KAVRAM HARİTALAMA Doç.Dr.Bülent ÇAVAŞ

Kavram haritalama nedir? Anlamlı öğrenmeyi kolaylaştırmak, öğrenmenin kalitesini ölçmek ve bilginin organize edilmesini sağlamak amaçlı kullanılan bir öğrenme-öğretme tekniğidir. Kavram haritaları bilginin zihinde nasıl anlamlandırıldığı ve kavramlar arasındaki bağların zihinde nasıl yapılandırıldığını ifade eden şematik bir gösterimdir.

Kavram haritaları öğrencilerle kavramların anlamlarını tartışmada, yanlış anlamaların ve alternatif kavramların tespit edilmesinde ve giderilmesinde, yüksek seviyeli düşünme yeteneğinin öğrencilerde geliştirilmesinde öğretim öncesinde öğrencilerin sahip olduğu kavramların tespitinde ve ayrıca öğretinin değerlendirilmesinde kullanılabilir.

NASIL UYGULANIR? Öğrencilere öncelikli olarak daha önceden hazırlanmış olan bir kavram haritası sunularak incelemeleri sağlanır. Bu haritada merkez kavram ve onun etrafında yer alan kavramları arasındaki bağlantıların incelenmesi istenir. Kavramlar arasındaki bağlantı ifadelerine dikkat çekilir. İlk uygulamada üzerinde birbirleriyle ilişkili olan ve olmayan çeşitli kavramların yer aldığı 6 ila 20 arasında kavram öğrencilere verilir.

Haritayı oluşturmak için seçilecek zemin kâğıdının büyüklüğü tüm kavramların sığacağı şekilde olmalıdır. Bant tutkal gibi malzemeler getirtilebilir. Öğrencilerden verilen kavramları incelemeleri ve aynı gruba irmesi muhtemel olmayanları ayırmaları istenir. Kalan kartlar kâğıt üzerine konulur ve birbirine yakın olan kavramlar yakın yerlere sıralanır.

En merkezde olması gereken kavramı seçmeleri istenir. Merkez kavram etrafında diğer kavramlar düşünülen ilişkilerine göre kağıt üzerine yapıştırılır. Her bir kavram arasında ilişkileri yazmak için çizgiler çizilir, ilişki ifadeleri yazılır ve ilişkilerin yönünü belirlemek için ok çizgilere oklar konur.

Eğer ilk adımda ilişkili olmadığı düşünülen kavramlar bulunuyorsa bu kenara ayrılmış olan kavramlar tekrar gözden geçirilir ve gerekirse hazırlanan harita üzerinde yer verilir. Tüm bu uygulamalar ilkse öğretmen rehberliğinde yapılmalıdır. Öğrencilere kavramlar arasındaki bağlantılar verilirken tek bir doğrunun olmadığı, kavramları birçok şekilde birbiriyle bağlantı kurabilecekleri konusunda bilgilendirilmelidir.

KAVRAM HARİTALARINDA PUANLAMAKAVRAM HARİTALARINDA PUANLAMA 1.Kavram haritasın puanlanmasında değişik kriterler dikkate alınmaktadır. Kavramların sayısı Kavramlar arasında kurulan bağlantılar. Kavramlar arası hiyerarşik yapının belirtilmesi. Kavramlara uygun örneklerin sağlanması. (Hiyerarşik olan kavram haritalarında doğru kavramın kullanılması gibi yapıların tespiti daha kolay olmaktadır) . Kavram haritalarını puanlanmasında belirtilen bu kriterler dikkate alınmalı ve bir makalenin değerlendirilmesi gibi beklenen içeriğin yansıtılıp yansıtılmadığına bakılır.  

OLUMLU YÖNLERİ: Bilginin zihinde nasıl organize edildiğini gösterir. Bilgilerin zihinde daha kalıcı olmasını sağlar. Bilginin zihinde somut ve görsel olarak düzenlenmesini sağlar. Öğrenilen yanlış kavramların tespit edilmesinde kullanılabilir. Kavramların anlamlarının tartışılmasında kullanılabilir.

Bilgilerin genelden özele zihinde yapılandırılmasında yardımcı olur. Öğrencilerin fikirleri nasıl birleştirdiklerini ya da konunun çatısını nasıl gördüklerini ortaya koyar. Daha az ve öz anlatım içerdiği için öğrenmenin kalıcı olmasını sağlar. Anlamlı öğrenmeyi arttırıcıdır. Öğrenciler arasındaki öğrenme stratejilerinin ve bireysel farklılıkların ortaya konulmasına olanak verir.

Kavram haritaları bütün bir disiplinin kavranmasında en etkili yollardan biridir. Konunun özet olarak ana hatlarını ortaya koyar İyi yapılandırılmış bir kavram haritasında öğrenme yanlışlıkları da belirlenebilir. Konu hakkında önceden bilinenler ya da sonra öğrenilenlerin ortaya konulmasında yardımcı olmaktadır. Bireyler arasında bir konunun, bilginin kavrayış düzeyi hakkında bilgi verdiği için eğitim eksikliklerinin ortaya konulmasında ve akabinde eğitim kalitesinin düzeltilmesinde kullanılabilir. Kavram haritalarındaki mantıksız ve açıklanamayan bağlantılar öğrencilerdeki disiplinsiz düşüncelerini ortaya çıkarmada etkilidir

SINIRLILIKLARI Kavram haritaları zihinsel bir gayret gerektirmektedir. Öğrencilere sıklıkla verilen kavram haritaları öğrencilerde bıkkınlık yaratabilir ve haritaların amacı dışında hazırlanmasıyla sonuçlanabilir. Tek bir kavramın detaylı olarak incelenmesinde kullanılabilecek bir teknik değildir. İyi yapılandırılmadığı taktirde (amacına uygun olarak düzenlenmesinin istenmediği durumlarda) öğrencilerin kavramlar arasındaki bağlantılardaki eksiklikleri ortaya koymayabilir. Puanlamanın çok iyi yapılmadığı taktirde öğretmene yanlış bilgi verebilir.

Inspiration programı

Ne yapacaksınız? İlköğretim fen ve teknoloji öğretim programından bir öğrenme alanı seçiniz Seçtiğiniz öğrenme alanından bir ünite seçiniz Bu her ünitenin kavram haritası bulunuyor.