İş Müfettişliği, iş güvenliği ile ilgili Çalışma Bakanlığı sorumlulukları, Kanun ve yönetmelikler Prof. Dr. A. Hakan ONUR

İŞ MÜFETTİŞLİĞİ Örgüt (21.7.1989 – 89/14389 İle değişik) İş Teftişi İş Teftiş Kurulunca yürütülür. Kurul, Bakanlık makamına bağlı olup teftişe yetkili bir başkanla baş iş müfettişi, iş müfettişi ve iş müfettiş yardımcılarından oluşur. Kurul başkanı, en az on yıl müfettişlik yapmış olanlar arasından atanır. Kurulun yazı ve hesap işleri bir büro tarafından yürütülür. Müfettişler, hizmet gereklerine göre, merkezde ve gruplarda görevlendirilir. Grup başkanı, en az yedi yıl müfettişlik yapmış olanlar arasından belirlenir. Birden çok müfettiş birlikte görevlendirilirse, çalışmaları kıdemli müfettiş yönetir.

Müfettiş Yardımcılığına Giriş (21.7.1989-89/14389 ile değişik) Müfettiş yardımcılığına atanabilmek için; Devlet Memurları Kanununun 48’nci maddesinde yazılı genel koşulları taşımak, İşin yürütülmesiyle ilgili teftiş görevine alınacaklar için; hukuk, siyasal bilgiler, iktisat, idari bilimler, işletme, iktisadi ve idari bilimler fakülteleri ile iktisadi ve ticari ilimler akademilerinden veya bunların dengi yerli ve yabancı fakülte veya yüksek okullardan birini bitirmek; işçi sağlığı ve iş güvenliğiyle ilgili teftiş görevine alınacaklar için; tıp doktoru, elektrik, elektronik, maden, kimya, makina, inşaat, fizik, bilgisayar yüksek mühendisi veya mühendisi olmak, Sağlık durumunun iklim değişikliklerine ve her çeşit yolculuk koşullarına elverişli olduğunu sağlık kurulu raporuyla belgelemek, Kasıtlı olmayan suçlar dışında özgürlüğü bağlayıcı bir cezayla hükümlü olmamak, Tutum ve davranışları varsa; sicili yönünden müfettişliğe engel durumu olmamak, Sınavın açıldığı yılın Ocak ayının birinci gününde otuz yaşını doldurmamış bulunmak, Yönetmeliğe göre yapılacak sınavı başarmak gerekir. Tıp doktoru ve maden mühendislerinin giriş sınavları, başvuranların sayısı altında ise, görüşme biçiminde de yapılabilir. Sınavda başarı gösterenler başarı derecelerine göre baş müfettiş yardımcılığı kadrolarına atanırlar. Derece eşitliğinde sınav programında yer alan yabancı dil bilgisi üstün olanlara öncelik verilir.

Müfettiş Yardımcılığının Çalışmaları Müfettiş yardımcılığına atananlar, bir müfettişin yanında göreve başlarlar. Yardımcılar tek başlarına teftişe yetkili değildirler. Ancak, iki yıl olumlu sicil alanlara, yanında çalıştıkları müfettişlerle grup başkanı ve İş Teftiş Kurulu Başkanının olumlu görüşleri üzerine Bakanca teftiş yetkisi verilebilir.

Müfettişliğe Atanma (21.7.1989-89/14389 ile değişik) Müfettişliğe, yönetmeliğine göre yapılacak müfettişlik yeterlik sınavını başaran müfettiş yardımcıları atanır. Bu sınava girebilmek için; Müfettiş yardımcılığı görevinde eylemli olarak en az üç yıl çalışmış olmak, Müfettiş yardımcılığında geçen hizmet yıllarına ait bütün sicilleri olumlu olmak, Başkanlıkça, yönetmeliğin müfettiş yardımcılarının çalışma ve yeterlik sınava hazırlanma ilkelerini düzenleyen hükümleri uyarınca yaptığı çalışmalarda yeterli görülmek gerekir. İkinci ve üçüncü bentler gereğince yetersiz görülenlerden başka görevlerde çalışmaya elverişli olanlar yeterlik sınavına girip de başarı gösteremeyenler ve haklı bir neden olmaksızın yeterlik sınavına girmeyenler, Bakanlıktaki diğer görevlere atanırlar. Müfettişlerin herhangi bir nedenle başka bir göreve atanmalarında Teftiş Kurulu Başkanının görüşü alınır.

Sınav Kurulu (21.7.1989-89/14389 ile değişik )Müfettiş yardımcılığına giriş ve müfettişlik sınavlarını yapacak olan kurullar işin yürütümü ile işçi sağlığı ve iş güvenliğiyle ilgili olmak üzere ayrı ayrı oluşturulur. Sınav kurulları, İş Teftiş Kurulu Başkanıyla, Başkanın önerisi üzerine Bakan tarafından seçilecek dörder müfettişten oluşur.

Müfettişlik ve Yardımcılıktan Alınma Yapılacak inceleme ve soruşturma sonunda müfettişlikle bağdaşmayan tutum ve davranışları saptanan Yurdun herhangi bir bölgesinde çalışamayacağına dair sağlık kurul raporu Bir yıl içinde toplam olarak 180 gün hastalık izni alan Müfettiş ve müfettiş yardımcıları diğer memurluklara nakledilirler. Ancak yeniden 2.maddenin 3.bendinde belirtilen raporu alanlar tekrar müfettişliğe atanabilirler. Yeniden Müfettişliğe Alınma 6.ncı maddede öngörülen nedenler dışında, Bakanlık’a bağlı yada ilgili kuruluşlarında bir göreve atanan müfettişler, Kurula yeniden alınabilirler. Bu hüküm müfettiş yardımcıları hakkında uygulanmaz.

Müfettişin Görevleri İş Teftiş Kurulu Başkanı veya grup başkanınca kendilerine verilen işleri yapmak, Çalışmalarının sonuçlarını rapora bağlayarak grup başkanına vermek, Görevli oldukları yerlerde, programlarında bulunmayan, fakat işçi sağlığı ve iş güvenliği yönünden kesin ve ciddi zorunluluk bulunan durumlarda kendilerinden ve derhal işe el koyarak gereğini yapmak ve durumu grup başkanına bildirmek. Mevzuatta gördükleri boşluk ve aksaklıkların giderilmesi için önerilerde bulunmak, İş Teftiş Kurulu Başkanlığınca düzenlenen anketleri yürütmek ve istenen istatistik bilgileri derlemek, Teftiş programı gereğince yapacağı işlerin yer ve gününü belirleyen aylık çalışma çizelgesini hazırlayarak iki örneğini grup başkanına vermek, Yasalarla verilen diğer görevleri yapmak.

Müfettişlere Yaptırılacak Diğer Hizmetler Yasalarla Çalışma Bakanlığına, çalışma hayatıyla ilgili olarak valiliklere ve bölge çalışma müdürlüklerine verilen görevlerden, teftiş hizmetleriyle bağdaşabilir nitelikte olanlar, müfettişlere yaptırılabilir. Bu konudaki istem Bakanlıkça İş Teftiş Kuruluna, valiliklerce grup başkanına, bölge çalışma müdürlerince iş müfettişleri grup başkanlarına, grup bulunmayan yerlerde varsa görevli müfettişe bildirilir. Müfettişlere, yasalarda ve bu Tüzükte belirtilenler dışında görev verilemez.

Müfettişlerin Yetkileri (21.7.1989-89/14389 ile değişik) Müfettişlerin yetkileri şunlardır; Bu Tüzüğün kapsam ve amacı çerçevesinde işyerlerindeki çalışma koşullarını, üretim ve yapım yöntemlerini incelemek, İşveren ve işçileri veya konuyla ilgili bulunan kimseleri, işyerinde yada işyeri dışında dinlemek, sorular sormak, bunlardan gerekli bilgileri istemek ve imzalı ifadelerini almak, Mevzuatın tutulmasını veya bulundurulmasını öngördüğü kayıt, puantaj cetveli, defter, belge, liste, çizelge, rapor, bordro, makbuz, hesap pusulası, ilan, sağlık raporu, işçi sağlığı ve iş güvenliği kurulu defteri, tesisat, makina ve cihazların periyodik bakım ve kontrol kartları vb. belgelerin işyerlerinde bulundurulup bulundurulmadığını tespit etmek, bunları işveren veya vekilinden incelemek üzere istemek ve gerektiğinde örnek yada özet çıkarmak, İşyerinde inceleme olanağı bulunmayan veya işyerinde bırakıldığında inceleme seyrinin değiştirilmesi ya da suç kanıtlarının yok edilmesi olasılığı bulunan durumlarda ilgili belgeleri üzerinde silinti, kazıntı ve ek yapılmadan geri vermek koşulu ile bir örneğini işyeri yetkilisine vereceği imzalı mühürlü bir saptama tutanağı düzenleyerek geçici olarak almak, İşyerinde kullanılan makina, araç, gereç, aygıt, tesis vb. ile yapımda kullanılan veya işlenen hammadde ve bunların işlenmiş olanlarını görmek, işçi sağlığı ve iş güvenliği bakımından zararlı, tehlikeli ve mevzuata uygun olup olmadıklarını incelemek ve araştırmak, gerektiğinde kullanılan veya işlenen hammaddelerle işyerlerindeki hava, duman, buhar, toz vb. den örnekler alıp tahlil ve muayene etmek veya ettirmek, (Örnekler, işveren veya işveren vekili, bulunmadıklarında işyerinde çalışanlardan birinin önünde ve durum bir tutanakla belgelenmek ve bir kaba konup mühürlenmek suretiyle alınır.

Müfettişlerin Yetkileri Görevlerini yaptıkları sırada İş Kanununa göre suç sayılan eylemlere rastladıklarında; Bu eylemler, işçilerin, yaş, cinsiyet, ve sağlık durumlarına ilişkin ise bu durumdaki işçileri çalışmaktan alıkoymak, İşçilerin sağlığı ve güvenlikleri ile ilgili yakın tehlikeleri, üretime en az etkili olabilecek biçimde tehlike gösteren makine veya tesisleri veya bölümlerini mühürleyerek, olanak varsa tehlike kaynağının yerini değiştirerek, kullanılması yasak ve zararlı maddeleri işverenin işyerinden uzaklaştırmasına kadar belirli bir kap veya yere konup mühür altına alarak veya kullanılmasını yasaklayarak önlemek, 1475 sayılı İş Kanununun 75. A ve B bentlerinde yazılı hallerde de bu bentlerde ve aynı maddenin D bendine göre çıkarılmış bulunan “İşyerlerinde İşin Durdurulmasına veya İşyerinin Kapatılmasına Dair Tüzük, hükümleri uygulanıncaya kadar bu önlemleri almak. Teftişe tabi olan veya tabi olduğu kanısına varılan işyerlerine ve eklentilerine, gündüz ve gecenin çalışılan herhangi bir saatinde işveren veya işveren vekiline önceden haber vermeden girmek ve teftiş görevinin yerine getirilmesi işyerinin açılıp inceleme yapılmasını gerektiriyorsa, yasal bir sakınca olmamak koşuluyla, kapalı olan işyerlerini açtırıp gerekli gördüğü incelemeyi yapmak.

Müfettişlerin Sorumlulukları : Müfettişler, başladıkları teftişleri olanakları ölçüsünde ara vermeden, kendileri yapmak zorundadırlar. Emir almadıkça işlerini bırakamaz, başka müfettişe devredemez. Müfettişler, teftişle görevlendirildikleri işyerlerinde aldıkları emirde aksine bir açıklama yoksa ilgili tüm mevzuatın uygulanmasını denetlemek zorundadır. Grup başkanları, bu durumu izlemek ve raporlarının bu yönden eksiklerini tamamlamakla ve yinelendiğinde, durumu İş Teftiş Kurulu Başkanlığına bildirmekle yükümlüdürler. Müfettişler, teftiş sırasında, mevzuatla saptanan kuralların yerindeliğini, işçi, işveren veya bunların meslek kuruluşları ilgilileri ile tartışamazlar.

TC ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI

BİRİNCİ BÖLÜM Çalışma Yaşamına İlişkin Anayasa’da Yeralan Düzenlemeler 1. ÇALIŞMA VE SÖZLEŞME HÜRRİYETİ Madde 48 – Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. Devlet, özel teşebbüslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır. 2. ÇALIŞMA İLE İLGİLİ HÜKÜMLER a) Çalışma hakkı ve ödevi Madde 49 – Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır. b) Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı Madde 50 – Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir.

c) Sendika Kurma Hakkı Madde 51 –Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir. Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz. Sendika kurma hakkı ancak, milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâk ile başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir. Sendika kurma hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir. İşçi niteliği taşımayan kamu görevlilerinin bu alandaki haklarının kapsam, istisna ve sınırları gördükleri hizmetin niteliğine uygun olarak kanunla düzenlenir. Sendika ve üst kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişleri, Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz.

b) Grev Hakkı ve Lokavt Madde 54 – Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında, uyuşmazlık çıkması halinde işçiler grev hakkına sahiptirler. Bu hakkın kullanılmasının ve işverenin lokavta başvurmasının usul ve şartları ile kapsam ve istisnaları kanunla düzenlenir. Grev hakkı ve lokavt iyi niyet kurallarına aykırı tarzda, toplum zararına ve milli serveti tahrip edecek şekilde kullanılamaz. Grev ve lokavtın yasaklanabileceği veya ertelenebileceği haller ve işyerleri kanunla düzenlenir. Grev ve lokavtın yasaklandığı hallerde veya ertelendiği durumlarda ertelemenin sonunda, uyuşmazlık Yüksek Hakem Kurulunca çözülür. Uyuşmazlığın her safhasında taraflar da anlaşarak Yüksek Hakem Kuruluna başvurabilir. Yüksek Hakem Kurulunun kararları kesindir ve toplu iş sözleşmesi hükmündedir. Yüksek hakem kurulunun kuruluş ve görevleri kanunla düzenlenir. Greve katılmayanların işyerinde çalışmaları, greve katılanlar tarafından hiç bir şekilde engellenemez. c) Ücrette Adalet Sağlanması Madde 55 – Ücret emeğin karşılığıdır. Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır. Asgari ücretin tespitinde çalışanların geçim şartları ile ülkenin ekonomik durumu da göz önünde bulundurulur.

d) Sendikal Faaliyet Madde 52 – (Mülga: 23/7/1995 - 4121/3 md. ile yürürlükten kaldırılmıştır.) 3. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ, GREV HAKKI VE LOKAVT a) Toplu İş Sözleşmesi ve Toplu Sözleşme Hakkı Madde 53 – İşçiler ve işverenler, karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptirler.

İKİNCİ BÖLÜM Bakanlığın Tarihçesi, Kuruluş Amacı, Teşkilat Yapısı ve Görevleri 1. BAKANLIĞIN TARİHÇESİ Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının ilk çekirdeği 1934 yılında çıkarılan İktisat Vekaleti Teşkilatı ve Vazifeleri Hakkında Kanunla, “İş ve İşçiler Bürosu” adıyla oluşturulmuştur. Çalışma Bakanlığı’nın ilk teşkilat yasası 22 Haziran 1945 tarih ve 4763 sayılı Çalışma Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki Kanundur. 1946 yılında çıkarılan 4841 sayılı teşkilat kanunu ile daha geniş bir görev tanımı yapılmış, merkez ve taşra teşkilatı ile ilgili düzenlemeler getirilmiştir. 1974 yılında Sosyal Güvenlik Bakanlığı kurularak Sosyal Sigortalar Kurumu ile Bağ-Kur bu Bakanlığa bağlanmıştır.

13 Aralık 1983 tarih ve 184 sayılı KHK ile Çalışma Bakanlığı ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı birleştirilmiştir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının yürürlükteki teşkilat yasası 09.01.1985 tarih ve 3146 sayılı Kanundur. 24 Temmuz 2003 tarihinde yürürlüğe giren 4947 sayılı Kanunla, Sosyal Güvenlik Kurumu kurularak Bakanlığın bağlı kuruluşu; SSK, Bağ-Kur ve Türkiye İş Kurumu, Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığının ilgili kuruluşları olarak düzenlenmiştir. 16.05.2006 tarih, 5502 sayılı Yasa ile SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı devredilerek, “Tek Çatı” halinde Sosyal Güvenlik Kurumu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın ilgili kuruluşu haline getirilmiştir. 21.09.2006 tarih ve 5544 sayılı yasa ile Bakanlığın ilgili kuruluşu olarak Mesleki Yeterlilik Kurumu kurulmuştur.”

2. BAKANLIĞIN KURULUŞ AMACI Çalışma hayatını, işçi-işveren ilişkilerini, iş sağlığı ve güvenliğini düzenlemek, denetlemek ve sosyal güvenlik imkânını sağlamak, bu imkânı yaygınlaştırmak ve geliştirmek, yurt dışında çalışan işçilerimizin çalışma hayatından doğan hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek.

3. BAKANLIĞIN GÖREVLERİ a) Çalışma hayatını düzenleyici, işçi - işveren ilişkilerinde çalışma barışının sağlanmasını kolaylaştırıcı ve koruyucu tedbirler almak, b) Çalışma hayatındaki mevcut ve muhtemel meseleleri ve çözüm yollarını araştırmak, c) Ekonominin gerektirdiği insan gücünü sağlamak için gerekli tedbirleri araştırmak ve uygulanmasının sağlanmasına yardımcı olmak, ç) İstihdamı ve tam çalışmayı sağlayacak, çalışanların hayat seviyesini yükseltecek tedbirleri almak, d) Çalışanların mesleki eğitimlerini sağlayıcı tedbirler almak, e) Sakatların mesleki rehabilitasyonunu sağlayacak tedbirler almak, f) ( Değişik 5763 sayılı Kanun) İş sağlığı ve güvenliğini sağlayacak tedbirlerin uygulamasını izlemek,

g) Çalışma hayatını denetlemek, ğ) Sosyal adalet ve sosyal refahın gerçekleşmesi için gerekli tedbirleri almak, h) Çeşitli fizyolojik, ekonomik ve sosyal risklere karşı sosyal sigorta hizmetlerini uygulamak, ı) Sosyal güvenlik imkanını sağlamak, yaygınlaştırılması ve geliştirilmesi için gerekli tedbirleri almak, i) Yabancı ülkelerde çalışan Türk işçilerinin çalışma hayatı ve sosyal güvenlikle ilgili meselelerine çözüm yolları aramak, hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek, j) Çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları koruyucu ve çalışmayı destekleyici tedbirleri almak,

k) Bağlı ve ilgili kuruluşların amaçları ve özel kanunları gereğince idare edilmesini sağlamak ve denetlemek, l) İş istatistiklerini derlemek ve yayınlamak, m) Çeşitli mevzuatla verilen diğer görev ve hizmetleri yapmak., n) ( Değişik 5768 say ılı Kanun) İşyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini önleyecek ve koruyucu hizmetleri yürütenlerin niteliklerini belirlemek, eğitimlerini ve sertifikalandırılmalarını sağlamak o) ( Değişik 5763 sayılı Kanun) Mesleki yeterlilik sisteminin oluşturulması ve işletilmesi için gerekli tedbirleri almak, olarak belirlenmiştir.

ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI

4. BAKANLIĞIN TEŞKİLAT YAPISI MERKEZ TEŞKİLÂTI Ana Hizmet Birimleri a) Çalışma Genel Müdürlüğü b) Dış İlişkiler ve Yurt Dışı İşçi Hizmetleri (DİYİH) Genel Müdürlüğü c) İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ç) Avrupa Birliği Koordinasyon Dairesi Başkanlığı Danışma ve Denetim Birimleri a) Teftiş Kurulu Başkanlığı b) İş Teftiş Kurulu Başkanlığı c) İç Denetim Birimi Başkanlığı ç) Strateji Geliştirme Başkanlığı d) Hukuk Müşavirliği e) Bakanlık Müşavirleri f) Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği

Yardımcı Birimler a) Personel Dairesi Başkanlığı b) İdari ve Mali İşler Dairesi Başkanlığı c) Bilgi İşlem Daire Başkanlığı ç) Özel Kalem Müdürlüğü TAŞRA TEŞKİLATI (22 ilde) Bölge müdürlükleri (Sivas) Şube Müdürlüğü Yurtdışı Teşkilatı Müşavirlik ve ataşelikler BAĞLI KURULUŞLAR Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM) Ereğli Kömür Havzası Amele birliği Biriktirme ve Yardımlaşma Sandığı İLGİLİ KURULUŞLAR Sosyal Güvenlik Kurumu Türkiye İş Kurumu Mesleki Yeterlilik Kurumu

Kanun ve Yönetmelikler Çalışma ve sosyal Güvenlik bakanlığının sayfasından internet bağlantısı ile Kanun ve yönetmeliklerin ilgili olanları derste incelenebilir.