İŞ GÜVENLİĞİ 1 1

GİRİŞ Dersimize, ustalık eğitimi sırasında öğrendiğimiz iş güvenliği ve iş kazasının tanımını hatırlayarak başlayalım. İş güvenliği: İşin yapılması sırasında, sağlığa zarar verebilecek şartlardan korunmak amacı ile yapılan sistemli, planlı ve bilimsel çalışmalara “iş güvenliği” denir. Diğer bir tanıma göre ise; işçilerin iş kazalarına uğramalarını önlemek amacıyla güvenli çalışma ortamını oluşturmak için alınması gereken önlemlere “iş güvenliği” denir. 2 2

İş kazası: Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle veya görevi nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş veya çalışma konusu nedeniyle işyeri dışında, Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, 3 3

Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, Sigortalının, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan, bedenen ya da ruhen özre uğratan olaya “iş kazası” denir. (5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Madde:13) 4 4

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 2009 yılı verilerine göre, ülkemizde; 3.562 kadın, 60.754 erkek olmak üzere toplam 64.316 çalışan iş kazasına uğramış ve bunlardan 1.171 tanesi ölümle sonuçlanmıştır. 5 5

İş Kazasını Meydana Getiren Nedenler GÜVENSİZ HAREKETLER 1. Sorumsuz biçimde görev verilmeden ya da uyarılara aldırmadan güvensiz çalışmak, 2. Tehlikeli hızda çalışma ya da alet kullanma, 3. Güvenlik donanımını kullanılmaz duruma sokma, 4. Tehlikeli cihazlar kullanmak ya da donanımı güvensiz biçimde yönetmek, 5. Güvensiz yükleme, istif, karıştırma, yerleşme vb. davranışlar, 6. Güvensiz durum ya da duruşlar, 7. Hareketli ya da tehlikeli yerlerde çalışmak, 8. Şaşırmak,kızgınlık, suistimal, irkilme gibi davranışlar, 9. Güvenliği önemsememek ya da kişisel koruyucu malzemeyi kullanmamaktır. GÜVENSİZ ŞARTLAR 1. İşyerinde kötü koruyucu yapılmış olması, 2. Koruyucunun hiç yapılmamış olması, 3. Kusurlu, pürüzlü, sivri, kaygan, eskimiş, çatlak aletler, 4. Güvensiz yapılmış makine, alet, tesis ve benzerleri, 5. Güvensiz düzen, yetersiz bakım, tıkanıklıklar, kapanmış geçitler, 6. Yetersiz aydınlatma, göz kamaştıran ışık kaynakları, 7. Güvenli iş elbisesi ya da gözlük, eldiven ve maske vermemek, yorucu yüksek topuk ve benzeri şeyler, 8. Yetersiz havalandırma, çevre, hava kaynakları vb. 9. Güvensiz yöntemler v e mekanik, kimyevî, elektriksel, nükleer koşullar. SONUÇ OLARAK İŞ KAZALARI: % 2 önlenemez, % 98 önlenebilir, % 50 kolaylıkla önlenebilir. 6 6

Meslek Hastalığı Sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük hallerine “meslek hastalığı” denir. (5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Madde:14)       7 7

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 2009 yılı verilerine göre ülkemizde; 421 erkek, 8 kadın olmak üzere toplam 429 çalışan meslek hastalığına yakalanmıştır. 8 8

Meslek Hastalıklarının Meydana Gelme Nedenleri Nelerdir? Yapılan bilimsel araştırmalar, iş kazaları ve meslek hastalıklarının temelinde ekonomik, sosyal, psikolojik ve çevresel bazı etkenlerin olduğunu göstermektedir. Ülkemizde ekonominin tarıma dayalı oluşu ve henüz tam olarak sanayi toplumu olamayışımız, kazaların en önemli sebeplerindendir. 9 9

Son yıllarda, sanayileşmenin artmasıyla birlikte, tarım kesiminden sanayi kesimine işgücü kaymaktadır. Bu ise, çok sayıda niteliksiz iş gücünün üretim sürecine katılmasını doğurmuştur. Öte yandan, ülkemizde küçük ve orta boyutlu işletmelerin, iş güvenliği, işçi eğitimi ve denetimi konularına yeterli önemi vermemesi, bu işlere yönelik finansman kaynaklarının sınırlı tutulması, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını arttırıcı bir etki yapmaktadır. 10 10

Meslek Hastalıklarından Korunma Yolları İşyerlerinde, meslek hastalıklarına sebep olan faktörleri tamamıyla ortadan kaldırmak mümkün olmayabilir. Ancak, bazı önlemler alınarak insan sağlığı üzerindeki zararlı etkileri en aza indirilebilir. Bu önlemleri şu şekilde sıralayabiliriz: Tıbbi korunma önlemleri, Çalışma çevresine ait korunma önlemleri, İşçiye ait korunma önlemleri. 11 11

Tıbbi Korunma Önlemleri Tıbbi korunma önlemleri birkaç safhadan meydana gelir: İlk işe giriş tıbbi kontrolleri, Periyodik tıbbi kontroller, Eğitim ve uyarma. 12 12

Çalışma Çevresine Ait Korunma Önlemleri Sağlığa zararlı kimyasal maddelerin mümkün olduğunca kullanılmaması, İşyeri ortamında periyodik olarak analizler ve kontroller yapmak, Gürültünün zararlı etkilerini azaltıcı önlemler almak, Sürekli temizlik ve bakım yapmak, Havalandırma sistemi kurmak. 13 13

İşçiye Ait Korunma Önlemleri İşyerindeki çalışma çevresine ait koruyucu önlemlerin yetersiz kaldığı durumlarda meslek hastalıklarının önlenmesi için kişisel korunma önlemlerine başvurulur. Kişisel korunmayı iki ana başlık altında toplayabiliriz: Solunum sisteminin korunması (Solunum cihazları veya maskeler). Vücudun korunması (Ellerin, gözlerin, başın, ayakların, kulakların vb korunması). 14 14

Meslek Hastalıklarının Toplum Üzerindeki Etkileri İs kazaları ve meslek hastalıklarının maliyeti ve toplum üzerindeki etkilerini tam olarak bilemek mümkün değildir. Ancak, sadece çalışanın ve ailesinin üzerinde değil, toplumun bir çok kesiminin üzerinde de olumsuz etki yapacaktır. Bu bakımdan, işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda kimin üzerine hangi görev düşüyorsa titizlikle yerine getirilmelidir. İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIKLARININ ONEMİ İş kazaları ve meslek hastalıklarının sonucları ve bu olayların onlenmesi calısmaları, ulke ve toplum icin sosyal, ekonomik ve siyasi yonlerden buyuk onem tasımaktadır. İş kazası sadece isciyi etkilememekte, iscinin ailesini, yakınlarını,is arkadaslarını, aynı is kolunda calısan diğer iscileri, isvereni, sendikaları devleti ve dolayısıyla butun ulke ve toplumu etkilemektedir. Boylece is kazaları ve meslek hastalıkları, hem iscilerin calıstıkları, hem de yasadıkları cevrede baslayan zincirleme etkilerle "sosyal olay" haline donusmektedir Bir ulkede is kazalarının ve meslek hastalıklarının artması toplumda olusturacağı olmusuz psikolojik ve ekonomik etkiler nedeniyle calısma barısının, uyumunun ve is huzurunun bozulmasına yol acacaktır. Buna karsılık is guvenliği ve isci sağlığının sağlanması is kazaları ve meslek hastalıklarının onemli boyutlara ulasmasını onleyerek calısma yasamında barıs, denge ve uyumu getirecektir. isci ve Ailesi Acısından is Kazaları ve Meslek Hastalıklarının Psiko-Sosyal Maliyeti Ekonomik faaliyette bulunan her isci toplumun bir uyesi olarak kendi calısmaları cercevesinde toplumun diğer uyeleri ve ekonomik aktiviteleri ile yakın iliski icindedir. Bunlar is ile ilgili organizasyonlardan sosyal faaliyetlere kadar uzanmaktadır. iscinin bir kazaya uğraması ya da hastalığa yakalanması halinde olayın boyutlarına gore farklı derecelerde hem kisisel olarak kendisi hem de ailesi etkilenir. Đs kazaları ve meslek hastalıklarının isci ve ailesi uzerindeki olumsuz etkieri asağıdaki gibi ozetlenebilir iscinin normal tedavi dısında evde bakım, bakıcı temin etme, tedavi veya protez uygulama icin sağlık merkezlerine gidip gelme masrafları, ilk etapta iscinin calısamadığı sure icinde ucret kaybı, Eğer kaza ya da hastalık iscinin mesleğinde normal calısmasını ve yukselme imkanlarını onlemisse gelecekteki ucret kayıpları, iscinin fiziksel aktivitesindeki azalma nedeniyle sosyal yasamındaki değisiklikler, is kazası iscinin gorevinde değismeye ve ozellikle de daha değisik statude bir gorev almaya neden olmussa ortaya cıkan sıkıntı ve ızdırapların maliyeti, Surekli organ kaybında fiziksel ve psikolojik etkilenme ve yeni ilgi alanları bulmada zorluklar, Ozel bakıma muhtac ise ailenin diğer bireylerinin ona bakabilmek amacıyla calısamaması sonucu olusabilecek maddi kayıplar, Aile uyelerinin moral kaybı ve diğer sosyal iliskilerin bozulması, toplumdan tecrit edilmenin maliyeti, Eğer isci olmusse esi ve cocuklarının maruz kaldığı ya da gelecekte ortaya cıkabilecek herturlu sosyal ve ekonomik kayıplar. is kazası ve meslek hastalığı olum ile sonuclandığında eğer olen kisi ailenin reisi durumunda ise ve ailenin gelirinin tamamını ya da onemli bir bolumunu sağlıyorsa, geride kalan aile uyeleri icin olayın sonucları cok daha ciddidir. Đscinin korumasız kalan cocuklarının her zaman suca itilmesi, esinin toplumda onemli bir statu kaybına uğraması ihtimali bulunmaktadır. iscinin esi ve cocuklarının toplum dısına itilmesinin maliyeti hicbir zaman hesaplanamaz. Organ kaybı sonucu toplumda statu kaybına uğrayan, calısma arkadaslarıyla iliskilerini kesen, kendine, topluma karsı yabancılasan bir iscinin maliyeti kuskusuz hesaplanamaz. iste bu noktada dıssal boyutlar kazanmaktadır. is kazalarının isciye ve ailesine olan dıssal maliyetinden yalnız kendileri değil, uzun donemde tum toplum etkilenecektir. SONUÇ: is kazaları ve meslek hastalıklarının toplumsal boyutlarının hicbir sekilde hesaplanamayan dıssal yonu bulunmaktadır. Dıssallıklar hesaplanamayan sosyal olayları icermektedir. is kazalarının dıssal maliyeti, toplumun hangi kesimlerine, hangi kusaklara, hatta hangi uluslara ve hangi cağa kadar ulasacağı belli olmayan bir zincir andırmaktadır. Dıssallıklarla ilgili olarak yapılan calısmalarda genelde dıssallık zincirinin ilk halkalarındaki etkilenenler goz onune alınmaktadır. Oysa is kazalarının ve meslek hastalıklarının dıssal maliyeti yalnızca iscinin esi ve cocukları uzerinde değil, belki toplumun bircok kesimi uzerinde de olumsuzluklar sergileyecektir. Orneğin iskazası sonucunda siparislerini zamanında yetistiremeyen bir isletmenin calısanları ve aileleri yanında, siparis edilen mala ihtiyac duyan baska ulkenin vatandasları da bundan etkilenecektir.Belki o maldan fazla satamadığı icin birim alamayan kasiyerlere kadar uzanan bir dıssal maliyet zinciri olusabilecektir. İs guvenliğinin dıssal yarar ziniciri ile iskazalarının dıssal maliyet zinciri yasamın cok yonluluğu kadar cesitli boyutlar sergilemektedir. Bir baska deyisle birbiriyle cok alakasız gibi gorunen olaylar arasında cok yakın iliskiler bulunabilmektedir. Dıssal maliyet boyutları da goz onune alındığı taktirde iskazaları ve meslek hastalıklarının psiko-sosyal maliyetinin asla hesaplanamayacağı ortaya cıkacaktır. Dıssal maliyetlerin ucuncu sahıslar dısında gelecek kusakların sağlıklı ve dengeli bir cevrede yasama hakkı uzerinde de etkisi bulunmaktadır. Butun bu boyutlar bize iskazaları ve meslek hastalıklarının toplumsal etkilerinin kestirilemeyeceğini gostermektedir. Hic kuskusuz, isguvenliği ve isci sağlının gercek anlamda sağlanabilmesi, devlet, isci ve isveren kesiminin bu konuda bilinclendirilmesi ve aktif olarak is guvenliği ve isci sağlığı calısmalarına katılmaları ile mumkun olacaktır. KAYNAK: İS KAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARINDAN KAYNAKLANAN PSİKO-SOSYAL SORUNLARIN DIŞSAL MALİYETİ Yard. Doc. Dr. Gokhan OFLUOĞLU Zonguldak Karaelmas Universitesi, İ.İ.B.F. Oğretim Uyesi. Yard. Doc. Dr. Fusun UYSAL Trakya Universitesi, Corlu Muhendislik Fakultesi, Cevre Muhendisliği Bolumu Oğretim Uyesi. 15 15

İş Kazalarının Ve Meslek Hastalıklarının Önlenmesinde Eğitimin Önemi Hayatının her alanında olduğu gibi iş hayatında da eğitim önemli bir yer tutar. İş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesi için iş yerlerinde aşağıdaki eğitimler verilmelidir: Çalışanlar, yaptıkları iş ve tehlikeleri konusunda eğitilmeli, işe yeni alınan işçi bir süre usta nezaretinde çalıştırılarak işe ve iş ortamına alıştırılmalıdır. İŞ KAZALARININ ÖNLENMESİNDE EĞİTİMİN ÖNEMİ VE GEREĞİ : İşyerlerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği önlemlerinin uygulanmasında eğitim önemli bir rol oynamaktadır. Meslek hastalıkları ve iş kazalarının meydana gelmemesi; kişileri yaptıkları iş ve tehlikeleri konusunda bilgilendirerek kısmen de olsa önlenebilir. Öncelikle işe yeni alınan her işçiye işiyle ilgili bilgiler verilmeli, işçi bir süre usta nezaretinde çalıştırılarak işe alıştırılmalıdır. Çalıştığı makine ve kullandığı malzemelerin özellikleri, yaratabileceği tehlikeler öğretilmeli ve bu tehlikelerden korunma yöntemleri anlatılmalıdır. Unutulmamalıdır ki iş kazalarının sebeplerinden biri de bilgi eksikliğidir. 16 16

İşçiye, çalıştığı makine ve kullandığı malzemelerin özellikleri, ortaya çıkabilecek tehlikeler öğretilmeli ve bu tehlikelerden korunma yöntemleri anlatılmalıdır. Unutulmamalıdır ki, iş kazalarının en önemli sebeplerinden biri bilgi eksikliğidir. İŞ KAZALARININ ÖNLENMESİNDE EĞİTİMİN ÖNEMİ VE GEREĞİ : İşyerlerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği önlemlerinin uygulanmasında eğitim önemli bir rol oynamaktadır. Meslek hastalıkları ve iş kazalarının meydana gelmemesi; kişileri yaptıkları iş ve tehlikeleri konusunda bilgilendirerek kısmen de olsa önlenebilir. Öncelikle işe yeni alınan her işçiye işiyle ilgili bilgiler verilmeli, işçi bir süre usta nezaretinde çalıştırılarak işe alıştırılmalıdır. Çalıştığı makine ve kullandığı malzemelerin özellikleri, yaratabileceği tehlikeler öğretilmeli ve bu tehlikelerden korunma yöntemleri anlatılmalıdır. Unutulmamalıdır ki iş kazalarının sebeplerinden biri de bilgi eksikliğidir. 17 17

İş Güvenliğinin Amacı Nedir? Çalışanlara sağlıklı ortam sunarak, iş kazalarına karşı korumak, İş ve işçi arasında ki en iyi uyumu sağlamak, Üretim güvenliğini sağlamak, İşletme güvenliğini sağlamak. İşyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da en aza indirmek. 18 18

19 19

İş Güvenliği Neden Önemlidir? İş güvenliğinin önemine geçmeden önce, iş güvenliği çalışmalarının neleri kapsadığını inceleyelim. İş güvenliği çalışmaları: Öncelikle, çalışanların can güvenliğini, Daha sonra makine, araç ve gereçlerin güvenliğini, İşyerinin güvenliğini, Çevre güvenliğini, Son olarak, üretilen malın güvenliğini kapsar. İŞVEREN AÇISINDAN ÖNEMİ İşyerinde işçilerden birinin kazaya uğraması işçi için olduğu kadar işveren açısından da büyük önem taşımaktadır. İş kazası işin akışını durdurarak üretim temposunu yavaşlatmakta, üretim ve verimlilik kaybına neden olmaktadır. Çalışma ortamının iyileştirilerek iş güvenliğinin sağlanması, işin akışını durduran insan, makine, malzeme, ürün ve zaman kaybına neden olan koşulların ortadan kalkmasını ya da minimize edilmesini getirecek, yüksek verimlilik ve etkinlik sağlayacaktır. İş güvenliğine yönelik çabalar aynı zamanda maliyetlerin düşmesini ve ürün düzeyinde artışı da beraberinde getirecektir. Başka bir deyişle iş kazalarının önlenmesi ikincil ya da yan bir etki olarak işyerinde verimlilik ve üretim artışına yol açmaktadır 20 20

Bu açıdan bakınca, iş güvenliği çalışmalarının önemi kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Çünkü, iş güvenliği çalışmaları, çok sayıda insanı, makineyi ve çevreyi etkiler. Dolayısıyla; bir iş yerinde iş güvenliği varsa, orada sağlık ve mutluluk vardır. İş güvenliği yoksa, can kaybı, sakatlık, hastalık, para ve zaman kaybı vardır. 21 21

İş Kazalarının ve Meslek Hastalıklarının Sebep Olduğu Kayıplar ve Ekonomiye Etkileri Nelerdir? İş kazalarının ve meslek hastalıklarının maliyetini, çalışan ve işveren açısından ayrı ayrı inceleyelim. İşçi Açısından İş kazalarının sonuçlarından en önemlisi tartışmasız çalışan insanın yaşamını yitirmesidir. Kuşkusuz insan yaşamının değerini ölçmek ve maliyetini değerlendirmek olanaklı değildir. İş kazalarının işçi açısından maliyetinin önemi açık olarak ortaya çıkmakta ve en büyük bedeli işçi ödemektedir. İş kazası sonucu yaşamını yitiren işçinin ailesi maddi ve manevi yıkıma uğramaktadır. İş kazasında yaşamını yitiren işçinin ailesi, kaybettiklerinin acısını çekerken diğer yandan da gelirinin azalması veya tü mden bitmesi nedeniyle geçim sorunları ile karşı karşıya kalmaktadır. İş kazasına uğrayan işçi sosyal güvenlikten soksun ise bu durumda ailesi herhangi bir ödenek de alamamaktadır. İş kazasına uğrayan işçi yaşamını yitirmese bile beden ve ruh sağlığında önemli kayıplar oluşabilmektedir. İş kazası sonucu çalışamayacak durumda sakat kalan veya çalışma gücü azalan işçiyi bu kez başka önemli sorun olan işsizlik beklemektedir. İş kazasına uğrayan işçi eğer sosyal güvenlik kapsamında ise geçici yada sürekli iş göremezlik ödeneği almaya hak kazanmaktadır. Ancak, sürekli iş göremez duruma düştüğünde gelir yaratma yeteneği azalacak, rehabilitasyon sonrası daha düşük gelir getiren bir işte çalışmak zorunda kalacaktır. İş kazasına uğrayan işçi sosyal güvenlik kapsamında değilse yada iş kazası ölümle sonuçlanmışsa yukarıdaki olasılık da ortadan kalkmaktadır. Ülkemizde çalışanların ancak yüzde otuz beşinin sosyal sigortalar kapsamında olduğu ve ölümle sonuçlanan iş kazalarının büyük oranlara ulaştığı düşünüldüğünde konunun önemi ve iş kazalarının işçi açısından maliyetinin boyutları daha iyi kavranacaktır. İşyeri Açısından İş kazaları neden oldukları acı ve izdırapların yanı sıra makine, malzeme, ürün kayıplarına da neden olmakta ve verimliliği düşürmektedir. Uluslararası kuruluşlarca yapılan araştırmalar iş güvenliği ile iş gücü verimliliği arasında karşılıklı etkileşim olduğunu, sağlık ve güvenli işyerlerinde verimliliğin arttığını ortaya koymuştur. İş kazalarının önlenerek iş güvenliğinin sağlanması, ikinci yada yan etki olarak işyerinde verimlilik ve üretim artışına da yol açmaktadır. İş kazaları işin akışını durdurarak üretim kesintiye uğramasına neden olmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) araştırmalarında üretimde kullanılan makine ve tezgahlarda koruma sistemlerinin geliştirilerek iş güvenliğinin sağlanması sonucu önemli ölçüde üretim artışı sağlandığı saptanmıştır. İş kazaları nedeniyle üretim araçlarında ve iş gücünde uğranılan kayıplar üretim maliyetlerini de olumsuz yönde etkilemektedir. İş kazaları verimlilik ve üretim etkinliği üzerindeki kayıpların yanısıra makine, araç, gereç ile hammadde, malzeme ve ürün kayıplarına en önemlisi ise iş gücü kayıplarına neden olmaktadır. İş kazaları sonucu üretimin durması, gerekli yeniden düzenleme ve onarım çalışmaları da diğer kayıpları oluşturmaktadır. Ayrıca iş kazalarının işçiler üzerindeki etkisi ile iş yavaşlamakta, yaralanan işçiye yardımcı olan işçiler ve gözlemci personel ile olayı izleyen işçiler ve üst düzey yöneticilerinin zaman ve iş gücü kayıpları ortaya çıkmaktadır. İş kazaları sonucu işçilerin moral bozukluğu ve çekingenliği artmakta bu da üretimde niteliksel ve niceliksel düşmelere neden olmaktadır. Yine iş kazasına uğrayan işçinin yerine yenisinin bulunup yerleştirilmesi, eğitilmesi ve gerekli niteliklerin kazandırılması işletmeye ek maliyetler yüklemektedir. 22 22

İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının İşverene Maliyeti Nelerdir? İş kazaları ve meslek hastalıklarının işverene maliyetini, genel olarak iki başlık altında toplayabiliriz: Doğrudan Kayıplar, Dolaylı Kayıplar. İşçi Açısından İş kazalarının sonuçlarından en önemlisi tartışmasız çalışan insanın yaşamını yitirmesidir. Kuşkusuz insan yaşamının değerini ölçmek ve maliyetini değerlendirmek olanaklı değildir. İş kazalarının işçi açısından maliyetinin önemi açık olarak ortaya çıkmakta ve en büyük bedeli işçi ödemektedir. İş kazası sonucu yaşamını yitiren işçinin ailesi maddi ve manevi yıkıma uğramaktadır. İş kazasında yaşamını yitiren işçinin ailesi, kaybettiklerinin acısını çekerken diğer yandan da gelirinin azalması veya tü mden bitmesi nedeniyle geçim sorunları ile karşı karşıya kalmaktadır. İş kazasına uğrayan işçi sosyal güvenlikten soksun ise bu durumda ailesi herhangi bir ödenek de alamamaktadır. İş kazasına uğrayan işçi yaşamını yitirmese bile beden ve ruh sağlığında önemli kayıplar oluşabilmektedir. İş kazası sonucu çalışamayacak durumda sakat kalan veya çalışma gücü azalan işçiyi bu kez başka önemli sorun olan işsizlik beklemektedir. İş kazasına uğrayan işçi eğer sosyal güvenlik kapsamında ise geçici yada sürekli iş göremezlik ödeneği almaya hak kazanmaktadır. Ancak, sürekli iş göremez duruma düştüğünde gelir yaratma yeteneği azalacak, rehabilitasyon sonrası daha düşük gelir getiren bir işte çalışmak zorunda kalacaktır. İş kazasına uğrayan işçi sosyal güvenlik kapsamında değilse yada iş kazası ölümle sonuçlanmışsa yukarıdaki olasılık da ortadan kalkmaktadır. Ülkemizde çalışanların ancak yüzde otuz beşinin sosyal sigortalar kapsamında olduğu ve ölümle sonuçlanan iş kazalarının büyük oranlara ulaştığı düşünüldüğünde konunun önemi ve iş kazalarının işçi açısından maliyetinin boyutları daha iyi kavranacaktır. İşyeri Açısından İş kazaları neden oldukları acı ve izdırapların yanı sıra makine, malzeme, ürün kayıplarına da neden olmakta ve verimliliği düşürmektedir. Uluslararası kuruluşlarca yapılan araştırmalar iş güvenliği ile iş gücü verimliliği arasında karşılıklı etkileşim olduğunu, sağlık ve güvenli işyerlerinde verimliliğin arttığını ortaya koymuştur. İş kazalarının önlenerek iş güvenliğinin sağlanması, ikinci yada yan etki olarak işyerinde verimlilik ve üretim artışına da yol açmaktadır. İş kazaları işin akışını durdurarak üretim kesintiye uğramasına neden olmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) araştırmalarında üretimde kullanılan makine ve tezgahlarda koruma sistemlerinin geliştirilerek iş güvenliğinin sağlanması sonucu önemli ölçüde üretim artışı sağlandığı saptanmıştır. İş kazaları nedeniyle üretim araçlarında ve iş gücünde uğranılan kayıplar üretim maliyetlerini de olumsuz yönde etkilemektedir. İş kazaları verimlilik ve üretim etkinliği üzerindeki kayıpların yanısıra makine, araç, gereç ile hammadde, malzeme ve ürün kayıplarına en önemlisi ise iş gücü kayıplarına neden olmaktadır. İş kazaları sonucu üretimin durması, gerekli yeniden düzenleme ve onarım çalışmaları da diğer kayıpları oluşturmaktadır. Ayrıca iş kazalarının işçiler üzerindeki etkisi ile iş yavaşlamakta, yaralanan işçiye yardımcı olan işçiler ve gözlemci personel ile olayı izleyen işçiler ve üst düzey yöneticilerinin zaman ve iş gücü kayıpları ortaya çıkmaktadır. İş kazaları sonucu işçilerin moral bozukluğu ve çekingenliği artmakta bu da üretimde niteliksel ve niceliksel düşmelere neden olmaktadır. Yine iş kazasına uğrayan işçinin yerine yenisinin bulunup yerleştirilmesi, eğitilmesi ve gerekli niteliklerin kazandırılması işletmeye ek maliyetler yüklemektedir. 23 23

Doğrudan Kayıplar İş kazası anında yapılan ilk yardım masrafları. Kazazedeye ödenen geçici ve sürekli iş göremezlik ödenekleri. Kazazedeye veya ailesine ödenen tazminatlar. Mahkeme giderleri. Ölümlü iş kazalarında uygulanacak cezai hükümlerin bedelleri. 24 24

Dolaylı kayıpları genel olarak beş guruba ayırabiliriz: İş gücü kaybı, Üretim kaybı, Siparişlerin gecikmesinden doğan kayıplar, Üst makamlar tarafından yapılan soruşturma masrafları, Ülke ekonomisinin uğradığı kayıplar. İş Gücü Kaybı: Kazazedenin çalışamaması nedeniyle. Kazazedeye yapılan ilk yardım nedeniyle. Kazazedenin işyeri arkadaşlarının verdikleri aralar nedeniyle. Usta ve yöneticilerin kazayı incelemek için kaybettikleri zaman nedeniyle. Yasal işlemler için kaybedilen zaman nedeniyle oluşan kayıplar. Üretim Kaybı: Üretimin aksaması nedeniyle iş akışı ve programdaki gecikmeler. Makinelerin durması ya da hasara uğraması nedeniyle oluşan kayıplar. Malzeme ve hammaddenin zarara uğraması nedeniyle oluşan kayıplar. Kazaya uğrayan işçinin işine dönmesi halinde verimdeki düşmeler nedeniyle oluşan kayıplar. Siparişlerin Zamanında Karşılanamamasından Doğan Kayıplar: Firmanın şöhret kaybı. Geç teslim nedeniyle ödenen para cezaları. Erken teslim halinde alınabilecek primlerin alınamamasından doğan kayıplar. Pazar payının düşmesi. Ülke Ekonomisinin Uğradığı Kayıplar: Sosyal güvenlik sistemi ile hastane, rehabilitasyon merkezi gideri gibi toplumun tümüne yüklenen maliyetler oluşur. Bütçeden sağlık için ayrılan pay artar. Ülke ekonomisinin üretken kapasitesi olumsuz yönde etkilenir. Milli kaynaklar yok olur. Milli kalkınma yavaşlar ve refah azalır. 25 25

Özetle, iş kazası ve meslek hastalığının fazla olması aşağıdaki sorunları ortaya çıkarır: Sosyal güvenlik sistemi ile hastane, rehabilitasyon merkezi gideri gibi toplumun tümüne yüklenen maliyetler artar. Bütçeden sağlık için ayrılan pay artar. Ülke ekonomisinin üretken kapasitesi olumsuz yönde etkilenir. Milli kaynaklar yok olur. Milli kalkınma yavaşlar ve refah seviyesi azalır. 26 26

İş Kazalarının ve Meslek Hastalıklarının Çalışan Açısından Maliyeti Nelerdir? İş kazalarının ve meslek hastalıklarının çalışan açısından en önemli sonucu, çalışanın hayatını kaybetmesidir. Bu açıdan bakıldığında, insan yaşamının değerini ölçmek ve maliyetini değerlendirmek mümkün değildir. Bununla birlikte aşağıda belirttiğimiz çeşitli sorunlar da yaşanmaktadır: Hayatını kaybeden işçinin ailesi maddi ve manevi yıkıma uğramaktadır. İşçi Açısından İş kazalarının sonuçlarından en önemlisi tartışmasız çalışan insanın yaşamını yitirmesidir. Kuşkusuz insan yaşamının değerini ölçmek ve maliyetini değerlendirmek olanaklı değildir. İş kazalarının işçi açısından maliyetinin önemi açık olarak ortaya çıkmakta ve en büyük bedeli işçi ödemektedir. İş kazası sonucu yaşamını yitiren işçinin ailesi maddi ve manevi yıkıma uğramaktadır. İş kazasında yaşamını yitiren işçinin ailesi, kaybettiklerinin acısını çekerken diğer yandan da gelirinin azalması veya tü mden bitmesi nedeniyle geçim sorunları ile karşı karşıya kalmaktadır. İş kazasına uğrayan işçi sosyal güvenlikten soksun ise bu durumda ailesi herhangi bir ödenek de alamamaktadır. İş kazasına uğrayan işçi yaşamını yitirmese bile beden ve ruh sağlığında önemli kayıplar oluşabilmektedir. İş kazası sonucu çalışamayacak durumda sakat kalan veya çalışma gücü azalan işçiyi bu kez başka önemli sorun olan işsizlik beklemektedir. İş kazasına uğrayan işçi eğer sosyal güvenlik kapsamında ise geçici yada sürekli iş göremezlik ödeneği almaya hak kazanmaktadır. Ancak, sürekli iş göremez duruma düştüğünde gelir yaratma yeteneği azalacak, rehabilitasyon sonrası daha düşük gelir getiren bir işte çalışmak zorunda kalacaktır. İş kazasına uğrayan işçi sosyal güvenlik kapsamında değilse yada iş kazası ölümle sonuçlanmışsa yukarıdaki olasılık da ortadan kalkmaktadır. Ülkemizde çalışanların ancak yüzde otuz beşinin sosyal sigortalar kapsamında olduğu ve ölümle sonuçlanan iş kazalarının büyük oranlara ulaştığı düşünüldüğünde konunun önemi ve iş kazalarının işçi açısından maliyetinin boyutları daha iyi kavranacaktır. 27 27

Çalışma gücü azalan işçiyi, işsizlik sorunu beklemektedir. Çalışan, sosyal güvenlikten yoksun ise ailesi herhangi bir tazminat alamamaktadır. Çalışan, yaşamını yitirmese bile beden ve ruh sağlığında açısından önemli kayıplar oluşabilmektedir. Çalışma gücü azalan işçiyi, işsizlik sorunu beklemektedir. Çalışan, (eğer sosyal güvenlik kapsamında ise) sürekli iş göremez duruma düştüğünde, düşük gelir getiren bir işte çalışmak zorunda kalacaktır. 28 28

Çalışan kişi, sosyal güvenlik kapsamında değilse, düşük gelirli bir işi dahi bulma ihtimali ortadan kalkmaktadır. Ülkemizde, çalışanların çoğunluğunun sosyal güvenlik kapsamında olmadığı düşünülürse konunun işçi açısından önemi ve iş kazalarının maliyeti daha iyi anlaşılacaktır. 29 29

İş Kazalarına Karşı Alınabilecek Tedbirler İlk görev işverene düşmektedir. İşveren, iş güvenliği ile ilgili koruyucu malzemeleri temin etmelidir. İşveren, iş güvenliği konusunda periyodik olarak eğitim çalışmaları düzenlemelidir. Çalışanlar, yaptıkları iş ve tehlikeleri konusunda bilgilendirilmelidir. İşe alınan yeni işçiye, işiyle ilgili bilgiler verilmeli, işçi bir süre usta nezaretinde çalıştırılarak işe alıştırılmalıdır. 30 30

İşçiye, çalıştığı makine ve kullandığı malzemelerin özellikleri, ortaya çıkabilecek tehlikeler öğretilmeli ve bu tehlikelerden korunma yöntemleri anlatılmalıdır. Unutulmamalıdır ki iş kazalarının sebeplerinden en önemlisi bilgi eksikliğidir. İşveren, işçilerin iş güvenliği kurallarına uyup uymadıklarını kontrol etmeli ve uymaları için gerekli tedbirleri almalıdır. 31 31

Ülkemizde, iş kazalarının yaklaşık olarak % 80’i çalışanların hatasından ve iş güvenliği kurallarına uyulmamasından meydana gelmektedir. 32 32

Kanunlar Yönetmelikler Tüzükler İş güvenliği mevzuatı Kanunlar Yönetmelikler Tüzükler 33 33

Kanunlar Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982). 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu (1992). 4857 Sayılı İş Kanunu (2003). 4841 Sayılı Çalışma Bakanlığının Kuruluş ve görevleri hakkında kanun (1946). 1593 Sayılı Umumî Hıfzısıhha Kanunu (1972). 1580 Sayılı Belediyeler Kanunu (1930). 3308 Sayılı Mesleki Eğitim Kanunu (1986). 4702 Sayılı Kanun (2001). 34 34

Tüzükler Ağır ve tehlikeli işler tüzüğü, Fazla çalışma tüzüğü, İlgili tüzüklerin bazıları şunlardır: Ağır ve tehlikeli işler tüzüğü, Fazla çalışma tüzüğü, İş süreleri tüzüğü, İşçi sağlığı ve iş güvenliği tüzüğü, Bedensel engellilerin istihdamı hakkında tüzük, Gebe veya emzikli kadınların çalıştırılma şartlarına dair tüzük. 35 35

Yönetmelikler Yıllık ücretli izin yönetmeliği, İlgili yönetmeliklerin bazıları şunlardır: Yıllık ücretli izin yönetmeliği, Engelli indiriminden yararlanacak hizmet erbabının sakatlık derecelerinin tespit şekli ile uygulanması hakkında yönetmelik, İşyerlerinde özürlü ve eski hükümlü çalıştırılmasına ilişkin tebliğ, Özürlü ve eski hükümlülerin istihdamı ile ilgili tebliğ. 36 36