Ekran Kartları ve Grafikler Display Adapters & Graphics Fon müziği

Bilgisayar Grafiği Kavramı Grafik terimi PC'nin birçok parçası arasındaki karmaşık bir etkileşimi içerisinde barındırır Monitör veya ekran, işletim sisteminiz veya programlarınızda ne tür ilerlemeler olduğunu size gösterir Ekranlar PC için birincil çıktı aygıtıdır Ekran kartı (veya bağdaştırıcısı) ise CPU ve monitör arasındaki iletişimi yönetir Grafik terimi PC'nin birçok parçası arasındaki karmaşık bir etkileşimi içerisinde barındırır. Bu etkileşimlerin tümü ekrana görüntüler aktarmak için tasarlanmıştır. Monitör veya ekranı, işletim sisteminiz veya programlarınızda ne tür ilerlemeler olduğunu size gösterir. Bir ekran PC için birincil çıktı aygıtıdır. Ekran kartı (veya bağdaştırıcısı) ise CPU ve monitör arasındaki tüm iletişimi yönetir.

Genel Bakış Bu bölümde grafik kavramı ve ekran kartlarını ele alacağız; Grafik kavramının teknik detayları Görüntü modları ve standartları Ekran kartları ile ilgili temel özellikleri ve türleri GPU, 3D grafikler ve DirectX arasındaki ilişki Ekran kartı bağlayıcı türleri Ekran kartları ile ilgili montaj ve kurulum işlemleri Sorun giderme ipuçları Monitörler ise bir sonraki eğitimin konusudur Bu bölümde grafik kavramı ve ekran kartlarını ele alacağız. Bu kapsamda grafik kavramının teknik detaylarını… Görüntü modlarını ve standartlarını… Ekran kartları ile ilgili temel özellikleri ve ekran kartı türlerini… GPU, 3D grafikler ve DirectX arasındaki ilişkiyi… Ekran kartlarında kullanılan bağlayıcı türlerini… Son olarak da ekran kartları ile ilgili montaj ve kurulum işlemlerini inceleyeceğiz. Monitörler ise bir sonraki eğitimin konusudur.

Piksel Kavramı Tüm sayısal görüntülerin en küçük parçası olan üçlü nokta grubuna piksel denir Dijital görüntüler, yatay ve dikey biçimde yan yana sıralanmış piksellerden oluşur Ekranda seçtiğiniz 1024x768 gibi bir çözünürlük değeri kaç adet yatay ve dikey pikselin gösterileceğini belirler Tüm sayısal görüntülerin en küçük parçası olan üçlü nokta grubuna piksel denir. İngilizce de resim parçası anlamına gelen "picture element" birleşik kelimesinin kısaltmasıdır. Dijital görüntüler, yatay ve dikey biçimde yan yana sıralanmış piksellerden oluşur. Ekranda seçtiğiniz 1024x768 gibi bir çözünürlük değeri kaç adet yatay ve dikey pikselin gösterileceğini belirler.

Piksel ve Renk Bileşenleri RGB ve CMYK kavramları piksel renk yeteneklerini ifade eder Bilgisayarda renkler RGB, yani kırmızı - yeşil - mavi renkler ile gösterilir; bu renklerin karıştırılması ile diğer renkler elde edilir Her piksel için kullanılan bit sayısı gösterilebilecek maksimum renk sayısını belirler RGB ve CMYK kavramları piksel renk yeteneklerini ifade eder. Genellikle karışımı kullanılan renklerin ilk harflerinin birleşimi ile ifade edilirler. Bilgisayarda renkler RGB, yani kırmızı - yeşil - mavi renkler ile gösterilir. Bu renklerin karıştırılması ile diğer renkler elde edilir. Diğer bir örnek olarak da basılı materyalleri verebiliriz. Matbaa makineleri yaygın olarak CMYK yani dört farklı rengin karışımını kullanırlar. Her piksel için kullanılan bit sayısı gösterilebilecek maksimum renk sayısını belirler.

RGB Renk Katmanları RGB bir görüntüde, 3 farklı rengin farklı tonlarını taşıyan 3 ayrı katman olduğunu ve bunların üst üste gelmesi ile görüntünün elde edildiğini düşünebilirsiniz RGB veya CMYK renk kavramlarını katmanlar olarak düşünebilirsiniz. RGB bir görüntüde 3 farklı rengin tonlarını taşıyan 3 ayrı katman üst üste gelmiştir. Bunu yine basılı materyaller üzerinden daha iyi anlayabilirsiniz. Matbaa da bir kağıt üzerine 4 farklı renk ayrı ayrı kağıdın üzerine püskürtülür. 4 rengin belirli yüzden oranları ile üst üste gelmesi hedeflenen rengin elde edilmesini sağlar.

Renk Derinliği Her bir pikselin bit derinliği, o noktanın kaç farklı rengi ifade edebileceğini gösterir 4 bit (24 = 16) farklı renk tonunu taşıyabilir 8 bit 256, 16 bit 65.536, 24 bit ise 16.777.216 rengi ifade eder Yaygın olarak 24 bit “true color”, yani gerçek renk olarak tanımlanır 32 bit renklendirme de 16 milyon rengi ifade eder; farklı olarak ilave 8 bit ile donukluk saydamlık gibi değerleri saklar Az önce her bir pikselin bit derinliğinin, o noktanın kaç farklı rengi ifade edebileceğini gösterdiğini söylemiştik. İkili sisteme göre 4 bit ile 16 farklı renk tonunu ifade edilebilir. Buna göre 8 bit 256, 16 bit 65 bin, 24 bit ise 16 milyon farklı rengi ifade edebilir. Yayın olarak 24 bit “true color”, yani gerçek renk olarak tanımlanır ancak aktif kullanılan 32 bit renklendirmedir. 32 bit renklendirme de 16 milyon rengi ifade eder. Farklı olarak ilave 8 bit ile donukluk saydamlık gibi değerler saklanır. 24 bit 4 bit

Çözünürlük Standartları Ekran çözünürlüğünü ifade eden yatay ve dikey piksel sayıları ile ilgili çeşitli standartlar vardır Bu çözünürlük değerleri monitör büyüklüğü ve ekran kartının özelliklerine göre değişmektedir Temel olarak kullanılan 5 tip orantı vardır 3:2 4:3 5:4 16:9 16: 10 Ekran kartınız ve monitörünüz, pencereleri belirli sayıda farklı çözünürlük ve renk derinliklerinde gösterme yeteneğine sahiptir. Çözünürlük, yani yatay ve dikey piksel sayıları ile ilgili çeşitli standartlar vardır. Bu çözünürlük değerleri monitör büyüklüğü ve ekran kartının özelliklerine göre değişmektedir. Çok farklı çözünürlük standardı olmasına rağmen temel olarak kullanılan 4 tip orantı vardır. 3’e 2, 4’e 3, 5’e 4, 16’ya 9 ve 16’ya 10…

Ekran Çözünürlük Modları Ekran çözünürlüklerinin atası IBM’in VGA, yani görüntü grafik dizisi (video graphics array) standardıdır Bu standart 640x480 piksel çözünürlükte 16 renk sunmaktadır Görüntü teknolojilerindeki ilerlemeler VGA üzerine çok sayıda görüntü standardının oluşmasını zorunlu kılmıştır Farklı görüntü modlarının kullanımında 3 temel etken vardır Monitörün fiziksel boyutu ve desteklediği maksimum piksel sayısı Ekran kartının üretebildiği maksimum piksel boyutu Ekran kartı ile monitör arasında kullanılan bağlayıcı ve kablolar Ekran çözünürlüklerinin atası IBM’in VGA standardıdır. VGA standardı 640x480 piksel çözünürlükte 16 renk sunmaktadır. Görüntü teknolojilerindeki ilerlemeler VGA üzerine çok sayıda görüntü standardının oluşmasını zorunlu kılmıştır. Bu modlar, monitör ve ekran kartlarındaki gelişmelerle birlikte günümüzde de sürekli olarak güncellenmektedir. Farklı görüntü modlarının kullanımında 3 temel etken vardır. Birinci etken, monitörün fiziksel boyutu ve desteklediği maksimum piksel sayısıdır. İkinci etken ekran kartının üretebildiği maksimum piksel boyutudur. Üçüncü etken ise ekran kartı ile monitör arasında kullanılan bağlayıcı ve kabloların özellikler veya kalitesidir.

Ekran Çözünürlük Standartları Görüntü Modu Çözünürlük En Boy Tipik Aygıt QVGA 320 x 240 4:3 PDA'lar ve küçük video oynatıcılar VGA 640 x 480 WVGA 800 x 480 5:3 Araç navigasyon sistemleri ve taşınabilir PC'ler SVGA 800 x 600 Küçük monitörler XGA 1024 x 768 Monitörler ve taşınabilir projektörler WXGA 1280 x 800 16:10 Küçük geniş ekran laptoplar HDTV 720p 1280 x 720 16:9 HDTV olarak adlandırılabilen en düşük çözünürlük SXGA 1280 x 1024 5:4 Çoğu masaüstü LCD monitör için doğal çözünürlük WSXGA 1440 x 900 Geniş ekran laptoplar SXGA+ 1400 x 1050 Laptop monitörleri ve yüksek teknoloji projektörler WSXGA+ 1680 x 1050 Büyük laptoplar ve 20” geniş ekran monitörler UXGA 1600 x 1200 Büyük CRT monitörler HDTX 1080p 1920 x 1080 Tam HDTV çözünürlük WUXGA 1920 x 1200 Büyük 24” geniş ekran monitörler WQUXGA 2560 x 1600 Büyük 30” geniş ekran monitörler Tabloda küçükten büyüğe doğru bir çok görüntü modunun listelendiğini görebilirsiniz. XGA, bir alt segmentte kalan 15 ila 17 inç CRT ve 15 inç LCD monitörler de kullanılıyordu. WXGA ise 15.4 inç notebooklarda kullanılır. Bugün yaygın olan 17 – 19 inç LCD ekranlar SXGA modundadır. 20 inç ekranlarda ise WSXGA+ ve UXGA modları kullanılır. Daha üstü düzey modlar ise bugün için bile oldukça pahalı olan çok büyük ekranlar içindir.

Windows’ta Çözünürlük ve Renk Derinliği Windows’da ekran kartı ve monitörünüzün desteklediği ekran çözünürlüğü ve renk kalitesi ayarlarını seçebilirsiniz Genelde seçilebilir bir çok mod olmasına rağmen çoğu monitörün kendine has ideal bir çözünürlüğü vardır Renk kalitesi açısından da her zaman olası en iyi renk kalitesini kullanmalısınız Bu ekrana masaüstünde sağ tuş menüsünden görüntü özellikleri veya kişiselleştirme menüsünden ulaşabilirsiniz Bu noktada anlattığımı bu teorik bilgilerin hemen günlük kullanımdaki karşılığına gidelim. Yani Windows’daki çözünürlük ve renk derinliği ayarlarına. Windows’da ekran kartı ve monitörünüzün desteklediği ekran çözünürlüğü ve renk kalitesi ayarlarını seçebilirsiniz. Genelde seçilebilir bir çok mod olmasına rağmen çoğu monitörün kendine has ideal bir çözünürlüğü vardır. İdeal modun dışındaki ayarlamalarda görüntü kalitesi bulanık ve gözü rahatsız edecek şekilde olacaktır. Renk kalitesi açısından da her zaman olası en iyi renk kalitesini kullanmalısınız. Eski nesil bilgisayarlarda yüksek renk derinliklerinin kullanılması, görüntü fonksiyonlarını yavaşlatmaktaydı. Ancak günümüzdeki bir çok bilgisayar için bu önemsizdir. Bu ayarlamaları yapacağınız ekrana, masaüstünde sağ tuş menüsünden görüntü özellikleri veya kişiselleştirme menüsünden ulaşabilirsiniz.

Ekran Kartı Kavramı Ekran kartı, CPU'dan gelen bilgiyi işleyip onu monitöre gönderen fiziksel donanımı ifade eder Çoğu masaüstü sistemde özel bir genişleme yuvasına takılan bir genişleme kartı şeklindedir Taşınabilir cihazlarda ve bazı masaüstü sistemlerde ise anakart üzerine entegre edilmiş şekildedir Çok farklı isimlerle anılsa da hepsi aynı kavramı ifade eder Grafik, görüntü veya video… Kart, bağdaştırıcı, adaptör veya birimi… Ekran kartı, CPU'dan gelen bilgiyi işleyip onu monitöre gönderen fiziksel donanımı ifade eder. Çoğu masaüstü sistemde özel bir genişleme yuvasına takılan bir genişleme kartı şeklindedir. Taşınabilir cihazlarda ve bazı masaüstü sistemlerde ise anakart üzerine entegre edilmiş şekildedir. Ekran kartları kadar farklı isimlerle anılan başka bir bilgisayar bileşeni yoktur. Ancak, çok farklı isimlerle anılsa da hepsi aynı kavramı ifade eder. Grafik kartı, görüntü bağdaştırıcısı veya video adaptörü gibi kelimelerin hepsi size ekran kartını ifade etmelidir.

Ekran Kartlarının Bileşenleri Ekran kartları 4 temel parçadan oluşur; görüntü RAM'i, görüntü işlemci devresi, bağlayıcılar ve soğutucular Görüntü RAM'i video görüntüsünü depolar GPU, yani görüntü işleme devresi görüntü RAM'inden bilgiyi alır ve onu bağlayıcılar aracılığı ile monitöre gönderir Modern ekran kartlarında bulunan GPU ve bellekler, ana sistem işlemcileri ve belleklerinden çok daha güçlüdür GPU’lar özel soğutma birimlerine ihtiyaç duyar Ekran kartları 4 temel parçadan oluşur; görüntü RAM'i, görüntü işlemci devresi, bağlayıcılar ve soğutucular. Görüntü RAM'i video görüntüsünü depolar. GPU, yani görüntü işleme devresi ise, görüntü RAM'inden bilgiyi alır ve onu bağlayıcılar aracılığı ile monitöre gönderir. Modern ekran kartlarında bulunan GPU ve bellekler, ana sistem işlemcileri ve belleklerinden çok daha güçlüdür. Bu sebeple GPU’lar aktif veya pasif nitelikte özel soğutma birimlerine ihtiyaç duyar.

Ekran Kartı Yapısı GPU Soğutucusu ve Altında GPU SLI / CrossFire Köprüsü Arayüzü HDMI Bağlayıcı Eski nesil kartlarda S Video veya Composite Bağlayıcı Ekranda yeni nesil kabul edilebilecek bir ekran kartını görmektesiniz. Bu ekran kartı PCI Express bağlantı ara yüzüne sahiptir. Ancak dikkat edilirse standart anakart bağlantı ara yüzünün tersi yönde ikinci bir ara yüz daha bulunmaktadır. Bu SLI veya CrossFire olarak bilinen çift ekran kartı kullanımını sağlayan köprüler için olan arayüzdür. Ekran kartı PCB’sinin üzerine video bellekleri ve GPU yer almaktadır. GPU’lar ciddi anlamda ısı ürettiği için güçlü bir soğutma fanının altında yer almaktadır. Ekran kartının monitör veya diğer görüntü birimleri ile bağlantısını sağlayan çeşitli tipte bağlayıcıları mevcuttur. DVI bağlayıcı güncel tüm ekran kartları üzerinde yer alır. VGA bağlayıcı ise eskiden tek tip bağlayıcı olsa da, artık bu bağlayıcıya sahip olmayan çok sayıda ekran kartı da vardır. Her ekran kartının genelde bir tane de TV çıkışı sağlayan bağlayıcısı mevcuttur. Bu bağlayıcı yeni nesil kartlarda HDMI olmaktadır. Eski nesil kartlarda ise S Video veya Composite bağlayıcılar yer almaktaydı. Şimdi bu bileşenleri detaylı şekilde ele alalım. VGA Bağlayıcı DVI Bağlayıcı PCI Express Arayüz Video Belleği

Anakart Bağlantı Arayüzleri Ekran kartları 3 farklı bağlantı arayüzü kullanır PCI AGP (Özelleşmiş PCI) PCI Express PCI veri yolları bir çok aygıt için yeterli hız imkanı sunuyor olsa bile, güncel ekran kartları için yeterli değildir AGP, ekran kartları için özelleşmiş bir PCI türevidir PCI Express ise PCI’ın yerini alan yeni nesil genişleme yoludur Ekran kartları 3 farklı bağlantı arayüzü kullanır. Bunlar PCI, AGP ve PCI Express’tir. PCI veri yolları bir çok aygıt için yeterli hız imkanı sunuyor olsa bile, güncel ekran kartları için yeterli değildir. AGP ise, ekran kartları için özelleşmiş bir PCI türevidir. PCI Express ise aslında PCI’ın yerini alan yeni nesil genişleme yolu teknolojisidir. PCI Express, hem PCI’ın hem de AGP’nin alternatifidir.

AGP: Accelerated Graphics Port PCI hızlarının ekran kartları için yetersiz kalması karşısında Intel tarafından geliştirilmiştir ve PCI yuvasına benzer bir yapıdadır 66 MHz, 32 bitlik PCI 2.1 teknik özelliğinden üretilmiştir Tek ve özel bir yuva olup, sadece görüntü için tasarlanmıştır Tek avantajı PCI’dan daha hızlı olması değildir Kuzey köprüsüne bağlı olan kendi özel veri yolunu kullanır Pipelining ve sidebanding desteği sunar Sistem belleğinden bellek adresi çalabilir AGP kullanımı azalıyor olsa da mutlaka bilinmesi gereken bir standarttır. AGP, PCI hızlarının ekran kartları için yetersiz kalması karşısında Intel tarafından geliştirilmiştir ve PCI yuvasına benzer bir yapıdadır. 66 MHz hızında çalışan 32 bitlik PCI 2.1 teknik özelliğinden üretilmiştir. Tek ve özel bir yuva olup, sadece görüntü için tasarlanmıştır. PCI karışındaki tek avantajı PCI’dan daha hızlı olması değildir. Hızın dışında bir çok teknolojik avantaja sahiptir. Birincisi, AGP kuzey köprüsüne bağlı olan kendi özel veri yolunu kullanır ve bunu başka bir aygıt ile paylaşmaz. İkincisi, AGP, CPU veri yollarına benzer şekilde veri yolu komutlarının avantajına sahiptir. Pipelining ve sidebanding desteği sunar. Ayrıca AGP, ekran kartlarının sistem belleğinden bellek adresi çalmasını mümkün kılan bir sistem hafızası erişimi de sunar.

AGP Hızları ve Türevleri AGP1.0, AGP2.0 ve AGP3.0 olmak üzere 3 sürümü vardır Ancak daha çok 1x, 2x, 4x ve 8x şeklinde darbe çarpanları ile tanımlanırlar AGP 1x hızı 66 MHz’dir ve 254 MB/s aktarım hızına sahiptir 2x, 4x ve 8x modlarında aktarım hız 2, 4 ve 8 kat olmaktadır Birçok AGP kart, eski AGP anakartlar üzerine takılabilir Ancak bazı eski kartlar daha yeni AGP slotlara takılamayabilir Eski kartlar yeni kartlardan farklı fiziksel bağlantılar gerektirir AGP üç ayrı hız tanımlamasıyla ortaya çıkmıştır. AGP1.0, AGP2.0 ve AGP3.0. Ancak bu resmi resmi adları göz ardı edildi. Çoğu teknisyen ve müşteriler, erkan kartlarını AGP 1x, 2x, 4x ve 8x gibi darbe çarpanları ile tanımlar. AGP 1x hızı 66 MHz’dir ve 254 MB/s veri aktarım hızına sahiptir. 2x, 4x ve 8x modlarında aktarım hız 254 MB/s’nin 2, 4 ve 8 katı olmaktadır. AGP türevleri sadece hız özelliklerine dayanmaz. Birçok AGP kart, eski AGP anakartlar üzerine takılabilirken, bazı eski kartlar daha yeni AGP slotlara takılamayabilir. Bunun temel sebebi eski kartların yeni kartlardan farklı fiziksel bağlantılar gerektirmesidir.

PCI Express PCI Express, PCI slotlarına alternatif olarak çıkmıştır PCI Express geliştirilme sürecinde AGP’nin iyi yanlarını da dikkate alarak geliştirilmiştir AGP’nin özelleşmiş bir yuva olmasına karşın teknik olarak PCI Express’in ekran kartları için özel geliştirilmiş bir formatı yoktur Sadece ekran kartları PCI Express x16 ve x32 modunu kullanır PCI Express’in seri iletişim metodunu kullanarak mükemmel bir hıza sahip olması, doğal olarak AGP’nin yerini almasını sağlar PCI Express AGP’nin ekstra özelliklerinin çoğunu standart olarak sunar PCI Express, aslında sadece AGP’nin alternatifi değildi. PCI veri yolu ve slotlarına alternatif olarak çıkmıştır. PCI Express geliştirilme sürecinde AGP’nin iyi yanlarını da dikkate alarak geliştirilmiştir ve onun da yerini alacak özelliklere sahip olmuştur. AGP’nin özelleşmiş bir yuva olmasına karşın teknik olarak PCI Express’in ekran kartları için özel geliştirilmiş bir formatı yoktur. Ancak yine de ekran kartları sadece PCI Express x16 ve x32 modunu kullanırlar. Ama bunun sebebi bu hıza sahip başka bir aygıt olmamasıdır. PCI Express’in AGP’nin yerini almasını sağlayan en önemli etken, seri iletişim metodunu kullanarak mükemmel bir hıza sahip olmasıdır. Sunduğu yüksek hıza karşın PCI Express AGP’nin ekstra özelliklerinin çoğunu da standart olarak sunar.

PCI Express Hızları ve Türevleri PCI x1 modu 2.5 GHz’dir ve 500 MB/s aktarım hızına sahiptir x2, x4, x8, x16 ve x32 modlarında aktarım hızı belirtilen çarpan hızı kadar artmaktadır PCI Express genel bir port olmasına rağmen, x16 ve x32 slotlarını kullanan başka bir aygıt yoktur Ekran kartları dışında bu seviyede hıza ihtiyaç duyan donanım yoktur Bu yüzden x16 ve x32 yuvalar direkt kuzey köprüsüne bağlıdır ve sadece ekran kartları tarafından kullanılır PCI Express hızları ve türevlerini incelediğimizde 1x modunun 2.5 GHz’de 500 MB/s aktarım hızına sahip olduğunu görürüz. AGP’dekine benzer şekilde x2, x4, x8, x16 ve x32 modlarında aktarım hızı, belirtilen çarpan hızı kadar artmaktadır. PCI Express genel bir port olmasına rağmen, x16 ve x32 slotlarını kullanan başka bir aygıt yoktur. Bunun sebebi ekran kartları dışında bu seviyede hıza ihtiyaç duyan bir donanımın olmamasıdır. Bu yüzden x16 ve x32 yuvalar direkt kuzey köprüsüne bağlıdır ve fiilen sadece ekran kartları tarafından kullanılır.

GPU: Grafik İşlemci Piyasada 2 tane büyük GPU üreticisi vardır; ATI ve NVIDIA NVIDIA ve ATI GPU’ları yapar ve ekran kartı üreticilerine satar Bir ekran kartı alınırken karar verilmesi gereken en önemli ve tek şey grafik işlemci seçimidir Düşük grafik işlemciler standart işlevler için yeterlidir Yüksek grafik işlemciler ise 3 boyutlu oyunlar ve bazı özel tasarım yazılımları için özel olarak geliştirilirler GPU performans farkları gerçek anlamda 3D oyunlarda anlaşılır Ekran kartlarının en önemli ve belirleyici bileşeni grafik işlemcileri yani GPU’lardır. ATI ve NVIDIA piyasada 2 tane büyük GPU üreticisidir. Bu markaların dışında GPU üreten firmalar olsa da bu çok küçük bir dilimi ifade eder. Sadece bazı notebooklar üzerinde Intel’in onboard grafik işlemcilerine denk gelme şansınız yüksektir. Bunun dışında piyasada bir çok ekran kartı markası görürsünüz. NVIDIA ve ATI GPU’ları yapar ve bu ekran kartı üreticilerine satar. Bir ekran kartı alınırken karar verilmesi gereken en önemli ve tek şey grafik işlemci seçimidir. Yani bir ASUS, GigaByte veya MSI ekran kartı almanızdan daha önemli olan şey, bu ekran kartının GPU’sunun ne olduğudur. Düşük grafik işlemciler standart işlevler için yeterlidir. Yüksek grafik işlemciler ise 3 boyutlu oyunlar ve bazı özel tasarım yazılımları için özel olarak geliştirilirler. GPU performans farkları gerçek anlamda sadece 3D oyunlarda anlaşılır. Piyasada yanlış bilinen bir kanı ile ekran kartlarının görüntü RAM’i boyutuna göre sınıflandırıldığını duyarsınız. Ancak performansı etkileyen en önemli etken grafik işlemcisi ve özellikleridir. Yüksek miktarda RMA yalnızca belirli durumlarda önemlidir, bazen de kötüye işarettir. Kötü grafik işlemcisinin ayıplarını örtmek için kullanılan yüksek RAM’ler her zaman olmuştur.

Ekran Kartı Belleği Ekran belleği, ekranda gerçekleşen her bir değişikliğe tepki vermek için neredeyse sürekli güncellenir Ekran belleklerinin performansını etkileyen 3 kriter vardır Ekran belleği ile GPU arasındaki veri yolunun genişliği RAM türü ve hızı Toplam RAM seviyesi Ekran kartının, üzerindeki RAM‘e ulaşması, PCI Express veri yolunda bile sistem belleğine ulaşmasından daha çabuk olur Birçok render (grafik oluşturma) ve işleme işlemi, CPU yerine kart üzerindeki GPU tarafından yapılır Ekran kartı hafızasında oluşturulan görüntünün ekrana gönderildiğinden bahsetmiştik. Bu ekran belleği, ekranda gerçekleşen her bir değişikliğe tepki vermek için neredeyse sürekli güncellenir. Ekran belleklerinin performansını etkileyen 3 kriter vardır; Ekran belleği ile GPU arasındaki veri yolunun genişliği… RAM’lerin türü ve hızı… Toplam RAM seviyesi… GPU’nun Ekran kartının, üzerindeki RAM‘e ulaşması, PCI Express veri yolunda bile sistem belleğine ulaşmasından daha çabuk olur. Dolayısıyla birçok render yani grafik oluşturma ve işleme faaliyetleri, CPU yerine kart üzerindeki GPU tarafından yapılır.

GDDR Bellekler Ekran kartı bellekleri her zaman sistem belleklerinden daha ileri teknolojiye sahip olmuşlardır PC’lerde DDR2 kullanımda iken ekran kartları GDDR3 kullanıyorlardı Bugün yeni nesil ekran kartları GDDR4 ve GDDR5 kullanıyorlar GDDR, Graphics DDR bellekleri ifade eder GPU ve ekran belleği arasındaki veri yolu 32, 64, 128 veya 256 bit genişliğe sahip olabilmektedir Ekran kartı bellekleri her zaman sistem belleklerinden daha ileri teknolojiye sahip olmuşlardır. Günümüzde de en güncel bellek teknolojilerin her zaman ilk olarak ekran kartlarında kullanılmaktadır. Örneğin PC’lerde DDR2 bellekler kullanımda iken, ekran kartları GDDR3 bellekleri kullanıyorlardı. Bugün PC’lerde DDR3 kullanımı bile yeni yaygınlaşırken, yeni nesil ekran kartları GDDR4 ve GDDR5 bellekler kullanıyorlar. GDDR terimi “Graphics DDR” bellekleri ifade eder. GPU ve ekran belleği arasındaki veri yolu 32, 64, 128 veya 256 bit genişliğe sahip olabilmektedir. Ancak bant genişliği nün yüksek olması her zaman tek başına yeterli değildir. Örneğin 128 bit bant genişliğine sahip bir DDR5 bellek, 256 bit bant genişliğine sahip DDR3 ile eşdeğer performans ölçümlerine sahip olabilir Çünkü DDR5’de de aynı sürede DDR3’e göre 2 kat fazla veri taşınabilmektedir.

3D Grafikleri Anlamak Bilgisayar dünyasındaki gelişmelerin öncülüğü genellikle oyunlar ve 3D uygulamaları yapmıştır 3D uygulamaları 1990 öncesinde özelleşmiş Unix sistemler üzerinde idi; pahalı ve kullanımı zor sistemlerdi PC açısından ilk devrim Wolfenstein oyunu olmuştur Bu oyun sağlam RAM ve CPU gücü desteği ile ekranda 3 boyutlu bir dünya oluşturuyordu 3D objeler sabit görüntü nesnelerinden oluşturuluyordu (sprite) Bilgisayar dünyasındaki gelişmelerin öncülüğü genellikle oyunlar ve 3D uygulamaları yapmıştır. Başta mimari çizimler olmak üzere 3D uygulamaları 1990 öncesinde özelleşmiş Unix sistemler üzerinde idi. Bunlar pahalı sistemlerdi ve kullanımı zordu. PC açısından ilk 3D devrimi Wolfenstein oyunu olmuştur. Bu oyun sağlam RAM ve CPU gücü desteği ile ekranda 3 boyutlu bir dünya oluşturuyordu. İlk zamanlarda 3D oyunlar, 3D dünyayı oluşturmak için "sprite" adı verilen sabit görüntüleri kullanıyordu. Bir "sprite", bitmap bir grafik dosyasından farklı bir şey değildir. Yapılan hesaplamalara göre ekranda uygun resimler veya bunların bileşimleri gösterilir.

3D Nesneler İkinci nesil 3D, "sprite"ların yerine gerçek 3D objeleri getirdi Bunlar çok daha kompleks yapıdadır ve milyonlarca noktanın birleşiminden oluşmuştur Bu yapıya “vertices” veya vektör denir ve X,Y,Z olarak tanımlanmış pozisyona sahiptir Bu vektörel noktaların hareketlerinin hesaplanması yoğun CPU ve RAM gücü gerektirir İkinci nesil 3D, "sprite"ların yerine gerçek 3D objelerin koyulmasıyla başladı. Bunlar çok daha kompleks yapıdadırlar. Gerçek bir 3D obje milyonlarca noktanın birleşiminden oluşmuştur. Bu yapıya “vertices” veya vektör denir. Her bir vektör 3D dünyada X,Y,Z olarak tanımlanmış pozisyona sahiptir. Bu vektörel noktaların hareketlerinin hesaplanması yoğun CPU ve RAM gücü gerektirir.

Rendering Render işlemi, vektörel noktaların yoğun hesaplamalar ile nesnelere çevrilmesidir Bu sadece noktaların birleştirilmesini değil, dolgu, gölge ve renk gibi özelliklerin ayarlanmasını da kapsar Vektörel noktalar çizgilerle birbirine bağlanırlar ve kenarlar oluşur Kenarların içleri üçgenlerle doldurulur ve poligonlar elde edilir Sonraki adımda poligonlar desenlerle kaplanır (texturing) Render işlemi, vektörel noktaların yoğun hesaplamalar ile nesnelere çevrilmesidir. Bu işlem sadece noktaların birleştirilmesini değil, dolgu, gölge ve renk gibi özelliklerin ayarlanmasını da kapsar. Bir render işleminde öncelikle vektörel noktalar çizgilerle birbirine bağlanırlar ve bunlar kenarları oluşturur. Daha sonra kenarların içleri üçgenlerle doldurulur ve poligonlar elde edilir. Sonraki adımda ise poligonlar desenlerle kaplanır. Bu işlem sıkça adını duyabileceğiniz “texturing” işlemi olarak da anılır.

GPU İle Konuşmak Ekran kartları çok güçlü işleme birimi ve bellekler bulundurur Yazılımların CPU ile konuşmasını işletim sisteminin sağladığı gibi, GPU ile olan etkileşimi yöneten arabirimler vardır API (application programming interfaces) adı verilen bu yazılım katmanları, 3D uygulamalarının doğru ve hızlı şekilde GPU ile iletişimde olabilmeleri için geliştirilmiştir OpenGL DirectX İleri düzey render işlemleri ekran kartlarının çok güçlü işleme birimi ve bellekleri sayesinde gerçekleştirilir. Bu noktada uygulamaların GPU ile konuşması ihtiyacı gündeme gelmektedir. Yazılımların CPU ile konuşmasını işletim sisteminin sağladığı gibi, uygulamaların GPU ile olan etkileşimini yöneten arabirimler vardır. Bu yazılım katmanlarına API adı verilir. API’ler 3D uygulamalarının doğru ve hızlı şekilde GPU ile iletişimde olabilmeleri için geliştirilmiştir. Ekran kartlarının gelişim sürecinde bir çok API üretilmiştir. Ancak en yaygın olanları OpenGL ve DirectX’dir.

Ekran Kartları ve DirectX Eskiden uygulamalar işlemler için donanıma direkt erişirlerdi Yeterince iyi olmayan yazılımlar sistem çökmelerine sebep oluyordu Bunu engellemek için Microsoft DirectX API’sini çıkarttı Amacı özellikle grafik uygulamalarında donanıma olan erişimleri doğru şekilde yönetmek ve kolaylaştırmaktır Grafiklerin dışında ses, ağ bağlantıları ve giriş aygıtları gibi çok geniş bir donanım yelpazesini destekler DirectX sadece Windows içindir Unix ortamlar için DirectX alternatifi OpenGL’dir ve hem Windows hem de Mac sürümleri bulunmaktadır Eskiden uygulamaların donanıma direkt erişmeleri, yeterince iyi olmayan yazılımların sistem, çökmelerine sebep oluyordu. Bunu engellemek için Microsoft DirectX API’sini çıkarttı. DirectX, programcıların kullandıkları donanımı düşünmeden program yazmalarını sağlayan bir üst platformdur. Amacı özellikle grafik uygulamalarında donanıma olan erişimleri doğru şekilde yönetmek ve kolaylaştırmaktır. DirectX, grafiklerin dışında ses, ağ bağlantıları ve giriş aygıtları gibi çok geniş bir donanım yelpazesini destekler. DirectX’i donanımı kullanan bir alt seviye dil gibi düşünebilirsiniz. DirectX sadece Windows için olup, Unix ortamlar için alternatifi OpenGL’dir. Ancak OpenGL’in hem Windows, hem de Mac ile uyumlu sürümleri bulunmaktadır.

DirectX Tanılama Aracı Bugün neredeye tüm oyunlar DirectX'e ihtiyaç duyar ve tüm ekran kartlarının DirectX'i destekleyen sürücüleri vardır DirectX her sistemdeki yüklü ve çalışır durumda olmalıdır Bunu doğrulamak için DirectX tanı aracı bulunur Çalıştır : dxdiag Bu ekrandan bir çok özelliği test edebilirsiniz Bugün neredeye tüm oyunlar DirectX'e ihtiyaç duyar ve tüm ekran kartlarının DirectX'i destekleyen sürücüleri vardır. DirectX artık her sistemdeki yüklü ve çalışır durumda olmalıdır. Bunu doğrulamak için DirectX tanı aracını kullanabilirsiniz. Bu araca ulaşmak için başlat menüsünden çalıştır ekranını açın ve dxdiag yazın. DirectX tanılama aracı, donanımlarınız ve olan işletim sisteminiz hakkında da çeşitli bilgiler verecektir. Ancak daha önemlisi bu ekrandan bir çok özelliği test edebilir ve sorunlu ekran görüntü birimleri hakkında bilgi alabilirsiniz.

Çoklu Bağlantı Arayüzü Ekran kartlarının anakart bağlantı arayüzü dışında, birbirlerine bağlanabilmelerini sağlayan ikinci bir bağlantı arayüzü vardır Bu sayede bir sistemde çift ekran kartının gücünün kullanılması ve bunların tek bir ekran kartı gibi çalışması sağlanmaktadır ATI ve NVIDIA bu teknolojilerini farklı isimlendirmiştir NVIDIA: SLI (Scalable Link Interface) ATI: CrossFire İki veya daha fazla ekran kartı bir köprüleme kartı ile birbirine bağlanır Asıl amaç GPU gücünü artırmaktır Ekran kartlarının yapısında yer alan diğer bir bileşen, çoklu bağlantı arayüzleridir. Bu genelde anakart bağlantı arayüzünün tersi yönünde yer alır ve yan yana duran iki veya daha fazla ekran kartını bir köprü ile birbirine bağlar. Bu sayede bir sistemde çift ekran kartının gücünün kullanılması ve bunların tek bir ekran kartı gibi çalışması sağlanmaktadır. ATI ve NVIDIA bu teknolojilerini farklı isimlendirmiştir. NVIDIA bu teknolojisi SLI, ATI ise CrossFire olarak adlandırmaktadır. Her iki durumda da mutlaka iki veya daha fazla ekran kartı bir köprüleme kartı ile birbirine bağlanır. Birleştirme ile asıl amaç GPU gücünü artırmaktır.

Görüntü Çıkışları & Monitör Bağlayıcıları Ekran kartlarında 6 farklı görüntü çıkış vardır VGA, DVI, HDMI, Component, S Video ve Composite Bunlar, bağlayıcı türü değişikliğinden fazlasını ifade ederler Görüntü özellikleri bağlayıcı türüne göre ciddi farklar gösterir Harici dönüştürücülerle bir türü başka bir bağlayıcıya çevirmek, görüntü özelliklerini olumlu yönde değiştirmez VGA bir çıkışı DVI’a dönüştürmek, DVI kalitesine ulaşmayı sağlamaz Ekran kartları dijital olmayan çıkışlara görüntü vermek için özel dönüştürücü birimler kullanır Ekran kartlarında üretilen görüntünü görüntüleme aygıtlarına aktarıldığı 6 farklı çıkış vardır. Bunlar VGA, DVI, HDMI, Component, S Video ve Composite bağlayıcı türleridir. Bağlayıcı türleri sadece farklı bağlama tipleri ile sınırlı değildir. Görüntü özellikleri ve kalitesi bağlayıcı türüne göre ciddi farklar gösterir. Ekran kartlarında harici dönüştürücülerle bir çıkışın başka bir çıkışa çevrilmesi sık karşılaşılan bir durumdur. Bu çevirme işlemi görüntü özelliklerini olumu yönde değiştirmez. Yani VGA bir çıkışı DVI’a dönüştürmek, DVI kalitesine ulaşmayı sağlamaz. Ekran kartları dijital olmayan çıkışlara görüntü vermek için özel dönüştürücü birimler kullanırlar.

VGA Bağlayıcı VGA en eski analog görüntü standardıdır En fazla 1280x1024 çözünürlüğe izin verir 15 pin D-Sub tipi bağlayıcı kullanır Bu bağlantıda dijital sinyaller bir devre yardımı ile analoga çevrilir VGA en eski analog görüntü standardıdır. Bir VGA çıkışından en fazla 1280x1024 çözünürlük alabilirsiniz. 15 pin D-Sub tipi bağlayıcı kullanır. Ekran kartları VGA tipinden çıkış vermek için dijital sinyalleri bir devre yardımı ile analoga çevirir.

ADC - DAC Kavramı Bilgisayarlar analog sinyaller üzerinde direkt işlem yapamazlar Analog sinyaller üzerinde işlem yapmak gerektiğinde öncelikle bu sinyallerin dijital karşılıkları elde edilmelidir Aynı şekilde bilgisayar tarafından üretilen dijital sinyallerin analog cihazlarda kullanılması için tersi yönde çevrilmesi gerekir Bu işlem için kullanılan 2 tip dönüştürücü vardır ADC: Analog Digital Converter DAC: Digital Analog Converter Ekran kartları analog bağlantı türleri için RAMDAC olarak bilinen dönüştürücü kullanırlar Bilgisayarlar analog sinyaller üzerinde direk olarak işlem yapamazlar. Analog sinyaller üzerinde işlem yapmak gerektiğinde öncelikle bu sinyallerin dijital karşılıkları elde edilmelidir. Eğer bilgisayarın ürettiği dijital sonuçları analog sinyaller kullanan bir cihazda kullanacaksanız da bu işlemin tam tersi yönde çevrim yapılmalıdır. Dolayısıyla bu işlem için kullanılan 2 tip dönüştürücü vardır. ADC, analogdan dijitale, DAC ise dijitalden analoga dönüşüm yapan devreleri ifade eder. Bu dönüştürücülerin gerçekleştirdiği her dönüşümde veri üzerinde belirli bir kayıp olduğunun unutulmaması gerekir. Ekran kartları analog bağlantı türleri için RAMDAC olarak bilinen dönüştürücü kullanırlar. Dijital aktarım yapan DVI yada HDMI gibi arayüzlerde veri RAMDAC üzerinden geçmeden direk geçirilerek çıkışa verilir.

Analog Dijital Dönüşüm İşlemleri Bir analog sinyalin dijital karşılığının alınmasında iki önemli kriter vardır; örnekleme ve her örnek için kaç bit kullanılacağı Örnekleme ne kadar sık olursa kayıp o kadar az, dosya boyutu da o kadar büyük olur Dijital sinyal üretilirken alınan örnek noktaları geri birleştirilerek dijitalden analog sinyal üretilir Aslında ekran kartları konusunun kapsamında olmamakla birlikte, analog ve dijital dönüşüm işlemlerinin nasıl yapıldığına da kısaca göz atalım. Bir analog sinyalin dijital karşılığının alınmasında iki önemli kriter vardır; örnekleme ve her örnek için kaç bit kullanılacağı. Üst resimde gördüğünüz çarpı işaretli bölgelerde analog sinyal üzerinden örnekler alınmıştır. Örnekleme ne kadar sık olursa kayıp o kadar az, dosya boyutu da o kadar büyük olur. Dijital sinyal üretilirken de, alınan örnek noktaları geri birleştirilerek dijitalden analog sinyal üretilir. Ancak bu noktalar birleştirilirken aralardaki boşluklarda kayıplar oluşur. Örneğin alttaki resmin dijital karşılığına baktığımızda daha düz geçişler olduğunu görmekteyiz. Bunun nedeni örnekleme frekansı ve bit sayısının çok düşük seçilmesidir.

DVI: Digital Visual Interface DVI hem analog hem de dijital video sinyallerini iletebilir DVI girişi olan bir monitör ile kullanılması durumunda ekran kartının verileri analog olarak dönüştürmesi gerekmez Analog dönüştürme işlemi olmadığından daha net bir görüntü elde edilir 2560x1600 çözünürlüğe kadar destekler Pin sayısı ve dizilimine göre 5 türü vardır Pin sayıları desteklenen maksimum çözünürlük ve yenileme oranlarını etkiler DVI hem analog hem de dijital video sinyallerini iletebilen bir bağlayıcı türüdür. Ancak DVI girişi olan bir monitör ile kullanılması durumunda ekran kartının verileri analog olarak dönüştürmesi gerekmeyecektir. DVI uyumlu bir ekran ile kullanılması durumunda analog dönüştürme işlemi olmadığından, daha net bir görüntü elde edilir. DVI, 2560x1600 çözünürlüğe kadar destekler. Pin sayısı ve dizilimine göre 5 türü vardır. Pin sayıları desteklenen maksimum çözünürlük ve yenileme oranlarını etkiler.

HDMI: High Definitions Multimedia Interface Dijital ses ve video aktarımı için geliştirilen en güncel arayüzdür Herhangi bir ses veya görüntü kaynağından gelen çoklu veriyi tek kablo üzerinden aktarır PC monitörlerin yanı sıra yeni nesil TV türlerinin çoğunda HDMI desteği yer almaktadır 3200x2048 çözünürlüğe kadar destekler HDMI’dan DVI dönüşücülerle görüntü alınabilir, ancak ses için orijinal HDMI kablo gerekir Ekran kartından HDMI bağlantısı ile görüntü ve ses aktarımı için özel sürücüler yüklenmesi gerekebilir HDMI, dijital ses ve video aktarımı için geliştirilen en güncel arayüzdür ve giderek artan bir popülerliğe sahiptir. HDMI, herhangi bir ses veya görüntü kaynağından gelen çoklu veriyi tek kablo üzerinden aktarır. PC monitörlerin yanı sıra yeni nesil TV türlerinin çoğunda HDMI desteği yer almaktadır. 3200x2048 çözünürlüğe kadar destekler. HDMI’dan DVI dönüşücülerle görüntü alınabilir, ancak ses için orijinal HDMI kablo gerekir. Ayrıca ekran kartından HDMI bağlantısı ile görüntü ve ses aktarımı için özel sürücüler yüklenmesi gerekebilir.

Component, S Video ve Composite Bağlayıcılar Bu bağlayıcı türleri HDMI bağlantısının yaygınlaşması ile birlikte tarihe karışmaktadır VGA bağlantısında olduğu gibi analog sinyal gerektirdiklerinden RAMDAC tarafından dönüştürülen sinyali iletirler Component 1080i HD kalitesinde görüntü verebilir Kalite sıralaması; Component > S Video > Composite şeklindedir Component, S Video ve Composite bağlayıcılar, HDMI bağlantısının yaygınlaşması ile birlikte tarihe karışmaktadır. VGA bağlantısında olduğu gibi analog sinyal gerektirdiklerinden RAMDAC tarafından dönüştürülen sinyali iletirler. Component 1080i HD kalitesinde görüntü verebilmesine rağmen, diğerleri çok düşük görüntü kalitesi sebebiyle yaygın olarak kullanılmaz. Kalite sıralaması Component, S Video ve Composite şeklindedir.

Fiziksel Kurulum Ekran kartının fiziksel kurulumu sırasında, iki önemli nokta vardır Uzun PCB’ye sahip ekran kartları Yakın PCI kartları ve büyük ekran kartı soğutucuları Bazı gelişmiş ekran kartları fiziksel olarak kasanıza uymaz Yeni nesil ekran kartları ciddi şekilde ısındığından çok yakınında bir PCI kart bulunması ideal değildir Kurulum sonrasında kasa içinde hava dolaşımı için yeterli alan kalıyor olmasına dikkat edilmelidir Kurulum işlemleri genel PCI genişleme kartı montajı prosedürüne göre yapılmalıdır Ekran kartın fiziksel kurulumu sırasında, iki önemli nokta vardır. Birincisi uzun PCB’ye sahip ekran kartları, diğeri de çok yakınında bulunan PCI kartları veya aşırı yer kaplayan büyük ekran kartı soğutucularıdır. Bazı gelişmiş ekran kartları fiziksel olarak kasanıza uymaz ve bu artık tamamen doğaldır. Artık güçlü ve yeni bir ekran kartı, yeni bir kasanın sebebi olabilmektedir. Yeni nesil ekran kartları ciddi şekilde ısındığından çok yakınında bir PCI kart bulunması ideal değildir. Kurulum sonrasında kasa içinde hava dolaşımı için yeterli alan kalıyor olmasına dikkat edilmelidir. Bunun dışında kurulum işlemleri genel bir PCI genişleme kartı montajından farklı değildir.

Demo: Fiziksel Kurulum …

Ekran Kartı Sürücüleri Ekran kartları üzerlerindeki BIOS sayesinde sürücü yüklemesi yapılmadan, sadece görüntü vermesi için kullanılabilirler İşletim sistemi altında ekran kartının tüm özelliklerinden faydalanılması için ise uygun sürücülerin yüklenmesi gerekir Windows’un yerleşik sürücüleri sağlıklı olsalar da, özellikle 3D fonksiyonlarının tam kullanımı için en yeni sürücüleri edinin Ekran kartı sürücüleri sürekli olarak güncellenmektedir; en az ayda bir sürücü güncellemesi yapmalısınız Ekran kartları üzerlerindeki BIOS sayesinde sürücü yüklemesi yapılmadan, sadece görüntü vermesi için kullanılabilirler. Ancak işletim sistemi altında ekran kartının tüm özelliklerinden faydalanılması için ise uygun sürücülerin yüklenmesi gerekir. Windows’un ekran kartları için yerleşik sürücüleri vardır ve genelde oldukça sağlıklı çalışırlar. Ancak özellikle 3D fonksiyonlarının tam kullanımı için en yeni sürücüleri edinilmesi gerekir. Ekran kartı sürücüleri sürekli olarak güncellenmektedir. En azından ayda bir kez sürücü güncellemesi yapmalısınız. Güncel sürücüler, performans artırımı, eski sürücülerde yaşanan problemlerin giderilmesi ve yeni yazılımsal özellikler gibi yenilikleri içerebilir.

Görsel Öğelerin Ayarlanması Görüntü özellikleri uygulamasındaki üç sekme ekranın görselliğini ayarlayan işlevleri barındırır Temalar, Masaüstü ve Görünüm Buradan ekranların renk ve diğer görsel özellikleri kullanıcının kişisel zevkine göre ayarlanabilir Temalar hazır görsel kalıplar sunar Masaüstü kısmından arka plan resmi ve simgeler ayarlanabilir Görünüm sekmesi ise her türlü görsel öğeyi ileri düzeyde ayarlama imkanı sunar Görüntü özellikleri uygulamasındaki üç sekme, ekranın görselliğini ayarlayan işlevleri barındırır. Bunlar ekranlarını güzelleştirmenizi sağlayan temalar, masaüstü ve görünüm sekmeleridir. Buradan ekranların renk ve diğer görsel özellikleri kullanıcının kişisel zevkine göre ayarlanabilir. Temalar hazır görsel kalıplar sunar. Masaüstü kısmından arka plan resmi ve simgeler ayarlanırken, görünüm sekmesi her türlü görsel öğeyi ileri düzeyde ayarlamanıza sağlar.

Ekran Koruyucu ve Güç Seçenekleri Ekran koruyucu ekranda uzun süre durağan bir görüntünün kalmasını engelleyerek monitörün zarar görmesini önler Buradan ulaşacağınız diğer önemli bir işlev de güç yönetimi seçenekleridir Güç yönetimi asli olarak ekran kartları konusunun kapsamında değildir Monitörlerin ne kadar süre sonra kapatılacağı bu sekme üzerinden ayarlanmaktadır Ekran koruyucu ekranda uzun süre durağan bir görüntünün kalmasını engelleyerek monitörün zarar görmesini önleyen bir uygulamadır. Belirli bir süre bilgisayarınızı kullanmamanız durumunda devreye girer ve ekranda yazılımsal olarak hareketlilik oluşturur. İlk bakışta ekran koruyucusu sekmesi hiçbir şey yapmıyormuş gibi gözükmektedir. Ancak buradan ulaşacağınız diğer bir önemli bir işlev güç yönetimi seçenekleridir. Güç yönetimi konusu da aslında ekran kartları konusunun kapsamında değildir. Burada bilmeniz gereken en önemli şey, monitörlerin ne kadar süre sonra otomatik olarak kapatılacağının bu sekme üzerinden ayarlanıyor olmasıdır.

Standart Ekran Ayarları Görüntü özellikleri uygulamasındaki en önemli araç budur Ekran çözünürlüğü ve renk derinliği buradan ayarlanabilir Windows sadece ekran kartı ve monitörlerin kabul ettiği çözünürlük ve renk derinliği kombinasyonlarını listeler Hangi çözünürlüğün kullanılacağı kullanıcı seçimi olsa da, her ekranın daha keskin görüntü vereceği ideal çözünürlüğü vardır Bu kısımdan birden fazla monitör kullanımı da yapılandırılabilir Görüntü özellikleri uygulamasındaki en önemli araç ayarlar sekmesidir. Ekran çözünürlüğü ve renk derinliği buradan ayarlanabilir. Windows sadece ekran kartı ve monitörlerin kabul ettiği çözünürlük ve renk derinliği kombinasyonlarını listeler. Hangi çözünürlüğün kullanılacağı kullanıcı seçimi olsa da, her ekranın daha keskin görüntü vereceği ideal çözünürlüğü olduğu unutulmamalıdır. Bu kısımdan bilgisayara bağlı olan birden fazla monitörü yapılandırabilirsiniz.

Çoklu Monitör Yapılandırılması Tek bir kart üzerinden çift çıkış veya iki ayrı ekran kartı olması durumu aynı şekilde yapılandırılabilir Varsayılan olarak, ikinci monitör etkinleştirilmemiştir Ayarlar sekmesi sadece görüntüyü basit şekilde diğer ekrana uzatır; yani masaüstünü 2 ekrana yayar Gelişmiş ayarlar sekmesinden veya sürücünün özel yapılandırma yazılımından uzatma yerine klonlama şeklinde de yapılandırılabilir Uzatma durumunda her bir ekran için farklı çözünürlük düzeyleri ayarlanabilir Bir bilgisayara uygun bağlayıcılar olduğu sürece birden fazla monitör bağlayabilirsiniz. Bunu tek bir kart üzerinden çift çıkış vererek veya iki ayrı ekran kartı takarak yapabilirsiniz. Windows’da varsayılan olarak, ikinci monitör etkinleştirilmemiştir. Standart ayarlar sekmesi sadece görüntüyü basit şekilde diğer ekrana uzatır; yani masaüstünü 2 ekrana yayar. Bu şekilde fare işaretçinizi iki monitör uzunluğundaki geniş bir alanda hareket ettirebilirsiniz. Uzatmanın dışında tüm bağlı monitörlerde aynı görüntünün olmasını da sağlayabilirsiniz. Klonlama olarak da adlandırılan bu işlemi gelişmiş ayarlar sekmesinden veya sürücünün özel yapılandırma yazılımından yapabilirsiniz. Uzatma durumunda her bir ekran için farklı çözünürlük düzeyleri ayarlanabilir. Ancak klonlama durumunda tüm ekranlar ideal olmasa bile aynı çözünürlüğe zorlanır.

Gelişmiş Görüntü Ayarları Monitör sekmesinden ekran yenileme sıklığı değiştirilebilir ve bu CRT ekranlar için çok önemli bir ayardır Göz sağlığı için 75 Hz ve üzeri bir değeri tercih edin Renk yönetimi sekmesi, özellikle baskı ürünleri hazırlayan kişilerin ekranda gerçek baskı renklerini görebilmeleri için ileri düzey ayarlamalar gerektirir Ayrıca bu ekranda çoğunlukla ekran kartı sürücüsüne ait özel bir sekme de yer alır Gelişmiş görüntü ayarları size yapılacak daha fazla şey sunar. Monitör sekmesinden ekran yenileme sıklığı değiştirilebilirsiniz. Yenileme hızı CRT ekranlar için çok önemli bir ayardır. Göz sağlığı için 75 Hz ve üzeri bir değeri tercih edin. LCD’lerin çalışma mantığı gereği tarama yapılmaz ve sabit ışık kaynağı kullanılır. Bu yüzden tarama sıklığı CRT’lerdeki kadar önemli değildir. LCD'de 60 veya 75 Hz değerlerinden birisini seçmeniz, genelde CRT gibi etki yaratmaz. Gelişmiş ayarlar kısmındaki renk yönetimi sekmesi çok yoğun kullanılmaz. Özellikle baskı ürünleri hazırlayan kişilerin ekranda gerçek baskı renklerini görebilmeleri için ileri düzey ayarlamaları gerektirir. Gelişmiş ayarlar ekranın ayrıca ekran kartı sürücüsüne ait özel bir sekme yer alır.

Özel Ayarlama Yazılımları ATI, NVIDIA ve hatta Intel’in güncel tüm ekran kartı sürücüleri, bir yönetim yazılımı ile birlikte gelirler Bu yazılıma gelişmiş ayarlar sekmesinden ulaşılabilir Bu yazılımlar parlaklık, kontrast, ekran konumu, pozisyonu, ileri düzey renk seçenekleri gibi bir çok ayarı yapmanıza olanak tanır Yetenekleri yazılım sürümü, üretici ve donanımınıza göre farklılıklar gösterebilir ATI, NVIDIA ve hatta Intel’in güncel tüm ekran kartı sürücüleri, bir yönetim yazılımı ile birlikte gelirler. Bu yazılıma gelişmiş ayarlar sekmesinden ulaşılabilir. Bu yazılımlar parlaklık, kontrast, ekran konumu, pozisyonu ve ileri düzey renk seçenekleri gibi bir çok ayarı yapmanıza olanak tanır. Yazılımların yetenekleri, sürüm, üretici ve donanımınıza göre farklılıklar gösterebilir.

Demo

Sürücülerle Çalışmak Ekran kartı sürücüleri genellikle kurulum yazılımı ile birlikte yüklenir ve bu yazılım bir çok işlemi otomatik olarak yapar Ancak bazı sorunlu veya özel durumlarda elle sürücüyü kurmanız gerekirse, mutlaka eski sürücü versiyonlarının kaldırılması gerekir Bunun dışında sürücü özellikleri kısmında yapmanız gereken bir müdahale bulunmamaktadır Ekran kartı sürücüleri genellikle kurulum yazılımı ile birlikte yüklenir ve bu yazılım bir çok işlemi otomatik olarak yapar. Ancak bazı sorunlu veya özel durumlarda elle sürücüyü kurmanız gerekirse, mutlaka eski sürücü versiyonlarının kaldırılması gerekir. Bunun dışında sürücü özellikleri kısmında yapmanız gereken bir müdahale bulunmamaktadır. Herhangi bir sürücü sorununda yapılabilecek en sağlıklı müdahale, kurulum yazılımını yeniden çalıştırmaktır.

Ekran Kartında Problem Gidermek Ekran kartı problem belirtileri, her zaman için iki donanımdaki arızaya işaret ediyor olabilir; ekran kartı ve monitör Bu eğitimde monitörümüzün kesin olarak sağlam olduğunu varsayıyoruz; monitör sorunları bir sonraki eğitimin konusudur Ekran kartında karşılaşılan yaygın donanım sorunları 2 tiptir GPU soğutucu fanının bozulması veya yeteri derecede soğutmaması Ekran belleğinin bozulması Ancak çoğu sorunun temeli yazılım ve sürücü problemleridir Ekran kartı problem belirtileri, her zaman için iki donanımdaki arızaya işaret ediyor olabilir. Ancak bu eğitimde monitörümüzün kesin olarak sağlam olduğunu varsayıyoruz. Monitör sorunları bir sonraki eğitimin konusudur. Ekran kartında karşılaşılan yaygın donanım sorunları 2 tiptir. GPU soğutucu fanının bozulması veya yeteri derecede soğutmaması. Ekran belleğinin bozulması. Ancak yine de çoğu sorunun temelinin yazılım ve sürücü problemleri olduğunu söylemek yanlış olmaz.

Hata Belirtileri Ekranda hiç görüntü olmaması Görüntü kablosu takılmamış veya problemli Birden fazla görüntü birimi var ise aktif olmayan bir çıkışa bağlanmış Ekran kartı arızalı Ekranda titremeler, hareket eden çizgiler, vb. şeyler olması Görüntü tazeleme oranı desteklenen miktarda değil Kablo kısmi olarak arızalı Ekrandaki görüntünün kalitesiz ve gözü rahatsız ediyor olması Doğru aygıt sürücüleri yüklenmemiş Donanımla uyumlu olmayan ayarlar seçilmiş Görüntü birimlerindeki hata belirtileri genelde gizli olmaz ve hemen kendilerini belli ederler. En basit şekilde ekranda hiç görüntü olmaz. Bu durumda ilk kontrol etmeniz gereken yer görüntü kablosudur. Kablo doğru şekilde takılmamış veya problemli olabilir. En sağlıklı müdahale başka bir kablo ile denemektir. Eğer birden fazla görüntü birimi var ise, kablo aktif olmayan bir çıkışa bağlanmış olabilir. Buna rağmen görüntü alınamıyorsa ekran kartının arızalı olduğundan şüphelenilebilir. Bir diğer arıza belirtisi ise, ekranda titremeler, hareket eden çizgiler, vb. şeyler olmasıdır. Bu durum görüntü tazeleme oranı desteklenen aralıklarda olmamasına işaret ediyor olabilir. Ayrıca yine kablonun kısmi olarak arızalı olması da bu sonucu doğurabilir. Ekrandaki görüntünün kalitesiz ve gözü rahatsız ediyor olması ise, çoğunlukla doğru aygıt sürücülerinin yüklenmemiş olmasına bağlıdır. Doğru sürücülere sahip olduğunuza emin iseniz, donanımla uyumlu olmayan ayarların seçilmiş olması muhtemeldir.

Yazılımsal Problemlerin Giderilmesi Görüntünün ekrana tam olarak yerleşmemesi söz konusu ise monitör veya yazılım aracılığı ile uygun ayarlara ulaşabilirsiniz Eğer 640x480 ve 16 renk VGA bir ekran ile karşılaşıyorsanız ekran kartı sürücülerini kontrol edin ve yeniden kurun Eğer monitörünüz uyumsuz sinyal veya yenileme oranı gibi bir uyarı veriyorsa bilgisayarı güvenli veya VGA modda açın Mümkünse sürücüleri kaldırın ve yeniden başlatarak kurulumu baştan yapın Yazılımsal problemlerin çoğu basit müdahaleler ile çözülebilir. Görüntünün ekrana tam olarak yerleşmemesi söz konusu ise monitör veya yazılım aracılığı ile uygun ayarlara ulaşmanız gerekir. Eğer 640x480 ve 16 renk VGA bir ekran ile karşılaşıyorsanız ekran kartı sürücülerini kontrol edin ve yeniden kurun. Eğer monitörünüz uyumsuz sinyal veya yenileme oranı gibi bir uyarı veriyorsa bilgisayarı güvenli veya VGA modda açın. Daha sonra mümkünse sürücüleri kaldırın ve yeniden başlatarak kurulumu baştan yapın. Eğer ayarlamalar yapılırken ekranınızdaki görüntü kaybolur ise ani müdahalede bulunmayın. Çünkü Windows çoğu durumda uygun olmayan ayarlardan 15 saniye içinde eski ayarlara dönüş yapar. Ancak yanlışlıkla basacağınız bir Enter tuşu ile geri dönme sürecini durdurma ihtimaliniz vardır.

Ekran Kartı Bağlayıcıları Özet Tür Bağlayıcı VGA Video Graphics Array 15 Pin D Sub DVI Digital Visual Interface DVI-D (Digital), DVI-A (Analog), DVI-I (Digital + Analog), M1-DA (Digital + Analog + USB), DVI-DL (Double) HDMI High Definition Multimedia Interface Type A (HD), Type B (Çift Video Bant Genişliği + HD), Type C ve D (Taşınabilir Aygıtlar) S-Video Separate Video 4 veya 7 Pin Mini DIN RGB Component Video RCA ile sonlandırılan kırmızı, yeşil ve mavi renk kabloları Tabloda, öğrendiğimiz ekran kartı bağlayıcı türlerini görmektesiniz. İsterseniz slaydın otomatik ilerlemesini bir süre durdurarak bu tabloyu inceleyebilirsiniz. Yeni Eklendi

TV ve Video Yakalama Kartları TV kartı bilgisayarda TV sinyallerini kullanabilmenizi sağlarken, video yakalama (capture) kartları ise herhangi bir dış görüntü kaynağındaki sinyalleri bilgisayarda kullanmanızı sağlar Bu iki kart işlevi de ekran kartlarına entegre durumda olabilir TV kartı takılı olan bir bilgisayar normal bir televizyondaki özelliklerin hemen hemen tümüne sahip olurken, eğer kartınız DVB-S uyumlu ise bilgisayarı uydu alıcısı olarak kullanabilirsiniz TV kartları isminden de anlaşılacağı gibi bilgisayarda televizyon seyretmeye; yani bilgisayarınızda TV sinyallerini kullanabilmenizi sağlar. Video yakalama yani capture kartları ise herhangi bir dış görüntü kaynağından gelen görüntü sinyallerini, bilgisayarınıza video olarak aktarmanızı mümkün kılar. Bu iki kart işlevi de ekran kartlarına entegre durumda olabilir. Özellikle bir çok ekran kartının “video-in” olarak tabi edilen capture özelliği mevcuttur. TV kartı takılı olan bir bilgisayar normal bir televizyondaki özelliklerin hemen hemen tümüne sahip olur. Ayrıca eğer kartınız DVB-S uyumlu ise, bilgisayarınızı uydu alıcısına ihtiyaç duymadan uydu yayınlarını seyretmek için kullanabilirsiniz. Yeni Eklendi

Seslendirme Metinleri Bölüm Sonu Göstermiş olduğunuz ilgiden dolayı teşekkür ederiz… Niyazi Saral Genel Koordinatör Eğitim İçerikleri Erman Üret Seslendirme Eğitim Videoları Hüseyin Yiğit Görsel Tasarım Seslendirme Metinleri Video Montaj Gülnaz Kocatepe Fatma Yılmaz Yiğit Ses Montaj Betül Bayrakdar Slayt Senkronizasyon Kontrol Fon müziği