LABORATUARLARIMIZ BİYOGÜVENLİK DÜZEYİNE UYGUN ÇALIŞIYORMU? tuğba atov

Biyogüvenlik , özellikle insanlara zarar verdiği bilinen ve potansiyel risk taşıyan biyolojik materyal infeksiyoz m.o veya onların genetik yada toksik kompenentleriyle yapılan çalışmaların, insan, hayvan ve çevre için güvenli biçimde yapılmasını sağlamaya yönelik laboratuvar alt yapı tasarım,donanım, uygulama ve tekniklerin en uygun kombinasyonu olarak tanımlanır.

Biyolojik Tehlike İnsanlar üzerinde zararlı etki oluşturma kapasitesine sahip biyolojik orijinli her türlü ajan/etken veya madde (örneğin mikroorganizmalar ve biyolojik kaynaklı diğer alerjen veya toksinler)

Laboratuvarların alt yapıları oluşturulurken ve alınması gerekli önlemler belirlenirken risk gruplarına paralel dört farklı biyogüvenlik laboratuvar seviye tipi belirlenmiş durumdadır.

Biyogüvenlik seviye 1 (BSL-1) ve Seviye 2 (BSL-2)“Temel Laboratuvarlar”dır. Biyogüvenlik seviye 3 (BSL-3) “Tecrit Laboratuvarı” Biyogüvenlik seviye 4 (BSL-4) ise “Maksimum Tecrit Laboratuvarı” olarak adlandırılır

BSL–1 Güvenlik Laboratuarları:   Risk grup 1’ m.o la çalışılır.bu m.o bireysel ve toplumsal riski yoktur veya oldukça azdır. İnsan ve hayvanlarda hastalık yapma riski olmayan mikroorganizmalardır.

Bu gruptaki laboratuarlar Temel Öğretim Laboratuarları ve Araştırma Laboratuarlarıdır. Aşırı güvenlik ekipmanı gerekmez. Açık banko çalışması yeterlidir.   Yüzeyler, duvar ve kapılar anti bakteriyel ve kolay temizlenebilir malzemeden yapılır.

BSL–2 Güvenlik Laboratuarları: Risk grup 2’deki m.o çalışılır.bu m.o ılımlı bireysel riske ve düşük toplumsal riske sahiptir. Bunlar insanlarda ve hayvanlarda hastalık oluşturabilen ancak çevre, laboratuar çalışanları, evcil hayvanlar ve halk sağlığına ciddi şekilde tehdit oluşturmayan mikroorganizmalardır.

Laboratuar çalışmaları ciddi enfeksiyonlara neden olabilir ancak etkili tedavi ve korunma yöntemleri bulunmaktadır. Ayrıca yayılma riski sınırlıdır.

Bu gruptaki laboratuarlar Halk Sağlığı Laboratuarları, Klinik Mikrobiyoloji Laboratuarları ve Araştırma Laboratuarlarıdır. İyi Laboratuar Uygulamaları (İLU) prensipleri ile birlikte, Biyolojik Tehlike İşareti kullanılması ve Koruyucu aksesuar (Maske, gözlük, eldiven vb.) kullanılması tavsiye edilmektedir.

Açık banko çalışması yanında olası aerosol yayılmasına karşı biyogüvenlik kabinleri kullanılmalıdır. Elektrik kesintileri için UPS önerilir. Yüzeyler, duvar ve kapılar anti bakteriyel ve kolay temizlenebilir malzemeden yapılır.

 BSL–3 Güvenlik Laboratuarları (Tecrit Laboratuarları): Risk grup 3 yüksek bireysel risk içerir. Toplumsal risk düşüktür.  İnsan ve hayvanlarda ciddi hastalık etkeni olmakla birlikte genel olarak infekte bir kişiden diğerine bulaş olmaz. Etkili tedavi ve korunma mümkündür.

Bu gruptaki laboratuarlar genellikle Tecrit Laboratuarı olarak adlandırılır; Özel Tanı Laboratuarları ve Araştırma Laboratuarlarıdır. Bu laboratuarlarda BSL–2 Laboratuarlarındaki uygulamalara ek olarak özel Koruyucu giysi giyilmesi, laboratuara kontrollü giriş-çıkış yapılması, tek yönlü hava akımı sağlanması ve negatif basınç uygulanması gerekmektedir.

Sistemde acil durum ve yedek elektrik sistemleri olması çok önemlidir. Yüksek Seviyeli Korunma için laboratuarı direk destekleyen cihaz, havalandırma, aydınlatma ve kontrol sistemleri dâhil her güvenlik sisteminin veya biriminin kesintisiz devamlı çalışmasından emin olmak gerekir.

Bunların dışındaki birçok cihaz veya sistem UPS’e, yedek jeneratöre veya ikisine birden bağlanabilir. Acil durum jeneratörleri elektrik kesildiğinde otomatik olarak devreye girmelidir.  

Bu tür laboratuarlardaki en kritik özellikler havalandırma ve hava yönetim sistemidir. Çevre kirliliğine ve içerde kullanılan tehlikeli materyalin dışarıya yayılmasının önlenmesinde en önemli faktördür. Riski minimize etmek için yapılacak şey, sisteme giren ve sistemden çıkan materyallerin kontrolüdür. Uzaktan kontrol tercih edilmelidir.

Tasarım stratejileri aşağıdakileri içermelidir: ·   100% dışardan alınacak havayı kullanmak ·   Negatif basınç sağlamak (Hava akış yönünün en kirli alana doğru akışını sağlamak) ·   Basıncın devamlı olarak izlenmesi ·    Sistemin çökmesi durumunda sesli ve görsel alarm ·    Geri emiş koruması ·    Sistem basıncına dayanıklı HEPA filtrasyon sisteminin egzozda kurulması ·     Malzemeler için Pass-Box olması  

Egzoz ve filtrasyon sistemi laboratuara özel olmalı, tesisin diğer bölümleri ile paylaşılmamalıdır. Kanallarda keskin köşeler olmamalı ve sensörler uygun yerlere yerleştirilmelidir. Pencereler açılmaz pencere olacaktır.  

Yüzeyler komposit alüminyum veya paslanmaz malzemelerden olmalı ve temizliği kolay olmalıdır. Laboratuar çalışmaları biyogüvenlik kabinlerinde yapılmalıdır.   Giriş çıkışlar çift kapıdan (2 adet airlock) geçilerek yapılır. Burada steril hava duşu olmalıdır. Kapının birisi tam kapanmadan ikincisi açılmaz.

BSL–4 Güvenlik Laboratuarları ( Maksimum Tecrit Laboratuarları): Risk grup 4’de yüksek bireysel risk ve toplumsal risk vardır.  İnsan ve hayvanlarda önemli hastalık etkeni olup aynı zamanda infektif kişiden bir diğerine doğrudan veya dolaylı olarak kolaylıkla bulaşabilen yani halk sağlığını tehdit eden buna karşılık etkili tedavi ve korunma yolu genellikle bulunmayan mikroorganizmalar bu grupta yer alır.  

Bu Laboratuarlar maksimum tecrit laboratuarları olup, çok tehlikeli patojen çalışmaların yapıldığı laboratuarlardır. BSL-3’e ilave olarak -     Hava kilitli giriş -     Duşlu çıkış - Özel atık sistemi

Maksimum korunma/koruma için İyi Laboratuvar uygulamaları Biyogüvenlik ekipmanları Laboratuvar tasarımı

Biyogüvenlik Neden gereklidir? Koruma-Korunma Personel (birincil korunma) Çevre (ikincil korunma)

Birincil bariyerler Personel koruyucu donanım Eldiven Önlük Galoş Maske/Respirator Yüz koruyucu/kalkan Gözlük

Cerrahi maskeler personel için koruyucu değildir Cerrahi maskeler personel için koruyucu değildir. N95, FFP3 (minimumFFP2)

7. Biyolojik güvenlik kabinleri – Sınıf I, Sınıf II, Sınıf III 8 7. Biyolojik güvenlik kabinleri – Sınıf I, Sınıf II, Sınıf III 8. Pipetler 9. Delici kesici atık kapları 10. Taşıma kapları

BİYOGÜVENLİK KABİNLERİ Biyogüvenlik kabinleri (BGK) çalışan personeli ve çevreyi korumak amacıyla hava akımı düzenlenmiş cihazlardır. Bu cihazların en önemli iki özelliğinden biri amaca yönelik kontrollü hava akımı sağlaması, diğeri ise hava içerisindeki mikrobiyal partikülleri elimine etmesidir.

Eliminasyon, BGK’ler içerisindeki mekanik hava ve ventilasyon yolu üzerine yerleştirilmiş HEPA (high efficiency particulate air) adı verilen filtre veya filtre sistemleri tarafından sağlanmaktadır.

Ancak bu oluşumun fonksiyonel olabilmesi için BGK’lerin; Üretim aşamasında üreticinin standart test ve kalite kontrollerini yaparak kabinin güvenli ve uygun olduğunun belgelendirilmesi, Kurulduğu alanda kullanım öncesi performans testlerinin yapılması, Kullanım kural ve şartlarına uygun şekilde kullanılmasıyla mümkün olabilir.

BİYOGÜVENLİK KABİNLERİNİN SEÇİMİ BGK seçiminde dikkat edilecek en önemli nokta risk değerlendirmesidir. Çalışılacak materyal, mikroorganizma, test ve yöntemlerin potansiyel riskleri ve hangi amaca yönelik olduğu (personel, çevre ve/veya ürün koruma) göz önüne alınarak BGK seçilmelidir.

Risk Değerlendirme Tehlike ve zarar nedir? Gerçekleşme olasılığı nedir?? Nasıl? Eğer gerçekleşir ise ciddiyeti nedir? Maruziyet yolları nelerdir? Olayın en kötü sonucu ne olabilir?

Ürün korunmasının önemli olmadığı durumlarda Sınıf-I kabinler kullanılabilir. Personel korunması yanında ürün korunmasının da önemli olduğu durumlarda Sınıf-II kabinler tercih edilmelidir.

Uçucu kimyasal, toksik ve radyoaktif maddelerle çalışılacaksa oda içi resirkülasyon yapan BGK’ler kullanılmamalıdır. Klinik materyal ile çalışılması durumunda en uygun kabin Sınıf-II kabinlerdir. Ancak amaca yönelik olarak bazen Sınıf-I kabinler, bazen de Sınıf-III kabinler daha güvenli olabilir.

KORUMA TİPİNE GÖRE BİYOGÜVENLİK KABİNLERİNİN SEÇİMİ Koruma tipi Seçilebilecek BGK Personel korunması, risk grup 1-3 mikroorganizmalar Sınıf-I, Sınıf-II, Sınıf-III risk grup 4 mikroorganizmalar Sınıf-III ‘kabin’laboratuvar risk grup 4 mikroorganizmalar Sınıf-I, Sınıf II‘suit’laboratuvar Ürün koruması Sınıf-II, Sınıf-III Uçucu radyoaktif/kimyasallardan korunma Sınıf-IIB1, Sınıf-IIA2(B3) (az miktarlar için) (dış bağlantı yapılmış) Uçucu radyoaktif/kimyasallardan korunma Sınıf-I, Sınıf-IIB2, Sınıf-III

Bgk1 Bgk2 Bgk3

KABİNLERİN LABORATUVARA YERLEŞTİRİLMESİ Sınıf-II kabinlerde ön açıklıkta oluşan hava duvarı hem ürün koruma hem de personel korumaya yönelik olarak tasarlanmış en önemli koruma ve korunma önlemidir. Bu nedenle kabin etrafında hava akımını bozacak veya yönünü değiştirecek hiçbir doğal ya da mekanik sistem olmamalıdır.

Ayrıca, BGK’ler insanların sıklıkla geçtiği, gezindiği, geçit koridoru benzeri güzergahlara yakın konmamalıdır. Laboratuvar içerisinde mümkün olduğu kadar kapı, pencere ve mekanik havalandırma kaynaklarından uzak noktalar seçilmelidir. Çalışma sırasında geçişler yasaklanmalı veya minimize edilmelidir.

Kabinlerin dış ortama bağlantı yapılması çalışma güvenliğini arttırması bakımından tercih edilmelidir. İki tip dış ortam bağlantısı yapılabilmektedir. Yüksük bağlantı (thimble veya davlumbaz) adı verilen bağlantı tipinde egzoz hem oda içinden hem de kabin çıkışından oda dışına hava atar. Bu tür bağlantının en önemli avantajı oda içi basınç ayarlamasının kolay olmasıdır.

Kabin ve egzoz fanının aynı anda açılması zorunlu değildir Kabin ve egzoz fanının aynı anda açılması zorunlu değildir. Egzoz fanı kabinden önce, sonra veya aynı anda açılabilir. Ancak daha güvenli bir çalışma için egzoz fanının, kabin çalıştırılmadan 10-15 dakika önce çalıştırılması ve 10-15 dakika sonra kapatılması önerilebilir. Kabinin doğrudan dışarıya veya bina egzozuna bağlı olduğu durumlarda ise biyogüvenlik kabini ve egzoz fanı aynı anda çalıştırılmalıdır.

Yüksük bağlantı Doğrudan bağlantı Damper Damper Yüksük bağlantı Doğrudan bağlantı Temiz hava akımı Kapı Kapı Temiz hava akımı

KABİNLERİN KULLANIMI Kural olarak aerosol oluşturma ya da sıçrama riski olan tüm işlemler kabin içinde yapılmalıdır. Ancak Sınıf-I ve Sınıf-II kabinlerin hemen hemen hiçbirinin yapısal olarak tek başına %100 koruyuculuğa sahip olmadığı hatırdan çıkarılmamalıdır.

Kabin açıldıktan sonra yaklaşık 15 dakika beklenerek hava akımının güvenli duruma gelmesi sağlanmalıdır. Kabin ön cam açıklığı güvenli pozisyonda olmalı çalışma yüzeyindeki hava delikleri kapatılmamalı ve hava akımını bozacak gereğinden fazla malzeme kabin içerisine konulmamalıdır.

Çalışma bitiminde kabin en az beş dakika daha çalıştırılmalıdır Çalışma bitiminde kabin en az beş dakika daha çalıştırılmalıdır.Daha sonra içi temizlenmeli ve dezenfekte (%70’lik alkol veya %0.5- 1’lik sodyum hipoklorid) edilmelidir. Sodyum hipoklorid aşındırıcı olduğu için dezenfeksiyon sonrasında çalışma yüzeyinin su ile tekrar silinmesi gerekebilir.

KABİNLERİN BAKIMI Kabinler yıllık sertifikasyon testleri yanında gerekli durumlarda ve özellikle filtre değişimleri öncesinde dezenfekte edilmelidir. Dezenfekte edilmeden filtre değişimi ve bakım yapılamaz. Dezenfeksiyon işlemi profesyonel olarak yapılması gerekli teknik bir iştir. Ticari olarak kullanılabilecek formaldehid gaz dezenfeksiyon kitleri kullanılabilir.

Ancak Dünya Sağlık Örgütü alternatif olarak şu yöntemi tarif etmiştir: Elektrikli bir ısıtıcı üzerine içinde uygun miktarda paraformaldehid (havadaki final konsantrasyonu %0.8 olacak şekilde) Elektrik ocağı kabin dışından kontrol edilebilmelidir.

*Kabin uzunluğu(mm) *BP formalin(mL) *Su(mL) 900 20 20 1200 25 25 Sınıf-II biyogüvenlik kabinlerinin gaz dezenfeksiyon amacıyla kullanılabilecek formalin/su oran ve miktarlar *Kabin uzunluğu(mm) *BP formalin(mL) *Su(mL) 900 20 20 1200 25 25 1800 30 30

Bir diğer benzer ocak üzerine ise paraformaldehidden %10 daha fazla amonyum bikarbonat içeren kap konur. Göreli nem oranı %70’ten az olduğu durumlarda yine kabin içerisine ne oranını yükseltmek amacıyla kaynar su konabilir.

Kabin kapağının ve tüm dış bağlantı elemanlarının (geri tepme damperi gibi)içeriden dışarıya gaz sızıntısı olmayacak şekilde izolasyonu yapılır. Gaz dezenfeksiyonu süresinde kabin üzerinde işlem hakkında uyarıcı işaretler bulundurulur ve odaya giriş-çıkış yasaklanır veya sınırlandırılır.

Kabin çalışmaz durumda iken formalin içeren kabın elektrik ocağı çalıştırılır ve kap içerisindeki kimyasalın tamamen buharlaşması sağlanarak akım kesilir.Bu şekilde en az altı saat veya bir gece beklenir.

Amonyum bikarbonat içeren kabın elektrik ocağı çalıştırılır Amonyum bikarbonat içeren kabın elektrik ocağı çalıştırılır. Kimyasalın buharlaşması sağlanır ve akım kesilir. Kabin iki saniye kadar kısa süre ile çalıştırılıp tekrar kapatılır. Otuz dakika beklenir.

Kabin izolasyonu kaldırılır ve 15 dakika çalıştırılır. Kabin iç yüzeyi temizlenir.

Laboratuvar seviyesi ne olursa olsun 7 altın kural 1) Laboratuvarda yemek-içmek ve makyaj yapmak yasaklanmalıdır. 2) Ağıza hiç bir şey alınmamalıdır. 3) Kişisel koruyucular kullanılmalı ve Önlük giyilmelidir.

4) Eller her çalışma sonrası mutlaka yıkanmalıdır. 5) Kesici aletlelerle çalışılırken çok dikkatli olunmalıdır. 6) Atıklar dekontamine edilmelidir. 7) Laboratuvar giriş ve çıkışlar kontrol altına alınmalı ve sınırlanmalıdır.