ŞİRKETLERE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR, ŞİRKET KAVRAMININ UNSURLARI, ŞİRKETLEŞMENİN AMAÇLARI 11.DERS

İnsanların tek başlarına gerçekleştiremeyecekleri işleri yapmak üzere sermaye ve emeklerini birleştirerek ortaya çıkardıkları iktisadi birimlere “ŞİRKET” adı verilir. Şirketlerin ortaya çıkış nedenleri; - Sermaye ve işbölümü sağlamak, - Sorumluluğu sınırlandırmak ve riski dağıtmak.

 Şirket iki veya daha fazla kişinin bir araya gelmesiyle oluşur,  Şirketin oluşması için ortak bir amacın bulunması gerekmektedir,  Kişiler emeklerini ve mallarını birleştirmelidirler,  Şirket ilişkisi bir sözleşmeye dayanmalıdır. Bir işletmenin şirket olabilmesi için genel olarak sahip olması gereken özellikler şu şekilde sıralanabilir:

1- Borçlar Kanunu hükümlerine göre; - Adi Şirket 2- Ticaret Kanunu hükümlerine göre; a) Şahıs Şirketleri - Kollektif Şirket - Komandit Şirket b) Sermaye Şirketleri - Anonim Şirket - Limited Şirket - Sermayesi Paylara Bölünmüş Kmdt Şirket 3- Kooperatif Kanunu hükümlerine göre; - Kooperatifler

Kuruluşu şekle bağlı olmayan ve Türk Ticaret Kanunu’nda tanımlanan şirketlerin ayırt edici niteliklerini taşımayan şirkettir. İki veya daha fazla gerçek kişi tarafından kurulur. Tüzel kişilikleri yoktur ve bir ticaret unvanı seçmek zorunda değildir. Şirket sözleşmesi yazılı veya sözlü olabilir. Ülkemizde bu tür şirketlere daha çok kırsal kesimde görülen ve toprak işleyicileri ile toprak sahipleri arasındaki sözlü veya yazılı anlaşmalarla kurulan ortaklıklar örnek olarak verilebilir.

Ticaret Şirketlerinin başlıca özellikleri şu şekilde sıralanabilir: 1- Şirket sözleşmesinin yazılı olması şarttır. 2- Ticaret şirketlerinin tüzel kişilikleri vardır. Yani ticaret şirketi onu oluşturan kişilerden ayrı bir varlığa sahiptir. 3- Ticaret şirketleri bir ticaret unvanı almak zorundadırlar. 4- Ticaret şirketleri iflasa tabidirler. 5- Ticaret şirketleri Ticaret Siciline Kayıt olmak zorundadırlar. 6- Ticaret şirketleri ticari defter tutmak zorundadırlar.

Birbirine güvenen, birbirlerini yakından tanıyan kişiler; bir ticari işletme kurmaya karar verdiklerinde, genellikle şahıs şirketi kurarlar. Böyle bir şirket, ayrı bir tüzel kişiliğe sahip olmakla beraber, gücünü ve ticari itibarını, kurucusu olan kişilerden sağlar. Şirketin sermayesi yanında, kurucuların kişisel servetleri ve itibarları üçüncü kişiler nezdinde büyük önem taşır. Özellikle ortakların şirket alacaklılarına karşı sorumluluklarının sınırsız ve zincirleme oluşu, bu önemi daha da artırır.

Ticari bir işletmeyi bir ticaret ünvanı altında işletmek amacıyla gerçek kişiler arasında kurulan ve ortakların sorumluluğu şirket alacaklılarına karşı sınırlanmamış şirkettir. Ülkemizde faaliyet gösteren şirketler arasında sayıca en fazla olan Kollektif Şirketlerdir. Ancak bu tür şirketlerin günümüz ekonomik koşullarında artan rekabet karşısında sermaye yetersizliği nedeniyle başarılı olma şansları azdır.

Ticari bir işletmeyi bir ticaret ünvanı altında işletmek amacıyla gerçek kişiler arasında kurulan ve şirket alacaklılarına karşı ortaklardan bir veya bir kaçının sorumluluğu sınırlanmamış (komandite ortak ya da ortaklar), diğer ortak veya ortakların sorumluluğu belirli bir sermaye ile sınırlanmış (komanditer ortak ya da ortaklar) olan şirkettir. Adi komandit şirketler de artık müteşebbisler arasında rağbet görmemekte ve sayıları gittikçe azalmakta hatta uygulamada tamamen yok olma durumundadır.

Büyük sermaye gerektiren işlere girişilmek istendiğinde, hem kişilerin sorumluluklarını sınırlandırmak hem de başka kişilerin işe girmelerini sağlayarak daha büyük sermaye toplamak gerekebilir. İşte bu durumlarda sermaye şirketlerini kurma yoluna gidilir. Sermaye şirketlerinde ortaklar, şahıs şirketlerindeki ortakların aksine ikinci plandadır. Şirket, gücünü ve itibarını kendi sermayesinden sağlar. Ortakların koydukları sermaye esastır. Ortakların kişisel servetleri ve itibarlarının şirketle ilgisi yoktur. Yani sermaye şirketinde bir ortak, koyduğu sermaye payı kadar role ve sorumluluğa sahiptir. Alacaklılarına karşı şirket; kendi mal varlığıyla sorumludur. Bu tür şirketlerin kurulmak istenmesinin bir başka nedeni de, kurulan işletmenin insan ömrüne bağlı olmadan, uzun yıllar faaliyetlerine devam etmesini sağlamaktır.

Belirli bir ünvana sahip, esas sermayesi paylara bölünmüş, ortaklarının sorumluluğu taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlanmış şirkettir. Şirket borçlarından dolayı alacaklılarına karşı yalnız mal varlığı ile sorumludur. Büyük sermaye çevrelerinde itibar edilen, organize olmuş yapısıyla günümüz ekonomik koşullarında rekabet etme şansı bulunan anonim şirketlerin sayıları yıldan yıla artmaktadır. Anonim şirketlerin belli başlı özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:  En az 5 gerçek yada tüzel kişinin bir araya gelmesi gerekir.  Sermayesi en az TL’ dir. Ortaklar 3 ay içinde %25’ini kalanını ise 3 yıl içinde ödemek zorundadırlar.  Şirket, şirket borçlarına karşı sorumluluğu tüm mal varlığı ile sorumludur.Ortaklar ise yalnızca koymuş oldukları sermaye ile sorumludur.  A.Ş.’ler tüzel kişiliğe sahiptir. Kanunu yasaklamadığı her türlü ticari ve sınai faaliyetleri yapabilirler.  A.Ş.’ler kurumlar vergisi mükellefidir.  Hisse senedi ve tahvil çıkartabilirler.

Anonim şirketler, kuruluş biçimi belirlenirken, üzerinde durulacak en önemli husus, sermayenin nasıl konulacağıdır. Buna göre anonim şirketler, “tedrici” ve “ani” olmak üzere iki şekilde kurulabilirler. Şirket sermayesinin bir kısmı ortaklar tarafından taahhüt edilerek, kalan kısım için halka başvurulması düşünülüyorsa, “tedrici kuruluş”; sermayenin tamamı ortaklar tarafından taahhüt edildiği takdirde ise “ani kuruluş” söz konusudur.

İki veya daha fazla (maksimum 50 kişi) gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret ünvanı altında kurulan ve ortakların sorumlulukları taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı ve esas sermayesi belirli olan, küçük sermaye çevrelerinin itibar ettiği, organize bir şirket türüdür. Limited şirketin belli başlı özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir: -Limited şirketler, bankacılık ve sigortacılık yapamamalarına karşın, diğer her türlü ekonomik faaliyette bulunabilirler. -Limited şirketlerin sermayeleri TL’den aşağı olamaz (Ortakların koyacakları sermayenin en az 250 TL veya bunların katları şeklinde olması zorunludur). -Ortak sayısı 50 ile sınırlandırılmış olduğundan, limited şirketler halka açılamazlar, -Tahvil ihraç etmeleri söz konusu olmadığı gibi sermayeleri hisse senedine bağlanmadığından, menkul değerlerini halka arz etmeler ide mümkün değildir, -Sermaye için bir tavan tutar belirlenmemiş olduğundan çok yüksek tutarda sermaye ile limited şirket kurmak mümkündür. Limited şirketin kuruluşunda, taahhüt edilen sermayenin %25’inin en geç 3 ay içerisinde, kalanını da 3 yıl içerisinde ödenmesi mümkün bulunmaktadır. Ancak, bu durumun açık bir şekilde şirket ana sözleşmesinde belirtilmesi gerekmektedir.

Adi komandit şirketler sermayesi paylara bölündüğünde anonim şirket muamelesi görmekte olup, bu tür şirketler alacaklılarına karşı sadece mal varlığı ile sorumlu bulunmaktadır. Ancak bu tür bir şirket yapılanması, yasalarımız müsaade etmesine rağmen, uygulamada itibar görmemiştir.

ŞAHIS ŞİRKETLERİSERMAYE ŞİRKETLERİ  Komanditer ortak hariç ortaklar gerçek kişidir.  Komanditer ortak hariç ortakların sorumluluğu sınırsızdır.  En az sermaye miktarı kanunla belirlenmemiştir.  Komanditer ortak hariç ortaklar kişisel emek ve ticari itibarlarını sermaye olarak koyabilirler.  Şirket sözleşmesi oy birliğiyle değiştirilebilir.  Şirket ortaklarından birinin ölümü, iflası, hacir altına alınması şirketi sona erdirebilir.  Şirket yalnız ticaretle meşgul olmak amacıyla kurulur.  Sermaye paylara bölünemez.  Her ortağın yönetim, temsil ve denetim hakkı vardır.  Ortaklar gerçek ve tüzel kişi olabilir.  Ortakların sorumlulukları sermaye payları ile sınırlıdır.  Anonim şirket ve Limited şirketlerinin en az sermayesi Türk ticaret kanununda belirlenmiştir.  Kişisel emek ve ticari itibar sermaye olarak konulamaz.  Şirket sözleşmesi oy çokluğu ile değiştirilebilir.  Şirket ortaklarından birinin ölümü, iflası, hacir altına alınması şirketi sona erdirmez  Şirket her türlü iktisadi amaç için kurulabilir.  Sermaye paylara bölünmüştür.  Yönetim, temsil ve denetim hakları belirli organlara verilmiştir.

ŞAHIS ŞİRKETLERİSERMAYE ŞİRKETLERİ  Her ortağın eşit oy hakkı vardır.  Şirket vergi mükellefi değildir. Ortaklar gelir vergisi öder.  Ortaklığın devri güçtür.  Türk ticaret kanuna göre yedek akçe ayırma zorunluluğu yoktur.  Ticaret unvanında ortaklardan en az birinin adının yer alması gerekir.  Oy hakkı sermaye payı ile orantılıdır.  Şirket vergi mükellefi olup kurumlar vergisi öder.  Ortaklığın devri kolaydır.  Sermayesi Paylara bölünmüş Komandit şirket hariç T.T.K na göre yedek akçe ayırma zorunluluğu vardır.  Ticaret ünvanında ortaklardan birinin adının yer alması gerekmez.