DOĞU AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ TURGAY BÜLENT GÖKTÜRK http//www.emu.edu.tr/tbgokturk 3.2

ATATÜRK İLKELERİNİN GENEL NİTELİĞİ

İDEOLOJİ KAVRAMI "İdeoloji" sözcüğü, özet olarak "düşünceler bütünü" biçiminde tanımlanmaktadır. Bu "bütün"ün ideoloji sayılabilmesi için kendi içinde tutarlı olan ve birbirine bağlı düşüncelerden oluşması gerekir. Başka bir deyişle bir ideoloji içindeki düşünceler, birbirine neden sonuç ilişkisi ile bağlı olmalıdır. Böyle bir özellik taşıyan “düşünceler bütünü” gerçekte bir sistem oluşturur. Çünkü “sistem” bir amaca ulaşmak için kullanılan yöntem, demektir.

İDEOLOJİ KAVRAMI Kurucusu veya Kurucuları tarafından belirlenip ortaya konulan ve uzun sayılabilecek bir gelişme sonucu beliren, belli bir amaca yönelik, kendi içinde tutarlı bir sistem oluşturan düşünceler bütününe ideoloji diyoruz.

İDEOLOJİ KAVRAMI “Devlet” denilen olgunun da belirli bir ideolojiye dayandığı kabul edilebilir. Tarih sahnesine çıkan her devletin belli ve kendi içinde tutarlı düşüncelere dayandığı, meşruluğunu ve inandırıcılığını bu kaynaktan aldığı görülmektedir. Avrupa Yakınçağı’nın başına kadar devletlerin temel ideolojisi dinsel kökenli idi. Yakınçağ’dan itibaren bazı devletlere demokratik ideolojiler egemen oldu. 19.yy.da beliren ve 20.yy.da uygulama alanına giren sosyalist ideolojiler de son zamanlarda modern devletlerde görülmektedir.

İDEOLOJİ KAVRAMI İdeolojileri pek çok bakımdan tasnif etmek mümkündür, ideoloji bir kişi tarafından kurulup uygulamaya sokulabilir. Özellikle dinsel sistemler bu tür ideolojilere en güzel örnektir. Yine, sosyalist ideolojilerin temeli bir kişi tarafından (Karl Marx) tarafından atılmıştır. Faşizmi bir ideoloji haline getiren Mussolini’dir. Ancak bilinmelidir ki, ideoloji kurucuları, kendilerinden önceki düşünce akımlarından ve eylemlerinden mutlaka etkilenirler.

İDEOLOJİ KAVRAMI Başka bir ideoloji çeşidi ise, belli bir kurucusunun bulunmadığı sistemlerdir. Bu tür ideolojiler uzun bir düşünce birikimi sonucunda uygulama alanına girerler. Bu tür ideolojiler de zamana, yere ve toplum yapısına göre değişik biçimler alabilirler. Bunlar da belli kişilerce ayrıca işlenip geliştirilebilirler. Demokratik rejimler için geçerli olan ideolojiler, bu türe örnek sayılabilir.

İDEOLOJİ KAVRAMI İdeolojileri “sert” ve “yumuşak” olarak da sınıflandırabiliriz. Sert ideolojiler katı ve değişmesi zor kuralları içerir. Sosyalist ideolojiler gibi. Yumuşak ideolojiler ise esnek kurallara sahip olduğu için uygulanmaları ve yorumlanmaları açısından çok daha elverişli yapıdadırlar. Demokratik ideolojiler gibi.

DEMOKRASİ BİR İDEOLOJİ MİDİR? Demokrasiyi genellikle bir ideoloji saymama eğilimi ağır basar. Zira bir ideoloji için gerekli bir düşünceler bütünü ve bunların oluşturduğu bir sistemin demokraside bulunmadığı ileri sürülür. Bu düşüncede olanlar demokrasiyi bir "rejim" olarak nitelerler. Başka bir deyişle bir devletin yönetiminde uyguladığı esasları içeren bir yol, yöntem. Öyle bir rejim ki onda bütün insanlar eşit olup, dokunulmaz temel haklara sahip bulunacak, onları temsil eden bir parlamento oluşturulacak, parlamento ile yürütme ve yargı arasındaki ilişkiler düzenlenecek.

DEMOKRASİ BİR İDEOLOJİ MİDİR? Parlamentosuz, özgürlüksüz, yargı bağımsızlığının bulunmadığı bir demokrasi düşünülemez. Ancak demokrasi sadece bir yöntem olarak düşünülürse, böylesine kapsamlı ve sistemli bir yöntemin ardında saklı büyük bir düşünce birikiminin açıklaması nasıl yapılabilir? Yöntem, demokrasinin kurumları ve ilkeleri üzerinde düşünen bilim adamlarının yüzlerce yıllık birikimlerinden doğmuştur. Öyle ise, insan haklarına, ulus egemenliğine, temsil esasına dayanan bir rejim aslında mükemmel bir ideolojik tabana oturmaktadır.

DEMOKRASİ BİR İDEOLOJİ MİDİR? Demokrasi, özgürlük ve eşitlik için kurulması düşünülmüş sisteme, yani ideolojiye dayanan bir rejimdir. Demokrasi, esnek, yumuşak, toplumların yapılarına göre değişebilen, ama birbirine nedensellik ile bağlanmış temel ve ana düşüncelerden oluşan bir sistemdir, yani çok çeşitleri olan bir ideolojidir.

ATATÜRKÇÜLÜK BİR İDEOLOJİ (DÜŞÜNCE SİSTEMİ) MİDİR? Bugün devlet, hukuk ve toplum yapımızın temelinde “Atatürkçülük” yatmaktadır. Bu gerçek somut şekilde Anayasamızın “Başlangıç” bölümü ile 2 ve 174. maddeleri hükümlerinde dile getirilmektedir. 2. madde değiştirilemez. 174. maddedeki devrim yasaları da Anayasaya aykırılık savı ile iptal davasına konu edilemez. Dolayısı ile Atatürkçülük, Türk Toplumuna ışık tutmaktadır.

ATATÜRKÇÜLÜK BİR İDEOLOJİ (DÜŞÜNCE SİSTEMİ) MİDİR? "Atatürkçülük" sözcüğü yeni kullanılmaya başlanılmıştır. Atatürk’ün sağlığında, 1930'lu yılların içinde bu kavrama "Kemalizm" adı verilmişti. Son zamanlarda “Atatürkçülük” sözcüğü diğerinden daha yaygın kullanılmaktadır. Her iki sözcükden de aynı kavram anlaşılmalıdır.

Atatürkçülük: Türk devriminin yapıcı gücü ile dayandığı temel fikirler bir sistem haline gelerek, geleceğin de değer ifade eden ve toplum hayatımıza yön veren prensipleri olmuştur. Atatürkçülük, Türkiye'nin gerçeklerinden doğmuş, sistemleştirilmiş fikirlerdir. Bir taraftan bütünü ile Milli Mücadeleyi içine almakta, diğer taraftan toplumda yapılan kökten değişiklikleri kapsamaktadır. Kısaca Atatürkçülük Türk Devrimi'nin sistemleştirilmiş fikir gücü ve geleceğe bakan yönüyle de ülküsüdür.

Atatürkçülük’le ilgili tüm tanımların ortak noktası, bu kavramın doğrudan doğruya o büyük insandan çıkmış olmasıdır. Ortak nokta, Atatürkçülük kavramının Türk Ulusunu çağdaş uygarlık düzeyine erişmek için konulan ilkelerden oluştuğudur.

Atatürk, Batıdaki ideolojilerin akılcı, demokratik ve insancıl olanlarından yararlanmış ve kafasında belli bir sentez oluşturmuştu. Ama, bunu açıklayamamıştı. Eğer, yapmak istediklerini ilan etseydi, yani ideolojisini açığa vursaydı, inkılâp başarı kazanamayacaktı. Atatürk kafasında bir ideoloji oluşturmuş ve uygulamıştı. Öyle ise Türk Devriminin getirdiği ve dayandığı ilkelerden oluşan Atatürkçülüğe bir düşünce sistemi, yani ideoloji adını vermek doğru bir tutumdur.

ATATÜRKÇÜLÜĞÜN İDEOLOJİ OLMADIĞI HAKKINDA GÖRÜŞLER Atatürkçülüğü ideoloji saymayanlar şu kanıtları ileri sürerler: Dünya üzerinde iz bırakmış büyük ideolojiler arasında Atatürkçülüğün adı geçmez. Atatürk'ün ilkeleri daha önce zaten ortaya konulup işlenmiş bazı düşüncelerden çıkmıştır. Dolayısı ile bir ideolojiyi ifade etmez. Oysa Atatürk, ideolojisini sağlığında eylemleri, sözleri ve yazıları ile güçlü bir biçimde kurmuştu. Ama Türk aydınları, Atatürkçülüğü, durmadan gelişen bir düşünce sistemi haline getirmekte gecikmişlerdir.

ATATÜRKÇÜLÜK İDEOLOJİSİNİN ÖZELLİKLERİ Atatürk ideolojisine can veren ilkeler, sağlam, tutarlı ve kalıcı niteliktedir. Atatürk ilkelerinin temelinde yatan düşünceler de özellikle 16. yüzyıldan sonra, Aydınlanma Çağı tam olarak açılınca bazı toplumlarda işlenmeye başlanmıştır.

Aydınlanma, Batı'nın kendine özgü toplumsal, ekonomik ve düşünsel yapısı içinde iyice olgunlaşma sürecine girince, bu coğrafya biriminin çevresinde, hatta uzağında bulunan toplumlar da bu yeni bilimsel, siyasal ve hukuksal akımlardan etkilendiler, bazı toplumlar Aydınlanma Çağı'nın getirdiği yenilikleri kendi bünyelerine uydurup, gelişme modeli biçimine soktular.

Batı aydınlanmasına esas olan düşüncelerin Osmanlı Devletine girmesi, 19. yüzyılda başlamış, ama bu son derece yavaş ve eksik bir biçimde olmuştur. Özellikle egemenliğin kökeni, hukukun yapısı, insanların temel hakları gibi, üzerlerinde çok acı bir süreç içinde tartışmalar ve hatta kavgalar yapılarak erişilen sağlam düşünceler, Osmanlı toplumuna hemen hiç girememiştir. Atatürk ise Batıdaki "devlet ve hukuk“ aydınlanmasını anlamış ve özümleyip benimsemiştir. Atatürk, batıdan devlet ve hukuk tanımlamalarını almış ve bunu düşünceye geçirmiştir.

ATATÜRKÇÜLÜK İDEOLOJİSİNİN DAYANDIĞI TEMEL DÜŞÜNCELER 17. yüzyıl ortasına kadar (1650) yaşayan Descartes, bildiğimiz gibi, antik düşünürlerin, İslam bilim adamları aracılığı ile Batıya taşıdığı akılcılık akımını tam ve bilimsel bir yol olarak geliştirdi. Bu yolla Batı'da ilk önce matematik, astronomi ve fizik bilimleri gelişti. Osmanlı toplumunun bu akımın dışına düşmesi gelişmeyi önleyen en önemli etkenlerdendir.

ATATÜRKÇÜLÜK İDEOLOJİSİNİN DAYANDIĞI TEMEL DÜŞÜNCELER Atatürk'ün ideolojisinin temelinde akılcı ve bilimci düşünce yatmaktadır. Atatürk ideolojisine temel olan siyasal ve hukuksal düşünceler ise, Büyük Fransız ihtilalinden kaynaklanır. Türk Devrimi'nin temel ilkeleri, Fransız ihtilalinin dünyaya saçtığı düşüncelerden kaynaklanmaktadır. Türkçülük akımının doğup gelişmesi de Atatürk'ün ideolojisi üzerinde etkili olmuştur. Türkçülük, kesin çizgileriyle ancak Atatürk döneminde bütün akılcı ve insancıl öğeleriyle belirmişse de, bir akım olarak 19. yüzyıl ortalarında doğmuştur.

ATATÜRK İLKELERİNİN NİTELİĞİ Atatürk, sağlığında ideolojisine temel olacak 'altı ilke' saptamış ve bunlar 1937 yılında yapılan bir anayasa değişikiği ile Türk Devleti'nin anayasal dayanakları durumuna getirilmiştir. Bu ilkeler şunlardır: Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik, Lâiklik, İnkılâpçılık. "Bu ilkelerin hiçbirinin doğrudan doğruya Atatürk tarafından bulunmuş" olmadığı kesin olarak anlaşılır. Ama iç yapıları bakımından bu ilkeleri Atatürk ulusumuzun özelliklerine, tarihsel ve kültürel koşullarına uygun biçime getirmiştir.

ATATÜRK İLKELERİNİN NİTELİĞİ Atatürk ideolojisinin iki üst-ilke üzerinde kurulu olduğunu saptarız: Akılcılık ve Ulusçuluk. Diğer ilkelerin hepsi bu ikisinden çıkmıştır. Cumhuriyetçilik; toplumsal gerçeklere ve akla en uygun devlet biçimidir. Laiklik; hem bilimsel gerçeklere, hem de bu gerçeklerden çıkan temel insan haklarına dayanak olan önemli bir kavramdır.

ATATÜRK İLKELERİNİN NİTELİĞİ Devletçilik ve halkçılık; ulusal gereksinmelerin doğurduğu akılcı yöntemlerdir. İnkılapçılık ise, bütün bu yeniliklerin sürdürülmesinin aklın bir buyruğu olmasının sonucudur. Altı ilkenin beşi akılcılık ve ulusçuluktan kaynaklanmaktadır.

Atatürkçülük; temel esasları Atatürk tarafından açıklanmış devlet, fikir ve ekonomik hayata ilişkin ilkeler ve fikirlerdir. Atatürkçülük, Türk Devletinin dinamik ideallerine ulaşması için gerekli olan değerleri, tercihleri, hedefler olarak istenen sonuçları, bu sonuçları elde edecek vasıtaları, devletin kurumlarına ilişkin kavramları açıklamaktadır.

Çağdaş ideolojilerle Atatürkçülüğü karşılaştırdığımızda şu görülür: Atatürkçülük diğer ideolojilerden tamamen bağımsız olup, Türk ulusunun tarihsel niteliklerinden kaynaklanmıştır. Atatürkçülük "bilimsel" ve"çağdaş" bir ideolojidir.

Atatürkçülük, siyasal, ekonomik ve kültürel alanda "Çağdaş Türkiye'yi” amaçladığı için "Ulusal Modernleşme İdeolojisi"dir. Milliyetçilik, lâiklik, ulusal egemenlik gibi ilkelere dayandığı için "sürekli bir dinamizmi" de oluşturmaktadır. Ve yine "akıl ve bilime" dayandığı için "Dogmatik ve Totaliter" ideolojilerden üstündür.

DOĞU AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ Atatürkçülüğün Nitelikleri Atatürk, Batıdaki ideolojilerin akılcı, insancıl olanlarından yararlanmış, kafasında bir sentez oluşturmuştu ama, bunları başlangıçta bir araya getirerek ilân edememişti. Nutuk adlı eserinde bu noktayı şöyle açıklamıştı: "Eğer yapmak istediklerimi baştan açıklasaydım, yani ideolojimi ilan etseydim, inkılâp başarı kazanamayacaktı.” 6.2

DOĞU AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ Ama Atatürk kafasında bir ideoloji (uyum içindeki düşünceler sistemi) oluşturmuştu. Ve bunu hiç sapmadan uyguladı. Bütün büyük ideoloji inkılâplarında olduğu gibi,Türk inkılâbında da uyumlu, düzenli hedefler ve uygulamalar yer almıştır. Öyle ise Türk inkılâbının getirdiği ve dayandığı ilkelerden oluşan Atatürkçülüğe bir ideoloji adını vermek kadar doğru bir tutum olamaz. 6.2

DOĞU AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ Her ideolojinin özellikleri vardır. Atatürkçülüğün özelliği katı, donmuş dogmalara dayanmamasıdır. Bu özellikleri derli toplu bir biçimde aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür: a) Millîdir, b) Bilimsel ve Gerçekçidir, c) Demokratiktir, d) Uzlaştırıcı ve Toplayıcıdır, e) Lâiktir, f) Dinamiktir, g) Bir bütündür. Tarihçi, Edward Carr Geçmişini anlamayan, onu bir kez daha yaşamak zorundadır.

DOĞU AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ Türk Devletinin nitelikleri, Atatürk'ün devlet anlayışına hakim olan üç temel ilkeden (millî devlet, tam bağımsızlık ve millî egemenlik) ve çağdaşlaşma hedefinden kaynaklanmaktadır. Bu nitelikler 5 Şubat 1937 tarihli Anayasa değişikliği ile de Devletin temel nitelikleri haline getirilmiştir. Bu tutarlı 6 ilke "Atatürkçü Düşünce Sistemi" veya "Atatürkçülük" dediğimiz ideolojiyi oluşturmaktadır. DOĞU AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ Tarihçi, Edward Carr Geçmişini anlamayan, onu bir kez daha yaşamak zorundadır.

Atatürkçülüğün Ana İlkeleri Cumhuriyetçilik Milliyetçilik Halkçılık Devletçilik Lâiklik İnkılâpçılık 3.2

Atatürkçülüğün Bütünleyici İlkeleri Milli tarih bilinci, 2) Vatan ve millet sevgisi, 3) Milli dil, 4) Milli bağımsızlık ve özgürlük, 5) Egemenliğin millete ait olması,

Atatürkçülüğün Bütünleyici İlkeleri 6) Çağdaş uygarlık düzeyinin üzerine yükselme, 7) Milli kültürün geliştirilmesi, 8) Türk milletine inanmak ve güvenmek , 9) Milli birlik ve beraberlik, ülke bütünlüğü, 10) Barışçılık (Yurtta sulh cihanda sulh) prensibi,

Atatürkçülüğün Bütünleyici İlkeleri 11) Akılcılık (Hayatta en hakiki mürşit ilimdir) prensibi, 12) İnsan sevgisi ve evrensellik, 13) Hoşgörü, vicdan ve düşünce özgürlüğü'dür.

DOĞU AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ TURGAY BÜLENT GÖKTÜRK http//www.emu.edu.tr/tbgokturk 3.2