HAZIRLAYAN: SONNUR TARHAN BÖTE 1 BİLGİSAYAR VE ETİK HAZIRLAYAN: SONNUR TARHAN BÖTE 1

TELİF HAKLARI Telif hakkı, herhangi bir bilgi veya düşünce ürününün kullanılması ve yayılması ile ilgili hakların, yasalarla belirli kişilere verilmesidir. Kısaca, orijinal bir yaratının kopyalanmasına veya kullanılmasına izin verme hakkıdır. Telif hakkı, genellikle belirli bir süre için geçerlidir. Sembolü çember içinde bir "C" harfidir, © harfi üzerinde bulunduğu yaratının telif haklarının korunduğunu belirtir ve İngilizce "copyright" kelimesini ifade eder.

Telif hakkı sahibinin izni olmaksızın, • Bir yazılım programının kopyalarını yapamazsınız. • Bilgisayarınız veya yerel ağınız için kopyalar üretemezsiniz. • İnternet’ten kopya program indiremezsiniz. Bu kuralları çiğnediğiniz takdirde, ağır cezai yaptırımlarla karşılaşabilirsiniz.

Telif haklarının İhlal ediliş şekilleri: Kullanıcı Kopyalaması • Eş Anlı Kullanım • Sabit Disk Yüklemesi • Sahtecilik • İnternet Yoluyla Kopyalama • BBS (Bülten Panolarından Yükleme) • Yazılım Kiralama

Telif haklarını İhlal eden kişiler: • Hacker • Cracker • Phreaker Telif haklarını Koruyan Kuruluşlar: • FBI – CARNIVORE • Firewall • Anti-Virüs Programları

Creative Commons TELİF HAKLARI Creative Commons Telif Hakları’nı üç grupta inceleyebiliriz: Atıf Ticari olmayan lisanslar Zero/Kamu malı

Atıf 2004 yılından bu yana kullanılan tüm lisanslar atıf bilgisi gerektirmektedir.[Atıf lisans sahibinin mevcut tüm bilgileri kullanılarak verilmelidir. Genellikle bu şu anlama gelir; Herhangi bir telif hakkı bildirimini içerir (eğer varsa): Eserin kendisinde telif hakkı sahibi tarafından konulmuş bir telif hakkı bildirimi bulunuyorsa, bu bozulmadan bırakılmalıdır veya eser yeniden yayınlandığında elde edildiği ortama uygun yeni bir lisans verilmelidir. Yazarın adı, kullanıcı kimliği veya mahlası: Eğer eser internet üzerinde yayınlanmışsa, bu kişinin profil sayfasına veya eser sayfasına bağlantı verilir. Eserin başlığı veya adı (eğer varsa):Eğer eser internette yayınlanıyorsa, orijinal eserin adı veya unvanı esere dahil edilmelidir.

Ticari olmayan lisanslar Eser belirli bir CC lisansından alıntı bulundurmalı. Eğer eser internette CC lisansı ile yayınlanıyorsa, alıntı yapıldığı yere ve CC lisansına bağlantı yapılmalıdır. Türev bir eser ise orijinal eserden veya adaptasyonundan bahsedin, yukarıda belirtilen hususlara ek olarak, ayrıca türev çalışması olduğunun belirtilmesi gereklidir, örneğin, “Bu [yazar] isimli yazarın [orijinal eser] isimli eserinin Türkçe çevirisidir.” veya “Senarya [yazar] isimli yazara ait [orijinal eser] adlı esere dayalıdır.” gibi. Ticari olmayan lisanslar "Ticari olmayan" tanımının bazı Creative Commons lisanslarına dahil edilmesi tartışmalıdır, çünkü bazen ne tür bir ticari kullanım için olduğu konusunda Hoşgörülü özgür yazılım lisansı ile açık içeriğe yükseltilmesinde başından bu yana ilkelerdeki farklılıklardan dolayı, bunun bir belirsizlik olduğu kabul edilebilir.

Zero / Kamu malı Creative Commons CC0 lisansı aracılığı ile kamu malı olan materyalin dağıtılması için bir yol sunmuştur ve dünya çapında yasal olarak yayınlanması için çok sayıda haktan vazgeçilmesini sağlayan araçtır. CC0'ın gelişimi 2007 yılında başlamış  ve 2009 yılında yayımlanmıştır. 2010 yılında Creative Commons zaten kamusal alan etiketlemeleri için uygulanan bu lisansı kendi Kamu Malı işaretlemesi olarak duyurmuştur. Bununla birlikte, CC0 ve Kamu Malı İşareti yerine adıyla ABD merkezli bir yaklaşım olan ‘Kamu Malı Bağlılığı ve Sertifikasyon ‘ adıyla karışmalar yaşanmıştır. 2011 yılında, Özgür Yazılım Vakfı lisansa CC0 özgür yazılım lisansı işaretini eklemiş ve bu şekilde kamu malı olarak ithafı için önerdiği bir tercih olarak belirlemiştir.

Creative Commons Slogan bazı hakları saklıdır Kuruluş 2001 Tür Kâr amacı gütmeyen kuruluş Amaç Makul ve esnek telif hakları Merkez San Francisco Kurucu Lawrence Lessig Önemli kişiler Joi Ito Resmî site http://creativecommons.org

YAZILIMLARIN TELİF HAKLARI Türkiye’de yazılımlar, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) hükümlerince “eser” olarak Kabul edilip korunuyor. *Bilgisayar programcılarına ve ses kayıt prodüktörlerine kendi yapıtlarının kamuya kiralama, yasaklayabilme veya izne bağlayabilme hakkı verildi. *Marka olarak belli bir korumadan yararlanacak işaret tipleri tanımlandı ve bunlara tanınacak asgari haklar, devir ve lisans verilmesi ile kurallar belirlendi. *Endüstriyel tasarım ve modellerin en az on yıllık bir dönem için koruma altına alınması öngörüldü. Korunan hak sahipleri; korunan endüstriyel tasarım veya modelin kopyalarının üretimi, satışı veya ithalatını engelleme hakkına sahip oldu.

YAZILIM KORSANLIĞI Yazılım korsanlığı ; telif haklarıyla korunan yazılımların ve patentli materyallerinin izinsiz olarak kopyalanması, dağıtılması ve kullanılmasıdır. Korsan yazılım kullanmanın oluşturacağı riskler Korsan yazılımlar garanti koruması olmadan satılmaktadır ve korsan yazılımla yazılımlardaki en önemli elemanları, dökümantasyonu , yükseltme gibi olanaklarını kullanamazsınız Sahte yazılımların yüklü olduğu diskler virüslü olabilir , hem hard diskinize hemde ağınıza zarar verebilir ve yazılımınız ile ilgili teknik destek hizmeti alamazsınız Yasal olmayan kopya lisanslar kullanarak ya da kopyalayarak telif hakları kanunlarını çiğnemiş olursunuz. Korsan yazılımların sisteminize vereceği tahribat bilgi işlem harcamalarınızı arttırırsınız

TİP AÇIKLAMA Son kullanıcı korsanlığı Lisanslı olarak satın alınan yazılımın izinsiz olarak kopyalanmasıdır İstemci – sunucu limitlerinin aşılarak kullanılması Satın alınan network lisansının izin verdiği kullanıcı sayısı kısıtlamalarını aşarak kullanmak Internet Korsanlığı Yazılımın internet üzerindeki izinsiz bir kaynaktan yüklenmesi Sabit sürücü korsanlığı Bilgisayar satıcılarının, yazılım lisanslarını satın almaksızın lisanssız olarak sabit sürücünün üzerine yüklediği yazılım programlarıdır Sahte yazılım korsanlığı Lisanslı olarak satın alınmamış ya da internetten indirilmiş bir yazılımın çoğaltılması ve dağıtılmasıdır.

YazIlIm türlerİ Kullanımı Serbest Olan Yazılımlar (Public Domain): Kullanımı herkese açık olan yazılımlardır. İsteyen istediği kadar kullanabilir. İstediği kadar kopyalayıp dağıtabilir. Paylaşılabilir Yazılımlar (Shareware): Copyright'lı yazılımlardır. Yalnız belirli bir süre (15 gün, 1 ay, 2 ay gibi) deneme amaçlı olarak kullanılabilir. Sürekli kullanım hakkı için ücretini ödemek gerekir. İşletim Sistemi (Operating System): Kullanıcı ile bilgisayar arasında iletişimi sağlayan programlardır. Bilgisayar sisteminin tüm hareketlerini denetler. Sistemde bulunan MİB, ana bellek vb. kaynakları yönetir. Disk İşletim Sistemi DOS (Disk Operating System): Windows (3.1, 95, 98, 2000,XP)Windows NT,MAC OS,UNIX, LINUX …

Yararlı Programlar: İşletim Sistemi ile verilen format, sıkıştırma, hesap makinesi gibi programlara verilen isimdir Aygıt sürücüleri (Device Driver): Çevre birimlerinin çalışması için bilgisayara yüklenen programlar. Programlama Dilleri: Bir işi bilgisayara yaptırmak ancak belirli kodların belirli bir sıra doğrultusunda kullanılması ile olanaklıdır. Kullanılan bu koda programlama dili denilir. Yazılan kaynak kod program derleyici veya yorumlayıcı tarafından bilgisayar diline çevrilir. Programlama dillerinden bazıları C, Pascal, Delphi, Java, Visual Basic, Visual C… Ticari yazılımlar: Muhasebe, tahmin yapma, proje yönetimi gibi genellikle sektorlere hitap edep ücretli programlardır Eğlence yazılımları: Oyun, ekran koruyucu v.b programlar için kullanılır.

Uygulama Programları : Belli bir amacı gerçekleştirmek üzere üretilmiş yazılımlardır. Örneğin, okul yönetim sistemi programları, muhasebe programı, bilgisayar oyunları, programlama dilleri derleyicileri vb. Uygulama yazılımları belirli uygulamaları çalıştırırlar. Bilgisayarın çok amaçlı olmasına olanak tanırlar ve işlerin daha iyi yapılmasına yardımcı olurlar. Kelime işlemci (word processor) yazılımları mektup, günlük plan, ders notu hazırlamada; Tablolama programları öğrenci not ortalaması hesaplama, maaş bordrosu yapmada; veri tabanı yazılımı, öğrenci bilgilerinin saklanması, bulunması, güncellenmesi, düzenlenmesi ve rapor oluşturulmasında kullanılırlar. Elektronik posta yazma, grafik hazırlama, masaüstü yayıncılık, çalışma planı hazırlama, iş akışı çizimi, web sayfası oluşturma programları da uygulama yazılımlarına örnektir.

Eğitim ve Başvuru Yazılımları: Bilgisayar Destekli Eğitim yazılımları, benzetim (simulasyon) yazılımları, elektronik ansiklopedi, atlas. Çokluortam (Multimedia) Yazılımları: Bilgisayar tabanlı medya ile bütünleşik olarak hazırlanırlar. Ses, video, animasyon, resim içerirler. Çoklu ortam ansiklopedileri bunlara örnektir. Ücretsiz Yazılım (Freeware): Freeware tanımının kabul edilmiş açık bir tanımı yoktur. Yeniden dağıtımına izin verilen ancak değiştirilmesine izin verilmeyen yazılımlardır. Paylaşılabilir yazılım (Shareware): Yeniden dağıtımına izin verilen ancak deneme sürelerinden sonra kullanılmaya devam etmek isteyenlerin lisans ücreti ödemesi gereken yazılımlardır.

YASAL HÜKÜMLER A İŞLEME HAKKI:     Madde 21 - Bir eserden, onu işlemek suretiyle faydalanma hakkı munhasıran eser sahibine aittir.     B ÇOĞALTMA HAKKI:     Madde 22 - (Değişik madde: 07/06/1995 - 4110/8 md.)     (Değişik fıkra: 03/03/2001 - 4630/13. md.) Bir eserin aslını veya kopyalarını, herhangi bir şekil veya yöntemle, tamamen veya kısmen, doğrudan veya dolaylı, geçici veya sürekli olarak çoğaltma hakkı münhasıran eser sahibine aittir.

  C YAYMA HAKKI:     Madde 23 - (Değişik madde: 03/03/2001 - 4630/14. md.)     Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya diğer yollarla dağıtmak hakkı münhasıran eser sahibine aittir.     Ç TEMSİL HAKKI:     Madde 24 - Bir eserden, (...) doğrudan doğruya yahut işaret, ses veya resim nakline yarıyan aletlerle umumi mahallerde okumak, çalmak, oynamak ve göstermek gibi temsil suretiyle faydalanma hakkı munhasıran eser sahibine aittir.

SUNUMUMU SABIRLA DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM.