ÖZEL YETENEKLİLERİN EĞİTİM TARİHÇESİ ve BİLSEM EĞİTİM MODELİ Adem UZUN

Sunu İçeriği Dünya’da Özel Yeteneklilerin Eğitimi Türkiye’de Özel Yeteneklilerin Eğitimi Bilsem Eğitim Modeli

Dünya’da Özel Yeteneklilerin Eğitimi Özel yetenekli bireylere ilişkin yapılan çalışmalar, özellikle 20. yy. ortasından itibaren dünya ülkelerinin üstün ve özel yetenekli bireylere daha fazla önem verdiklerini, bebeklikten itibaren özel eğitim yöntem ve araçları geliştirdiklerini ortaya koymaktadır.

Dünya’da Özel Yeteneklilerin Eğitimi Özellikle eski SSCB ya da bugünkü Rusya yabancı diller, sanat ve spor alanlarında geniş bir coğrafyadan topladığı öğrencilere küçük yaşlardan itibaren farklı bir eğitim sunmayı, geleneğinin bir parçası haline getirmiştir.

Dünya’da Özel Yeteneklilerin Eğitimi İsveç, Norveç, Danimarka ve Hollanda gibi ülkeler özel yetenekliler eğitimini örgün öğretimin içinde bireyselleşme ile çözmektedir. Her çocuk kendi sınıfında öğretmeninin yönlendirmesi ile arkadaşlarından daha hızlı, daha derin ve farklı öğrenme yaşantılarına maruz kalabilmektedirler.

Dünya’da Özel Yeteneklilerin Eğitimi Çin’de 1973 yılında başlayan ve daha önceki farklılaştırma yasaklarına rağmen zaman içinde gelişerek özel yeteneklilerin sınavla seçilerek ayrı bir eğitime tabi tutuldukları ortaokul ve lise düzeyinde okullar ile bu konuların çalışıldığı bir merkez vardır.

Dünya’da Özel Yeteneklilerin Eğitimi Almanya’daki “gymnasium”lar bir tür yetenek seçimine dayalı okullar olmasına rağmen, spor ve genel yetenekte üstünlere büyük oranda yer veren ve farklı eğitim uygulayan okullar ve üniversitelerle işbirliği yaparak çalışan ve fonlarını devletten alan bir özel yetenekliler eğitimi merkezi vardır.

Dünya’da Özel Yeteneklilerin Eğitimi Dünyada özel yetenekli çocukların eğitimine en geç başlayan (1970’lerde) ülkelerden biri olmasına rağmen şuanda özel yetenekli çocuklara en iyi eğitimi veren ülke İsrail’dir. İsrail’de üstün zekâlılar eğitimi kanunen gereklidir. Devlet tarafından bu çocuklar koruma altına alınmıştır. Ülkede üstün zekâlı dahi çocuklar, işlenmesi gereken değerli bir taş, ülkenin en önemli kaynağı olarak görülmektedir.

Dünya’da Özel Yeteneklilerin Eğitimi Özel yetenekliler eğitiminin en çok tartışıldığı, kuramların geliştirildiği, yerel, eyalet ve federal düzeyde pek çok uygulamanın gerçekleştirildiği ülke ABD’dir. Amerika’da üstün yeteneklilere hizmet sunan programlar arasında yatılı üstün yetenekliler okulları, Matematikte Üstün Yetenekli Gençlerin İncelenmesi ve Yetenek Havuzu Oluşturma Projesi gibi seçenekler yer almaktadır.

Türkiye’de Özel Yeteneklilerin Eğitimi Uzak ve yakın tarihimize baktığımızda, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin bugün geldiği noktaya kadar, pek çok üstün ve özel insanın tarihimizi şekillendirdiği görülmektedir. Ülkemiz liderleri, sivil ve askeri yönetimlerini, bilim adamları, sanatçıları ve diğer alanlardaki üstün bireyleri ile dünya tarihinde kıvanç duyacağımız şekilde yerlerini almışlardır.

Türkiye’de Özel Yeteneklilerin Eğitimi Tarihimizde özel yetenekli bireylerin en iyi değerlendirildiği dönem, Osmanlı İmparatorluğu zamanındaki Enderun Mektepleri’dir. Bugün birçok gelişmiş ülkedeki üstün yeteneklilerin eğitimine de kaynak olan Enderun, kurulduğu andan itibaren imparatorluğun 400 yıllık sivil ve askeri yönetim, bilim ve sanat kadrolarını oluşturmuştur.

Türkiye’de Özel Yeteneklilerin Eğitimi Cumhuriyet tarihimize baktığımızda da özel yetenekli bireylerin eğitimlerine önem verildiği görülmektedir. Yasalardaki çeşitli düzenlemelerle, bu özel kişilere çeşitli fırsatlar yaratılmıştır.

Türkiye’de Özel Yeteneklilerin Eğitimi 1929 Ecnebi Memleketlere Gönderilecek Talebe Hakkında Kanun göre her yıl Milli Eğitim Bakanlığı tarafından lise mezunları ve yüksek öğrenimin çeşitli dallarını bitirenler için batı ülkelerinde ihtisas öğrenimini görmek isteyenler seçilmiştir.

Türkiye’de Özel Yeteneklilerin Eğitimi 1940 yılında çıkartılan bir yasa ile, ülke kalkınmasını köylerden başlatmak için, diğer öğrencilere göre daha yetenekli olan çocukların öğrenim gördüğü Köy Enstitüleri kurulmuştur. Köy enstitülerinin eğitim programı formal eğitim programlarından farklı hazırlanmıştır. Öğrencileri özel yetenekli çocuklardan seçilmiştir.

Türkiye’de Özel Yeteneklilerin Eğitimi 1948 yılında çıkartılan İdil Biret- Suna Kan Yasası, 1956 yılında kapsamı genişletilerek resim, müzik, plastik sanatlarda olağanüstü özel yetenek gösteren çocukların yurt içinde ve yurt dışında eğitimlerini sağlayan bir uygulama haline getirilmiştir.

Türkiye’de Özel Yeteneklilerin Eğitimi 1959 yılında Türdeş Yetenek Grupları Uygun öğrenim alanlarında, yetenek düzeyleri ve özellikleri birbirine yakın olan çocuklar çeşitli ölçekler kullanılarak, belirlenenler aynı çalışma grubunda toplanmışlar ve çalışmalar yürütülmüştür.

Türkiye’de Özel Yeteneklilerin Eğitimi 1964 yılında matematik ve fen alanında üstün yetenekli çocukların eğitilmesi için Ankara Fen Lisesi kurulmuştur.

Türkiye’de Özel Yeteneklilerin Eğitimi 1970 yılında Anadolu Liseleri kurulmuş, bu liselere ilkokuldan sonra sınavla öğrenci alınmıştır. Öğrenciler 1 yıl yabancı dil ile hazırlık gördükten sonra eğitimlerine devam etmişlerdir.

Türkiye’de Özel Yeteneklilerin Eğitimi 1989 Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi Ortaokuldan sonra müzik ve resim alanında özel yetenekli öğrencilerin eğitim görmeleri amacıyla eğitim dili İngilizce olan Anadolu Güzel Sanatlar liseleri açılmıştır..

Bilsem Eğitim Modeli 1993 yılına gelindiğinde Ülkemizin mevcut ekonomik, sosyal, kültürel ve eğitim şartları dikkate alınarak, daha fazla sayıda özel yetenekli çocuğa en uygun modelle ulaşılabilmesi için, farklı ülkelerde uygulanan modeller incelenmiş, uygulanabilirlikleri tartışılmış, daha önceki akademik çalışmalar da temel alınarak ülkemiz şartlarına uygun yeni bir model geliştirilmiştir.

Bilsem Eğitim Modeli Bu model Prof. Dr. Necate Baykoç Dönmez’in kendi çalışmalarında “Ek Ders Uygulama Okulu” olarak isimlendirdiği daha sonra Bilim ve Sanat Merkezi (BİLSEM) olarak adlandırdığı, pilot proje olarak beş ilde (Ankara, İstanbul, İzmir, Bayburt ve Denizli) öğrenci seçimi, öğretmen seçimi ve eğitimi, aile eğitimi ve bina hazırlıkları ile başlatılan ve bugün sayıları 70’i aşan bir uygulamadır.

Bilsem Eğitim Modeli Bilim Sanat Merkezleri, okulöncesi, ilköğretim ve ortaöğretim çağındaki üstün ve özel yetenekli öğrencilerin örgün eğitim dışındaki zamanlarda ilgi ve yetenekleri doğrultusunda eğitim aldıkları merkezlerdir.

Bilsem Eğitim Modeli Dünya da ülkemize özgün tek modeldir. İngiltere 2006 Ulusal Üstün Yetenekliler Kongresine Prof.Dr. Necate Baykoç BİLSEM’leri anlatmak üzere özellikle davet edilen tek yabancı temsilci olmuş, bu toplantıda BİLSEM modelinin etkinliği ve önemi yabancı temsilciler tarafından vurgulanmış ve Londra’nın kuzey bölgesinde uygulanması kararlaştırılmıştır.

Bilsem Eğitim Modeli Uygulanan Programlar: a) Uyum, b) Destek Eğitimi, c) Bireysel Yetenekleri Fark Ettirme, d) Özel Yetenekleri Geliştirme, e) Proje Üretimi ve Hazırlama eğitim programlarıdır.

Bilsem Eğitim Modeli Bilim ve Sanat Merkezlerinin etkinliklerinin temel amacı proje üretme ve geliştirme çalışmalarıdır.

Bilsem Eğitim Modeli Öğrenciler ilgi, yetenek ve tercihlerine göre 3-5 kişiden oluşan proje gruplarına ayrılır ve kendi seçtikleri proje üzerinde çalışırlar. Gerektiğinde bireysel proje üretme çalışmaları da yapabilirler. Projelerin gerçek yaşamla ilgili, sorun çözmeye ya da herhangi bir gereksinimi karşılamaya yönelik olması esastır.

Bilsem Eğitim Modeli Yöntem olarak öğretmenlerin öğrenciye öğretmesinden öte, kendi seçecekleri projeler etrafında kendilerinin geliştirdikleri çözümü uygulamaları ve bu süreç içerisinde öğrenmeleri temel alınır. Böylece öğrenciler, lider öğretmenler rehberliğinde planlama, uygulama ve değerlendirme aşamalarını yaparak, yaşayarak öğrenen; üreten, sorun çözen, yaratıcı düşünebilen, bilimsel araştırma ve buluş yapabilen bireyler olarak yetiştirilir.

Bilsem Eğitim Modeli Merkezlerde hiçbir şekilde öğrenciye konu sınırlandırması yapılmaz. İstediği çalışma ne olursa o konuda gerekli yardım yapılarak özgürce çalışması sağlanır.

Kaynakça Prof. Dr. Necate BAYKOÇ DÖNMEZ : Üstün Ve Özel Yetenekli Çocuklar ve Eğitimleri Rıdvan KARABULUT : Türkiye’de Üstün Yetenekliler Eğitiminin Tarihi Süreci

Sivas Bilim ve Sanat Merkezi Müdürü TEŞEKKÜRLER Adem UZUN Sivas Bilim ve Sanat Merkezi Müdürü 227 10 10