TUZLU KOŞULLARA TOLERANSI YÜKSEK BAZI YERLİ KAVUN AKSESYONLARI Şebnem Kuşvuran1 Şebnem Ellialtıoğlu2 H.Yıldız Daşgan3 Kazım Abak3   1Çankırı Karatekin Üniversitesi, Kızılırmak Meslek Yüksekokulu, Çankırı 2Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Ankara 3Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Adana *skusvuran@gmail.com Giriş Türkiye, kavunun anavatanı olarak gösterilen alanın içerisinde yer alması dolayısıyla çok sayıda ve birbirinden farklı yerel çeşitlere sahiptir. Aynı zamanda yüzyıllar içerisinde Anadolu topraklarındaki göçler, ticaret yollarının kesişme yeri olması gibi nedenler de diversifikasyon üzerinde rol oynamış; kavunun yabancı döllenen bir bitki türü olması genetik açılıma olanak sağlamış ve çok farklı tipler meydana gelmiştir. Yapılan çalışmalarda, Tuz Gölü çevresinde yetiştirilen yöresel Koçhisar kavunu, Van, Van-Şemame ve Mardin ilinde yetiştirilen Midyat ve Kızıltepe kavunu gibi bazı aksesyonlar tuz stresi koşulları altında gösterdikleri olumlu performansla dikkat çekici bulunmuştur. Bu yerel çeşitlerin agronomik özelliklerinin iyileştirilmesi ve kuraklık ve tuzluluk nedeniyle oluşan olumsuz koşullara toleransı yüksek yeni çeşitlerin geliştirilmesi, gen kaynaklarımızın değerlendirilmesi açısından önem taşımaktadır. Şereflikoçhisar’dan toplanan kavun genotipleri arasında tuza toleransı oldukça yüksek olanlar bulunduğu gibi (Gülhöyük B.C., Gülhöyük K.S., Koçhisar T-2), tuza toleransı daha düşük olanlar da ortaya çıkmıştır (Çiklota, Palazobası, Gülhöyük E.Ö., Koçhisar T-1) (Demir ve ark., 2011). Van Gölü yakınlarında ve susuz koşullarda doğal olarak yetişen bir kavun olan Şemame ve Van ilinde yetiştirilen Van kavunu da tuza toleransı yüksek olan kavunlar olarak belirlenmiştir. Adıyaman iline ait Besni kavunu, tuza toleransı oldukça iyi bir kavun olarak ilk sıralara yakın yer almıştır (Kuşvuran 2004). Son yıllarda kavunda verim değerinin azalmasının ana etmeni; kavun hastalıkları ve zararlıları olmakla birlikte çevresel streslere karşı tolerant çeşitlerin bulunmaması da olumsuz koşullarda yetiştiricilik yapıldığında önemli derecede ürün ve kalite kaybına yol açmaktadır. Çalışmalarımızda en yüksek tuz toleransını gösteren yöresel çeşit Mardin ilinde yetiştirilen Midyat ve Kızıltepe kavunları olmuştur (Kuşvuran 2004). Bu kavunların yalnızca tuza değil kuraklığa da tolerans düzeyleri, denemelerde yer alan 100 civarındaki kavun arasında ilk sırada olmuştur (Kuşvuran 2010). Sonuç Doğal seleksiyon, farklı ekolojilerde değişik özelliklerin öne çıkmasına izin vermiş ve yaşayabilme yeteneğine sahip olan bitkiler kendi aralarında döllenerek yöresel stres koşullarına toleransı yüksek aksesyonların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Kavunda yapmış olduğumuz stres çalışmalarında Türkiye’de değişik yörelerde yetiştirilen yerli kavunların bir kısmı incelenmiştir. İncelenen yöresel aksesyonlar arasında tuza toleransı diğerlerine göre yüksek olan genotipler belirlenmiştir. Bundan sonraki çalışmalarda yöresel çeşitlerin özellikleri daha detaylı incelenerek kalite ve hastalıklara dayanıklılık özellikleri bakımından bilgilerin ortaya konması ve bu gen kaynaklarının ıslah programlarında değerlendirilmesi gerekmektedir.