PİRİ REİS(…-1554)

KİMDİR? Çizdiği haritalarla tanınmış büyük bir Türk denizcisi,amirali ve coğrafya bilginidir.

HAYATI Yetiştiği yıllar Osmanlının altın yıllarıydı.Sadece fetihlerle değil,ilimde fende,kültürde kısacası medeniyette doruğa çıkılmıştı.Üç kıtada at oynatan Osmanlı,denizler yoluyla da birçok ülkeyle münasebet halindeydi.İşte böyle bir dönemin denizcilerinden biri olan Piri Reis in doğum yılı tam olarak bilinmemekle beraber 1465-1470 tarihleri arasında olduğu tahmin edilmektedir.

Gerçek adı Muhiddin Piri olan Türk çocuğunun babası Hacı Mehmed dir Gerçek adı Muhiddin Piri olan Türk çocuğunun babası Hacı Mehmed dir.Piri Reis in Karamandan dünya denizlerine uzanan hikayesi Fatih Sultan Mehmet zamanında başlar.Bu dönemde Karaman oğulları beyliği Osmanlı İmparatorluğu sınırlarına katılır.Beyliğin ileri gelenleri Fatih Sultan Mehmet in emriyle İstanbul a göç ettirilir.Aile İstanbul dan Gelibolu ya geçerek oraya yerleşir.Karaman derelerinde başlayan yolculuk artık Akdeniz de devam etmektedir.

Gelibolu da doğup büyüyen çocuklar için İbn Kemal şöyle yazar:’’Gelibolu da doğan çocuklar timsah gibi su içinde büyürler.Beşikleri ecel tekneleridir.Sabah ve akşam gemilerin silsiresi avazesi ile uyurlar.’’İşte bu ninnilerle uyuyup büyüyen Muhiddin Piri hayatının ilk yıllarını doğduğu şehirde geçiriyor. Her Türk çocuğu gibi O nun da ilk bilgileri aile yuvasından aldığı eğitim ve fikirlerdir.Tabi ki çevresindeki geleneklerden etkilenmiştir. Bu sırada okuma-yazma da öğrenmiştir.

Fakat çocukluk yaşını aştıktan sonra amcası Kemal Reis in gemilerinde bulunan Piri,bir denizci olmaya olmaya aday,dikkatli bir gözlemci,eserleriyle tarihte yer alacak bir bilim adamıdır.Bu surütle denizcilik mesleğine amcasının yanında başlamış ve 14 yıla yakın bir zaman içinde aralıksız olarak O nun hem korsanlık hem de devlet hizmetinde iken bütün seferlerine katılmıştır.

1481 de Akdeniz de amcasıyla korsanlık yapmaya başlamıştır 1481 de Akdeniz de amcasıyla korsanlık yapmaya başlamıştır.1491 den sonra Sicilya,Sardunya,Korsika adalarına ve Güney Fransa kıyılarına yapılan akımlarda başı çekerler.1486 tarihinde Endülüs Emevi Devletinin son toprakları da Avrupalılar tarafından ele geçirildiğinde İspanya Müslümanları Osmanlı Devletinden yardım isterler.Osmanlı Devleti onları gemilerle Granadalı Müslümanları İspanyadan Kuzey Afrika ya taşımakla görevlendirir.1487-1493 yılları arasında Avrupanın baskısından kaçan Müslümanları gemilerle kuzey Afrika ya taşırlar.

1495-1510 yıllarında İnebahtı,Moton,Koron,Navarin,Midinli,Rodos gibi deniz seferlerinde görev aldı.Piri Reis Akdeniz de yaptığı bu seyirler sırasında gördüğü yerleri ve başından geçenleri,sürekli not alır.Bu notu Kitab-ı Bahriye adı altında toplar.Bu notlar dünya denizcilerinin ilk klavuz kitabı olma özelliğini taşıyan bir kitap haline dönüşür.

Piri Reis 1511 de amcasının bir deniz kazasında ölümünden sonra denizlere küserek Gelibolu ya yerleşir.Barbaros kardeşlerin idaresi altındaki donmamda hala oğlu Muhiddin Reis ile Akdeniz de bazı seferlere çıktıysa da daha çok Gelibolu da kalıp haritaları ve kitabı üzerinde çalıştı.Korsanlık yaptıgı yıllarda ele geçirdiği kimisi Kristof Kolomb a kimisi başka korsanlara ait haritaları vardı.Bu haritalardan ve kendi gözlemlerinden yararlanarak 1513 tarihli ilk dünya haritasını çizdi.Barbaros kardeşler,1515 yılında dünyanın en büyük deniz güçlerinden birisini oluşturmuş ve Kuzey Afrika da fetihler yapmışlardı.Piri Reis Oruç Reis in kaptanlarından birisi olarak hediye sunmak üzere yardımı bekledikleri Yavuz Sultan Selime gönderildiğinde Yavuz un yardım olarak verdiği iki savaş gemisiyle geri döndü.

Piri Reis 1516-1517 yıllarında İstanbul a geldiğinde tekrar Osmanlı donanmasının hizmetine girdi.Derya Beyi rütbesini aldı ve Mısır seferine gemi komutanı olarak katıldı.Donanmanın bir kısmı ile Kahire geçip Nil ırmağını çizme fırsatı buldu.Ünlü denizci, İskenderiye nin ele geçirilmesinde gösterdiği başarılar ile padişahın övgüsünü kazandı ve sefer sırasında haritasını padişaha sundu.Bazı tarihçilere göre,Osmanlı padişahı dünya haritasına bakmış ve ‘Dünya ne kadar küçük..’ demiştir.Sonra da haritayı ikiye bölmüş ve ‘biz doğu tarafını elimizde tutacağız..’ demiştir.Padişah daha sonra 1929 da bulunacak olan diğer yarıyı atmıştır.

Piri Reis seferden sonra tuttuğu notlardan bahriye için bir kitap yapmak amacıyla Gelibolu ya döndü.Derlediği denizcilik notlarını bir denizcilik kitabı olan Kitab-ı Bahriyede bir araya getirdi. Kanuni Sultan Sülayman ın dönemi,büyük fetihler dönemiydi.Piri 1523 de ki Lodos seferi sırasında da Osmanlı donanmasına katıldı.1524 de Mısır seyrinde klavuzluğunu yaptığı Sadrazam Pargalı Damat İbrahim Paşa nın takdiri ve desteğini kazanınca 1526 da gözden geçirdiği Kitab-ı Bahriye sini İbrahim Paşa aracılığıyla Kanuni ye sundu.Piri Reis in 1526 kadar olan yaşamı Kitabı Bahriye den izlenebilir.

1528 de ilkinden daha içerikli 2. dünya haritasını çizdi 1528 de ilkinden daha içerikli 2. dünya haritasını çizdi.1533 yılında Barbaros Hayrettin Paşa kaptan-ı derya olunca Piri Reis de Derya Sancak Beyi ünvanı almıştır.Sonraki yıllarda güney sularında devlet için çalıştı Barbaros un 1546 da ölümünün ardından Mısır kaptanlığı yaptı.Kanuni Sultan Süleyman tarafından 1547 yılında Hint Kaptanıderyalığına getirildi.Amiralliğe eş olan bu makam Hint okyanusu-Basra Körfezi,Umman Denizi ve Kızıldenizde ki Türk Donanmasının en büyük makamıydı.1551 de Adeni fethetti.1552 de Mısır Kaptanı Piri Reis Umman ve Basra üzerine 30 gemiyle çıktığı seferde,Hürmüz Kalesini kuşatmıştı.Portekizlilerden aldığı haraç karşılığında kuşatmaya kaldırdı ve donanmasıyla Basra ya döndü.Tamire muhtaç donanmayı orada bırakıp ganimet yüklü üç gemi ile Mısıra döndü.Gemilerden birisi yolda battı.Donanmayı Basra da bırakması kusur sayıldığı için Mısır da hapsedildi.Basra valisi Kubat Paşa ya ganimetten istediği haracı vermemesi,Mısır Beylerbeyi Mehmet Paşa nın politik hırsı yüzünden hakkında padişaha olumsuz rapor verildi.Dönemin padişahı Kanuni Sultan Süleyman ın fermanı üzerine 1554 boynu vurularak idam edildi.İdam edildiğinde 80 yaşın üzerinde olan Piri nin terekesine devletçe el koyuldu.

Piri Reis in idamında Hürrem Sultan ın rolü olduğu hakkında bir rivayet vardır.Hürrem Sultan ın Kırım dan Kemal Reis ve Piri Reis in gemisiyle İstanbul a getirildiği iddia edilir.Piri Reis in dünya haritasının parçası Topkapı Sarayı harem dairesinde bulunmuştur.Hürrem Sultan ın Piri Reis in başarısının önüne geçmek için dünya haritasını parçaladıgı ve parçaların Rusya gönderildigi ve ardından Kanuni nin aklına girerek Piri yi idam ettirdiği iddia edilir.

Haritaları Bilim adamlarının açıklayamadığı bir çok gerçek var. Yaratılış,ölüm,rüya,cin,nazar gibi konuların yanında bundan binlerce yıl öncesine ait bazı nesnelerin üzerindeki esrar perdesi bile hala kaldırılabilmiş değil.Bunlardan biride Piri Reis in haritasıdır.

Piri Reis denizci olduğu kadar haritacıdır da Piri Reis denizci olduğu kadar haritacıdır da.O anadili Türkçe den hariç Rumca,İtalyanca,İspanyolca hatta Portekizce bilmektedir.Çünkü dünya haritasını çizebilmek için bu dillerde ki eserlerden yararlandığını kaydetmiştir.Piri Reis birçok araştırma yapmış ünlü haritalarını hazırlayabilmek için tam 34 haritadan faydalanmıştır.Bunların içinde Kristof Kolomb un haritalarıda vardır.Ancak Piri Reis haritalarının iki parçası günümüze kadar gelmiştir.

1513 Tarihli Harita İspanya,Atlas Okyanusu, Doğu Afrika ve Amerika nın bilinen kısımlarını içine almaktadır.Bir dünya haritasının parçası olduğu tahmin edilmektedir.Venezuala da bir nehrin çıkış noktaları günümüzdekine uygun olarak gösterilmiştir.Oysa bu nehir haritadan 80 sene sonra keşfedilmiştir.Piri bu haritasında Antartika yı hatta dağlarını bile göstermiştir.oysa bu kıtanın kısmi ilk keşifleri 18. yüzyılları bulur.Dağların varlığı ise ancak 1954 de sonar aletlerinin keşfi ile tespit edilebilmiştir.Bir kilometre kalınlıkta buzullarla kaplı bir kara parçası 5-10 bin yıldan beridir bilinmekteydi.Piri Reis in haritasında buna yer vermiş olması hayret uyandırıcıdır.Renkli resimlerle süslü haritada birçok gemi,Güney Amerika da da lama ve puma resimleri bulunmaktdır.Bu hayvan türlerinin orada yaşadığının gösterilmesi dikkat çekicidir.Ayrıca harita üzerinde bulunan 32 li rüzgar gülleri yönleri göstermektedir.

Kuzey Amerika Haritası Atlas Okyanusunun Kuzey sahilleriyle Grönland dan Florida ya kadar uzanan sahilleri içine almaktadır.Deve derisi üzerine çizilen haritada sekiz renk kullanılmıştır.Bulunan dört rüzgar gülü pusula kadranları görevi üstlenmiştir.Sahillerdeki çizimler dikkat çekicidir.Kayalıklar tek tek çizilmiş öbür haritada olmayan yengeclere yer verilmiştir.Harita bugünkü ölçümlere uygundur.Ancak haritada 10-13 derece arasında kayma hatası vardır.Aslında o zamanın bütün haritaları için bu durum söz konusu idi.

Piri Reis ve Amerika Amerika nın varlığını daha Amerika kıtası keşfedilmeden biliyordu.Diğer Türk denizcilerininde haberi vardı.Beyruni gibi bir İslam alimi daha 1000 yıllarındayken Amerika nın varlığından söz etmiştir. Büyük denizcilerden biri olan Piri kitab-ı bahriye sinde Amerika dan şöyle söz ediyor:’Büyük okyanus Septe Boğazından batıya doğru 4000 mil eninde ulu bir denizdir.Bu denizin bir ucunda da Antilya kıtası bulunmaktadır.’Piri yeni dünyaya Antilya dendigini ve 1465 yılında keşfedildiğini kitabında altı çizili satırlarla söylemektedir ki,bu tarih colomb un Amerika yı kesfinden 27 yıl öncedir.Bu da demektir ki Amerika nın varlığını müslümanlar keşfedilmeden önce biliyorlardı.

Haritalar Nasıl Gün Işığına Çıkarıldı? 9 kasım 1929 da Topkapı Sarayında yapılan genel bir düzenlemede farkına varılmıştır. Bu haritalardan daha öncede söz edilmiştir.Tarihçi Hammer:’’ Piri Reis in bıraktıkları arasındaki Bahriye adını taşıyan iki deniz atlası çok değerlidir.Biri Adalar Denizi diğeri Akdeniz için hazırlanmıştır.Bu eserler akıntıların durumunu belirttiği gibi demir atılacak koy,körfez ,boğaz ve limanlarında yerini belirtir.’’ demiştir.

Haritalar üzerinde ki ilk incelemeyi alman prof. Paul Kahle yaptı Haritalar üzerinde ki ilk incelemeyi alman prof. Paul Kahle yaptı.Dikkatlerin Piri Reisin haritalarının üzerine cevrilişi 1935 de başladı. Türk Tarih Kurumu haritalardan birini tanıtıcı bir broşürle yayınladı. Harita büyük bir ilgiyle karşılandı.1937 de değişik ülkelerin gazetelerinde yayınlandı. Ellili yıllar haritalara gösterilen ilginin artığı yıllar oldu. Piri Reis uydu ve uçakların olmadığı bir dönemde böylesine doru haritaları nasıl çizmişti? Bütün ayrıntılar eksiksizdi sanki dünyanın yuvarlak oldugunu biliyordu. Haritaların en ilgi çekici yerlerinden biri de bilinmeyen yerlerin boş bırakılmasıydı. Antartika kıtasındaki dağlar çağımızda ancak ses yansıtıcı aletlerle yeri tespit edilebilirken haritada bunlar dogru olarak gösterilmiştir. Haritada gösterilen Mecallan a çizimden ancak 6 sene sonra gidilebilmiştir. O günkü şartlara göre bilinmesi mümkün olmayan La Plate Nehri haritanın yapımından iki sene sonra keşfedilmiştir. Daha bir çok şaşırtıcı noktaların bulunduğu haritalar çizen Piri Reis için çağını beş asır ileriden takip edebilen, büyük bir dehaya sahip denizci ve haritacıdır denebilir.

kaynaklar Bilim Teknik Dergisi. İlme Yön Veren Müslüman İlim Adamları Piri Reis Dönemi İnternet

HAZIRLAYANLAR 3/B GECE 232095 SONNUR KIZILHAN 232096 GÜLŞAH POLAT