TURİZM HUKUKU VE MEVZUATI Dr. Osman Avşar KURGUN Dr. Ayhan GÖKDENİZ Dr TURİZM HUKUKU VE MEVZUATI Dr. Osman Avşar KURGUN Dr. Ayhan GÖKDENİZ Dr. Murat Selİm SELVİ Dr. Gonca KILIç dr. Elbeyi pelİt Öğr. Gör. Hüseyİn altInel hüseyİn yILDIRIM Detay Yayıncılık

7. BÖLÜM: TURİZM HUKUKU KAPSAMINDAKİ SÖZLEŞMELER Sözleşme Kavramı; İki ya da daha fazla kişi arasında yapılan ve koşullarına uyulması yasayla desteklenmiş olan anlaşmalara sözleşme denir. Sözleşme, genellikle birbirinden farklı menfaat ve amaçlarla hareket eden kişiler arasında hukuki bir sonuç doğurmak ve özellikle bir borç ilişkisi kurmak, mevcut bir borçta değişiklik yapmak, ya da onu büsbütün ortadan kaldırmak için yapılan bir anlaşmadır. Sözleşme, karşılıklı iki tarafın yapılmasını istedikleri bir işlem üzerine karşılıklı rızaları ve şartlarını içeren işlem biçimidir. Sözleşmenin iki önemli unsuru ise taraflar ve bunların ortaya koyduğu irade beyanıdır. Bu unsurların bulunduğu işlemleri sözleşme olarak nitelendirmek mümkündür.

Sözleşme’nin Özellikleri Yapılan her sözleşme aynı nitelikte değildir. Bazı sözleşmeler yasalarla şekli altına alınmıştır. Esasen sözleşmelerin, akit serbestisi dediğimiz nitelikte olması asıldır. Başka bir ifade ile şekil şartına bağlı olmadan sözleşme yapmak mümkündür. Sözleşmeler kamu düzenine aykırı veya toplum düzenini bozacak nitelikte olamazlar. Sözleşmelerde emredici kanun hükümlerine aykırı hükümlere yer verilmez. Sözleşmelerde genel ahlaka ve adaba aykırı hükümler bulunamaz. Sözleşmelerde kişilik haklarına aykırı hükümler yer almaz. Sözleşmenin kurulması sırasında iradeyi sakatlayan ihlaller varsa, yani bir tarafın iradesi tam değilse, sözleşme onu bağlamaz, cayma hakkını kullanabilir. Hataya düşen, hileyle yanıltılan ya da zorla, baskı yapılarak sözleşme kuran kişiler, süresi içinde bu sözleşme ile bağlı olmadıklarını ileri sürebilirler.

Sözleşmede Hukuksal Açıdan Etken Olan Ana Öğeler Sözleşme Yapma Serbestisi: Kişiler sözleşme yapıp yapmamakta serbesttir. Bu serbestlik sadece sözleşmenin yapılıp yapılmamasını değil kişilerin dilekleri taraflarla sözleşme yapmalarını da içermektedir. Şekil Serbestisi: Kural olarak borçlar hukuku sisteminde şekil serbestisi vardır. Diğer bir anlatımla taraflar, özel bir yasa hükmü olmadıkça sözleşmeleri diledikleri şekilde yapabilmektedirler. Sözleşmeyi Düzenleme Serbestisi: Taraflar sözleşmenin tipini diledikleri gibi belirleyebilirler. Mutlaka yasada düzenlenmiş bir sözleşmeyi yapmak zorunda değildirler. Öyle ki, o güne kadar hiç bilinmeyen yeni bir sözleşmeyi de kurallarını kendileri koyarak yapabilirler. Bununla birlikte, taraflar sözleşmenin hükümlerini ve şartlarını da diledikleri gibi belirleyebilirler.

TURİZM HUKUKUNDA SÖZLEŞMELER Otel sözleşmeleri, Devre tatil sözleşmeleri, Tur (gezi) sözleşmeleri, Konaklama sözleşmeleri ve Seyahat acenteleri sözleşmeleridir.

OTEL SÖZLEŞMELERİ Turizm İşletmelerinin Bakanlıkla, Birbirleriyle ve Müşterileriyle İlişkileri Hakkında Yönetmeliğin 6. maddesine göre otel sözleşmeleri üçe ayrılmaktadır. Bunlar; Münferit olarak seyahat eden müşterilerle ilgili sözleşmeler Grup olarak seyahat eden müşterilerle ilgili sözleşmeler Kontenjan (tahsis) sözleşmeleridir.

Bireysel (Münferit) Sözleşmeler: Aynı otel hizmetlerinden yararlanan 1 ile 10 yolcu için yapılan sözleşmelerdir. Buna karşılık taraflar arasında otel faaliyetlerinden yararlanacak kaç kişinin "münferit" kabul edileceği diğer bir değişle esas alınacak müşteri sayısı ise aslında rezervasyon fişinde yazılan rakam olacaktır.

Grup Sözleşmeleri: "Grup" aynı rezervasyondan yararlanan acenta ve otel işletmeleri tarafından bir bütün olarak kabul edilen müşteri topluluğu olarak ifade edilebilir. Seri gruplar için belirli bir tarih olabileceği gibi mevsimlik veya yıllık da olabilir. Taraflar arasında otel faaliyetlerinden yararlanacak kaç kişinin "grup" kabul edileceği diğer bir değişle esas alınacak müşteri sayısı tarafların yapacağı anlaşmaya bağlı iken Turizm İşletmelerinin Bakanlıkla, Birbirleriyle ve Müşterileriyle İlişkileri Hakkında Yönetmeliğin 4. maddesine göre grup müşteri sözleşmeleri, en az 11 kişiden oluşan müşteri topluluğu için yapılmaktadır.

Kontenjan Sözleşmesi: Özel organizasyonlar için birbiri ardından düzenli olarak gelecek gruplar veya münferit müşterilerle ilgili olarak gelecek gruplar veya münferit müşterilerle ilgili olarak ya da odaların belirli bir dönem tahsisini gerektiren hallerde düzenlenir. İki türlü yapılır; Garantili Kontenjan Sözleşmeleri: Bu sözleşme türünde seyahat acentası sözleşme konusu odaları kullandırmayı veya kullandırmasa dahi bedelini ödemeyi taahhüt eder. Garanti bazen odaların tümü için verilirken, bazen de odaların bir kısmı için verilebilmektedir. Böylelikle otel işletmeleri anlaşmada belirlenen miktardaki odaları bloke ederek başkalarına satılmasını önlemektedir. Garantisiz Kontenjan Sözleşmeleri: Bu sözleşme türünde ise, seyahat acentaları belirli bir geceleme veya oda garantisi vermez. Sözleşme kapsamında odayı sattığı takdirde bedelini otel işletmesine öder. Buna karşılık seyahat acentası oda satışı gerçekleştiremez ise otel işletmelerine yine de ödeme yükümlülüğü yoktur.

DEVRE TATİL SÖZLEŞMELERİ En az üç yıl için yapılan ve bu süre zarfında belirli veya belirlenebilecek ve bir haftadan az olmayacak bir dönem için bir veya daha fazla sayıdaki taşınmazın kullanım hakkının devri ya da devri taahhüdünü içeren sözleşme ya da sözleşmeler grubu olarak tanımlanmaktadır. Sözleşme süresi en az üç yılı içermelidir. Hak sahibine bir yılda en az bir haftalık kullanım hakkı verilmelidir. Sözleşme bir veya birden taşınmaz üzerinde kurulmuş olabilir. Sözleşme, taşınmazın kullanım hakkının devrine ilişkin olabileceği gibi devir taahhüdünü de içeriyor olabilmektedir. Devre tatil sözleşmesinin yazılı olarak yapılması ve bu sözleşmenin bir nüshasının tüketiciye verilmesi zorunludur.

TUR (GEZİ) SÖZLEŞMELERİ Paket tur sözleşmeleri; ulaştırma, konaklama ve bunlara yardımcı sayılmayan diğer turistik hizmetlerin en az ikisinin birlikte, her şeyin dahil olduğu fiyatla satılan veya satış taahhüdü yapılan ve hizmeti 24 saatten uzun bir süreyi kapsayan veya gecelik konaklamayı içeren ve bir nüshasının tüketiciye verilmesi zorunlu, önceden düzenlenmiş yazılı sözleşmeler olarak ifade etmektedir. Tur sözleşmesini tur düzenleyen ile tur satın alan arasında yapılan, tur düzenleyenin tur alana bir bedel karşılığı tur hizmeti verme, tur satın alanın da bu hizmet karşılığında bedel ödeme borcu altına girdiği sözleşmedir.

Tur Düzenleyicileri: Öngörülen gezinin başlangıcından sonuna kadar söz verildiği şekilde başarılı olmasından doğan sorumluluk tur düzenleyicilerinin üzerindedir. Tur düzenleyen taraf seyahat acentası ve tur operatörleridir. Yasal olarak seyahat acentaları dışında hiçbir kurum ve kuruluş tur düzenleme yetkisine sahip değildir. Belgeli seyahat acentaları dışında tur düzenleyen birlik, kurum, kişiler tarafından düzenlenen sözleşmeler hukuki yönden borçlar kanununun 19. ve 20. Maddelerine aykırı olup sözleşmeyi geçersiz kılmaktadır. Tura Katılanlar: Tura katılan kişileri, tur sözleşmesinde sunulan hizmete talip olan gerçek veya tüzel kişiler olarak tanımlamak mümkündür.

KONAKLAMA SÖZLEŞMELERİ Konaklatan ile konaklayan arasında yapılan, konaklatanın bir bedel karşılığı sadece konaklama veya genellikle konaklama ve buna bağlı yan hizmetleri sunma borcu altına girdiği; konaklayanın da karşılığında belirli bir bedel ödemeyi taahhüt ettiği sözleşmeye konaklama sözleşmesi denir. Konaklatanlar: Konaklama işletmelerine özgü hizmetleri vermeyi taahhüt eden kişileri kapsamaktadır. Başka bir ifade ile otel, motel, tatil köyü gibi konaklama işletmelerine özgü hizmet verenler konaklatanlar olarak adlandırılırlar. Konaklayanlar: Konaklama işletmelerinde geceleme ve ek hizmetleri almayı talep eden kişileri ifade etmektedir. Bununla birlikte konaklayanlar tüketici veya müşteri olarak da adlandırılabilmektedir

Süreç Turizm işletmelerinin bakanlıkla, birbirleriyle ve müşterileriyle ilişkileri hakkında yönetmeliğin 44. maddesine göre konaklayanın rezervasyon talebinin konaklatan tarafından kabul edilmesi ile birlikte konaklama sözleşmesi oluşmuş sayılır. Bu durumda konaklatan ile konaklayan mevcut yasa, yönetmeliklere ve otel kurallarına uymayı karşılıklı olarak taahhüt etmiş olurlar. Bu konaklama sözleşmesi ilgili yönetmeliğin 45. maddesine göre konaklayacak kişinin rezervasyon talebinin yazılı olması halinde konaklatanın da rezervasyon kabulünün yazılı olarak sunması gerektiği hükme bağlanmıştır. Bu sözleşmeye göre rezervasyon yapılırken de konaklatan güvence parası adı altında belli bir ücret (kaparo) konaklayacak kişi veya kişilerden isteyebilir bu hüküm de ilgili yönetmeliğin 46. maddesinde belirtilmektedir.

SEYAHAT ACENTALARI SÖZLEŞMELERİ Seyahat acentaları ile otel işletmeleri arasında yapılan sözleşmelere ilişkin maddeler Turizm İşletmelerinin Bakanlıkla, Birbirleriyle ve Müşterileriyle İlişkileri Hakkında Yönetmeliğin 5. maddesi ile 40. maddesi arasında belirtilmiştir. Tur pazarlamaya ilişkin sözleşmeler ve yer hizmetlerine ilişkin sözleşmeler olarak ikiye ayırmak mümkündür.

Tur pazarlamaya ilişkin sözleşme: Tur operatörü hazırladığı turların tüketiciye sunulması için bazen belirli bir bölgedeki perakendeci seyahat acentalarıyla sürekli bir sözleşme ilişkisi içine girer. Acenta tüketiciye turu pazarlarken iki şekilde hareket eder. Ya doğrudan tur operatörü adına tüketici ile tur sözleşmesi yapar ve kendi voucher‘ını tüketiciye verir veya tüketicinin tur operatörü ile sözleşme yapmasına aracılık eder ve tur operatörünün voucher'ını kesip tüketiciye verir. Seyahat acentası ile tur operatörü arasında sürekli bir anlaşma yapılmadan sadece müşteri müracaat ettiğinde, tur operatörünün hazırladığı turun satışına aracılık yapılması şeklinde bir anlaşma da yapabilir. Diğer bir anlaşma şekli ise turu hazırlayan seyahat acentasının kendisinin turunu satmasının yanında başka seyahat acentaları aracılığıyla da turu satabilmesi durumudur. Turu düzenleyen seyahat acentası da satış acentası ile aralarındaki komisyon sözleşmesi uyarınca müşteriyi tura kabul eder. Daha sonra satış acentasından tur bedelini tahsil eder.

Yer hizmetlerine ilişkin sözleşme: Yer hizmetlerini yerine getiren yerel seyahat acentaları tur operatörünün vekili olarak yer hizmetlerini (rezervasyon, transfer, enformasyon vb. gibi) gerçekleştirir. Tur operatörü de vekili olan yerel acentaya bu hizmetlerin karşılığında bir ücret eder. Ayrıca seyahat acentası bir çok turizm işletmesi ile de ilişki içerisinde olduğu için bir çok sözleşme yapmaktadır. Örneğin tur ve transferlerde taşıma aracı temini için, yiyecek-içecek veya eğlence hizmetleri için birçok sözleşme yapabilmektedir. Diğer taraftan seyahat acentaları da meslek mensupları ile sözleşme yapmaktadır. Sorumlu müdür ve enformasyon memuru ile yapılan sözleşmeler ve rehberler ile yapılan hizmet sözleşmeler örnek olarak gösterilebilir.

Not: Turizm hukuku kapsamında değerlendirilen seyahat acanteleri sözleşmeleri kapsamında değerlendirebileceğimiz bir konvansiyondan bahsetmek yerinde olacaktır. Söz konusu bu konvansiyon UFTAA (UNIVERSAL FEDERATION OF TRAVEL AGENCIES ASSOCIATION (Seyahat Acentaları Birlikleri Evrensel Federasyonu) konvansiyonudur.

ORTAK SÖZLEŞMELER YÖNETİM SÖZLEŞMELERİ İşletmelerin deneyimli, bilgi birikimi yüksek, belli bir müşteri kitlesine sahip olan özel yöneticileri çalıştırıp, daha fazla gelir elde etmeyi, daha iyi işletilmesini dolayısıyla işletmenin karlılığının arttırılması ve daha kolay rekabet edebilirliği sağlamak ve verimliliği arttırmak amacı taşıyan yönetim sözleşmeleri, gerek sanayi gerekse turizm alanında uygulanan bir sözleşme türüdür. Yönetim sözleşmeleri yönetici tarafından, işletme sahibine ait bir işletmeyi kısmen veya tamamen yönetmeyi üstlendiği karşılıklı olarak yapılan bir sözleşmedir. Yönetim sözleşmesi kendine özgü bir yapısı olan sözleşmelerdendir. Yönetim sözleşmelerine turizm sektöründe özellikle konaklama işletmelerinin yönetimi aşamasında başvurulur. Bu durumda, işletme sahibi, konaklama işletmesinin yönetimini bir yöneticiye bırakır. Yönetici ise, konaklama işletmesini kar edecek şekilde yönetir ve bunun karşılığında belirli bir miktar ücret alır.

FRANCHISE SÖZLEŞMELERİ Franchise sözcük olarak Fransızca kökenli olup "serbest bırakma" anlamını taşımaktadır. A.B.D ortaya çıkan ve gelişen bu finansal yöntem II. Dünya savaşından sonra Avrupa'da ve 1980'li yıllardan itibaren de Türkiye'de uygulanmaya başlanmıştır. İngilizce karşılığı "leasing" olan finansal kiralama bir işletmenin sözleşme karşılığında belirli bir süre için, bir ücret karşılığında hizmet konusu malın ekonomik kullanımını işletmeciye/kiracıya bırakması yöntemi olarak ifade edilebilir. Uzun bir gelişme süreci sonunda günümüze sınai haklar üzerinde verilen lisanslar aracılığıyla kurulan bir tür dağıtım yöntemi olarak ulaşmış ve ülkemizde hazır yiyecek, otelcilik, tekstil, bilgisayar alanlarında etkin kullanımı ile yerleşmiş bulunmaktadır

FRANCHISE SÖZLEŞMELERİ Gıda, tekstil ve turizm gibi bir çok sektörde uygulanan franchise sözleşmeleri, esas olarak bilgi ve deneyim birikiminin zincir işletmelerde kullanılması ve geliştirilmesini amaçlar. Turizm alanında franchise sözleşmelerine özellikle otel işletmelerinde rastlamak mümkündür. Uluslararası zincir oteller, isim kullanma haklarını, işletme ve pazarlama sistemlerini kiralayan işletmenin belirli bir bedel karşılığı kullanılmasına izin verirler. Dolayısıyla, kiralayan işletme bu zincir otel işletme içerisinde yer alarak sistemde yer alan yeniliklerden, markanın veya ismin müşteri kitlesinden yararlanabilir. Buna karşılık belirli bir miktar ücret ödediği gibi, zincir işletme tarafından belirlenen standardı da düşürmeme yükümlülüğü altına girer.

BANKET (ZİYAFET) SÖZLEŞMELERİ Banket belirli bir gruba verilen önceden planlanmış yiyecek- içecek servisi veya ziyafeti olarak ifade edilebilir. Banket sözleşmeleri sadece yemek verilmesi şeklinde olabileceği gibi, bununla birlikte, müzik, eğlence, müşterilerin yerleştirilmesi ve ağırlanması, ziyafetin bir düzen içinde organizasyonunu da içermektedir. Banket sözleşmeleri sadece otel işletmelerinde yapılan ziyafetleri değil, düğün salonlarının, büyük ölçekli restoranların, özel organizasyon firmalarının düzenlediği toplu ziyafetleri de kapsamaktadır.