HİTİTLERİN DÜNYASI MAHFİ EĞİLMEZ

... konulu sunumlar: "HİTİTLERİN DÜNYASI MAHFİ EĞİLMEZ"— Sunum transkripti:

1 HİTİTLERİN DÜNYASI MAHFİ EĞİLMEZ
Hitit tarihi M.Ö. 1700'lerde gizemli bir biçimde başlıyor ve M.Ö. 700'lerde gizemli bir biçimde bitiyor. Yaklaşık 1000 yıllık bir tarih bu. Hitit imparatorluk simgesi çift başlı bir kartaldır. İki ayağıyla tavşanları tutan, kanadı açık bu figürün sonraki dönemlerde Hititler tarafından yalnızca açık kanatları imparatorluk simgesi olarak kullanılmıştır. Daha sonra bu figür Selçuklular tarafından geliştirilerek kullanılmıştır. Günümüzde çift başlı kartal bazı ülkeler ve bazı dernekler tarafından simge olarak kullanılmaktadır. MAHFİ EĞİLMEZ

2 4000 YIL ÖNCE ANADOLU Asur ticaret kolonisi Kalay, tekstil
Altın, gümüş, bakır Hububat ve borç Faiz Rüşvetin Belgesi Vergi Kaçırma Konsolidasyon Kefalet                           4000 yıl önce Anadolu ile Asur (bugünkü Suriye’nin güneydoğusu) arasında büyük bir ticaret vardı. Asurlu tüccarların Anadolu’da oluşturduğu ticaret kolonisinde 21 kent vardı. Bunlara karum (Asurca liman, pazar anlamına geliyor) deniyordu. Bugün yalnızca 3 tanesinin yeri biliniyor: Hattuş karumu; Alişar ve Kaneş (Neşa) karumu. Asurlular kendi ülkelerinden kervanlar halinde organize ettikleri eşeklere yükledikleri kalay ve tekstil ürünlerini Anadolu’ya satıyor, bunun karşılığında Anadolu’nun o günkü halkı olan Hattilerden altın, gümüş, bakır ve hububat alıyorlardı. Orta tunç devri yaşandığı için en önemli maden tunç yapımında kullanılan kalaydı. Bazı yıllarda havalar kurak gittiği için Anadolu halkı Asurlu tüccarlardan kredili alış veriş yapıyordu. Borcun yıllık faizi yüzde 180’lere varabiliyordu. Demek ki Anadolu yüksek faize 4000 yıldır alışık. Yani bugünkü yüksek reel faiz o dönemde de varmış. Asurlu tüccarlar, Anadolu’da geceleri kentlerde konaklamak zorundaydı. Kentte konaklamanın bir bedeli vardı. Bu vergiyi ödemeden orada konaklama izni alınamıyordu. Üç istisnası vardı bunun: (1) Kaçak konaklamak, (2) Muhafızlara rüşvet vermek; (3) Daha düşük vergi alan bir kentte konaklamak. Demek ki Anadolu’da kaçakçılık, rüşvet ve vergi kaçırmanın tarihi en azından 4000 yıl önceye gidiyor. Burada görülen tablet bir Asurlu tüccarın arkadaşı olan bir başka Asurlu tüccara bir kentte konaklamak için nasıl rüşvet verileceğini anlattığı bir tablettir. Yani rüşvetin belgesi olur mu diye sormayın. İşte size rüşvetin 4000 yıllık belgesi. Kredili alış veriş yapan Anadolu halkı bir sonraki yılda da havalar kurak gittiğinde borcunu ödeyemiyor, bu durumda ailesinden birisini Asurlu tüccara köle olarak vermek zorunda kalıyordu. Kuraklığın bir kaç yıl devam etmesi halinde sıra karısını köle olarak vermeye gelince isyan ediyor ve kent kralına başvuruyordu. Kent krallarının borçların silinmesine ilişkin fermanları var. Yani Anadolu konsolidasyona 4000 yıldır aşina. Asurlu tüccarlar alacaklarının silinmesine çok kızıyorlardı kuşkusuz. Zaman zaman Asur kralları Anadolu’ya girip kent krallıklarına haddini bildiriyordu. Ama bu her zaman mümkün olmuyordu. Bunun üzerine Asurlu tüccarlar kredili satışlarda muteber tüccarların kefaletini aramaya başladılar. Kültepe’de ve Httuş karumunda bulunan tabletlerde kefalet hükümleri yer alıyor. Demek ki bankacıların şahsi kefaleti 4000 yıldır var.

3 YAZININ ANADOLU’YA GİRİŞİ
Mezopotamya’da binlerce yıldır kullanılan yazının Anadolu’ya girişi Asurlu tüccarların verdikleri borçları, alacakları faizleri yazmak üzere tabletler düzenlemeye başlamasıyla olmuştur. Çivi yazısı, yumuşak kil tabletlere üçgen prizma biçiminde kesilmiş tahtalarla bastırılarak yazılır. Sonra bu kil tabletler fırında ısıtılır ve kırılması zor tabletler ortaya çıkar. Hattuşa’da 30,000; Kültepe’de (Kaneş Karumu) 100 ve Şapinuva’da 3,000 dolayında kil tablet bulunmuştur. Hattuşa tabletleri Unesco Arşivinde kayıtlıdır.

4 KİMDİ BU HİTİTLER? Nereden geldiler? Nasıl geldiler? Kökenleri nedir?
Hititlerin Anadolu’ya gelişi hakkında çeşitli kuramlar var. Ama kullandıkları dilin Hint – Avrupa dili olması nedeniyle kökenlerinin Avrupalı olduğu kabul ediliyor. Anadolu’ya girişleri ya Balkanlar üzerinden, ya da Karadeniz’le Hazar arasından geçerek olmuş olsa gerek. Rusya steplerinden geldiklerine ilişkin kuram Rus bilim adamlarını Hititler üzerinde çalışmaya itmiştir. Önceleri Kızılırmak dolaylarına yerleşip sonra Anadolu’ya yayıldılar. Bu slide da görülen III.Hattuşili’nin kızını II.Ramses’e gelin olarak götürmesi resmi Mısır tapınaklarında yer alıyor. Mısırlıların Hitit kralı ve prensesini Mısırlı gibi çizmiş oldukjlarından hareket edersek bu resim bize Hititlerin tipi hakkında ipucu vermediğini söyleyebiliriz. Kaldı ki Mısır’da Maatnefrure adıyla Başkraliçe olan Hitit prensesini III.Hattuşili’nin Mısır’a bizzat götürdüğüne ilişkin oarak herhangibir Hitit kaydı bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu resmin hayal ürünü olması olasılığı çok yüksektir.

5 HİTİTÇE agniš ateş alpa beyaz ešhar kan huha büyükbaba kikla çimen
wiбna şarap watar su zena yaz Ninda an ezzateni watar ma ekutteni nu-za kuitman nuwa X-laš ešun,  išmerilaš-za ešun,  nu šaušgaš ammel išhaššaraš Mursili ammel attitešhit Muwattalin ammel Y-nan uijat.  Hattusili-wa wittuš maninkuwantaš.  natta-war-aš huišwannaš.  nu-war-an ammuk para pai.  Burada yer verdiğim kelimeler iki Rus bilim adamının hazırladığı Hitit Sözlüğü’nden alınmıştır. Hitit çivi yazısının ilk okunan cümlesi “Ninda an Ezzateni Watar ma Ekutteni” kelimelerinden oluşuyor. Yani “Ekmeğini yiyevceksin suyunu içeceksin.” Watar İngilizcedeki water ve eku Latincedeki Aqua ile benzeşiyor. nu-za kuitman nuwa X-laš ešun,  šmerilaš-za ešun, nu šaušgaš ammel išhaššaraš Mursili ammel attitešhit Muwattalin ammel Y-nan uijat.  Hattusili-wa wittuš maninkuwantaš. natta-war-aš huišwannaš. nu-war-an ammuk para pai.  “Ve ben hala çocuktum, İştar benim efendim, kardeşim Muvatalli’yi rüyasında babam Murşili’ye yolladı ve dedi ki Hattuşili’nin yaşam süresi kısa onu bana ver.”

6 ANADOLU’DA HİTİT İMPARATORLUĞU
Hititlerin Anadolu’da M.Ö. 1700’lerde ortaya çıkıp egemenlik alanlarını hızla genişleterek büyük bir imparatorluk kurmalarının nedeni konusunda iki kuram var: (1) Hititler Avrupalı yönetici bir sınıftı ve Anadolu’ya yepyeni bir anlayışla gelerek yerli halkı örgütleyip hızla çevreye egemen oldular, (2) Demiri ergitmeyi biliyorlardı ve bu yolla üstünlük sağlayarak Anadolu ve Suriye’ye egemen oldular. Benim kuramım farklı. Bana göre Hititler Kaneş ya da Neşa’yı ele geçirip de Asur ticaret sömürüsüne ve dolayısıyla yüksek faiz ve kölelik düzenine son verince Anadolu halkı için kurtarıcı oldular ve kent krallıklarını neredeyse gönüllü olarak teslim aldılar.

7 YERKAPI’DAN GİRİŞ Burada Hitit Başkenti Hattuşa'nın kapılarından en ilgincini görüyorsunuz. Yerkapı adıyla anılan bu kapı aslında üst üste iki kapı. Surların altında yer alan ve taşlarla kaplı duvarın altındaki yer altı tüneli (71 metre uzunluğunda) kente gizli girişin kapısı. Tam üstünde surların içinden geçilerek girilen sfenksli kapı var. Hitit başkenti Hattuşa’ya giriş için kullanıldığı bilinen 6 kapı var.

8 ASLANLI KAPI DÜN, BUGÜN Sağ taraftaki resimde Hattuşa'nın giriş kapılarından birisi olan aslanlı kapının bugünkü görünümü yer alıyor. Sol taraftaki resimde ise kapının bilgisayar programları aracılığıyla eski halkine göre çizilmiş biçimi gösteriliyor.

9 SARAY KOMPLEKSİ Hattuşa’nın kent planı. Bize göre aşağı taraf Yukarı Kent, yukarı taraf ise Aşağı Kent diye adlandırılıyor. İkisinin ortasında sağda yer alan büyükkalenin üzerinde kral sarayı kompleksi var. Bu resim Hattuşa'nın en yüksek yeri olan Büyükkale üzerinde inşa edilmiş olan kral sarayı kompleksinin rekonstrüksiyonunu gösteriyor. Hattuşa surlar içinde bir kent olmasına karşın Hitit kralının sarayının da ayrıca böylesi surlarla donatılmış olması taht cinayetlerinin ne kadar ciddi olduğunun bir göstergesi.

10 HİTİTLER VE KOMŞULARI Hitit imparatorluğu doruk noktasına çıktığında Anadolu’nun 3/4 üne ve Suriye’nin bir bölümüne egemen olmuşlardı. Çevrelerindeki komşu krallıkların çoğunu kendilerine bağlamışlar, konfederatif bir imparatorluk kurmuşlardı. Bağlı krallıklara wassal devletler adı veriliyor. Hititlerin bir türlü üzerinde tam egemenlik kuramadığı kavim Doğu Karadeniz’deki Kaşkalar idi. Bunlar barbar bir kavimdi ve zaman zaman Hitit kentlerini basıp haraç alırlardı. Kıbrıs ya da o zamanki adıyla Alaşiya Hititlere aitti. Ama zaman zaman Asurlularla üzerine ihtilaflar çıkardı. Yani Kıbrıs 3500 yıl önce de sorun oluyordu.

11 BİN TANRILI HALK Hititler kendi tanrılarına ek olarak elde ettikleri kentin tanrısını da kabul etmişlerdi. Tanrılarının sayısı o kadar çoktu ki Hattuşa’ya bin tanrılı kent deniyordu. Kral öldüğünde “Tanrı oldu” deniyordu. Her elde ettikleri ülkenin ya da kent krallığının tanrısını kendi tanrılarının arasına katıyordu Hititler. Bunun başlıca nedeni o ülkenin halkının direnç göstermesini önlemek. Yani kendi kültürü ve dinine dokunulmayan halk Hititlere karşı bir direnç göstermiyordu. Bu kadar çok tanrının bir de zararı vardı: Bayramlarda hepsine bir şeyler sunmak gerekiyordu. Hitit kralları yaşarken tanrı olarak kabul edilmezlerdi. Öldüklerinde tanrıların katına çıktıklarına inanılırdı. Cesetleri yakılırdı. O nedenle Hitit kral mezarı bulunamamıştır. Hatta Hitit mezarı da yoktur. Alacahöyük’deki prens, prenses mezarları dışında hiç bir Hitit mezarı yoktur. Ölümleri de gizemli görünüyor. Burada Yazılıkaya açıkhava tapınağında kayalar üzerine yapılmıuş kabartmadan Fırtına Tanrısı Teşup, Bereket Tanrıçası Hepat’ı karşılıyor. Öteki resim ise aynı yerden alınma 12 Tanrıları gösteriyor.

12 MUVATALLİ’NİN MÜHÜRÜ Hitit Kralı II. Muvatalli, Mısır firavunu II. Ramses ile Kadeş savaşını yapan kraldır. Mühürde Muvatalli, koruyucu tanrısının kolunda görülüyor. Mühürün sağ tarafında Hitit imparatorluk simgesi olan kartal kanadı ve onun altında büyük kral işaretleri sol tarafta Muvatalli’nin simgeleri yer alıyor.

13 HİTİT EKONOMİSİ (Fiyatlar)
Tarım, ticaret, zanaat ve haraç Şekel ve Mina: 1 şekel 12.5 gram; 1 mina 40 şekel (500 gram). Para = Ağırlık Fiyatlar: Koyun 1 şekel; Keçi 2/3 şekel; at 14 şekel; değerli elbise 30 şekel; mavi yün elbise 20 şekel; geniş keten kumaş 5 şekel Hitit Ekonomisi, tarım, ticaret, zanaat ve haraç drtgeni üzerine kuruluydu. Arpa, buğday gibi tahıllar, elma, nar, üzüm gibi meyvalar yetiştiriliyordu. Üzüm bağları oldukça yaygındı. Diğer kullanımlarının yanı sıra arpa mayalandırılarak bira yapımında kullanılıyor, üzümden şarap yapılıyordu. Hititler koyun, dana, at, katır, öküz, domuz gibi hayvanları et, süt ve yük hayvanı olarak yetiştiriyorlar ve yaygın olarak kullanıyorlardı. Krala ait topraklar saray işçileri ve diğer kişiler tarafından zorunlu görev kapsamında ekilip biçiliyordu. Bir erkek hasat işçisine 3 aylık emeği karşılığı 30 parisu, bir kadın işçiye ise 12 parisu arpa veriliyordu.1 parisu yaklaşık 37.5 kg. Zanaatın çevreye göre oldukça gelişmiş olduğu anlaşılıyor. Altın, gümüş, bakır gibi madenleri işliyorlar ve takı yapımından para çubuklarına kadar yayılan bir alanda kullanıyorlardı. Hititlerin demiri ergitmesi tartışmalı bir konudur. Daha çok yabancı tüccarların gelip Hitit kentlerinde iş yaptıkları anlaşılıyor. Yani Hitit ihracat ağırlıklı bir ülke olmaktan çok ithalat ağırlıklı bir ülke konumundaydı. Kapadokya’dan elde edilen gümüşün bolluğu, dış ticaret açığını kapatmış olmalı. Yani Hititler, paranın yapıldığı madene sahip olmanın avantajını kullanarak başka ülkelerin mallarını almış olmalılar. Nitekim gümüş bolluğu Hitit parasını da değerli kılıyor. Şekel, aynı zamanda, tıpkı bugünkü İngiltere parasında (Pound) olduğu gibi, bir ağırlık ölçüsüydü. Para olarak kullanılan şekel, 8.5 gram ağırlığında gümüş çubuk ve halkalardı. Hitit yasalarında bazı malların fiyatları yazılıydı. Buna göre: 1 koyun 1 şekel; 1 koyun eti 1/10 koyun (yani 1/10 şekel); 1 keçi 0.75 şekel; 1 inek 7 şekel; 1 at 14 şekel; 1 katır 1 mina; yünüyle birlikte koyun derisi 1 şekel; dana derisi 1/10 şekel; mavi yün elbise 20 şekel; geniş keten kumaş 5 şekel ediyor. Koyununu satmak isteyen kişi, bu satışı yapıp 1 şekel alacak yerde, koyunu kesip etini 1/10 şekele, yünüyle birlikte derisini de 1 şekele satarsa 1 tam 1/10 şekel alabiliyordu. Buna göre koyunu kesme ve derisini yüzme emeğinin karşılığı da 1/10 şekel olarak belirlenmiş oluyor.

14 HİTİT EKONOMİSİ (Döviz Kuru)
Hitit Minası 40 şekele, Asur ve Babil Minaları 60 şekele eşit. Bu durumda Hitit Minasıyla Asur ve Babil Minaları şöyle bir değişim kuruna sahip olsa gerek: 40 / 60 = 1 Hitit minası = 1.5 Asur ve Babil minası Asurlular ve Babilliler de aynı paraları kullanıyorlardı. Yalnız onlarda 60 şekel 1 mina ediyor. Bu durumda 1 Hitit şekeli 1.5 Asur ve Babil şekeline eşit demektir. Yani Hititler açısından bakarsak döviz kuru 1’e 1.5. Böylece Asurlu bir tüccarın Hitit pazarına getirdiği koyuna karşılık 1 Hitit şekeli alması durumunda 1.5 Asur şekeli elde etmiş olması gerekiyor.

15 KADEŞ’TE İKİ ORDUNUN DURUMU
HİTİT ORDUSU 17000 piyade 4500 savaş arabası Her arabada 3 asker= 13500 = 30500 toplam asker MISIR ORDUSU Amon, Ra, Ptah ve Seth tümenlerinin her birinde 5,000 piyade ve arabalı olmak üzere toplam asker Kadeş savaşı sırasında Hitit ve Mısır ordularının gücü bu biçimdedir. Görüleceği gibi Hitit ordusu 1/3 oranında daha kalabalıktır. Ne var ki Hitit ordusu 12 ayrı krallığın güçlerinden bir araya geldiği için disiplin sorunu söz konusu. Mısır ordusunun 4 ayrı tümene bölünüp de ayrı ayrı ilerlemesi savaş taktiği olarak son derecede büyük bir hata olarak nitelendiriliyor.

16 HİTİT VE MISIR SAVAŞ ARABASI
Hitit savaş arabasının Mısır savaş arabasına üstünlüğü tekerleklerin arabanın ortasında olmasıdır. Bu, arabaya çok daha hafif bir yapı kazandırmakta ve dolayısıyla Hitit arabasında 3 savaşçı taşınmasını sağlamaktadır. Oysa Mısır arabasında ağırlık merkezi yanlış konumlandırıldığı için ancak 2 savaşçı taşınabilmektedir. İki araba çarpışıp da askerler aşağıya inince üstünlük derhal Hitit tarafına geçmiş olmaktadır.

17 SAVAŞIN GELİŞİMİ Muvatalli önce Ra tümenini yok etti.
Sonra Ramses’in komutasındaki Amon tümenine saldırdı. O sırada Hitit ordusu yağmaya dalınca yetişen Amurru birliği ve Ptah ve Seth tümenleri savaşı dengeledi. Savaşın galibi yaygın kanının aksine Muvatalli’dir.

18 SAVAŞ SONRASI DURUM Firavun Sethi’nin elde ettiği topraklar.
Kadeş Kalesi ve Amurru Prensliği Mısır ve Hatti ülkeleri arasında barış antlaşmasının altyapısı. Savaş sonrası dengeleri Hititler lehine oluştu. Mısır, uğruna savaşa girdiği Amurru prensliğini kaybettiği gibi Kadeş kalesini de alamadı. Hititler savaştan galip çıkmış olsa bile her iki ülke ciddi güç kaybına uğradı ve bu durum yeni yeni güçlenmeye başalayan Asur’un bu iki ülkeye karşı üstünlük sağlamaya başlamasına yol açtı.

19 KADEŞ ANTLAŞMASININ TABLETİ
Kadeş antlaşmasının gümüş tabletler üzerine yazılı olanları kayıptır. Burada kil tablete yazılı Akadça versiyonu görülüyor.

20 ANTLAŞMANIN ÖZETİ Ortak düşmana (Asur) karşı işbirliği
Tarihin ilk büyük Barış Antlaşması Nato Antlaşması’nın 5. maddesine kaynaklık: Ortak düşman, ortak tavır Replikası New York’da BM Binasında Türkiye’nin armağanı olarak sergileniyor. Kadeş Barış Antlaşması, Kadeş Saveşından yaklaşık 15 yıl sonra imzalanmıştır. Mısır tahtında hala II.Ramses, Hitit tahtında ise III.Hattuşili vardır. Ramses’in eşi Naptera ya da Nefertare ve Hattuşili’nin eşi Puduhepa bu antlaşmada çok etkin olmuşlardır. Antlaşma asıl olarak yükselen yeni güç konumundaki Adsur’a karşı işbirliği anlaşmasıdır. İki gümüş tablete Hitit ve Mısır çivi yazılarıyla yazılı olan nüshaları kayıptır yıl öncesinden kalma bu antlaşma bugünkü Nato antlaşmasının temelini oluşturuyor. Antlaşmanın tablete yazılı versiyonunun replikası BM’in New York binasında Türkiye’nin hediyesi olarak sergilenmektedir.

21 RAMSES’İN PUDUHEPA’YA MEKTUBU
Barış antlaşmasınıngetirdiği yumuşama ve dostluk Hitit ve Mısır kralları ve kraliçeleri arasında ömektuplaşmayı getirmiştir. “Mısır kralı, Güneşin oğlu, Tanrı Amon’un sevgilisi, Büyük kralların ilki, Mısır topraklarının kralı, Hatti ülkesinin büyük kraliçesi, kızkardeşi Puduhepa’ya der ki: Bak, Tanrı Amon’un sevgilisi, Mısır topraklarının büyük kralı Ramses iyidir. Onun evleri, oğulları, orduları, atları, savaş arabaları ve ülkesindeki her şey çok iyidir. Sen, Hatti ülkesinin büyük kraliçesi, kızkardeşim umarım iyisindir. Dilerim senin evlerin, oğulların, atların, savaş arabaların ve ülkendeki diğer şeyler iyidir...”

22 NAPTERA’NIN PUDUHEPAYA MEKTUBU
II.Ramses'in karısı Kraliçe Naptera Puduhepa'ya mektup yazarak iyi olduğunu ve ona da iyilikler dilediğini bildiriyor. “Bak, seni kutlamak için kızkardeşim sana saf altından yapılmış 12 sıralı, ağırlığı 88 şekel olan bir kolye ve renkli ketenden yapılmış bir kraliyet elbisesi gönderiyorum. İki kraliçe arasındaki yazışmalarda güzellik maskesi tariflerinden ilaç reçetelerine kadar bir çok ilginç şey var. Mektuplar arasında Mısırlı doktor Pariamahu’nun Kral Hattuşili’nin göz rahatsızlığı için yolladığı ilacı anlatan bir tanesi en ilginci.

23 KADININ YERİ Hititlerde kadının yeri bütün ortadoğudakinden daha ilerdeydi. Puduhepa, imparatorluğu kral III.Hattuşili ile birlikte yönetmiştir. Kararlarda Puduhepa’nın da mührü vardır. Burada ikisinin de adlarının hiyeroglifle yazılmış hali görülüyor. Hiyeroglif Hititlere sonradan gelmiş bir yazı türüdür.

24 HİTİT HUKUKU Babil Kralı Hammurabi’nin Kısas Hukuku
Hititler 200 yıl sonra Tazminat hukukuna geçiyor. Tabletler dolusu yasa metni Hititler, Babil kralı Hammurabi’nin ortadoğuyu hala etkileyen kısas hukukunda büyük bir değişiklik yaptılar ve günümüzden tam 3500 yıl önce modern hukuk anlayışının temelini oluşturan tazminat hukukuna geçmeyi başardılar. BU İLK HUKUK DEVRİMİDİR. Bugün bile ortadoğuda pek çok ülke kısas hukukunu aşamamıştır. Hitit yasa maddelerinde sürekli revizyon yapılmıştır. Eski hüküm korunmuş yanına “eskiden böyleydi” denildikten sonra revize edilmiş şekil konulmuştur. “Komşusunun koyununu öldüren adamın da koyunu öldürülsün. Eskiden böyledi. Artık onun koyunu alınıp koyununu öldürdüğü komşusuna verilsin.” gibi. Bu slide daki tablet Hitit hukukunu yansıtan yüzlerce tabletten bir tanesidir.

25 HİTİT HUKUKUNU BİZ BİLMİYORUZ AMA
Required Reading O.R. Gurney, "The Hittites", in The Encyclopedia of Ancient Civilizations (Arthur Cotterell, ed., 1980) O.R. Gurney, "Laws and Institutions", in The Hittites (1981) E. Neufeld, The Hittite Laws 70-73; 78-79; (1951) Albert Goetze, trans., "The Hittite Laws", in Ancient Near Eastern Texts (James B. Pritchard, ed., 1950) Aynı topraklar üzerinde yaşamamıza karşın Hitit hukuk devrimini biz bilmiyoruz ama batılılar biliyorlar. Bir örnek olarak buraya ABD’nin Pittsburgh Üniversitesi Hukuk Fakültesinde okutulan Hitit Hukuku dersinin referanslarını koydum.

26 TELİPİNU VE PRİMOGENİTUR
Telipinu fermanı Batı monarşilerinin izlediği Hitit geleneği Selçuklular ve Osmanlılar da izliyor. Fatih Sultan Mehmet ve kardeş katli. Kendisi de tahta cinayetle geçmiş olan Telipinu tahta geçişi bir fermanla kurala bağlamış ve büyük oğulun tahta geçmesini yazılı hale getirmiştir. Bu gelenek batı monraşileri tarafından benimsenmiş ve uygulanmıştır. Seçuklular ve Osmanlılar da bu kuarlı benimsemişler fakat Fatih Sultan Mehmed küçük oğlu Cem Sultanı tahta geçirebilmek için bu kurala istisna getirmiş ve "Nizam-ı alem için karındaş katli vaciptir" hükmünü Kanunname-i Ali Osman'a koyarak primogenitur kuralından kaosa geçişin alyapısını hazırlamıştır. Fatih'in bu deüzenlemesi sonraki dönemde Osmanlı tahtı açısından bir cinayet makinası gibi çalışmıştır.

27 MAGNA CARTA VE PANKU Kentlerde yaşlılar meclisi Hattuşa’da Panku
Monarşinin sınırlandırılması Magna Carta (MS 1215) Panku (MÖ c.1500) MS. 1215'de İngiliz soylularının Kral Yurtsuz John'a Magna Carta ile imzalattıkları monarşinin sınırlandırılmasından 2700 yıl önce bu sınırlandırma Anadolu'nun orta yerinde Hitit dünyasında Panku meclisi vardı. Panku veliaht ataması; savaş açılması, yasa değişikliği ve kral ailesinin yargılanmasında yetkiliydi. İktidarın sınırlandırılmasında ilk adım Magna carta’dan 2700 yıl önce Anadolu’da atılmış görünüyor.

28 IV.TUTHALİYA ve YARDIM Yazılıkaya kabartmalarından çıkarılan bu resim IV.Tuthaliya'yı koruyucu tannrısı Şarruma ile birlikte gösteriyor. Şarruma, Fırtına Tanrısı Teşup ile Bereket Tanrıçası Hepat'ın oğludur. Üzerinde çengeller olan sivri şapkaları yalnızca tanrılar giyebilirdi. IV. Tuthaliya'nın krallığı döneminde Hatti ülkesi veba ve kıtlığın hışmına uğradı. Hattuşa'daki kazılarda bulunan tahıl silolarında (resimde görülüyor) tahıl kalmamış ve açlık başgöstermişti. Tuthailya Mısır firavunu Merentpah'dan yardım istedi. Merentpah tapınaklara "Asyalılara gemilerle tahıl yolladım" diye yazdırmış. Anlaşılan o ki Türkiye'nin IMF'den aldığı destek benzeri destekler 3500 yıl önce de Anadolu'ya gelmiş zaten.

29 HİTİTLERİN SONU Bu slide da Hitit imparatorluğunun son kralı II.Şuppiluliuma görülüyor. Elinde mızrağı ve omuzunda yayı var. M.Ö. 1200’lerde II.Şuppiluliuma tahttayken Deniz kavimleri göçünün meydana geldiği tahmin ediliyor. Aynı dönemde Hititlerin tarihi düşmanı Kaşkalar da deniz kavimleriyle bir olup Hititlere saldırdılar. Hititler, ülkelerine yönelik bu büyük saldırıya karşı koyamayıp güneydoğu Anadolu’ya Gaziantep, Maraş bölgesine çekildiler. Oralarda kent krallıkları kurdular. Bunlara geç Hititler deniyor. M.Ö. 700 dolayında Asur kralı II.Sargon geç Hitit devletlerini de yıkarak halkını kılıçtan geçirdi.