Kırsal Alanda Kadın Çiftçilerin Tarımsal Üretime Katkısı Hazırlayan: Hasan ATABEY Isparta, 2016

İ Ç İ NDEK İ LER Özet Materyal ve Metot Giriş Türkiye’de Kırsal Nüfusun Demografik Özellikleri Tarımsal Üretimde Kadın Sonuç 2

ÖZET Bu sunumda kadın çitçilerin Türkiye ve dünyada tarımsal çalışmalara olan katkısını, geçmişten günümüze değişen ve gelişen nitelikleri ile yansıtılmaya çalışılmıştır. En önemlisi kadının toplumdaki yerinin istenilen noktalara nasıl gelebileceği konusuna da açıklık getirilmiştir. 3

MATERYAL VE METOT Çalışmanın araştırma bulguları konu ile ilgili ikincil verilerden elde edilmiştir. Yazılı ve görsel kaynaklar (ilgili sivil toplum kuruluşları, kamu kurum ve kuruluşların raporları, ilgili internet kaynakları bilimsel makaleler, köşe yazıları, dergiler vb. ) incelenmiştir. 4

GİRİŞGİRİŞGİRİŞGİRİŞ Kadınların yoksullaşmalarındaki en önemli faktörlerden birisini toplumsal cinsiyet temelli eşitsizlikler oluşturmaktadır. Özellikle kırsal kesimde aile reisli ğ i, toprak sahipli ğ i, mülk yönetmeyle, iş kurma ve yürütmedeki toplumsal cinsiyet temelli eşitsizlikler ortaya çıkmaktadır. Kırsal kesimdeki yoksul kadınlar içinde dezavantajlı grupları özellikle; yaşlılar, işsizler, düşük ücretliler, mevsimlik, gezici, geçici tarım işçileri, hasta ve engelliler, topraksızlar ve küçük toprak sahipleri ve yalnız yaşayanlar oluşturmaktadır. 5

GİRİŞGİRİŞGİRİŞGİRİŞ Kadının kırsal alanda üstlendi ğ i en önemli rol, tarımsal üretimdir. Tarımsal üretimin yaklaşık %50’sini gerçekleştiren kadınlar aynı zamanda Türkiye’de kadın istihdamının yarısını oluşturmaktadır. Kırsal alanda yaşayan kadınlarımız ev işleri, eş ve annelik görevlerine ek olarak tarımsal üretimin her aşamasında da sorumluluk üstlenmektedir. 6

GİRİŞGİRİŞGİRİŞGİRİŞ Tüm dünyada oldu ğ u gibi Türkiye’de de kırdan kente göç arttıkça ve makineleşme düzeyi yükseldikçe tarımsal üretimde statüsü yüksek, sermaye-yo ğ un, teknoloji-yo ğ un işler erkekler tarafından yapılırken, statüsü düşük, emek-yo ğ un işler ço ğ unlukla kadınlara kalmaktadır. Tarım kesimindeki kadınların üretime katılım düzeyleri, ailenin sahip oldu ğ u arazi ve hayvan varlı ğ ına, gelire ve ürün desenine göre de ğ işmektedir. 7

GİRİŞGİRİŞGİRİŞGİRİŞ Ancak, tarımda mekanizasyon düzeyi artıkça kadın tarımsal üretimden kopmakta ve çalışma potansiyeli ev kadınlı ğ ına yönelmektedir. Kadınların girişimcilikleri ço ğ u zaman göz ardı edilmekte ve sadece üretim boyutuyla ele alınmaktadır. Bu önyargının ortadan kaldırılması gerekmektedir. 8

GİRİŞGİRİŞGİRİŞGİRİŞ Kadının toplumsal statüsünü, girişimcili ğ ini etkileyen en önemli unsurlardan birisi sosyal güvenlik kapsamı içerisinde yer alıp almadı ğ ıdır. Ülkemizde sosyal güvenlik kapsamında olmayan vatandaşların en yo ğ un oldu ğ u sektör tarımdır. 9

Tarım ve Sanayi Sektöründe İ stihdam Edilen Kadın İ şgücü TARIMSANAY İ GEL İ ŞM İ Ş ÜLKELERDÜŞÜKYÜKSEK GEL İ ŞMEKTE OLAN ÜLKELER YÜKSEKDÜŞÜK 10

Nüfusumuzun %35’i kırsal alanda yaşamaktadır. Bu oranın %50’sini kadınlar oluşturur. Kadınların %80’i ücretsiz aile işçisi konumundadır. Ülkemiz nüfusunun %49’unu kadınlar oluşturmaktadır. 11

TÜRK İ YE’DE KIRSAL NÜFUSUN DEMOGRAF İ K ÖZELL İ KLER İ 12 Kırsal Nüfus %36,72 Erkeklerin toplam nüfusa oranı %18,04 Kadınların toplam nüfusa oranı %18,06 Kadınların kırsal nüfusa oranı %51’i Erkeklerin kırsal nüfusa oranı %49’u

Kırsal Nüfusun İ şgücü Yapısı 15 Yaş Altı Çalışan Nüfus; 8,112 milyon kişi 15 Yaş ve Üzeri Çalışan Nüfus; 18,891 milyon kişi Çalışan Kırsal Nüfus; 27,093 milyon kişi 13

Kırsal Nüfusun İ şgücü Yapısı 14 Kaynak: TÜ İ K,(2008),- Sivil Nüfusun Yıllar ve Cinsiyete Göre İ şgücü Durumu,10/Mart/2008 ÇALIŞAN NÜFUS YAPISI

Kırsal İ şgücünün E ğ itim Durumu 15 Kaynak: TÜ İ K,(2008),-E ğ itim Durumuna Göre İ şgücü Durumu,10/Mart/2008

İ şgücünün Kayıtlılık Durumu BölümKişi Sayısı Türkiye Geneli(kayıt dışı)10,662 milyon Türkiye Geneli İ stihdam22,750 milyon Kentsel Alan(kayıt dışı)4,584 milyon Kentsel Alan İ stihdam13,568 milyon Kırsal Alan(kayıt dışı)6,077 milyon Kırsal Alan İ stihdam9,183 milyon 16 Kaynak:TÜ İ K, (2008)

17 Tarım İ şçileri Ücretli Kendi Hesabına Yevmi yeli İ şveren Ücretsiz Aile İ şçisi Tarım İ şçilerinin Tanımlanması

Uluslararası Çalışma Örgütüne Göre Tarım İ şçilerinin Tanımlanması Ortakçılar Kiracılar Toprak sahipleri Günlük işçiler Sürekli işçiler Geçici işçiler Mevsimlik işçiler 18

Dünyada Tarım İ şçili ğ i Dünya Çalışma Örgütü (ILO) tarımsal istihdamda 12 farklı kategori belirlemiştir: 1. Büyük toprak sahipleri 2. Orta büyüklükte toprak sahipleri 3. Küçük toprak sahipleri 4. Ücretsiz aile işçileri 5. Küçük üreticiler 6. Ortakçılar 19

Dünyada Tarım İ şçili ğ i 7. Tarım kooperatiflerinin işçileri 8. Daimi işçiler 9. Belirli konularda uzmanlaşmış işçiler 10.Kamu yada özel kişilere ait işlenmeyen toprakları işgal edenler 11.Göçmen işçiler 12.Yerli halk 20

Dünyada Kadın Tarım İ şçili ğ i 1975 yılında yapılan 1. Dünya Kadın Konferansı sonrası yılları arası BM Genel Kurulu’nca Kadın On Yılı olarak kabul edilmiştir ve bu yıllar içerisinde kadınlara yönelik kalkınma, eşitlik ve barış hedefleri belirlenerek; Kadınların ulusal ve uluslararası düzeyde konumlarının geliştirilmesi, Ayrıma tabi tutulmalarının önlenmesi, Üretime eşit ölçüde katılmalarının sa ğ lanması için çalışmalar yapılmıştır. 21

Dünyada Kadın Tarım İ şçili ğ i 1985 yılında düzenlenen 3. Kadın Konferansı’nda kadınların gelişmesi için ileriye dönük stratejiler belirlenmiştir yılında düzenlenen 4. Kadın Konferansı sonunda kadın-erkek eşitli ğ i kabul edilmiştir. Her yıl 15 Ekim tarihini Dünya Kadın Çiftçiler Günü olarak kutlama fikri kabul edilmiştir. 22

Dünyada Kadın Tarım İ şçili ğ i Dünyada tarım işçilerinin yarısından fazlasını kadınlar oluşturmaktadır 1.3 milyar kadın, erkek ve çocuktan 450 milyonu ücretli olarak çalışmaktadır İ nşaat ve maden ile birlikte tarım dünyadaki en tehlikeli ilk üç iş alanı içerisindedir Her yıl 170,000 tarım işçisi hayatını kaybetmektedir. 40,000 tarım işçisi fazla miktarda pestisite maruz kaldı ğ ı için ölmektedir 23

Dünya Kadın Çiftçiler Günü’nün Kutlanmasının Amaçları Çiftçi kadınların toplumdaki sosyal yerini yükseltmek. Hükümetlerin ve kamuoyunun kadın çiftçilerin sorunları ve toplumdaki rolleri konusunda hassas olmalarını sa ğ lamak. Kadın çiftçiler ile alakalı örgütlerin ve toplulukların bu günü desteklemesini sa ğ lamak. Kadın çiftçilerin faaliyetlerinin görünür olmasını sa ğ lamak. Tüm dünyada ortak bir ruh oluşturarak farkındalık sa ğ lamaktır. 24

Avrupa Birli ğ i Ülkelerinde Tarım Sektöründe Kadının Yeri Ülkeler% AB% 20 Avusturya% 29 İ talya% 24 Danimarka% 7 Hollanda% 6 25 Tarımsal İ şletmelerde Kadın Rolü Kaynak: Barthelemy,P.A.,(2003),Entwicklung der Beschaeftigungssituation in der Landwirtschaft,

Avrupa Birli ğ i Ülkelerinde Tarım Sektöründe Kadının Yeri 26 Ortalama Yıllık İ şgücü Ünitesi Kaynak: Lineras,D.,(2003),Frauen und Maenner in der Landwirtschaft–Ein statistischer Blick auf die Familienarbeitskraefte-,Statistik kurz gefasst,Landwirtschaft und Fischerei,Thema 5- 4/2003,Eurostat

Avrupa Birli ğ i Ülkelerinde Tarım Sektöründe Kadının Yeri 27 KISM İ ZAMANLI İ ŞLER Kaynak:Anonim,(2002),Frauen in der Landwirtschaft,

AB’ de Kadın İ şgücüne Ait Tespitlerden Bazıları Şunlardır Aile içindeki konumları genellikle işletme sahibinin eşi olmalarından kaynaklanmaktadır. Genelde kadın işgücü, erkek işgücüne göre daha azdır. Kadınlar genellikle yarı zamanlı çalışmaktadırlar Kadınlar küçük işletmeleri yönetmektedirler. Çiftçi kadınların büyük bölümü ev işlerinde, işletmede çalıştıkları süreden daha fazla çalışmaktadırlar. Kadınların kendilerine ayırdıkları zaman erkeklerden daha azdır. 28

Türkiye’de Tarım İ şçili ğ i TÜ İ K,2005 sonuçlarına göre: Ekonomik açıdan aktif nüfusun %39.8’i tarım sektöründe çalışmaktadır. Bu sektörde 12 yaşından küçük çocuklarında çalıştırıldı ğ ı dikkate alınırsa Türkiye’ de milyonluk nüfusun tarım sektöründe çalıştı ğ ı söylenebilir. 29

Türkiye’de Tarım İ şçili ğ i 12 Yaşından Büyük Kadın% Yaşından Büyük Erkek% Yaş Arası Çocuk% Kaynak:Anonim,(2006),Genel Tarım Sayımı Sonuçları;2001

Türkiye’de Tarım İ şçili ğ i Türkiye’de tarımsal işletmelerde, esas işi tarımsal faaliyet olan fertlerin: işletme başına ortalama kişi sayısı 2.65 olup; bir yıl içinde çalışılan ortalama gün sayısı 211’dir. Ülke genelinde çalışan erkeklerin %20.6’sı tarım sektöründe çalışırken, tarım sektöründe çalışan kadınların oranı %49.6’dır 31

Türkiye’de Tarım İ şçili ğ i GENEL Günlük29,2732,91 Aylık883,95978,97 32 GÜNLÜK Kadın24,7528,52 Erkek34,5838,41 AYLIK Kadın731,53748,14 Erkek905,901021,76 Türkiye’de Tarımsal İ şletmelerde Ücret Yapısı Kaynak:TÜ İ K,(2011),Sayı:87,2/Mayıs/2012

Tarım Sektöründe Yer Alan Kadınların Ücret Konumlarına Göre Da ğ ılımı Erkek %Kadın % Ücretsiz Aile İ şçisi İ şveren Olarak Çalışanlar Ücretli veya Yevmi yeli Çalışanlar Toplam Kaynak: TÜ İ K

SUZANNE’IN PROJES İ Kırsal kesimde yaşayan kadınlarla ilgili projelerden biri resmi adı ‘Kadın Çiftçi Projesi’ olan ‘Suzanne’ın Projesi’ dir. Kurumsal beceri ve üretim konularındaki özel e ğ itimler ile Türk kadın üreticilerin yönetimsel ve teknik becerilerini arttırmayı hedeflemiştir. 34

Kadının Tarımsal Üretimdeki Rolü Tarımsal üretimde kadınların konumu 4 grupta toplanmaktadır: Büyük işletmelerde, kadınlar tarlada çalışmazlar. Orta büyüklükteki işletmelerde erkekler mekanize işler ve pazarla ilişkileri yürütürler, kadınlar ise; emek-yo ğ un işleri üstlenirler. Aile işletmelerinde ise; kadınlar emek-yo ğ un tarımsal üretimi yürütürler. Topraksız ya da az topraklı ailelerde gerek kadının gerek erke ğ in geçim için başkalarının işlerinde çalışmaya ihtiyaçları vardır. 35

SONUÇ Kırsal alanda kadının güçlendirilmesi için kadının sahip oldu ğ u güçlerinin ortaya çıkarılması ve yoksulluk, e ğ itim, sa ğ lık, tarımsal üretim, girişimcilik, pazarlama, örgütlenme, sosyal güvenlik gibi güçlenmeyi güvence altına alacak birçok faktöre ilişkin sorunların çözümlenmesi gerekmektedir. Kırsal alanda yoksullu ğ un giderilmesi için yalnızca kadınların yaşamlarını kolaylaştırıcı ve gereksinmelerine yanıt arayan kısa vadeli sorunlarını çözmeye yönelik bir yaklaşım yerine, yapısal, toplumsal cinsiyet eşitsizliklerine ve stratejik gereksinimlerine yönelik uzun vadeli politikaların geliştirilmesi ve uygulanması önemlidir. 36

SONUÇ Toplumda kadının e ğ itimi önünde engel oluşturan yanlış inanış, örf ve âdetlerin toplum üzerinde etkisini azaltmak için tüm ilgili kamu kurum ve kuruluşlar, sivil toplum kuruluşları ile işbirli ğ i içinde bulunularak toplumun bilinçlendirilmesi önem taşımaktadır. 37

SONUÇ Mutlaka kadınların pozitif ayrımcılık bakışıyla girişimcilikte teşvik edilmeleri, onlara yönelik örgütlerin daha fazla ve etkin bir biçimde desteklenmesi ön plana alınmalıdır. Bütün üretici örgütlerinin (kadınlar tarafından kurulan ve kadınların a ğ ırlıklı oldu ğ u), etkin konuma getirilmesi için daha fazla destek sa ğ lanmalıdır. Kadınlar erkeklerle aynı kooperatif içerisinde etkin ve karar alıcı konumda yer almalıdır. 38

SONUÇ Çiftçi kadınların aslında tarımsal üretimde çok önemli rol oynadıkları ve tarımsal kalkınmanın önemli aktörleri oldukları görülmüştür. Kadınların tarımsal üretime yo ğ unlaşmaları ço ğ unlukla kendi istekleri ile olmasa da ailesinden dolayı tarımsal üretimde bulunmaktadır. Başta e ğ itim, sosyal ve ekonomik yönden kadın çiftçiler güçlendikçe tarımsal üretimde daha çok söz sahibi olacaklardır. 39

KAYNAKLAR kırsal alanda kadının güçlendirilmesi ulusal eylem planı (2012 – 2016) Anonim,(1965),1. Teknik Kongre,Ziraat Mühendisleri Odası Yayınları, Ankara Anonim,(1985),Başbakanlık Devlet İ statistik Enstitüsü Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri,D. İ.A. Matbaası,Ankara Anonim,(1989),Tarım- İ ş 12. Genel Kurul Çalışma Raporu,Tarım- İ ş Sendikası Yayınları,Ankara Anonim,(1990),Gezici Tarım İ şçi Ailelerinin Mecburi Ö ğ renim Ça ğ ındaki Çocuklarının E ğ itimi İ le İ lgili Araştırma Raporu,T.C. Milli E ğ itim Bakanlı ğ ı İ lkö ğ retim Genel Müdürlü ğ ü,Ankara Anonim,(1991),ILO,Encylopedia of Occuptional Health and Safety,Volume 1,Geneva,page Anonim,(1995 a),United Nations,’The Fourth Conference On Women’,15 September,Beijing,China Anonim,(1998),Kadının Statüsünü Araştırma Komisyonu Raporu,T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlü ğ ü,Aralık,Ankara,sf:68-73 Anonim,(2000),Frauen in der Entwicklung des laendlichen Raums,-Für eine sichere Zukunft des laendlichen Raums in Europa -,Europaeische Kommission Generaldirektion Landwirtschaft, 40

KAYNAKLAR Anonim,(2000),Zirai ve İ ktisadi Rapor,Türkiye Ziraat Odaları Birli ğ i,Ziraat Odası Yayınları,Ankara Anonim,(2002),Frauen in der Landwirtschaft, Anonim,(2005),15/09/2005, Anonim,(2006),2000 Genel Nüfus Sayımı,24/05/2006, Anonim,(2006),ILO,Dünyanın Üçte Biri İ ş Arıyor 2001,Dünya İ stihdam Raporu, t.asp,19/10/2003 Anonim,(2006), ILO Facts on Agriculture, Barthelemy,P.A.,(2003),Entwicklung der Beschaeftigungssituation in der Landwirtschaft, Fidan,F.,Nam,D.(2012),Kırsal Turizmde Yeni Dinamikler:Kadın Girişimciler-Taraklı Örne ğ i,KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi,14(23),sf;51-57, ISSN: , Arıkan,G.,Kırsal Kesimde Kadın Olmak, Barthelemy,P.A.,(2003),Entwicklung der Beschaeftigungssituation in der Landwirtschaft, Fidan,F.,Nam,D.(2012),Kırsal Turizmde Yeni Dinamikler:Kadın Girişimciler-Taraklı Örne ğ i,KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi,14(23),sf;51-57, ISSN: , Fremont,J,M.,(2001),Frauen in der europaeischen Landwirtschaft,Statistik kurz gefasst,Landwirtschaft und Fischerei, Thema 5- 7/2001,Eurostat. Gülbuçuk,B.,Şengül,H.,Aluftekin,N.,Kızılaslan,N.,Kılıç,M.,(2005),Tarımda İ stihdam,Sosyal Güvenlik Uygulamaları ve Kırsal Yoksulluk,TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası 6. Teknik Kongresi,3-7 Ocak,1173 TÜ İ K,(2008),Tablo 1.4-Cinsiyete Göre Şehir ve Köy Nüfusu, İ statistik Göstergeler ,16/Şubat/2008 TÜ İ K,(2008),Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi,2007 Nüfus Sayımı Sonuçları,Haber Bülteni,Sayı:9,09/Şubat/2008 TÜ İ K,(2008),Tablo 28-Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun Yıllar ve Cinsiyete Göre İ şgücü Durumu,10/Mart/