Prof. Dr. Tevfik DİNÇER MART, 2010 ÜNİVERSİTE DÖNER SERMAYE İŞLETMELERİ VE FAALİYETLERİN YÜRÜTÜLMESİYLE İLGİLİ SORUNLAR Prof. Dr. Tevfik DİNÇER MART, 2010

I. Üniversite Döner Sermaye İşletmeleri, Tek Döner Sermaye İşletmesine Dönüştürülmesiyle Üniversitelerin Bütün Akademik Birimlerini Kapsamaktadır. Hastaneler, Diş Hekimliği Fakültesi, Fizik Tedavi Bölümü, Türkiye Doping Kontrol Merkezinde sürekli sağlık hizmeti verilmektedir. Eczacılık Fakültesinde, Fizik Tedavi Bölümünde, Röntgen Banyo Suyu Atölyesinde, Boya Atölyesinde, Basımevinde, İnsektisit İlaçları Laboratuarında mal üretimleri yapılmaktadır. Bu mal üretimleri de ilgili akademik birimlerle ilişkilidir. Hemen hemen diğer bütün akademik birimlerde çok çeşitli eğitim, danışmanlık, saha araştırmaları, konferanslar şeklinde faaliyetler yürütülmektedir.

I. Üniversite Döner Sermaye İşletmeleri, Tek Döner Sermaye İşletmesine Dönüştürülmesiyle Üniversitelerin Bütün Akademik Birimlerini Kapsamaktadır. Hastane, Diş Hekimliği, Fizik Tedavi ve üç mal üretim atölyesi dışında yılda 300 civarında faaliyet yürütülmekte bunların yıllık cirosu 6 Milyon TL civarındadır. Bazı bölümlerin 2 Milyon TL tutarında projeler aldığı durumlar olmaktadır.

II. Yukarıda Kısaca Özetlenen Faaliyetlerin Yürütülmesiyle İlgili Sorunlar  Üniversiteler 5018 sayılı Mali Yönetim Kanunu kapsamında (2) nolu cetvelde belirlenen Özel Bütçeli kurumlardır. Döner Sermaye İşletmesi Tek Döner Sermaye İşletmesi olarak Üniversite bütçesindeki her bir akademik birimin faaliyetini yürütmektedir. Döner Sermaye İşletmelerinin burada tabi olduğu statü (Özel Kanun, Ticaret Hukuku vs.) açısından belirsizlikler 3.şahıslarla ilişkilerde ciddi boşluklar vardır. Döner Sermaye Saymanlık Müdürlüklerinin konumu ile ilgili sorunlar vardır. Faaliyet hacmi tek döner sermaye işletmesi olarak büyümektedir. Kurumdan kopukturlar. Kendilerini işletmenin muhasebe birimi olarak görmemektedir. Adeta bazı işlemler açısından ikinci bir muhasebe birimi olarak gerekmektedir. Halen daha bilgi alamayan çok sayıda üniversite vardır. Ödeme işlemleri ciddi sorun olabilmektedir. Mevzuatla ilgili müşterek sorunlarda müşterek çaba sarf edilememektedir. Ünitelerin faaliyetlerinin yürütülmesine duyarlılık düşüktür.

II. Yukarıda Kısaca Özetlenen Faaliyetlerin Yürütülmesiyle İlgili Sorunlar  SATIN ALMA VE BÜTÇE İLE İLGİLİ SORUNLAR Döner Sermayeler ilk kurulduklarında 2490 sayılı, 1050 sayılı kanunlara tabi olmamışlardır. 4734 sayılı Kanun çok sorun yaratmıştır. Ödenek olmaması halinde harcama yapılmamasını öngörür. Bütçe esas itibariyle tahsil edilmiş gelirleri esas almaktadır. Örneğin H.Ü. Döner Sermaye İşletmelerinin 2010 yılı Ocak ayı sonu tahakkuk etmiş geliri 13 Milyon TL., tahsil edilen geliri 14 Milyon TL., tahakkuk etmiş harcamalar 75 Milyon TL.’dir. Döner Sermaye harcamalarının kamu kaynağı olup olmadığı gözden geçirilmelidir.

II. Yukarıda Kısaca Özetlenen Faaliyetlerin Yürütülmesiyle İlgili Sorunlar  SATIN ALMA VE BÜTÇE İLE İLGİLİ SORUNLAR Sağlık Hizmetleri açısında da diğer ünite faaliyetleri açısından 3.Şahıs ve kurumlarla (iş) alışverişi yapılmaktadır. Özellikle mal ve hizmet teslimleri sürelidir. Sahada harcama gerektirmektedir. Kurum, kişi veya firmanın özel istekleri olabilmektedir. Uzman personel, işçi, anketör, cihaz, ikram, konaklama, ulaşım, seyahat harcamalarının yapılmasında sorunlar vardır. Mal, hizmet ve projelerin teslim süreleri açık ihale ve ilan süreleri ile uyuşmamaktadır.

II. Yukarıda Kısaca Özetlenen Faaliyetlerin Yürütülmesiyle İlgili Sorunlar  SATIN ALMA VE BÜTÇE İLE İLGİLİ SORUNLAR Doğrudan alım limitleri yetmemekte diğer yandan “alımlar parçalanmış” görünmektedir. Proje yürütücülerinin alımlarda karar sahibi olması gerekmektedir. Sözleşme kanununa göre sözleşme tutarının %80’inin alınması %20 artış limitleri kesinlikle Döner Sermaye İşletmesi açısından büyük problemdir. İlan süreleri başlı başına bir problemdir. 4734 sayılı Kanun Hastanelerin ve diğer birimlerin çok yüksek malzeme stoku ile çalışmasını gerektirmektedir. Hafta sonları, uzun tatillerde alım, harcama yapılabilmektedir.

II. Yukarıda Kısaca Özetlenen Faaliyetlerin Yürütülmesiyle İlgili Sorunlar  Giderler açısından; Tıp, Diş Hekimliği haricindeki birimlerin 2547/58 deki gelirlerin paylaşımı sorundur. Yeniden tanımlanmalıdır. Döner Sermaye İşletmelerinden faaliyet yürütmeyi caydırıcıdır. Özellikle teorik, gideri olmayan, düşük giderli faaliyetlerde %35 + Araştırma Fonu + Hazine Payı + Gelir Vergisi Kesintisi, Ek Ödeme, öğretim üyesine 100 TL bile kalmamaktadır. Projelerle ilgili yurtiçi yurtdışı görevlendirmeler Rektör onayı ile yapılabilmelidir. Denetimlerde çok yaygın olarak Genel Bütçe kültürü, yorumları hakimdir. En ufak bir yanlışlık “zimmet ve cezalandırma” ile sonuçlanmaktadır. Denetimler “Geliştirici,Önleyici” olmaya başlamalıdır. Mevzuattaki tereddütlerin, boşlukların geç çözülmesinin, giderilmemesinin bedelini idarede ceza ve zimmet korkusuna ve işlerin yavaşlamasına, performansın düşmesine yol açmaktadır.

II. Yukarıda Kısaca Özetlenen Faaliyetlerin Yürütülmesiyle İlgili Sorunlar  Hastane Döner Sermaye İşletmesi Faaliyetleriyle İlgili Sorunlar 2006 yılına kadar Hastanelerin tahakkuk eden gelirleri giderlerini karşılayabilmiştir. Bu tarihe kadar, SSK, Emekli Sandığı ve Devlet Memurları gibi birden fazla kurumun ayrı tarifeleri olmasına rağmen Fiyat Tarifeleri ve Genel Bütçe dengesi giderleri karşılamıştır. 2006 yılından bu yana hastanelerin tahakkuk eden gelirleri giderlerini karşılamamaktadır. Bütün üniversite hastanelerinde başlayan gelir yetersizliği halen devam etmektedir. Fiyat tarifesinin dışında, sevk sisteminde sık sık değişiklikler olabilmektedir. Devlet tarafından gider artırıcı kararlar alınabilmektedir. Aile hekimliği hastanelerin hasta profili etkileyebilecektir. Maliye Bakanlığı Özel Bütçe ile verdiği ödenekleri kesebilmektedir. Bütün bu durumlara Döner Sermaye İşletmesinin adapte olma kabiliyeti hemen hemen hiç yoktur.

II. Yukarıda Kısaca Özetlenen Faaliyetlerin Yürütülmesiyle İlgili Sorunlar  TAHSİLATLARLA İLGİLİ SORUNLAR Hastanelerin tahakkuk eden gelirlerinin yeterli olduğu 200-2006 yıllarında bile tahsilat başlı başına bir sorun olmuştur.Bazı kurumlardan hasta kabulü durdurulmak zorunda kalınmıştır. Yılın hemen 1/3 gününde eksi bakiyeye düşülebilmiştir. Bu açık diğer ünitelerin nakitleriyle kapatılmıştır. Bu yıllarda çoğu kurum hastaneler para ödemek istememiştir. Alacakları tahsil edebilmek için yüksek kesintilere razı olunmuştur. Bugünkü açıkların temel nedenlerinden birisi budur. Hastanelerin tahakkuk eden gelirleri de tahsilatları da harcamaların çok altında kalabilmektedir. Firmalar, Avukatlar bunu gerekçe göstererek mevzuatı aykırı davrandığımızı icralarda ifade etmektedirler. ÖDENEK VE TAHSİLAT YETERSİZLİĞİNİ İLERİ SÜREREK 4734 SAYILI KANUN VE DÖNER SERMAYE KURULUŞ YÖNETMELİĞİ AÇISINDAN DÖNER SERMAYE İŞLETMESİNİN BU DURUMDA HARCAMA YAPTIRMAMASI MI GEREKİR? DÖNER SERMAYE İŞLETMESİ HASTANE FAALİYETLERİNİ DURDURABİLİR Mİ?

III-Öneriler Hastanenin hasta tedavisi ile ilgili faaliyetleriyle bütün akademik birimlerdeki proje, konferans, danışmanlık gibi faaliyetler ayrı değerlendirilmelidir. Bu konularda, ilaç araştırmalarında, yurt içi ve dışı çok büyük potansiyelin olduğu belirtilmektedir. Özellikle Sağlık Birimleri dışındaki öğretim üyelerinin kişisel, isteğe bağlı olarak yürüttüğü hizmetlerin kesintileri azaltılarak ödeme oranları yükseltilmelidir. Böyle bir düzenleme bir çok akademik birime ve Üniversite AP`ne orta vadede ciddi gelir getirebilecektir. Kamu ile ilgili hizmetlerin yürütülmesinde fiyatlar zamanında düzenlenmemektedir.Bu tür hizmetlerin fiyatını DSİ kendi belirleyebilmelidir. Zamanında yapılmayan ödemelerde diğer kamu kurumları gibi yaptırım uygulanabilmelidir.

III-Öneriler Döner sermaye işletmelerinin mal ve hizmet üretimiyle ile ilgili giderleri orta ve uzun vadede bilinmelidir. Bütçe ve harcamalarda genel bütçe ile arasındaki farklılıklar netleştirilmeli ve özellikle denetim elamanları bu açıdan iyi eğitilmelidir. Satınalmalarda Döner Sermayenin kamu kaynağı olup olmadığı yeniden değerlendirilmeli üretim, süre ve araştırma özellikleri dikkate alınmalıdır. Yine proje türü faaliyetlerde seyahat, konaklama, saha araştırmaları yeniden gözden geçirilmeli, bu tür giderlerin proje gelirlerinden ödenebilmesi sağlanmalı ve seyahatlerde Rektör onayı yeterli olabilmelidir.

III-Öneriler HASTANELERİN ŞU ANDAKİ AÇIKLARI ACİLEN KAPATILMALIDIR. HASTANELERİN GELİRLERİNİN HARCAMALARINI KARŞILAYAMAMASININ NEDENLERİNİ BELİRLEMEK AMACIYLA PROFESYONEL, DOĞRU, SİSTEMATİK VE KARŞILAŞTIRMALI OLARAK GELİR GİDER ANALİZİ YAPILMALIDIR. ÖZEL BÜTÇE VE SGK`NIN HANGİ MASRAFLARI KARŞILAYACAĞI NETLEŞTİRİLMELİDİR. SGK `NIN FİYAT TESPİT YÖNTEMİ , HANGİ GİDERLERİ NASIL FİYATLARA DAHİL ETTİĞİ HASTANELER TARAFINDAN BİLİNMELİDİR. SGK, FATURA YAPMADA GÖTÜRÜ BEDEL UYGULAMASINI TALEP EDEN ÜNİVERSİTE HASTANELERİNE DE UYGULANMALIDIR. FİRMA ÖDEMELERİNDE ÖNCELİK SIRALAMASI KALDIRILMALIDIR. ÇOK CİDDİ İCRA SORUNLARI İLE KARŞILAŞILMAKTADIR. BUGÜNLERDE FİRMALAR TEKLİFLERİNDE ÖDEME SÜRELERİNİ ŞART KOŞMAKTADIRLAR.

III-Öneriler SATIN ALMA MEVZUATI STOK DEVİR HIZINI YÜKSELTECEK VE SGK`NIN AMAÇLARINI KARŞILAMAYA UYGUN HALE GETİRİLMELİDİR. BÜTÇE VE MUHASEBE YÖNETMELİĞİ İLKELERİ KAVRAMLARI GENEL BÜTÇEDEN FARKLI OLARAK DÖNER SERMAYE NİTELİĞİNE PARELEL OLMALIDIR. HİZMET ALIMLARINDA İŞ KANUNU AÇISINDAN ÇOK CİDDİ PROBLEMLER VE ÖZELLİKLE KIDEM TAZMİNATI ÖNÜMÜZDEKİ YILLARDA CİDDİ FİNANSMAN SORUNU YARATACAĞINDAN ŞİMDİDEN ÖNLEM ALINMALIDIR. 657 SAYILI KANUNUN 4/B`Lİ PERSONELİN YEMEK, KIYAFET GİBİ SORUNLARI ÇÖZÜLMELİDİR. HASTANELERDE TOPLAM PERSONELİN BÜYÜK BİR KISMI 4/B`Lİ DİR. BU PERSONELE İDARİ GÖREV VERİLEMEMESİ CİDDİ SORUNLAR YARATMAKTADIR. YENİ KANUN TASARISINDA DA KURUMLAR ARASINDA HAKLAR AÇISINDAN ÖRNEĞİN VERGİ MUAFİYETİ GİBİ FARKLAR OLDUĞU GÖRÜLMEKTEDİR. PERSONEL ARASINDA CİDDİ ÇATIŞMALAR YARATMAKTADIR. BUNLAR GİDERİLMELİDİR.

IV-Sonuç SGK; TOPLUMA DAHA KALİTELİ, EŞİT SAĞLIK HİZMETİ VERİLEBİLMESİ İÇİN MEYDANA GETİRİLMİŞTİR. BU HİZMETLERİN EN ZORU ÜNİVERSİTE HASTANELERİ TARAFINDAN VERİLMEKTEDİR. DİĞER HASTANELERDEN SEVK EDİLEN HASTA SAYILARI BUNU GÖSTERMEKTEDİR. SGK`NIN AMAÇLARININ MEYDANA GELMESİ ÜNİVERSİTE HASTANELERİNİN DÜZENLİ İŞLEMESİNİ GEREKTİRİR. DÖNER SERMAYE İŞLETMELERİ DİĞER ÜRETTİKLERİ MAL VE HİZMETLERİN BEDELİNİ TESPİT EDEBİLİRKEN HASTANELER EDEMEMEKTEDİR. KAMU DA ÜRETİLEN BÜTÜN MAL VE HİZMETLER(ELEKTRİK, SU VS.) BEDELİNİ KENDİLERİ TESPİT ETMEKTEDİR. ÜNİVERSİTE HASTANELERİ ÇOK AĞIR MALİ SORUMLULUKLARLA TOPLUMUN ÇOK AĞIR SAĞLIK HİZMETİ BEKLENTİSİ ARASINDA SIKIŞMIŞTIR. BANA GÖRE, BU SORUNLARI ÇÖZMEK DÖNER SERMAYELERİN EN ÜST SORUMLU MAKAMI MALİYE BAKANLIĞININ GÖREVİDİR.