BBY 408 Tıbbi Bilgiye Erişim Nazan Özenç Uçak

BBY 408 Okuma listesi 1. Alkan, N. (2005).Dizgesel Derlemelerin Kanıta Dayalı Tıp Uygulamalarındaki Önemi ve Dizgesel Derleme Üretme Sürecinde Kütüphanecilerin Rolü, Prof. Dr. Nilüfer Tuncer’e Armağan, TKD. 2. Alkan, Nazlı. (2003).Tıp ve Sağlık Kuruluşlarında Bilgi Yönetimi, Bilgi Dünyası 4, 2, 122-145. 3. Artukoğlu, A. ; Kaplan,A. ve Yılmaz,A. (2002). Tıbbi Dokümantasyon Ankara, Türk Sağlık Eğitim Vakfı. 4. Cuddy, T. M. (2005). Value of hospital libraries: the fuld campus study, j. Med. Libr. Assoc. 93, 4: 446-449. 5. Gruppen, L.D. Physician Information Seeking: improving relevance through research, Bulletin of Medical Libraries Association 78, 2, 165-172. 6. Doğan, S. C. (2007). Tıp Akademisyenlerinin Elektronik Veri Tabanı ve Elektronik Dergi Kullanımları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

7. Küyük, Ayşen. (1996). Türk Tıp Literatüründe Bilgi Erişim 7. Küyük, Ayşen.(1996). Türk Tıp Literatüründe Bilgi Erişim. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. 8. Küyük, A.; Kaplan, A. ve Yılmaz A. (2005). Elektronik sağlık kayıt sistemlerinin kütüphanelerle bütünleştirilmesi, Bilgi Dünyası, 6, 1: 3-14. 9. Russell, M. ve Brittain, J. M. (2002). Health informatics. Annual Review of Information Science and Technology, 36, 591-626. 10. Sincan, Murat. (2003). Kanıta Dayalı Tıp ve Tıp Kütüphaneciliği, Bilgi Dünyası 4, 1, 64-72. 11. Tarlan, M. (2005). Türkiye’de akademik tıp kütüphanelerinde kullanılan elektronik kaynakların analizi. (Yayımlanmamış yülsek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi. 12. Tonta, Y. (2007). Açık erişim ve tıpta bilimsel iletişimin geleceği, Bilimsel yayınlar kitabı içinde. Ankara: Klinik Araştırmalar Derneği. 13. 1. Ulusal Tıbbi Bilgi Yönetimi ve Teknolojileri Sempozyumu 19- 20 Eylül 2002 Bildirileri.(2002). Bilgi Dünyası. 3, 1.

İşlenecek konular Tıp ve sağlık alanının genel özellikleri, Kullanıcıları ve bilgi kullanım özellikleri Tıpta bilgi, açık ve örtük bilgi, bilgi yönetimi Tıp kütüphaneleri, türleri ve yönetimi Koleksiyon özellikleri ve temel kaynaklar Tıp kütüphanecisi ve özellikleri National Library of Medicine(NLM) yayınları ve servisleri

Tıp bilgi ağları: Better Health, Better Health 2010 ve IAIMS/The Next Generation (IAIMS/TNG) Sınıflama sistemleri: NLM, DDC, LC,BLISS Konu Başlıkları: MeSH ve yapısı Dernekler ve bilgi erişimde rolleri: MLA Tıpda bibliyografik denetim ve erişim araçları Belli başlı indeks, abstrakt ve veri tabanları Index Medicus, MEDLINE, Pub Med, Excerpta Medica, EMBASE ve diğer kaynaklar. Kullanım özellikleri ve uygulama alanları. Tıbbi bilgiye erişimde Internet ve açık arşivler : Pub Med Central, PLoS, DOAJ v.b.

Kanıta Dayalı Tıp, Klinik deneyim ve kanıt, KDT aşamaları ve özellikleri KDT alanında bilgi erişim araçları: Cochrane Library, UpToDate Tıbbi Dokümantasyon ve uygulama alanları Konuyla ilgili standartlar Türkiye’de tıbbi bilgi ile ilgili oluşumlar, veri tabanları, kütüphaneler, dernek çalışmaları, tıp yayınları Değerlendirme

TIP VE SAĞLIK Sağlık bilimleri tüm yönleriyle insan sağlığını içerir. Kapsamına giren konular: tıp, hemşirelik, dişçilik, eczacılık, sağlık idaresi ve sağlık hizmetleri gibi konulardır.

TIP Sözlük anlamıyla tıp, “hekimlik mesleği” olarak tanımlanabilir. Kendi içinde üç gruba ayırmak mümkündür. temel bilimler (anatomi, parasitoloji, mikrobiyoloji, biyokimya, farmakoloji, patoloji ve immünoloji gibi alanlar girmektedir). klinik bilimler (cerrahi uzmanlık alanları, tibbi uzmanlık alanları ve tibbi cerrahi uzmanlık alanları olarak üç kısıma ayrılır. Genel cerrahi, damar cerrahisi cerrahi uzmanlık alanlarına; iç hastalıkları, çocuk hastalıkları, nöroloji tıbbi alanlara; göz, üroloji, ortopedi gibi alanlar ise tıbbi-cerrahi alanlara örnektir). laboratuvar dalları

Tıbbi bilgi Çok yönlü bilgi akışı Formal Informal Ticari Eğitim amaçlı Araştırmadan Uygulamadan Görsel Sayısal Basılı Elektronik

Tıbbi bilgi 18milyon kayıt altına alınmış biyomedikal makele var. 2008 yılında 800.000 adet makale eklendi. 2012 yılında bu sayının yılda 1milyona ulaşması bekleniyor. Tıp literatürü her 20 yılda bir kendini ikiye katlıyor.

Bilgi artışı ile ilgili birkaç örnek 500 yıl önce Leonardo Da Vinci: ressam, bilim adamı, mühendis, müsisyen. 100 yıl önce bir doktor: alanındaki herşeyi bilen Bugün bir pratisyen: 10.000 hastalık ve sendromlarını, 3.000 tıbbi tedaviyi, 1.100 laboratuvar uygulamasını bilmek zorunda. Biliyor mu??? Bir uzman doktorun güncel kalabilmesi için günde 21 saat okuması gerekiyor!!!!!

Tıpta bilgi akışı Bilimsel gelişmelerin uygulamaya akışı sadece bilimsel kanallarla sınırlı değil. Araştırma sonuçlarının hekimlere, hastalara aktarımı anlık, Hastaneden doğrudan hastaya bilgi akışı sağlanabiliyor. Teknolojinin etkisiyle yeni oluşumlar söz konusu Örneğin: Microsoft Health Vault Google Health

Alan özellikleri sürekli ve yeni bilgilerin üretimi, güncel bilgiye duyulan ihtiyacın fazla olması bu alanlarda hem formal hemde informal bilgiye ihtiyaç duyulması, formal kaynaklar olarak basılı materyallerin yanı sıra, görsel ve işitsel kaynakların da sıkca kullanılması, informal bilgi akışı, meslektaşlarla görüşmeler, kongreler, bilimsel toplantılar önemli ve yoğun, ilaç firmalarının tanıtım programları da informal bilgi akışı içinde değerlendirilebilir.

gelişmeler çok hızlı ve bunların her grup tarafından kontrolü ve çalışmalara adaptasyonu çok çabuk ve etkili, teknolojinin adaptasyonu, sağlık bilimlerinin her alanında değişik tekniklerin kullanılması ve bunların değişen teknolojiyle birlikte yenilenmesi, bu uygulamaların literatüre yansımasına da neden olmaktadır. Tıp literatürü en hızlı artan literatürdür. Bu alanda bilgi üretimi hem uygulamacılar hem de akademisyenler tarafından yapılmaktadır.

Tıp ve sağlık alanlarında güncel bilgiye duyulan gereksinim, bu alanlarda süreli yayın kullanımını ön plana çıkarmaktadır. Çok sayıda yayın üretilmesine rağmen tıp alanında bibliyografik denetim sağlanmaktadır. Bu amaçla en çok kullanılan bibliyografik kaynaklar Index Medicus / MEDLINE ve PubMED dir. Sağlık ve tıp alanının pek çok disiplinle ortak alan oluşturduğu bilinmektedir. Biyoloji, kimya ve fizik bu alanların başında gelmektedir.

Tıp alanında bilgi kullanıcıları Tıp kullanıcıları uzman ve pratisyen hekimler, tıp öğrencileri, hemşireler, eczacılar, sağlık alanında çalışanlar, araştırmacılar hastalar ve sağlık konularında bilgi arayan kişiler. Tıp kütüphanelerinin kullanıcıları tıp kütüphanelerinin türlerine göre farklılık gösterse de genelde belli ortak özelliklere sahiptir.

Kullanıcı özellikleri Zamanları kısıtlıdır ve beklentileri genelde acildir. Güncel bilgiye gereksinimleri vardır. Evrensel bilgi kullanırlar. Aradıkları bilgiye en kısa yoldan ve en isabetli şekilde ulaşmak isterler. Alanlarındaki gelişmeleri yakından izlerler. Teknik gelişmeleri uygulamaya aktarmada istekli ve beceriklidirler. Mesleki toplantıları izlerler, çalışmalarını bu ortamlarda duyurmaya önem verirler. Meslektaşlar arası iletişim yoğundur. Yabancı dil becerileri gelişmiştir ve yabancı yayın kullanma oranı fazladır.

Hekim kullanıcıları üç grupta incelemek gerekir: Uzmanlar/ akademisyenler Pratisyenler Öğrenciler

Uzmanlar Bu grubun üyeleri hem araştırmacı, hem uygulamacı, hem de eğitimci oldukları için bilgi gereksinimleri çok yönlüdür. En fazla araştırma yapan kullanıcı grubudur. Hasta bakımı, araştırma ve eğitim amacıyla bilgi ararlar. Literatürü güncel olarak izlerler. Son veriler önemlidir. Kütüphaneyi yoğun kullanırlar. Yeni tedavi yöntemlerini yakından izlerler. Diğer kullanıcılara göre daha fazla yayın taraması yaparlar. Genelde kendi alanlarında birden fazla dergiye abonedirler.

Özellikle hakemli dergileri tercih ederler. Kitap kullanımı dergiye göre daha düşük düzeydedir. Daha çok “book review” ları tercih ederler. El kitabı ve ders kitabı kullanım oranları pratisyen ve öğrencilere göre daha düşük düzeydedir. İndeks, abstrakt ve veri tabanlarının kullanımı yoğundur. Aynı zamanda bilgiye erişimde makale sonunda yer alan kaynakçalardan yararlanırlar. Bu tür tarama belli bir konuyla doğrudan ilişkili olan künyelere erişimde yardımcıdır. En az bir yabancı dile hakimdirler.

Bu gruba mensup kullanıcıların kendi koleksiyonlarını oluşturma eğilimleri vardır. Informal bilgi önemlidir. Toplantıları yakından izlerler ve meslektaşlarıyla iletişimleri yoğundur. Konsültasyonlar, tartışmalar, seminerler bu kullanıcılar için önemlidir. Informal bilgi iletimin içine ilaç firmalarının tanıtım broşürleri, toplantı ve görüşmeleri de dahil edilmelidir.

Çevrimiçi tarama yapma yaygındır. Gör-işit araçlarını, interneti yoğun kullanırlar. Bu kaynaklar uygulamada karşılaşılan sorunların çözümünde ve eğitimde yardımcıdır. Uzmanların elektronik ortam kullanma alışkanlıkları pratisyenlere göre çok daha fazladır. Çevrimiçi tarama yapma yaygındır. Hasta dosyaları* önemli bilgi kaynağıdır. *Dosyalara kaydedilen bilginin organizasyonu ve erişimi ayrı bir uzmanlık gerektirir.Bu konu arşiv ve tibbi dokümantasyonun da çalışma konusudur.

Pratisyenler Bilgi ihtiyacı daha çok hasta bakımı ile ilgilidir. Genelde temel bilgilere erişim önemlidir. Ders kitapları ve el kitapları yoğun kullanılmaktadır. Kütüphane kullanımı, güncel bilgiye duyulan gereksinim, araştırma ve yabancı literatürü izleme oranları uzmanlara göre daha düşük düzeydedir.

Bu grup için de meslektaşlarla görüşme önemlidir. Görsel materyal kullanımı azdır. Daha çok aranan soruya hemen cevap bulabilecekleri çok amaçlı rehber kaynaklara ihtiyaç duyarlar. Ülkemizde bu grubun TUS sınavlarına hazırlandıkları dikkate alınarak, bu alanda çıkan hazırlık kitaplarının sağlanması önemlidir.

Öğrenciler Bilgi gereksinimi daha çok temel konular üzerinedir. Bu nedenle kitaplar en çok kullanılan bilgi kaynaklarıdır. El kitapları ve ders kitapları yoğun kullanılır. Hocalarını bilgi kaynağı olarak kullanırlar. Bunları dergi kullanımı izlemektedir. Anatomi atlasları önemlidir. Kütüphane kullanmada ve bibliyografik eğitimde isteklidirler.

Her üç grubun bilgiye erişiminde içinde bulunulan şartların önemi büyüktür. Bilgiye erişim için iyi bir kütüphaneye, hasta dosyalarının takibi için iyi bir arşive ihtiyaç vardır. Hasta dosyaları sadece hasta hakkında bilgi sağlamak amacıyla değil, araştırma amacıyla da kullanılmaktadır.

Kullanıcı özelliklerinin değişimine etki eden faktörler. araştırma ve eğitime verilen destek, hızla gelişen teknoloji, sağlık hizmetlerinin gelişimi, daha fazla hastane ve klinik olanakları, sağlık bilimlerindeki uzmanlaşma, tıp eğitimindeki gelişmeler, hasta sayısındaki artış, sağlık konusunyla ilgili devlet politikaları, yasalar , sigortacılıkla ilgili gelişmeler.

Tıp alanında bilgi gereksinimi Tıp alanında gereksinim duyulan bilgi farklı araştırmacılar tarafından farklı gruplandırılmaktadır. Bunlardan ilki üç grup altında gereksinimleri toplar Hasta verileri Literatür bilgileri Hasta ve literatür bilgisini bir arada veren çalışmalar (Brown, Borowitz ve Novicoff 2004; Smith 1996; Zawawi ve Majid 2001; Sencer 2003)

Bilgi gereksinimleri Hasta verileri (hastanın demografik bilgileri, tıbbi hikayesi, lab. sonuçları v.b). Sağlık istatistikleri (Hasta sayıları, bölgesel dağılımlar vb.). Tıp literatürü Uygulama bilgisi (kurum uygulamaları) Sosyal etkiler ve beklentiler (meslektaşlardan elde edilen bilgiler) (Doğan’ın (2007) Gorman’dan (1995) aktarımı).

Bilgi Gereksinimi Klinik veriler (tanı, tedavi v.b klinik bulgular) Epidemiyolojik veriler (epidemiological) ( salgın hastalıklarla ilgili veriler) Demografik veriler (yaş, cinsiyet v.b) Araştırma verileri (bilimsel araştırmalar, klinik deneyler vb) Finansal veriler (maliyet analizleri vb) Referans verileri (uyarılar, protokoller, planlar vb) Kodlanmış veriler (tedavi sonucu elde edilen verilerin standart bir terminolojiye göre çevrilmesi) (Fuller 2002).

Bilginin sağlanması Bilgi, tanı ve tedavi amacıyla farklı kanallardan sağlanır. Basılı, elektronik, arşiv kayıtları, literatür, meslektaşlar aynı amaçla bir arada kullanılır. Acil bilgi ihtiyacı meslektaşların ve elektronik ortamın kullanımını artırmaktadır. Veri tabanları önemlidir. (En fazla kullanılan MEDLINE ve Pub MED) Tam metin elektronik veri tabanlarının kullanımı yoğundur.

TIPTA BİLGİ YÖNETİMİ Bilgi yönetimi, bir kurumun elindeki bilgi kaynaklarının saptanmasını, değerlendirilmesini ve erişimini sağlayan tüm işlem ve süreçleri içine alır (Duhon 1998). Bilgi yönetimi “ bilgiyi, kurumun performansını artırmak amacıyla yaratma, ele geçirme, paylaşma ve kullanma sürecidir” (Barutçugil, 2002). Bu bilgi kaynakları içine basılı materyaller, dokümanlar ve veri tabanları olduğu kadar o kurum çalışanlarının bilgi birikimleri ve deneyimleri de dahildir.

Bilgi yönetimi kuruluş çalışanlarının zihnindeki örtük bilgiyi (tacit information) diğer çalışanların yararına kullanıma sunmakla ilgelenir ve bu bilginin erişilebilir olmasına yönelik bir dizi işlemi içerir. Bu bilginin kurum içi ve dışı elde edilen diğer bilgilerle entegre edilmesi, bunların düzenlenmesi, değerlendirilmesi ve erişimi söz konusudur. Bu işlemler kurumun ve çalışanların özelliklerine göre tasarlanır. Bu amaçla elde edilen bilgiler kodlanarak ortak bir veri tabanı üzerinden sunulabileceği gibi, bireylerarası ağ bağlantıları ile iletişimlerinin sağlanması şeklinde de gerçekleştirilebilir.

Tıp alanında bilgi yönetimi, hasta bakımına yönelik amaçların yerine getirilmesi ve kurumun performansını geliştirmek üzere, bilgi kaynaklarının belirlenmesi, elde edilmesi, düzenlenmesi, geliştirilmesi, erişilebilir hale getirilmesi, yayılması ve kullanılmasını içine alan bütünleşik bir süreçtir (Alkan 2003).

Bütün bu süreç teknolojinin yoğun kullanımını gerektirir. Alanın bilgi kaynaklarını, bireylerin uzmanlık alanları ve deneyimlerini bilmek ve bilgi paylaşımını sağlamada bilgi teknolojilerinden yararlanabilmek önemlidir. Tıp alanında örtük bilginin değeri bu alanda bilgi yönetimini daha da önemli kılmaktadır. Tıpta bilgi artışının hızlı olası, bu alanda basılı ve elektronik ortamda klinik bilginin katlanarak artması, açık, örtük, kurum içi ve dışı bilginin takibinin zorlaşması bu alanda bilginin üretimi ve paylaşımı konusunda yeni yöntem ve işlemleri gerektirmektedir.

Üniversite hastanelerinde hasta bakımının yanı sıra eğitim ve araştırma amacıyla da bu sürece gidilir. Bilgi yönetiminin başarıya ulaşması yönetim ve çalışanların bu süreci benimseyip desteklemesine bağlıdır. Tıp alanında hekimlerin yanısıra, hemşireler, diyetisyenler, fizyoterapistler, eczacılar ve psikologlar bu sürece katkı sağlayan çalışanlardır. Ayrıca işin teknik boyutuyla ilgilenenler, kütüphaneciler, arşivciler, bilgi yöneticileri bu sürecin oluşumunda rol oynar (Alkan 2003).

Açık ve örtük bilginin yönetimi Tıpta basılı ve elektronik ortamda herkes tarafından ulaşılan bilgi kadar, çalışanların birikim ve deneyimleri sonucu oluşan örtük bilgiye erişim de önemlidir. Örtük bilginin açık bilgiye dönüştürülmesi ve erişiminin sağlanması amacıyla iki yaklaşımdan yararlanılır. Bunlar: “bilginin kurumsallaştırılması” “bireyden bireye erişimin sağlanması” dır.

Bilginin kurumsallaştırılması Bu amaçla bireysel bilginin sağlanması düzenlenerek sunulması esastır. Bu yaklaşımda “bireyden belgeye” yaklaşımı esastır. Bilgi ona sahip bireyden bağımsız hale getirilir. Böylece ihtiyacı olanların, bu bilgiye sahip olan bireyle bağlantı kurmadan bilgiye erişimleri sağlanmış olur. “Kurumsallaştırma” stratejisi ile daha çok günlük, rutin sorunların çözümü sağlanmaktadır.

Bireyden bireye erişim Bu strateji ile bilginin bireyselleştirilmesi esastır. Esas olan bilginin kodlanarak kaydedilmesi değil, bireylerarası iletişimin sağlanabilmesidir. Bu yaklaşımda ihtiyaç duyulduğunda bilgi sahibi ile iletişim kurulur. Çoğunlukla informal kanallarla gerçeklenen bu iletişimde, yüz yüze görüşme, telefon, e-mail ve teknolojinin tüm olanaklarından yararlanılır. Bu yaklaşımla rutin işler dışında sıra dışı sorunların çözümü sağlanmaktadır.

Sağlık sorunları hem rutin hemde bireye özgü olağan dışı sorunları içerir. Bu stratejilerin her ikisi de kullanılabileceği gibi bir tanesine daha fazla ağırlık verilebilir. Açık bilginin yönetilmesinde “kurumsallaştırma” stratejisi, örtük bilginin yönetimi için “bireyselleştirme” stratejisi uygulanabilir. Seçim yaparken kurum özelliklerine dikkat etmek gerekir (Alkan 2003).

TIP KÜTÜPHANELERİ Tıp kütüphaneciliğinin temeli anlamlı, doğru ve güncel bilgiye hızlı erişim ilkesine dayanır. Sağlık konusunun önemi ve aciliyeti bu kütüphanelerin oluşumu ve gelişiminde önemli olmuş ve bu türü diğer kütüphane türlerinden ayırmıştır.

Tarihsel gelişimi İlk tıp papirüsleri M.Ö. 2600 Sümerler ve M.Ö.1900-1500 yılları arasında Mısırlılar tarafından yazılmıştır. Roma, Eski Yunan ve Arap-islam dünyasında tıp kütüphanelerinin örnekleri vardır. İlk tıp kütüphanesi Mezopotamya’da Asurbanipal döneminde (MÖ. 668-626) kurulan Ninova Kütüphanesidir. Burada tıpla ilgili tabletlere rastlanmıştır. Mısır tapınakları şifa merkezi olarak kullanılmıştır. Bunlar içinde en iyi organize edilmiş olanı Toth Tapınağının koleksiyonudur. Çok tanrılı dönemde Asklepios adına yapılan tapınaklar aynı zamanda o dönemin hastaneleridir. İstanköy Adası Asklepion’u tıp okulu ve kütüphanesidir. Hipokrat’ın bu kütüphanenin geliştirilmesinde katkısı vardır.

Osmanlı’da tıp kütüphanelerinin temelini medrese ve dar-üş-şifalar oluşturur. Osmanlıda ilk tıp kütüphanesi II. Murat döneminde İshak Bey tarafından 1446 da Üsküp’de kurulan İshak Bey Medresesi Tıp Kütüphanesidir. 1470 Fatih külliyesi- Fatih Dar-üş-şifası, 1555 Süleymaniye külliyesi-tıp medresesi ve dar-üş-şifası önemli merkezlerdir (Atılgan 2005). Bu kütüphanelerde bilginin depolanmasının yanı sıra kolay erişim için düzenlemelerde yapılmıştır.

-20.yy ortalarına kadar “tıp kütüphaneleri” olarak adlandırılan merkezler daha sonra uzmanlaşmaya bağlı olarak “biyotıp kütüphanesi”, “sağlık bilimleri kütüphanesi” veya “tıp merkezi kütüphanesi” adlarını almıştır.

Tıp kütüphanelerinin özellikleri Kuruluş amaçları, hizmet grupları, oluşum ve yapılanma farkları nedeniyle birbirinden ayrılırlar. Çoğunlukla hastane kütüphaneleri olarak anılmaktadır. Bağlı olunan hastanenin büyüklüğü, uzmanlık alanlarına göre yapılanmaları da farklı olmaktadır. Hastane özellikleri ve gelişimi arttıkça bu kütüphanelerde gelişmektedir. Hastane kütüphaneleri öncelikle hastane çalışanlarının –doktor, hemşire vb. – bilgi ihtiyacını karşılamak üzere hasta bakımını destekleyecek hizmeti vermektedir Hastanenin yanı sıra eğitim ve araştırma faaliyetleri de yürütülüyorsa, kütüphanenin bu unsurları da desteklemesi beklenir (Lett, 2003).

Tıp kütüphanelerinin türleri Genel olarak tıp kütüphanelerini dört gruba ayırmak mümkündür. Hastane kütüphaneleri Akademik tıp kütüphaneleri Sağlık sektörü/ endüstrisindeki tıp kütüphaneleri Tıp derneklerinin ve vakıfların kütüphaneleri (Darling ve Graham 1988)

Hastane kütüphaneleri Hastane personelinin bilgi ihtiyacını karşılamak için klinik ve biyomedikal bilgi kaynaklarının ağırlıklı olarak yer aldığı bilgi merkezleridir. Burada çalışan bilgi yöneticilerinin temel görevleri kurumun bilgi gereksinimini belirlemek, bu gereksinimleri karşılayacak bilgi sistemlerini tasarlamak, kurum içinde üretilen verileri saklamak, çözümlemek, sonuçlarını bilgiye dönüştürerek raporlaştırmak, dağıtımını gerçekleştirmek ve bu bilginin performans geliştirmek amacıyla kullanımını sağlamaktır (Alkan 2003). Koleksiyon daha çok hasta bakımı üzerine hazırlanmış yayınlardan oluşur. Hastane çalışanlarının rutin ve acil bilgi ihtiyacını karşılar. Kullanıcıları doktorlar, hemşireler, öğrenciler, teknik ve idari personel, hastalar ve hastane yöneticileridir (Lett 2003).

Akademik Tıp kütüphaneleri Eğitim, araştırma ve hasta bakımı ile ilgili merkezlerdir. Bu nedenle bu üç unsuruda destekleyen bir koleksiyona sahiptir. Temel kaynakların yanısıra, klinik eğitim kaynaklarını da içerir. Koleksiyon ve sunulan hizmetler çok yönlü ve diğer tıp kütüphane türlerine oranla daha zengindir. Tıp alanında ayrıntılı, bilimsel ve güncel bilgiye erişimde önemli merkezlerdir. Özellikle yayın tarama, kütüphanelerarası ödünç verme, gör-işit hizmetleri, kullanıcı eğitimi, güncel duyuru ve SDI gibi hizmetler vermesiyle diğer tıp kütüphanelerden ayrılır.

Sektör / Endüstri kütüphaneleri Sağlık sektöründe faaliyet gösteren özel kütüphanelerdir. Bunlar ilaç firmaları, araştırma kurumları veya medikal araç-gereç üreten ve pazarlayan kurumlar olabilir. Hizmetleri ve koleksiyonları dar kapsamlıdır.

Dernek ve vakıf kütüphaneleri Tıp ve sağlık alanında kurulan dernekler ve vakıflara hizmet veren kütüphanelerdir. Kuruluş amaçları daha çok üyelere hizmettir. Genelde doktorlara ve diğer sağlık çalışanlarına hizmet verirler. Koleksiyon ve hizmetleri sınırlıdır.

Tıp kütüphanelerinin değişimi ve nedenleri Tıp kütüphaneleri hızlı bir değişim içindedir. Bu değişime neden olan unsurlar şu şekilde özetlenebilir: Yeni bilgide hızlı artış Yeni uzmanlık alanları ve bunlara ait literatürün atması Elektronik tanı ve tedavi araçları ile elde edilen bilginin organizasyonu Tele-tıp / uzaktan tıp uygulamaları ve bunlara ilişkin verilerin düzenlenme zorunluluğu Klinik kararlar ve benzeri bilginin yayınlanması Yeni bilgi teknolojisi ve bunların yaygın kullanımı

Değişim sonuçları Bu gelişmeler araştırma ve eğitim yapısının yeniden tanımlanması gereğini doğurmuştur. Yeni sağlık sistemlerinin bilgiye ve kanıta dayalı olması gereği ortaya çıkmıştır. Kanıta dayalı—evidence based medicine Bilgiye dayalı—knowledge based medicine

Anlamlı bilginin tıpla ilgili bilgi yığını içinden seçilerek kısa sürede sunulmasının hasta bakımı açısından önemi Kanıta dayalı tıp anlayışı ile tıp kütüphanelerinin yeniden yapılandırılması Teknolojik gelişmeye ayak uydurma Tıp ve sağlık alanlarında oluşan kuram ve uygulamaları yakından izleme gereği

Koleksiyon özellikleri Tıp ve sağlık bilimleriyle ilgili koleksiyonun çok çeşitli türlerde, çeşitli düzeylerde ve farklı ortamlara kayıtlı bilgi kaynaklarından oluşması gerekmektedir. Kütüphanenin niteliğine ve ihtiyaçlara göre bir koleksiyon politikası oluşturulmalıdır. Bu politika oluşturulurken kullanıcı özelliklerine, konunun sınırlarına, gerekli literatürün miktar ve niteliğinin ne olacağına ilişkin sınırlar çizilmelidir.

Koleksiyonun kapsamına giren genel konular Genelde bir tıp koleksiyonu biyotıp, cerahi, hemşirelik, eczacılık ve diş hekimliği disiplinleri üzerine yoğunlaşır. Bu alanlar ihtiyaca göre farklı terapi uygulamalarını içine alarak genişletilebilir. Koleksiyonun kime hitap edeceği sorusuna cevap aranmalıdır. Hastane, eğitim kurumu veya bir araştırma merkezi için oluşturulacak koleksiyon birbirinden farklıdır.

Koleksiyon oluşumunu etkileyen unsurlar Klinik uygulamalar ve sağlık hizmetleri Akademisyenler, öğrenciler ve çalışanların araştırma faaliyetleri Sağlık uzmanlarının eğitimi Sağlık hizmetleri ve eğitim programlarının yönetimi Arşiv oluşturma: Kurum yayınları ve benzeri materyalin sağlanması ve saklanması (Richards 1993).

Kaynak seçerken dikkat edilecek unsurlar Kaynak seçiminde öncelikle kurumun araştırma, klinik ve eğitim programlarının desteklenmesi esastır. Farklı formatlarda alınacak kaynaklar için ek kriterler saptanmalıdır. Alınacak kaynakların kurum yapısına göre kapsam ve düzey olarak değerlendirilmesi gerekir. Bu nedenle kaynak seçerken şu etkenler dikkate alınmalıdır. Kurumun yapısı Bütçesi Yürütülen eğitim programı Verilen klinik hizmetleri Yürütülen araştırma projeleri

Kaynak türleri Bir tıp kütüphanesinin (basılı ve elektronik) şu tür materyalleri içermesi gerekir. süreli yayınlar kitaplar referans kaynakları rapor ve bildiriler istatistiksel yayınlar görsel işitsel materyaller gri yayınlar (dokümanlar, broşürler, tezler vb) bibliyografik ve tam metin veri tabanları

Referans koleksiyonunda gönderici tip kaynakların yanısıra, el kitapları, konu sözlükleri, rehberler ve anatomi atlaslarına, Sıradan kullanıcıların sorularına cevap verebilecek sınırlı sayıda ve genel nitelikli kaynaklara, Güncel bilginin izlenmesinde hakemli, etki faktörü yüksek süreli yayınlara ihtiyaç vardır. Süreli yayın seçiminde Index Medicus, MEDLINE, SCI gibi önemli indekslerde yer alan süreli yayınların seçimine dikkat edilmelidir. Seçilecek derginin etki faktörüne, çıkış aralığına bakılmalıdır. Bu alanda kullanıcının zamanının sınırlı olması ve çok sayıda yayın üretilmesi “review” yayın kullanımına; yayın kalitesinden emin olma endişesi “peer review” yayınların kullanımına ağırlık verilmesine neden olmaktadır.

Hizmetler basılı ve elektronik ortamı içeren koleksiyon oluşturma, erişim ve sunumunu, çevrimiçi yayın tarama, kaynak talepleri alma ve sipariş etme, kütüphane dışında hasta ve tanı bilgi sistemlerinden bilgi sağlama ve sunma, görsel işitsel materyallerin ve etkileşimli bilgisayar hizmetlerinin, özellikle cerrahi gibi uygulamaya dayalı alanlarda eğitimi desteklemesi açısından hizmet kapsamı içinde yer almasına özen gösterilmelidir (Wedgeworth, 1993).

Kütüphaneler arası işbirliğine ve online erişim hizmetlerine, güncel duyuru ve SDI hizmetleri verilmesine ve bu hizmetlerin bağlı olunan veri tabanları aracılığı ile otomatik olarak yürütülmesine, gri yayınlara özellikle broşürlere yer verilmesine, tıpla ilgili kurum ve kuruluşların yıllık raporlarına, en son sağlık yasalarına, hastalıklar hakkında bilgi veren broşürler ve ilaç tanıtımlarına, kitap dışı materyallerin erişime olanak verecek bir düzen içinde saklanmasına ve yenileri geldikçe değiştirilmesine, gör-işit koleksiyonu oluşturulmasına önem verilmelidir. Tıpla ilgi yayınlar pahalı kaynaklardır. Bu nedenle seçim kriterleri önceden saptanmalıdır.

Tıp kütüphanelerinin yönetimi Kullanıcı beklentileri ve özellikleri dikkate alınarak kurumun amaç ve misyonuna uygun olarak bir politika oluşturulmalı, bilgi ihtiyacı için gerekli bütçe, koleksiyon ve hizmet hazırlanmalı, örgütsel yapı ve iş dağılımı belirlenmeli, kütüphanelerarası işbirliği sağlanmalı, koleksiyon, hizmet ve performans değerlendirmesi yapılmalı, yenilikler izlenmeli ve teknik gelişime uyum için gerekli oluşumlar sağlanmalıdır.

Tıp Kütüphanecisi Bir tıp kütüphanecisinde olması gereken özellikler üç başlık altında incelenebilir. Kişisel özellikler: Saygı, nezaket, anlayış, muhakeme yeteneği, iyi bellek, insiyatif kullanabilme, yardım severlik, sorumluluk alabilme, yönetim yeteneği Konuyla ilgili özellikler: Tıp terminolojisine hakim olma Tıp ve diğer sağlık bilimleri alanlarında belli ölçülerde bilgi sahibi olma Alanda var olan bilgi kaynaklarını tanıma Alanda var olan teknik gelişmeleri izleme ve uyum sağlayabilme Tıp kütüphanelerinde kullanılan yöntem ve teknikleri bilme Genel özellikler: Yabancı dil bilme (özellikle İngilizce) Bilgisayar kullanabilme ve bilişim teknolojisine uyum sağlayabilme Problem çözebilme

Tıp Kütüphanecisinin sahip olması gereken bilgi ve becerileri (MLA e göre): MLA’e (2000) göre tıp kütüphaneciliği, kütüphanecilikle aynı derecede önemli diğer alanların kesiştiği bir meslek dalıdır. Bu nedenle, tıp kütüphanecileri, kütüphanecilik mesleğinin gerektirdiği genel bilgi ve becerilerin yanısıra tıp ve sağlık alanlarının temel bilgilerine, entellektüel ve teknik içeriğine uygun bilgi becerilere sahip olmalıdır.

Çağımız tıp kütüphanecilerinin kazanması gereken bilgi ve beceriler şunlardır: Sağlık bilimleri alanı ve politikaları: Hizmet verilen sağlık ortamının yapısı, özellikleri, temel politikaları. Konuyla ilgili yasalar, mevzuat, sistem yapıları. Terminoloji Eğitim, öğretim metodları NLM, MLA gibi alanda önemli kurumlar, dernekler ve bunların program ve etkinliklerinin bilinmesi.

Bilgi hizmetlerinin yönetimi: Bağlı olunan kurumun yönetimi, örgüt yapısı, misyonu, Kurumsal ve işlevsel planlama süreçleri, karar verme stratejileri, Personel geliştirme ve insan kaynakları yönetimi, Bütçeleme, maliyet analizi, Kurumlar ve kişilerarası ilişkiler, pazarlama, Yazılı ve sözlü iletişim becerileri.

Sağlık bilimlerine yönelik bilgi hizmetleri Hizmet verilen kullanıcı grubunun bilgi gereksinimlerini bilme ve değerlendirebilme İlgili kaynakları seçebilme, erişim araçları ve stratejilerini bilme Erişilen bilgiyi değerlendirebilme ve sentezleme Bilgiyi yayabilme, kaynak paylaşımı Hizmet tasarlama

Kaynak yönetimi Bilgi kaynaklarının seçimi ve sağlanması Kataloglama, thesaurus oluşturma, dizin ve öz hazırlama tekniklerinin bilinmesi Telif hakları, standartlar ve yayıncılık hakkında bilgi sahibi olmak

Bilgi sistemleri ve bilgi teknolojisi Otomasyon sistemleri, çevrimiçi erişim, bilgi ağları, veri tabanı yönetimi, sistem analizi,uzman sistemler, bilgi sistemi tasarlama, kullanma ve değerlendirme konularında bilgi sahibi olmak

Öğretim destek sistemleri Eğitim gereksinimlerini belirleme, çözümleme ve değerlendirebilme Bu doğrultuda ders programları hazırlama ve sonuçlarını değerlendirebilme becerisine sahip olmak

Araştırma, çözümleme ve yorumlama Sağlık bilimleri bilgisi, eğitim ve uygulamalarının kuramsal temelleri Bu alandaki bilginin yapısı, aktarımı, İstatistik ve araştırma yöntemleri konusunda bilgi sahibi olmak gerekmektedir. ***Bu becerilerin tamamının her tıp kütüphanecisinde olması beklenemez. Ancak bu becerilerin bazılarına sahip kişilerden bir grup oluşturmak ve uzmanlaşmaya gitmek esastır.