bazı özellikleri üzerine gruplanabilecek şekilde oluşturulan sınıflanma Olaylarda, süreçlerde ve cisimlerde algılanan bütünlük. (Eğitim Sözlüğü)

3 KAVRAM LARIN ÖZELLİKLERİ
Kavramların algılanan özellikleri bireyden bireye değişebilir, özneldir. Kavramların kimi özellikleri bazen birden fazla kavramın üyesi olabilir. Kavramlar varlık ve olayların hem doğrudan hem de dolaylı olarak gözlenebilen özelliklerinden oluşurlar. Her kavramın orjinali vardır. Kavramlar kendi içlerinde uygun belli ölçütlere göre gruplanabilirler. Kavramlar dille ilgilidir ve çok boyutludur. Kavramların özellikleri de kendi içinde birer kavramdır. Kavramlar aralarındaki etkileşime dayanarak bir bütünlük oluştururlar.

4 KAVRAM GELİŞTİRME SÜREÇLERİ
GENELLEME SÜRECİ Uçmak+gagalı olmak+tüylü olmak+yumurta ile üremek=KUŞ Genelleme süreci; kategoriye dahil olamayan bir varlık, nesne ya da olayı gruptaymış gibi düşünmek FAZLA GENELLEME Kategoriye dahil olması gereken bir varlık, nesne ya da olayı dışarıda bırakmak AZ GENELLEME Su+ayran+hoşaf+limonata+meyve suyu+süt=SIVI??? AYIRIM SÜRECİ Birbirine benzer iki uyarıcıyı ayırt edip her birine farklı tepkide bulunma Portakal, limon, turunç, mandalina, greyfurt=TURUNÇGİL Kavramların keskinleştirilmesi söz konusu olduğundan nispeten zor bir süreçtir.

5 KAVRAM GELİŞTİRME SÜREÇLERİ
TANIMLAMA SÜRECİ Kavramlar zihinde var olan düşüncelerdir ve terim, sözcük öbekleri de kavramların adıdır. Bilinmeyen bir kavramı tanımlama onu bilinen kavramlar cinsinden anlatmaktır. Bazı kavramların tanımlamayla geliştirilmesi kolaydır. Örneğin “üçgen” ve “dik üçgen” kavramı kolayca tanımlanabilir. Kavramların Sınıflanması Algılanan Kavramlar: duyu organlarından gelen izlenimlerle (açlık-tokluk, sert-yumuşak, kirli-temiz, susuzluk, ağrı,…) Betimlemeli Kavramlar:dış dünyadaki varlık ve olaylarla doğrudan etkileşime giren kişi, varlık, nesne ve olayların gözlenebilir nitelikleri özetlemeye (önceden-sonradan, altında-üstünde, daha fazla-daha az,…) Kuramsal Kavramlar:Kavramların dışarıdan etkileşimle değil zihinsel işlemlerle öğrenilmesiyle (sıcaklık termometre gösterdiği değerdir denildiğinde betimlemelidir, moleküllerin ortalama kinetik enerjisinin ölçüsüdür kuramsaldır.)

6 GENEL TANIMLAR Kavramlar Arası İlişkiler Kavramların Aşamalılığı
Ağaç-yaprak kavramları arasındaki ilişki. Kavramların Aşamalılığı Charles yasasına ulaşma Kuramsal Sistemler Tek başına anlam ifade etmeyen kavramlar için, model kurgulanması

7 KAVRAM ÖĞRETİMİ Geleneksel Yöntem Yeni Yöntem
Fen öğretimi yaklaşımı işlemsel değil kavramsal. Bilgiler karşılaşılan yeni durumlara uygulanabilirse kavranmış sayılır. Öğrencilerin ön bilgileri sonraki öğrenmeler için ciddi (olumlu-olumsuz) etkiler yapmaktadır. Sınıfta (Piaget’e göre) farklı düzeylerde öğrenciler bulunduğu unutulmamalıdır. (0-2,2-7,7-11,11-15) Kavram öğretiminde basitten karmaşığa doğru aşamalı bir yapı vardır. Bilimsel ve teknolojik gelişmelerle yeni kavramlar eklenir. Geleneksel Yöntem Öğrenciye kavramı ifade eden sözcüğü vermek Kavramın sözel bir tanımını vermek Kavramın tanımlayıcı ve ayırt edici niteliklerini belirlemek Yeni Yöntem İlk örnek (prototip)ten yola çıkarak genelleme sağlayan yöntemdir. Öğrenci doğru genellemeye ulaştığında ayırt edici nitelikler bulunur.Küçük yaşlarda yeni yöntem ileri yaşlarda geleneksel yöntem kullanılabilir.

8 KAVRAM ÖĞRETİMİ

9 KAVRAM ÖĞRETİMİ Anlam Çözümleme Tabloları (AÇT) * Kavram Ağı (KA) *
Zihin Haritası (ZH) * Kavram Haritası (KH) * Kavramsal Değişim Metinleri (KDM) * * Ödev: Haftaya dersimize bu yardımcı grafik materyallerinden en az ikisini kullanarak Fen ve Teknoloji müfredatından bir konu-ünite hazırlanarak getirilecek.

10 KAVRAM YANILGILARI Kavram yanılgıları, kişilerin olaylar hakkında bilimsel olarak tamamen yanlış olan fikir ve anlayışlardır. Bir konuda hiç bir kavrama ve bilgiye sahip olmamak, o konuda kavram yanılgısına sahip olmaktan çok daha iyidir. *Birden çok problemin aynı ve tek düze yolla çözülmesi; *Öğrencilere problem çözerken düşünmek için yeterli süre verilmemesi gibi durumlarda ortaya çıkar. *İçerisinde hiç bir bilimsel hata ve kavram yanılgısı barındırmayan bir ders kitabı *İçerisinde bilimsel hatalarla dolu ve kavram yanılgılarına kaynak oluşturacak nitelikte olan kaynaklar; (sadece Türkiye’ye özgü değil.) Kavram yanılgıları için; yanlış algılamalar, alternatif kavramlar, ön kavramlar, alternatif çerçeveler, kişisel model ve anlık bilgiler Okulda aldığı örgün eğitim boyunca öğrencilerin kavram yanılgıları genellikle azalırken veya azalması beklenirken, bazı alanlarda ders kitapları ve öğretmenlerin etkisi ile artabilmekte ve yeni kavram yanılgıları ortaya çıkabilmektedir.

11 KAVRAM YANILGILARI ÇEŞİTLERİ
Önyargılı Fikirler: Günlük deneyimlere dayalı popüler kavramlardır. Örneğin, çoğu insan yeryüzündeki suların akarsular halinde aktıklarını gözlediklerinden yer altındaki suların da aynı şekilde aktıklarını düşünürler. Bilimsel Olmayan İnançlar: Öğrencilerin bilimsel eğitim dışındaki kaynaklardan öğrendikleri bilgilerdir. Kavramsal Yanlış Anlamalar: Öğrencilere öğretilen bilimsel bilginin öğrencilerin önyargılı olarak oluşturduğu ve bilimsel olmayan inanışları nedeniyle edindiği bilgilerle çelişki ve çatışma oluşturduğunun, başlangıçta, farkına varamaması durumunda ortaya çıkar.   Konuşma Dilinden Kaynaklanan Kavram Yanılgıları: Bir kelimenin bilimsel kullanımı ile günlük hayattaki kullanımının farklı olması durumunda ortaya çıkar. Örneğin “iş” kelimesi günlük hayatta çalışma hayatını ifade ederken fizikte “iş, bir cisme etkiyen kuvvet ile kuvvet sonucu cismin aldığı yolun çarpımı olan büyüklük” anlamında kullanılmaktadır.   Doğal Olaylara Dayalı Kavram Yanılgıları: Genellikle erken yaşlarda öğrenilir ve yetişkin yaşlara kadar kavram yanılgısı olarak zihinde kalır. Örneğin “Aynı yere iki kez yıldırım düşmez” görüşü hiçbir bilimsel gerçeğe dayanmasa da halk arasında çok yaygındır.

12 KAVRAM YANILGILARI GENEL ÖZELLİKLERİ
1. Öğrenciler derse, çoğunluğu doğal olaylara dayalı olmak üzere, çok sayıda ve çeşitli kavram yanılgısına sahip olarak gelirler. Öğrenciler kendi aralarında herhangi bir doğal olay hakkında çok sayıda farklı görüşe de sahip olabilirler. 2. Kavram yanılgıları yaş, yetenek, cinsiyet ve kültürel geçmişten bağımsızmış gibi görünmektedir. Bunlar inatçı bir şekilde öğrencilerin zihninde kalır ve genellikle de geleneksel öğretim yolu ile değiştirilemez. Öğrencilerin sahip oldukları kavram yanılgıları, filozofların kavramları ile paralellik gösterir. 3. Kavramsal değişim sağlamak üzere tasarlanan öğretim stratejileri uygulandığında üç temel sonuç ortaya çıkmıştır: i.) Bilimsel çevrelerin görüşü ile uyuşan kavramlar kolay öğretilebilir, ancak, ii.) öğretim süresince gelişen farklı olaylar her zaman beklenen bilişsel değişimleri sağlayamamaktadır, ve son olarak, iii.) öğrenciler testteki sorulara doğru cevap vermiş olsa dahi çoğu kez sahip oldukları kavram yanılgılarını taşımaktadırlar.

13 KAVRAM YANILGILARI GENEL ÖZELLİKLERİ
4. Bilimsel kavramlar anlatılırken öğrencilerin bunları hemen anladıkları düşünülür. Ancak, öğretim süresince öğrencilerin kavram yanılgıları sunulan bilimsel kavramlarla, tahmin edilemeyecek kadar büyük ölçüde etkileşerek istenmeyen olumsuz sonuçlar doğurabilir. 5. Öğrenciler aynı anda birbirleriyle çelişkili kavramlara sahip olabilir. Bu kavramlardan bazıları fen derslerine taşımakta ve sorulan soruları cevaplamakta kullanılırlar. 6. Yıllarca fen dersi almış olmalarına rağmen birçok yetişkin ve fen öğretmeni öğrenciyken sahip oldukları kavram yanılgılarını devam ettirmektedir. 7. Kavram yanılgıları her bir öğrencinin geçmişteki karmaşık kişisel deneyimine dayanmaktadır. Bu deneyimler; dünyayı gözlemlemek, kişisel kültür ve kullandıkları dil olabileceği gibi televizyon yoluyla öğrenme ve okulda alınan fen dersi öğretimi de olabilir. Her bireyin kendine özgü bir geçmişi ve kavram yanılgısı olabilir.

14 KAVRAM Y. DÜZELTMEK NEDEN ZORDUR?
“Öyle bir çağda yaşıyoruz ki, önyargıları yok etmek atomu parçalamaktan daha zordur.” Albert Einstein   Öğrencilerde kavram yanılgıları okul öncesindeki yaşam döneminde oluşabileceği gibi, eğitim ve öğretim yılı boyunca ilkokul, ortaokul, lise, üniversite ve lisans üstü …gibi seviyelerde. Kavram yanılgılarının dirençli ve kalıcı olmasının çok çeşitli sebepleri vardır. Bunlardan bazıları: 1. Öğrencilerdeki kavram yanılgıları hiç bir zaman sınav yaparak, deney yaparak veya ev ödevi vererek düzeltilemez. Öğrenci sahip olduğu kavram yanılgılarını kullanarak karşılaştığı problemleri çözdüğü veya çözdüğünü düşündüğü sürece kavram yanılgıları zihinde kalmaya devam eder Kavram yanılgıları, öğrenci sahip olduğu kavram yanılgısı ile yüzleşmediği ve bu bilgi ile açıklayamayacağı olay ve problemlerle karşılaşmadığı sürece zihinde kalmaya devam eder Ödüllendirilen kavram yanılgıları kalıcıdır. Bazı sınav soruları öyle hazırlanır ki öğrenci kavram yanılgısına sahip olsa dahi doğru cevap verebilir. Bu durumda öğrencinin kavram yanılgısı ödüllendirilmiş olur. Ders kitaplarında da benzer sorular bulunabilmektedir.

15 KAVRAM Y. DÜZELTMEK NEDEN ZORDUR?
4. Birçok kavram yanılgısı analoji veya benzetmelerin gerçek açıklama gibi algılanmasından kaynaklanır. Örneğin, atom - güneş sistemine benzetilir . Aksi belirtilmez ise öğrenci atom ile güneş sistemi arasında bire bir ilişki kurabilir ve atomu güneş sisteminin küçültülmüş hali gibi düşünebilir, bu da onlarca kavram yanılgısına çanak tutar. Benzetmeler ve modellemeler yapılırken hedef ile model arasındaki ortak yönler ve ortak olmayan farklı yönler mutlaka belirtilmelidir Birçok kavram yanılgısı ise derinliğine inmeyen yüzeysel açıklamalardan kaynaklanmaktadır. Bu yüzeysel açıklamalar ilk bakışta zaman kazancıdır, özellikle Türkiye’deki eğitim sisteminde ortaokul ve lise öğrencileri … Kısa zamanda ne kadar çok ve çeşitli test sorusu çözerlerse…Bu sistem, öğrencilerin bilgileri derinliğine öğrenmesine en büyük engeldir Bilimsel olayları açıklamak için kullanılan “sloganlar” öğrencilerin yüzeysel düşünmesini teşvik ederek kavram yanılgısı oluşturmaktadır. Bu sloganlara örnek olarak; “etki, tepkiye eşittir” ve “her olayın bir sebebi vardır” verilebilir Öğrencilere, “önemli olan, olayları anlamaya gerek duymadan, soruya doğru cevap vermektir” yaklaşımı.. Öğrencileri “Benim için bu dersi anlayıp anlamamak önemli değil, dersten geçer not alayım da nasıl alırsam alayım” anlayışına yönlendirir.

16 KAVRAM YANILGILARI NASIL DÜZELTİLİR?
Konuşma dilinden ve doğal olaylardan kaynaklanan kavram yanılgıları öğrenciler tarafından kolayca düzeltilebilir, ancak bilimsel olmayan inançları ve önyargılı fikirleri yıkmak öğretmen ve öğrenci için hiç de kolay değildir. Bu nedenle öğretmenlere kavram yanılgılarının giderilmesinde önemli görevler düşmektedir. Öğretmenler, öğrencilerdeki bu kavram yanılgılarını düzeltmeye kalkışmadan önce onların zihnindeki yanlış kavramlarla yüzleşmelerini sağlamalıdır. Bu bir anda olmaz, bir süreci gerektirir, bu süreçte öğretmenler tarafından yapılması gerekenler: Öğrencilerin kavram yanılgıları tespit edilmelidir. Öğrenciler arasında bir tartışma ortamı yaratılarak sahip oldukları kavram yanılgıları ile yüzleşmeleri sağlanmalıdır. Bilimsel yaklaşım ve modellerle öğrencilere bilgilerin yeniden yapılandırılması ve özümsenmesi için yardımcı olunmalıdır.

17 KAVRAM YANILGILARI TESPİTİ
Kavram yanılgılarını düzeltmeye yönelik çalışmaya başlarken öncelikle, öğrencilerin bireysel olarak veya sınıfın çoğunluğunun sahip olduğu kavram yanılgılarının tespit edilmesi gereklidir. *Bu kavram yanılgılarının listesi istenirse, basit bir literatür taraması veya internet üzerinden yapılacak arama sonucu, kolayca elde edilebilir. *Ayrıca tartışma ortamı yaratarak ve öğrencilerle görüşme yoluyla kavram yanılgılarının tespitine yönelik çalışmalar da bulunmaktadır. *Öğrencilere, sonuca dayalı testler yerine, olayların sebebini ve sürecini açıklamaya yönelik soruların sorulması kavram yanılgılarının tespiti için çok yararlıdır. *Kavram yanılgıları öğrencilerin bilimsel yöntemleri anlama biçimlerinde olabileceği gibi, onların bilimsel bilgileri organize etme tarzlarında da olabilir.

18 KAVRAM YANILGILARI İLE YÜZLEŞME
Derste bir konuyu anlatmadan veya laboratuarda yeni bir deney yapmadan önce; ilgili konu, deney veya etkinlik ile ilgili olası kavram yanılgılarını araştırmakta yarar vardır. Öğrencilerin dikkat ve ilgisi bu kavram yanılgılarına çekilmeli, Öğrencilerin sorulara vereceği cevaplar ve tartışma sırasında yapacakları açıklamalar öğretmen tarafından dikkatli bir şekilde dinlenmeli, Bir sınıftaki öğrencilerde yaygın olan kavram yanılgıları ve mümkün ise her bir öğrencinin sahip olduğu farklı kavram yanılgıları belirlenerek birkaç gün veya bir hafta sonra bu kavram yanılgılarının hala var olup olmadığı kontrol edilmeli, Öğrenciler sahip oldukları kavram yanılgılarını değiştirmekte çok zorlanırlar, Kavram yanılgılarının gerçek kavramları öğrenmeye olan engelleyici etkisini ciddiye almalı, Öğrencilerin kavram yanılgıları ile yüzleştirilmesi hem öğretmen hem de öğrenci için oldukça zor ve zaman alan bir süreçtir. Bazı kavram yanılgılarını açığa çıkarmak için öğrencilerden bir cismi veya olayı açıklamaları veya soyut kavramlar için tasarım geliştirmeleri istenebilir.

19 KAVRAM Y. GİDERMEDE YARDIMCI OLMA
Örneğin atom hakkında öğrencilerin kavram yanılgılarını belirlemek için öğrencilere “Atomu gözünüzle görme imkanınız olsa idi ne görmeyi beklerdiniz? Görmeyi beklediğiniz atomun şeklini çiziniz.” şeklinde bir soru yöneltilebilir. Öğrenci çizimleri atom hakkında sahip oldukları zihinsel modeli ortaya çıkaracaktır. Bu çizimlerden değişik kavram yanılgılarını yansıtan örneklerle birlikte doğru modellere yakın örnekler de kullanılarak bir tartışma ortamı yaratılabilir. Kavram yanılgılarının yaygın olduğu konularda geleneksel metot dışında modelleme etkinliklerine yer verilebilir. Modeller ve modelleme, Kavram haritaları, Kavramsal Ağlar gibi şemalar kullanılabilir. * Derste işlenen konu ile ilgili daha önceden tespit edilmiş olan en önemli kavram yanılgıları öğrencilerle paylaşılarak üzerinde tartışılmalıdır. * Öğrenciler, ders konusu hakkında diğer öğrenciler ile tartışmaya ve bu yolla kendi kavramsal çerçevelerini test etmeye teşvik edilmelidir. * Yaygın kavram yanılgılarını gidermeye yönelik simülasyon, model ve laboratuar etkinlikleri tasarlanmalı veya oluşturulmuş olanlar kullanılmalıdır. * Daha önce üzerinde durulmuş olan kavram yanılgıları bir hafta içerisinde yeniden gündeme getirilerek devam edenler üzerinde yeniden tartışılmalıdır. * Öğrencilerin sahip olduğu kavramlarının geçerliliği tespit edilmeli ve belirli aralıklarla kontrol edilerek pekiştirilmelidir.

20 KAVRAM YANILGILARI ÖRNEKLERİ
Fotosentez: ‘Bitkiler fotosentez yapar, (kendi besinlerini kendileri yaparlar) O halde, Arılar da fotosentez yaparlar!’ Canlı: ‘Ateş, bulut, güneş, mum, nehir, araba canlıdır. Çünkü hareket ederler!’ ‘Bitkiler canlı değildir. Çünkü yeme-içme, hareket etme, yürüme, nefes alma gibi özellikleri yoktur!’ Güneş –Dünya hareketi: ‘Güneş doğar batar. O halde hareket eden dünya değil güneştir!’ Ayın Fazları: ‘Bulutların, gezegenlerin, güneşin, dünyanın gölgesiyle gerçekleşir!’

21 KAVRAM YANILGILARI ÖRNEKLERİ-1
Elektrik Akımı-2 * Akımın yönü negatiften pozitife doğrudur. * Elektrik akımı, enerji akışıdır. * Elektrik akımı, elektrik kablosunun dış yüzeyinden akar. Elektrik Akımı-1 *Bir cismin sıcaklığı o cismin ısısından bağımsızdır. *Su ısıyı kötü iletse de sıcaklığı iyi iletir. *Sabit hızla hareket eden cisimlere kuvvet etki eder. *Uzay hiç bir şey değildir. *Sürtünme daima mekanik enerjiyi ısı enerjisine dönüştürür. *Etki ve tepki kuvvetleri aynı cisme etki eder.

22 KAVRAM YANILGILARI ÖRNEKLERİ-2
IŞIK-Görme Olayı