Prof. Dr. Sultan KAV 30 Eylül 2014

... konulu sunumlar: "Prof. Dr. Sultan KAV 30 Eylül 2014"— Sunum transkripti:

1 Prof. Dr. Sultan KAV 30 Eylül 2014
Meme Kanserinde Diğer Tedaviler (Kemoterapi ve Radyoterapi); Semptom Yönetimi ve Günlük Yaşama Uyum Prof. Dr. Sultan KAV 30 Eylül 2014 S.KAV

2 Hedefler Meme kanserinde kemoterapinin kullanım amacını açıklayabilme ve sık görülen yan etkilerden 5’ini sıralayabilme Radyoterapinin kullanım amacını açıklayabilme ve sık görülen yan etkilerden 3’ünü sıralayabilme Hormon tedavisinin gerekçesini açıklayabilme Bireyin tedaviye uyumunu geliştirme stratejilerini tartışabilme Tedavi sonrası bireyin yaşayabileceği psikososyal sorunları tartışabilme S.KAV

3 Meme Kanserinde Tedavi
Meme kanserinin tanı ve tedavisi hastalığın kültürel ve sosyal yönlerini algılayışımızdaki değişiklikler ile teknolojideki ilerlemelerin etkisiyle değişiklikler göstermiştir. Özellikle erken evre meme kanserlerinde tedavi ve bakım multidisipliner bir yaklaşımla yönetildiğinde meme kanseri tedavi edilebilir potansiyeli olan bir hastalıktır (Mautner ve ark, 2000). S.KAV

4 Meme Kanserinde Tedavi
Meme kanseri tedavisinde genellikle cerrahi ve radyoterapi gibi lokal tedavi yaklaşımları ile kemoterapi, hedefe yönelik tedaviler ve hormon tedavisi gibi sistemik tedavi yaklaşımları birlikte kullanılmaktadır. S.KAV

5 Prognostik Faktörler Tümör boyutu ve derecesi Hastalığın evresi
Lenf nodu tutulumu Hormon reseptör durumu ErbB2 (HER2) durumu Obesite (post-menapozal kadınlarda) Yüksek düzeyde katepsin D salınımı Yüksek S (sentez) fazı fraksiyonu References: 1. Clark GM. Diseases of the Breast, 2nd edition. Philadelphia: Lippincott, Williams and Wilkins, 2000: 2. Kaufmann M. Recent Results Cancer Res 1996; 140: 77-87 S.KAV

6 Meme Kanserinde yayılım
Bölgesel lenf nodları ilk metastaz bölgesi olabilir1. Kemik: ilk relaps bölgesi (%25).2 Akciğer: yalnızca akciğer metastazı %21, ancak %60-%70 inde gelişebilir. Karaciğer: ilk yayılım bölgesi olarak insidans % 5.2. Ancak %60’ında gelişebilir.4 Beyin: % References: Cunnick G. et al. Lymphangiogenesis and lymph metastasis in breast cancer. Molecular Cancer 2007; 8: 23 – 44 Roodman GD Review article:Mechanisms of Bone Metastasis NEJM 2004;350(16): (bone) Lung: Hoe AL, Royle GT, Taylor I, Breast liver metastases, incidence, diagnosis and outcome. JRSM 1991; 84(12):714-6 (liver) Weil RJ, Palmieri DC, Bronder JL, Startk AM, Steeg PS. Am J Path 2005;167: 1. Cunnick G. Molecular Cancer 2007; 8: 23 – 44; 2. Roodman GD NEJM 2004;350(16): ; Hoe AL et al. JRSM 1991; 84(12):714-6; 5. Weil RJ et al. Am J Path 2005;167: S.KAV

7 Meme Kanseri için Tedavi Seçenekleri
Evre I-III Evre IV Kemoterapi 1st line – Taksan 2nd line – vinorelbin / capecitabine / gemcitabine Hormon Tedavisi aromataz inhibitorü ya da tamoxifen Hedefe yönelik tedavi Lapatinib Trastuzumab Cerrahi Neo Adjuvan Tedavi Kemoterapi Adjuvan Tedavi Radio/Kemoterapi Kemoterapi Hormon Tedavisi Hedefe yönelik tedavi Reference: 1.Guidelines of AGO breast commision, Version 2007 2. NCCN Clinical Practice in Oncology, Breast V Relaps S.KAV Guidelines of AGO breast commision, Version 2007; NCCN Clinical Practice in Oncology, Breast V

8 Kemoterapi Meme kanserinde kemoterapi sistemik olarak hastalığın tekrarını önlemek için kullanılmakta olup amacı; - Mikrometaztazların yok edilmesi, - Hastalıksız yaşamı ve toplam yaşam süresini uzatmak - Hastalığın tekrarını önlemektir. Hastada kemoterapi kararı ve zamanlaması tümör çapı, histolojisi, büyüme hızı, aksiller lenf nodu tutulumu ve menapoz durumu gibi birçok faktöre göre değişebilir. S.KAV

9 Kemoterapi En yaygın kullanılan kemoterapi rejimleri:
- CMF (Cyclophosphamide, Methotrexate, Fluorouracil) - CAF (Cyclophosphamide, Adroblastin, Fluorouracil) - AC (Cyclophosphamide, Adrioblastin) - AC (Cyclophosphamide, Adrioblastin) + Taxol S.KAV

10 Kemoterapi Kemoterapi alan bireylerde tedaviye bağlı görülen yan etkiler: - saç dökülmesi, - kemik iliği baskılanması -bulantı-kusma, - hemorajik sistit -mukozit, - kardiyak toksisite -yorgunluk, - kilo alımı - ve menstürasyon düzensizlikleridir S.KAV

11 Metastatik Meme Kanseri için Trastuzumab
Jenerik adı: Trastuzumab Ticari adı: Herceptin (Roche/Genentech) Sınıfı: ErbB2 reseptörünü hedef alan monoklonal antikor Uygulama şekli1 Maksimum 90 dk IV infüzyon İlk ve sonraki infüzyonlarda hasta yakın gözlemlenmeli IV formdaki ilaç kontaminasyondan korunmalı: Sulandırma esnasında aseptik önlemler 2 - 8°C saklanmalı çalkalanmamalı İlaç dökülmeleri durumunda sabun ve su ile temizlenebilir, özel önlem alınmasına gerek yok S.KAV 1 Herceptin EU Summary of Product Characteristics

12 Metastaik Meme Kanseri Tedavisi için Lapatinib (Tyverb®)
Generic adı: Lapatinib Ticari adı: Tyverb (GlaxoSmithKline) Küçük molekül (ErbB1 & ErbB2 receptors) Uygulama şekli: Tablet (oral) Saklanma koşulları: diğer oral ilaçlar ile aynı S.KAV

13 Tyverb®/Tykerb® (lapatinib) 250mg tablet
Tykerb® oral (tablet) bir tedavidir Capecitabine (Xeloda®) ile birlikte kombine tedavi olarak kullanılır Lapatinib ve capecitabine ayrı saklanmalıdır Lapatinib kutusu 70 tablet içerir Capecitabine tabletler 150mg ve 500mg şeklinde mevcuttur S.KAV 13

14 Daha önce antrasiklin, taksan ve trastuzumab ile tedavi görmüş ve halen progresyon gösteren c-erb B2 immünhistokimya testi sonucu 3+ veya FISH + olan metastatik meme kanserli hastaların tedavisinde capesitabine ile kombine kullanım endikasyonu vardır S.KAV 1 Tyverb EU Summary of Product Characteristics

15 Lapatinib + Capecitabine Pratik Öneriler
Günde bir kez 1250mg (aralıksız) 250mg tabletler 5 tablet/gün > yemekten bir saat önce ya da bir saat sonra alınır Greyfurt suyu ile birlikte alınmamalı besin etkileşimi CYP3A4 inhibitörleri ile birlikte kullanılmamalı ilaç etkileşimi Çiğnenmeden bütün olarak yutulmalı Günün belli zamanında bir bardak su ile yutulmalı CAPECITABINE 1000mg/m2 günde iki kez BKI ne göre 150mg or 500mg tabletler (3-7 tablet/günde iki kez) Sabah ve akşam 14 gün ilaç sonrası 7 gün ara verilir Çiğnemeden bütün olarak bir bardak su ile yutulmalı Yemekten sonra 30 dakika içinde alınmalı S.KAV

16 Hormon Tedavisi S.KAV

17 Hormon Tedavisi Hormon reseptör durumu (ER/PR) na göre belirlenir. Amaç östrojen etkisini hücresel düzeyde bloke etmektir. Selektif östrojen reseptör modülatörleri (tamoxifen, raloxifen) Aromataz inhibitörleri(anastrazol, letrozol, exemestan) En sık kullanılan ajan: Tamoksifen dir 20 mg/gün PO; 5 yıl kullanılır Yan etkileri; terleme, ateş basması S.KAV

18 Radyoterapi S.KAV

19 Radyoterapi Genellikle cerrahi sonrası nüks olasılığını azaltmak ve meme, göğüs, aksiller lenf nodlarındaki rezidüel kanseri yok etmek için uygulanır. Erken evre meme kanseri olan hastalarda radyoterapi meme koruyucu tedavinin bir parçası olarak uygulanmaktadır. S.KAV

20 Radyoterapi Son yıllarda hastalığın bölgesel tekrarını, komplikasyonları azaltarak yaşam süresini arttırmak ve daha istendik kozmetik sonuçlar elde etmek amacıyla kemoterapi ve radyoterapi birbirinin arasında sıralı olarak verilmekte ve bu tedavi şekline “sandviç” tedavisi denilmektedir. S.KAV

21 Meme Işınlamasının Yan Etkileri
Akut Geç Yorgunluk -Yorgunluk Kaşıntı -Hiper/hipopigmentasyon Memede ödem - Memede ödem Göğüs duvarında hassasiyet - Ciltte kalınlaşma (Fibrozis) Tedavi alanında kızarıklık Cilt yapısı/ elastikiyetinde değişiklik Kuru ya da yaş döküntü - Tedavi edilen memenin büyüklüğünde azalma -Şok benzeri batıcı ağrı -Memede hassasiyet/rahatsızlık Öksürük -Omuz fraktürü Solunum güçlüğü -Radyasyon pnömonisi Radyasyon pnömonisi Telenjektaji Perikardiyal irritasyon Kardiyak irritasyon Nadir Yaygın S.KAV

22 Radyoterapi Meme bölgesine radyoterapi alan hastalarda - yorgunluk,
- bulantı, - cilt reaksiyonları, - ösefajit yada yutma güçlüğü - ve lenfödem gibi yan etkiler meydana gelebilir. S.KAV

23 Cilt reaksiyonları Radyasyonun cilt üzerine akut etkilerinin genellikle tedavinin ikinci ya da üçüncü haftasında başladığı; kaşıntı, eritem, kuru döküntü, yaş döküntü, pigment değişiklikleri ve saç/tüy kaybı gibi etkileri içerdiği görülmektedir. Tedavi bölgesindeki cilt reaksiyonları radyasyon kaynağının hem giriş ve çıkış noktasında gözlenebilir (Robbins ve Gosselin 2002). S.KAV

24 Akut radyasyon dermatiti
S.KAV

25 Radyoterapi Süresince Cilt Temizliği
Radyoterapiye bağlı cilt reaksiyonlarının önlenmesinde farklı girişim ve uygulamalar gerçekleştirilmektedir. Cildi yıkama tartışmalı bir konu olmakta birlikte günümüzde radyasyon tedavisi alan tüm hastaların rutin bakımında ılık su ve hafif/tahriş etmeyen bir sabunla dikkatlice yıkama önerilmektedir. Sabun kullanımına ilişkin yapılan çalışmalarda Dove® sabunun hafif tahriş etmeyen özellikte olduğu belirtilmiştir McQuestion M (2006). Evidence-based skin care management in radiation therapy. Seminars in Oncology Nursing 22 (3):163–173 S.KAV

26 RT Alan Meme Kanserli Hastalar için Cilt Bakımına Yönelik Uygulamalar-
Tedavi Süresince Meme/ göğüs duvarını temiz ve kuru tutunuz Hafif, tahriş etmeyen, kimyasal/kozmetik madde içermeyen bir sabun kullanın Tedavi edilen memede koltuk altında istenmeyen tüylerin temizliği için elektrikli traş makinası kullanın Tedavi edilen memeye termofor/sıcak ped ya da buz uygulamasından kaçının S.KAV (Hogle, 2007)

27 RT Alan Meme Kanserli Hastalar için Cilt Bakımına Yönelik Uygulamalar-
Tedavi Süresince Klinisyen/doktorun önerisi dışında tedavi bölgesine losyon, krem ve parfüm kullanımından kaçınılmalıdır Tedavi edilen bölgeye metalik içerikli deodorant kullanımından kaçının Sıkan kıyafetler ve balenli südyen kullanımından kaçının Tedavi edilen meme ve sternal bölgenin güneş ışığına maruziyetinden kaçının S.KAV (Hogle, 2007)

28 RT Alan Meme Kanserli Hastalar için Cilt Bakımına Yönelik Uygulamalar-
Tedavi Tamamlandıktan Sonra Tedavi edilen bölgeye nemlendirici losyon kullanın En az 15 koruma faktörlü ürün kullanarak güneşten koruyun Aşırı eritem, sıcaklık ya da rahatsızlık hissini iletin Cilt/memeyi herhangi bir anormallik yönünden gözleyin ve herhangi bir değişikliği sağlık ekibinize iletin Hogle WP (2007) Radiation therapy in the treatment of breast cancer. Seminars in Oncology Nursing, 23 (1): 20–28 S.KAV

29 Tedaviye Bağlı Yan Etkiler ve Semptom Yönetimi
S.KAV

30 Başlangıç Zamanlarına göre yan etkiler
Tedavi başlangıcından hemen sonra Erken Dönemde (tedavi sonrası günler-haftalar içerisinde) Geç dönemde (Haftalar-aylar içerisinde) Uzun Dönemde (Aylar-yıllar içerisinde) -Bulantı ve kusma -Flebit -Hİpersensitivite -Cilt reaksiyonları -Alopesi -Tırnak değişiklikleri -Kemik iliği baskılanması -İshal/kabızlık -mukozit/stomatit -Yorgunluk -El-ayak sendromu -Cilt döküntüleri -Anemi -Amenore -Periferal Nöropati -Periferal ödem -Bilişsel bozukluklar -Sterilite -İkincil malignensiler -Konjestif kalp yetmezliği

31 Kanserle Yaşayan Birey
Şekil 1. Kanserle Yaşayan Bireylerin Gereksinimleri Öfke Korku Umutsuzluk Finansal Çocuk bakımı Ev işleri Yasal Öz-güven Beden imajı Başetme Psikolojik Sosyal Aile İlişkiler Okul, iş Spiritüel Yaşamın anlamı Acı çekme Ağrı Kanserle Yaşayan Birey Bilgi Semptomlar Hastalık Prosedür/İşlemler Tedavi Baş etme becerileri Hizmetler Fiziksel Duygusal Pratik Bulantı Kusma Yorgunluk S.KAV

32 İnsanlar ne Kadar Hatırlar
Duyduklarının % 20 Gördüklerinin % 30 Gördüğü ve işittiklerinin % 50 Duyduğu, gördüğü ve söylediklerinin % 70 Duyduğu, gördüğü, söyledikleri ve yaptıklarının % 90 Arnold, et. al., eds. Educating for Change, ‘99 S.KAV

33 Psiko-sosyal girişimler aynı zamanda;
Bilgi verme ve psikososyal destek bütüncül, hasta merkezli bakımın önemli faktörleridir çünkü fiziksel sağlık, mental iyilik ve sosyal fonksiyonlar üzerine pozitif etkisi vardır. Psiko-sosyal girişimler aynı zamanda; tedaviye bağlı gelecekte oluşabilecek psiko-sosyal hastalıkları da önleyebilir anksiyeteyi ve tanı ya da tedavi ile ilişkili rahatsızlık/distresi azaltır S.KAV

34 Fitch ve arkadaşları (2000) nın çalışmasında destek gruplarına katılan over kanserli Kadınlar bu süreçte en önemli kazanımlarını: “diğer hastalarla aynı şeyleri hissettiklerini fark etme ve cesaretlendirilmiş/ güçlenmiş olma duygusu” olarak belirtmişlerdir. S.KAV

35 Ekim 2001-Kasım 2002 tarihlerinde doktora tez çalışması kapsamında meme kanserli hastaların kanser tedavisine bağlı yan etkilerin kontrolüne yönelik öz-bakım uygulamalarını desteklemek amacıyla grup toplantıları düzenlenmiştir. S.KAV

36 Grup toplantılarında;
grup üyelerinin deneyimlerini ve öğrenimlerini birbirleriyle paylaşmasını sağlamak, tedaviye bağlı yan etkilerin kontrolünde öğrendikleri öz-bakım uygulamalarını gerçekleştirme yönünde birbirlerini motive etmelerini sağlayacak bir ortam yaratmak ve kendi durumları üzerindeki kontrol duygusunu güçlendirmek hedeflenmiştir. S.KAV

37 Grup toplantıları için en az 2 yıl aynı deneyimi geçirmiş ve araştırmacı tarafından görüşme yoluyla açıklama yapılarak sözlü onamları alınmış olan bireylerin (referans grup) grup lideri olarak katılmaları sağlanmıştır. Her bir toplantı için gruba davet edilen hastaların özelliğine göre referans gruptan bir ya da iki kişi grup toplantılarında bulunmuştur. Grup sayısı 6-8 kişi ve toplantı süresi ise en fazla 2 saat ile sınırlandırılmıştır S.KAV

38 Sonuç Grup toplantılarına katılan bireylerin genel olarak saç dökülmesi, bulantı, kusma ve yorgunluk için daha fazla sayıda öz-bakım uygulaması yaptıkları Benzer deneyimi yaşayan kişilerin bu toplantılara katılımının önemli olduğu görülmüştür. Destek grup toplantılarına katılan bireyler bu toplantılardan yararlandıklarını ve devamını istediklerini ifade etmişlerdir. S.KAV

39 Alopesi Kemoterapiye bağlı yaygın görülen diğer bir yan etki Alopesi ya da saç kaybıdır. Saç kaybı bir kadına kanserle yaşadığını sürekli hatırlatan bir durumdur. Birey aynı zamanda “farklı” göründüğü için utangaçlık hissedebilir. S.KAV

40 …Alopesi Hemşire; peruk hakkında bilgi sağlayabilir ve ilgili kaynaklar hakkında bilgi sağlayabilir. Kemoterapi öncesi öğretim yaparken saç kaybı olmadan önce şapka ya da peruk seçmesini önerebilir. Yine varsa kendini daha güvenli hissetmesi için destek gruplarına yönlendirebilir. Ayrıca saç kaybına ve etrafındaki kişilerin tepkilerine ilişkin duyguları hakkında konuşabileceğinin belirtilmesi önemlidir. S.KAV

41 Kemoterapiye bağlı alopesi yönetimi için girişimler
Nolte ve arkadaşları (2006) Oremin öz-bakım eksikliği modeline temellendirerek gerçekleştirilen girişimde; 45 dakikalık video kaseti hazırlanmış ve bir grup hasta tarafından kemoterapiye bağlı alopesi yönetimine ilişkin öneriler ve makyaj yapma tekniklerine ilişkin bilgiler yer almış Randomize kontrollü bir çalışma düzeneği ile etkinliği (beden imajı ve öz-güven) değerlendirilmiş (n=136); beden imgesindeki değişim istatistiksel olarak anlamlı bulunurken öz-güvende değişim belirlenmemiş. S.KAV

42 Kemoterapiye bağlı alopesi yönetimi-danışmanlık için rehber
Aldığı rejime göre tahmini insidansı Zamanlaması (ilk kemoterapiden sonra yaklaşık gün ) Saç kaybının nerelerde meydana geleceği (baş, kirpikler, kaşlar, aksiler, pubik ve bacak kılları tartışılmalı) Tedaviden sonra saçların yeniden çıkacağını, ancak renk ve kalitenin değişebileceği açıklanmalı Kişinin tedaviden önce kendine uygun bir peruk, bandana, eşarp seçmesi ve saç kaybı başlamadan önce bunu takması sağlanmalı. Notle et al, 2006 S.KAV

43 Kemoterapiye bağlı alopesi yönetimi için girişimler
Saç kaybını azaltmak için; - Yoğun şampuan kullanımından kaçınılması, haftada iki kez kullanılması - Saçın nazikçe kurutulması - Elektrikli saç kurutma makinesi, elektrikli saç kıvırma aletleri, toka, bant, saç boyası, saç spreyi kullanımından kaçınılması - Saçın bandlar, tokalar ya da pensler ile çekilmesinin önlenmesi - Geniş dişli tarak kullanılması, kuvvetli fırçalamaktan kaçınılması S.KAV

44 Scalp cooling system Kafa derisi soğutma sistemi
S.KAV

45 Yorgunluk Önemi Kanser ve kanser tedavisinin en sık yaşanan semptomu (%100’e yakın) Ağrı gibi subjektiftir; Ağrıdan farklı olarak, yorgunluğu anlatan sözcükler onun tipini belirlemede yardımcı olmayabilirler Tedavi kararlarını etkiler Yaşam kalitesini etkiler S.KAV

46 Kanser Tedavisi ve Yorgunluk
Kanser tedavisine bağlı yorgunluk sağlıklı insanların deneyimlediği yorgunluktan farklıdır: Şiddeti (daha fazla) Süresi (daha uzun) Uyku gibi normal girişimler ile rahatlatılamaz S.KAV

47 Akut Yorgunluk – Oldukça geçici bir dönemdir
– Dinlenme ile geçer (bir gece almayabilir) Kronik Yorgunluk – Zaman içinde aynı devam eden yorgunluk – Uyuma ile geçmeyen – Bir yada birden fazla nedeni vardır S.KAV

48 Kanser Tedavisine Bağlı Yorgunluk
Kemoterapi alan hastalarda: tedaviden sonraki saatte en yoğun ve kür ortalarında tekrar pik yapar Radyoterapi alan hastalarda; tedavi süresince kümülatif olarak artar ve aylarca sürebilir Her iki grupta da yorgunluk tedavi bitiminden en az bir yıl sonrasına kadar sürebilir Yaşam kalitesine önemli olumsuz etkisi vardır Etki her zaman “gözlenmeyebilir” Yorgunluk yaşam kalitesini her yönü ile etkiler S.KAV

49 Hastanın Beklemediği Bir Deneyim Olarak Yorgunluğa Tepkisi
“Bir terslik var” Tedavi iyi gelmedi Prognoz konusunda bana yalan söylediler! Kanser tekrarladı! İyi olmadığım için tedaviyi kesecekler! S.KAV

50 Yorgunluğun Değerlendirilmesi
Tek Boyutlu Ölçek S.KAV

51 Hematolojik Toksisiteler Komplikasyonların izlenmesi ve bildirilmesi - işbirlikçi bir yaklaşım
Günlük takip uygulamalarını öğretiniz, örneğin: Vücut sıcaklığının kontrolü Cilt bariyerinde bir hasar olup olmadığını anlamak için mukoz membranların değerlendirilmesi Diğer belirsiz infeksiyon belirtilerine bakınız Hasta ve aileyi belirti ve bulgular (Ateş 38, balgamlı öksürük, idrar yaparken ağrı veya boğazda yanma olduğunda) konusunda eğitiniz Kuşkulu semptomları hemen bildirmenin önemini hastaya anlatınız Slayt 23: Takip ve rapor etme-İşbirlikçi Yaklaşım Belirti ve bulgular yönünden günlük takip hasta ve aile için önemli bir roldür. Ne için ve neye bakacaklarını bilmeleri çok önemlidir. Tüm belirti ve bulguların rapor edilmesi gelecekteki nötropenik atakların tahmininde yardımcı olabileceği için son derece önemlidir. Hemşireler hasta ve ailesine önemli olduğunu düşünmese bile her şeyi bildirmeleri/rapor etmeleri konusunda cesaretlendirmelidir. Uygun rapor etme/bildirim hastanın hayatını kurtarabilir. Hastanın en kısa sürede hastaneye kabulü ve antibiyotik tedavisinin başlanması hayatta kalmasını sağlayabilir. Hastaneye başvurma zamanı ve sağkalım arasında doğrudan bir ilişki vardır (NCI web sayfası). Eggenberger ve ark., 2004 S.KAV

52 …Komplikasyon riskinin en aza indirilmesi – işbirlikçi bir yaklaşım
Koruyucu önlemlerin öğretilmesi, örneğin: sık el yıkama günlük banyo iyi bir ağız bakımı enfeksiyonu olan ya da yeni aşılanmış bireylerle temastan kaçınma hayvanlarla doğrudan temastan kaçınma deri bütünlüğünün korunması Grip aşısı önerilmemektedir Hasta ve ailesinin tetikte olmasının sağlanması G-CSF’lerin uygulanması mümkünse hastalara kendi-kendine uygulama öğretilmelidir Slayt 22: Riskin en aza indirilmesi – işbirlikçi bir yaklaşım Nötropenik komplikasyon riskini azaltmak ya da önlemek, hemşire, hasta ve ailesini içeren işbirlikçi bir yaklaşım gerektirir. Çoğunlukla aileler primer iyileşme ortamını sağlayacaktır, çünkü kemoterapi protokollerinin çoğu ayaktan poliklinik ortamında yönetilmektedir. Komplikasyon riskinin arttığı dönemlerde, hasta, aile ve hemşire arasındaki temaslar yoğunlaşacaktır. Hemşireler bunun farkında olmalı ve evde bulunduğu süre içerisinde hasta için söz konusu olan riskin azaltılmasında yarar sağlayacak gerekli desteği ve bilgilendirmeyi sağlamalıdır(Eggenberger ve ark., 2004). Hemşireler hasta ve ailesinin evde uygulaması gereken koruyucu önlemlerin öğretilmesinde temel bir rol oynayacaktır. Bu önlemler arasında şunlar yer almaktadır: sık el yıkama günlük banyo cilt ve mukoz membranların travmadan korunması cildin kesi, abrazyon ve yanıktan korunması; yani cildin oluşturduğu bariyerin herhangi bir şekilde zarar görmesinin engellenmesi yemek öncesinde ve sonrasında iyi bir ağız bakımı uygulanması ürinasyon ya da dışkılama sonrasında perineal bölgenin temizliğinin yapılması ciddi nötropeni durumunda cinsel ilişkiden kaçınılması tolere edildiği kadar günlük egzersiz yapılması pulmoner stazı önlemek için derin soluk alıp verme ve öksürük egzersizi yapılması nezle ya da bulaşıcı hastalığı (herpes zoster, grip) olan bireylerden uzak durulması yeni canlı aşı yapılmış bireylerden uzak durulması tabak, çatal, kaşık gibi gereçlerin paylaşılmaması ve kabuklu deniz hayvanları vs.’den kaynaklanan mikrobiyal enfeksiyon olasılığından kaçınılması hayvanlarla doğrudan temastan ve hayvan dışkılarından kaçınılması bahçe işleriyle uğraşılmaması ve toprakla temas edilmemesi (örn. sebze yetiştirmemek) canlı aşı yaptırılmaması. Koruyucu izolasyon gibi bazı uygulamalar, bireyin endojen florasına etki etmediğinin ve su ya da besinle geçen organizmalara etkisi olmadığının anlaşılması nedeniyle tartışmalıdır. Bu nedenle taze sebze ve meyvelere ilişkin önlemler de tartışmalıdır. G-CSF ile profilaktik tedavi, göz önünde bulundurulması gereken bir yöntemdir ve mümkünse kendi-kendine uygulama öğretilmelidir. S.KAV Eggenberger ve ark., 2004

53 Trombositopeni Hasta ve Ailesini Bilgilendirme
Yumuşak diş fırçası kullanımı; diş ipi kullanımından kaçınma Elektrikli traş makinası kullanması; jilet kullanmaması Düzenli barsak hareketlerini devam ettirmesi (kabızlığın önlenmesi) Düşme veya çarpma gibi travmalardan kaçınması; dar ve sıkan giysilerden kaçınma Steroid kullanıyorsa ilacı mutlaka tok karnına alması Vaginal muayene, suppozotuvar ve enemalardan kaçınılması Trombosit oluşumunu etkileyen ilaç kullanımından kaçınılması Herhangi bir kanama belirtisini veya nörolojik durumundaki değişiklikleri mutlaka bildirmesi S.KAV

54 Tırnak Değişiklikleri

55 ...Tırnak Değişiklikleri
S.KAV

56 ...Tırnak değişiklikleri
Tırnakların kısa kesmesi, Hijyene önem göstermesi, Tırnak ve tırnak etrafına zarar verecek kimyasallardan ve deterjanlardan uzak durması, Narin tırnakları olan hastalara her gün ellerini B vitaminli (5 mg) suda (günde 2 kez 10 dakika süreyle) bekletmesi, biotin uygulaması, S.KAV

57 ...Tırnak değişiklikleri
Oje kullanmaması, kullanıyorsa tırnak yatağı açık ise aseton kullanırken dikkat etmesi, Günlük yaşamın devam ettirilmesi için eldiven kullanması, Tırnakta ve tırnak etrafında ağrı var ise hekimine danışarak uygun bir ağrı kesici kullanması, Gerektiğinde lokal topikal antifungal ve antibiyotikler kullanması, Docataxel ya da Paclitaxel tedavisi alanlara tırnakların güneş ışınlarından koruması önerilmelidir S.KAV

58 Lenfödem Lenfödem meme kanseri tedavisinin önemli sonuçlarından birisidir ve literatürde %2.7- %62.5’ e kadar değişen sıklıkta (Passik ve McDonald, 1998), yaklaşık %28 oranında görüldüğü belirtilmektedir (Logan, 1995). Cerrahi tedavi olarak radikal mastektomi kullanımının azalmasına ve radyasyon tedavisi alanındaki gelişmelerle görülme sıklığı önemli ölçüde azalmasına rağmen bu sorunun gerçek boyutuna ilişkin şüpheler vardır (Hull, 2000). S.KAV

59 Lenfödem Lenfödem gelişen kadınlar bu durumu sürekli kanser olduklarının bir göstergesi olarak gördüklerini, kendilerini daha az çekici bulduklarını, etkilenen ekstremitede ince motor hareketlerini kaybettikleri ve giysi kollarını genişletmek durumunda kaldıklarını belirtmişlerdir (Carter, 1997). S.KAV

60 Lenfödem S.KAV

61 Lenfödemin başlıca belirti ve bulguları
Ekstremitede gerginlik, şişme ve ağırlık hissi Ağrı: Lenfödemde ağrı doku basıncından kaynaklanır. Ağrı genellikle derinlerde ve sızlama tarzındadır ve nadiren şiddetlidir. Ekstremitelerde iğnelenme hissi Ekstremitede kızarıklık olmaksızın ısı artışı Cilt değişiklikleri: Bu değişiklikler lenfödemin evrelerine göre gelişen bulgulardır. Ödem hızlı geliştiğinde cilt gergin ve parlaktır, zamanla deri kalınlaşır ve deri kıvrımları derinleşir. Lenfödem erken dönemlerinde gode bırakır, ancak hücrelerarası fibrozis geliştiğinde gode bırakmaz. Lenfödemin derecesine göre cilt değişikliklerine tüy ve tırnak değişiklikleri de eklenebilir S.KAV

62 Lenfödem Kontrolü Lenfödem kontrolü ve tedavisi doktor, hemşire, fizyoterapist ve uğraşı terapistini içeren multidisipliner bir ekiple hasta takip edildiğinde en etkindir. Ancak hastanın işbirliği ve uyumunun büyük önem taşıdığı unutulmamalıdır (Farncombe, 1998 ). Lenfödem riski olan bireylere bakım veren hemşireler lenfödem oluşumunu önlemek için egzersiz, bavul, alışveriş torbası gibi ağır objeleri taşımaktan kaçınma ve enfeksiyonu önleme gibi konularda eğitim verebilir ve danışmanlık yapabilir S.KAV

63 Lenfödem oluşumunu önlemeye yönelik eğitim
Ameliyattan sonra ilk 3 ay ameliyat olan taraftaki kolunuzun üzerine yatmayınız, daha sonraki dönemlerde kolunuzun üzerine yatabilirsiniz. Ancak uzun süre bu kolunuzun üzerine yatmanız kolunuzun şişmesine neden olabilir. Bu nedenle ameliyat olan taraftaki kolunuzun üzerine uzun süreli yatmaktan kaçınınız. Size anlatılan egzersizleri doğru ve düzenli olarak yapınız. Egzersizlerinizi mutlaka fizyoterapistinizin önerdiği şekilde değiştiriniz. Ameliyat olan taraftaki kolunuzdan tansiyon ölçtürmeyiniz. Gerektiğinde sağlık personelini; bu tür işlemleri ameliyat olmayan taraftaki kolunuzdan yapmaları için uyarınız. S.KAV

64 Lenfödem oluşumunu önlemeye yönelik eğitim
Dar manşetli, kolu lastikli ya da aşırı sıkan giysiler giymeyiniz. Ameliyat olan taraftaki kolunuza saat, bilezik; parmaklarınıza yüzük takmayınız. Bedeninizi aşırı sıkan telli (balenli) sütyenler ve ağır meme protezleri kullanmayınız. Ameliyat olan taraftaki kolunuzla ağır eşya taşımayınız. S.KAV

65 Lenfödem oluşumunu önlemeye yönelik eğitim
Çok sıcak havalarda uzun süre dışarıda kalmayınız. Sıcak banyo, sıcak duş, hamam ve saunalardan sakınınız Tuz oranı düşük, lifli gıdalardan zengin bir beslenme ile ideal kilonuzu korumaya çalışınız. Alkol ve sigaradan kaçınınız. Kolay sindirilen proteinleri içeren besinleri (balık ve tavuk) almaya özen gösteriniz. Elinizi ve kolunuzu kızarıklık, ağrı, şişme ve ısı artışı yönünden kontrol ediniz. Bu belirtilerden herhangi birini ya da kolunuzda daha önceden olmayan bir değişikliği fark ettiğinizde gecikmeden hekim/hemşirenizi arayınız S.KAV

66 Tedavi Sonrası Dönem ve Günlük Yaşama Uyum
S.KAV

67 Ne hakkında konuşmalıyız…
Meme kanserinden sonra yaşam: Normale dönme? Meme kanseri sonrası yaşam kalitesi Travma sonrası büyüme/gelişme Tekrarlama/rekürrens tehdidi Sağlıklı yaşam şekli İşle ilgili konular Beden imajı Seksüalite ve cinsel yaşam S.KAV

68 Normale Dönüş “ Şimdi tedavimi tamamladıktan sonra herkes benim hiçbirşey olmamış gibi işlerime ve normal yaşamıma dönmemi bekliyor …” S.KAV

69 Bitmedi/Geçmedi: Meme kanseri sonrası yaşam
Sıklıkla meme kanseri ile yaşamanın en güç aşaması tanı anındaki şokla başetme olarak düşünülür, ancak meme kanseri olan kadınlar yaşamlarının en zor döneminin tedavi tamamlandıktan sonra olduğunu bilirler. Kadınlar ve onların arkadaş ve aileleri normal yaşamına dönmeleri için sabırsızlanırken çoğu kadın kriz modundan tedaviye, sonra da normal aktivitelerine dönmekte zorlanmaktadır (by Christine Haran). S.KAV

70 Meme Kanserinden iyileşenlerde yaşam kalitesi
Kanserden iyileşen bayanlar arasında meme kanseri olan kadınlar en geniş grubu oluşturur. Meme kanserinden iyileşenlerde hastalıksız dönemdeki yaşam kalitesine ilişkin sınırlı bilgiler vardır. (Ganz et al., 1998) S.KAV

71 Meme kanseri için tedavi sonrası en yaygın bildirilen fiziksel semptomlar
Yorgunluk Lenfödem Menapozal semptomlar: sıcak basması, vajinal kuruluk, menstürasyon düzensizliği, kilo alımı/artışı S.KAV

72 Meme Kanseri / Meme Bakım Hemşireliği
Meme kanseri hemşireliği hemşirelikte özelleşmiş bir alan olarak 1980’lerde UK’ da gelişmeye başlamış; bu rol daha sonra ABD, Avustralya, İsrail ve İsveç’te uyarlanmıştır. (Yarbro, 2003) S.KAV

73 Meme Kanseri / Meme Bakım Hemşireliği
Meme kanseri tanısı almış kadınlara tanıdan tedaviye ve uzun dönemde izlemlerine kadar destek, öneri ve danışmanlık sağlamayı içerir. Meme kanseri merkezinde multidispliner meme bakım ekibi çerçevesinde kapsamlı, kanıta dayalı bakım sağlanmaktadır. Birçok çalışma meme bakım hemşiresinin psikososyal hastalıkları (anksiyete ve depresyon gibi) azaltmada önemli bir rolü olduğunu göstermiştir S.KAV Kadmon, EONS Newsletter, Fall 2006

74 Meme Kanseri / Meme Bakım Hemşiresinin Sorumlulukları
Hastalığın tüm aşamalarında kadın ve ailesi için bilgi, danışmanlık, emosyonel destek sağlamak ve düzenli olarak izlemek Gereksinim olduğunda diğer sağlık profesyonellerine yönlendirmek Multidisipliner ekipte çalışmak S.KAV

75 … Meme Kanseri / Meme Bakım Hemşiresinin Sorumlulukları
Meme kanseri olan kadınları her bireysel, toplumsal ve politik, her düzeyde savunmak Çeşitli topluluklarda meme sağlığı ve erken tarama programları başlatmak Meme kanseri bakımı konusunda diğer sağlık çalışanlarını eğitmek S.KAV

76 Danışmanlığın Kapsamı
Kanser tanısının anlamı ve önemi Tedavi seçenekleri ve karar verme Memenin anlamı ve beden imajı konuları Meme rekonstrüksiyonu Evlilik ve cinsel ilişkiler Sosyal destek Tedavinin diğer aile üyelerine etkisi Ev işleri sorumlulukları ve toplumsal yardım kaynakları Çalışma ve profesyonel yaşam Finansal konular Sağlık güvencesi problemleri Geçmiş stresli yaşam deneyimleri Sağlık bakım ekibinden beklentiler Kadmon, EONS Newsletter, Fall 2006 S.KAV

77 Yararlanılabilecek Web Siteleri
Dernekler   Radyasyon Onkolojisi Derneği   Tıbbi Onkoloji Derneği     Türk Cerrahi Derneği Onkoloji Hemşireliği Derneği   Türk Kanser Araştırma ve Savaş Kurumu     American Society of Clinical Oncology    Breast cancer risk assesment tool    European Society for Medical Oncology                         S.KAV