ÇENGELKÖY 23 ŞUBAT 2012 KULELİ ÇINARALTI

ÇENGELKÖY İSİMLERİ TARİHTE Milattan sonra 5. Yüzyılda Iustianos ve Theodora Çengelköy’e ilk olarak PROTOS DİSKOS ( BİRİNCİ KOY) anlamına gelmektedir. Çengelköy’ün ilk ismi “Protos Diskos” (Birinci koy) dan sonra TA METANİAS ( TÖVBEKARLAR) olmuş. İmparatoriçe Sofia , Çengelköy’ün ikinci ismi olarak tarihe geçmiş “TA METANİAS” adını TA SOFİANA olarak değiştirmiş. 11. asırın başlarından itibaren kilise ve Allah yolunda önemli adımlar atılmaya başlanması ile beraber Çengelköy’ün ismi “SİNGELKÖY” olarak anılmaya başlanmış. “Singelos” patrikliğe (üst seviye din adamı) aday olan kişilere verilen unvandı. O zamanlar “TaMetanias” isimli köyün harabe olmuş manastırı onarılıp buraya saygın kişilerin yerleşmesi ile köyün “SİNGELUHORA” yani “SİNGELKÖY” adını aldığı (milattan sonra 1055) sanılıyor.

ÇENGELKÖY’ÜN İSMİ HAKKINDA’Kİ DİĞER BİLGİLER İSE ŞÖYLEDİR. Sultan Mehmet” in (1451-1481) denizden çıkardığı çengelden dolayı köye “ÇENGELKÖY” adını verdiği sanılıyor. Yeni nesil tarihçilerden Mehmet Raif beyin yazısına göre 18. asırda Çengelköy’ün ismi, köyde bulunan çengeller ve çengel ustaları sebebinden değil; köye yerleşerek camii yaptıran “ÇENGELOĞLU TAHİR Paşa’nın adından ileri geldiğidir. Evliya Çelebi’nin (17.asır) yazılarına baktığımızda da harap olmuş, daha sonradan köylüler tarafından onarılmış olan köyün ismi “ÇENGELKÖY” olarak geçiyor. Bölgenin 15. yüzyıldaki durumu ile ilgili fazla bilgi bulunmamasına rağmen, İstanbul’un fethi hazırlıkları sırasında Fatih’in Çengelköy sahillerine geldiği ve gördüğü Bizans’tan kalma gemi çengelleri (ÇIPALAR) nedeniyle buralara önceleri “GEMİ ÇENGELİ” şeklinde isim verildiği, daha sonraları sadece “ÇENGELKÖY” olarak anılmaya başlandığı söylenir. Bir diğer rivayete göre ise, daha önceleri “ÇENGELÇAPA” denilen gemi çengellerinin yapıldığı köyün ÇENGELKÖY olarak anılmaya başladığıdır. Ayrıca, Osmanlı döneminde gelip bu boğaz köyünde cami yaptıran ÇENGELOĞLU TAHİR PAŞA’IN semte ismini verdiği de söylenir.

ÇENGELKÖY Çengelköy; boğaziçinin Anadolu yakasında Beylerbeyi ile Vaniköy arasındaki koyun çevresinde ve ardındaki yamaca kurulu, yeşillikler içinde, birçok yalısı hala ayakta duran, boğaz köprüsünü tam karşısına alan Üsküdar`a bağlı bir semttir. Bol yeşilliğinden dolayı havası temizdir. Asırlık ağaçlarıyla, yeşilini muhafaza edebilmiş az semtlerdendir. Aynı zamanda boğazın en kirli denizine sahip kıyılardır. Fakat bu kıyılardan, birinci boğaz köprüsü ve tam arkasındaki tarihi yarım ada çok net bir şekilde görülebilir. 17.yy`da Çengelköy, Üsküdar`dan sonra İstanbul kıyılarının en büyük kasabasıydı. Evliya Çelebi`ye göre ,bu yüzyılda Çengelköy` de muhteşem bir saray ve has bahçenin dışında bir mescit, bostancı odaları, padişahın savaşta ve avda kullandığı köpeklerinin yetiştirildiği yerler vardı. Bu dönemde Çengelköy`ün nüfusunun büyük çoğunluğunu Rumlar oluşturuyordu. Zengin Rumlar, kıyı boyunca yalılara yerleşmişlerdi. 18.yy başı Osmanlı İmparatorluğu tarihinin dönüm noktasıdır. Lale Devri başlamıştır ve bu dönemde Çengelköy büyük bir gelişme göstermiştir. Bu yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı Ermenileri hızla Çengelköy kıyılarına yerleşmiş ve 19. yy başlarında ise Ermeniler hızla azalmaya başlamıştır. Yabancı uyruklu ailelerin yerlerini Türk Osmanlı aileler almaya başlamışlardır. Bahçesinde asırlık çınar ağacı bulunan "Çınar altı”yla, yeşiliyle, boğaz manzarasıyla, muhteşem yalılarıyla, sıcak insanlarıyla Çengelköy İstanbul`un en güzel semtlerinden biridir.

Oldukça yaşlı olan bu çınar ağacının (İbrahim Hakkı Konyalı bu ağacın bin yıllık olduğunu iddia eder) dallarının bir çoğu toprağa paralel uzamış, uzunluklarından dolayı kırılmamaları için altlarına destekler konmuştur. Çınarın yanındaki yalıyı yaptıran Abdullah Paşa burada küçük bir cami de yaptırmıştır. Günümüzde gölgesi altında şirin bir de kahve bulunan çınar İstanbul’un en kayda değer ağaçlarından biridir.

HAMAM ÇEŞMESİ Çeşme;Çengelköy`de kendi adı ile anılan sokağın başındadır. Arkasında su hazinesi ve savağı vardır. Çeşme, som mermerden yapılmıştır. Ayna taşı kabartmalarla süslenmiştir. Üstünde Sultan Abd-ül-Aziz`in tuğrası vardı. Harf inkılabından sonra kapatılmıştır. Kitabesinin iki tarafında tabiib hilallere sekizer şualı ay yıldız vardır. Şair Fatin`in hazırladığı su gibi akan bu tarih manzumesinden öğrendiğimize göre Yusuf Ziya Paşa, rahmetli eşinin ruhu için buraya bir çeşme yaptırmıştı. Zamanla suyun mecraları, künkleri başkalarının eline geçmiş, çeşme susuz kalmıştır. Çeşmenin arkasında bir hamam, vardı yıkılmıştır, yanlız iki halveti kalmıştır

KAVAS BAŞI ÇEŞMESİ Bu çeşme Çengelköy`ünde Hacı Ömer Efendi camiinin yanında bulunmaktadır. Çeşme yıkılmıştır. Sonradan tekrar yapılmıştır. Kitabesinde şunlar yazar; “Sadr-ı esbak Mehmed Hüsrev Paşa Hazretlerinin ser-i kavvasanı sahib-ül hayrat v-el hasenat Ahmed Ağa..1270” Bu çeşmeyi sadr-ı azam Mehmed Hüsrev Paşa`nın kavvas başı (hicri) 1270 (miladi) 1853 yılında yaptırmıştır.

ÇENGELKÖY KARAKOLUN ÖNÜNDE BULUNMAKTADIR LAHANA ÇEŞMESİ ÇENGELKÖY KARAKOLUN ÖNÜNDE BULUNMAKTADIR

KAVAS AHMED AĞA ÇEŞMESİ İskele Meydanındadır. Bu çeşme, dört yüzlü çok güzel bir tarih yadigarıdır.

KAYMAK MUSTAFA PAŞA ÇEŞMESİ Bu çeşmeyi; sadrazam Nevşehir`li İbrahim Paşanın arzusu ve işareti üzere damadı Kaymak Mustafa Paşa, Kuleli yakınında yaptırmıştı. Çelebizade İsmail Asım Efendi,çeşme için şu güzel tarih manzumesini yazmıştır: Son mısra ebced hesabına vurulunca H.1137, M.1274 tarihi çıkan bu çeşme,Sultan III.Ahmed zamanında yapıldığı halde matbu Hadika`da - manzumenin birinci mısrasında şöyle deniliyor: “Şehinşah-ı zaman Sultan-ı Mahmud Han Gazinin” mısrasındaki buradaki (Mahmud)un 8 Ahmed) olması lazımdır.

ÇENGELKÖY EVLERİ Çengelköy’ de hanedana mensup kişilere, devlet büyüklerine ve varlıklı kesime ait büyük köşkler, yalılar, kasırlar ve konaklara ilave olarak, halka ait evler de Çengelköy dokusunun ve görünümünün en önemli öğelerinden olmuştur, her zaman. Bu evler, bir yandan Anadolu ev mimarisine, diğer taraftan da büyük yapılara benzeyen yanlarına rağmen, İstanbul`a özgü orijinal bir mimari tarzına sahiptirler. Tipik Çengelköy sokakları, yanyana sıralı evlerin bulunduğu, birbirleriyle çeşitli noktalarda buluşan düzensiz sokaklardan oluşur. Burada sokaklarda yer alan evler genellikle bir veya iki katlıdır; etraflarını kuşatan yahut arka kısımlarında küçük bir bahçeye sahiptirler. 1832 yılında Çengelköy’de çıkan büyük yangında çok sayıda ev ve iş yerleri kül olmuştur 1660 yılındaki büyük İstanbul yangından sonra hükümetin yasaklamasına rağmen İstanbul`da ve Çengelköy’ de evler, Cumhuriyete kadar genellikle ahşaptan yapılmaya devam etmiştir.

KULELİ ASKERİ LİSESİ

HAZIRLAYAN VE RESİMLER SON HAZIRLAYAN VE RESİMLER SUAT SEZGİN Email : suatsezgin47@windowslive.com