TÜRKİYE’ NİN CUMHURİYETTEN GÜNÜMÜZE UYGULADIĞI EKONOMİ POLİTİKALARI

Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye liberal bir ekonomi politikası izledi. Bu, Lozan Antlaşmasının öngördüğü bir modeldi. Lozan Antlaşması’nın koşulları arasında Türkiye’nin serbest dış ticaret politikası izlemesi vardı. Bu politika 1930’a kadar sürdü. Bu dönemde buna rağmen Türkiye önemli miktarda dış ticaret açıkları verdi.

1929 Büyük Dünya Bunalımı çıkınca Lozan Antlaşmasına taraf olan devletler bu antlaşmanın koşullarını denetleyecek durumu kalmamış, herkes bunalımın yarattığı yıkıntı nedeniyle kendi başının derdine düşmüştü. Bu fırsattan yararlanan Türkiye liberal politikaları terk ederek devletçi politikalara geçiş yaptı. Bu dönemde Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu ve dolayısıyla katı bir döviz rejimi devreye girdi. Türkiye ithal ikamesine dayalı, devletin KİT’ler aracılığıyla üretimin doğrudan içinde bulunduğu bir model uygulamaya başladı. 1935 yılından başlayarak iki kez 5 yıllık sanayi planı uygulandı. Bu dönem, Türkiye’nin dış ticaret açıklarının kapandığı fazlaya dönüştüğü yıllardır.

Devletçi politikalar 1950 yılına kadar sürmüştür Devletçi politikalar 1950 yılına kadar sürmüştür. 1950 yılında iktidara gelen Demokrat Parti yeniden liberal politikalara dönmüştür. Petrol Kanunu, Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu bu dönemde çıkarılmış, tarımda makineleşme hareketi başlatılmıştır. 1950’lerin ortalarından itibaren ekonomide ortaya çıkan darboğazlar sonucu 1960 yılında sistem bir kez daha devletçi politikalara dönmüştür. Türkiye 1950’lerde yeniden dış ticaret açıklarıyla karşılaşmıştır.

1960 darbesinin ardından Türkiye devletçi politikalar ağırlıklı olmak üzere planlı ekonomi modeline geçmiş, ithal ikamesi ve kambiyo denetimi eşliğinde bir politika izlemiştir. Bu politikalara zaman zaman fiyat denetimleri, KİT’ler aracılığıyla başta tarım kesimi olmak üzere üretimin yönlendirilmesi eşlik etmiştir. Bu politika uygulamaları 1980’lere kadar etkisi azalarak devam etmiştir. Dönemin en önemli özelliklerinden birisi kamu kesimi ağırlıklı ekonomi politikası izlenmesine, ithalat ikamesi ve sabit döviz kuru rejimi uygulamasına karşın dış ticaret açıklarının artması oldu.  

1970’lerin sonunda Türkiye bir kez daha ödemeler dengesi krizine girince 1980 yılında 24 Ocak kararlarını almak zorunda kaldı ve ağır bir devalüasyondan sonra ekonomiye yeniden şekil verdi. Ardından gelen Özal hükümetleriyle yeniden liberal politikalara dönüş dönemi başladı. Bu dönemde Türkiye kambiyo denetimlerini hafifletti, sabit kur rejiminden müdahaleli dalgalı kur rejimine geçti, fiyat denetimlerini piyasaya terk etti, KİT’lerin görev zararlarını azaltmaya başladı.

Giderek artan kamu harcamaları vergi gelirleriyle karşılanamaz hale gelince 1980’lerin ortasından itibaren kamu borçlanması hızla artırıldı, borçlanma neredeyse asıl finansman aracı haline geldi. Bütçe açıklarının hızla artması, enflasyonu, enflasyonun artması faizleri ve hepsi birden kamu borçlanmasını artıran bir kısır döngü makinesi haline geldi. 1990’lı yıllar Türk kamu maliyesinin belki de en sorunlu yıllarıdır. 1994 yılında derin bir ekonomik krize giren Türkiye bir kez daha IMF desteğiyle krizden çıkmayı başardı ama bu krizin ekonomiye maliyeti çok ağır oldu. 1930’ların ikinci yarısından 1950’lerin ilk yarısına kadar Türkiye bütçe fazlası verdi. 1950’lerin ikinci yarısından bugüne kadar sürekli bütçe açıkları vererek geldi.  

1980’li yıllarda başlayan yüksek enflasyon olgusu 2001 krizinden sonra düşme eğilimine girdi. Enflasyonun en yüksek noktasına vardığı yıl kriz yaşanan 1994 yılıdır.  

1990’larda yaşanan olumsuzluklar ve yapılan ekonomi politikası hataları Türkiye’yi 2000’lerin başında bir kez daha ekonomik kriz aşamasına getirdi. 2001 yılında yaşanan kriz, Türkiye’nin şimdiye kadar yaşadığı en büyük krizdir. Kriz, mali kesimden çıkmış görünse de asıl olarak kamu kesiminin açıkları ve borçlanmasından kaynaklandı. 2001 krizi sonrasında büyük miktarda IMF desteği alan Türkiye yeni bir döneme girdi ve özel kesim ağırlıklı ekonomi politikası izlemeye başladı. Dönemin politika özellikleri, dalgalı kur rejimi, KİT’lerin özelleştirilmesi ya da üretimdeki ağırlığının kaldırılması, kararların piyasaya terk edilmesi olarak özetlenebilir.   

Türkiye’nin 1924’den 2010’a kadar olan yıllık ekonomik büyüme eğilimi yer alıyor. Krizlerin etkilerini büyüme oranlarının gelişiminden izlemek mümkün. 1950’lerden sonra Türkiye’yi etkileyen krizlere bakacak olursak şöyle bir sıralama yapabiliriz: (1) 1979 krizi, devalüasyon, IMF desteği ve 24 Ocak 1980 kararları. (2) 1994 krizi, devalüasyon, IMF desteği ve istikrar kararları. (3) 2001 krizi, IMF desteği ve istikrar kararları. (4) 2009 küresel krizin etkisi ve istikrar kararları

  Özetle belirtmek gerekirse Türkiye Cumhuriyeti kuruluşundan bu yana farklı ekonomi politikaları denemiştir. Bunları şöylece sıralayabiliriz: (1)   Özel kesim olmaksızın, savaştan bitkin çıkmış, Osmanlı’dan yıkılmış bir ekonomi devralmış bir ülkede Lozan Antlaşması zoruyla uygulanan liberal ekonomi politikası uygulaması. (2)   İthal ikamesine dayalı, sabit kur rejimli, fiyat denetimli, kamu kesiminin üretimde yer aldığı kamu kesimi ağırlıklı karma ekonomi politikası. (3)   İhracata dayalı sanayileşme modeli, müdahaleli esnek kur rejimi, özel kesim üretimi ağırlıklı üretim, özelleştirme ve kamu kesiminin küçültülmesine dayalı liberal ekonomi politikası.   

İlk uygulamayı zorlama bir uygulama olarak kabul edersek 2 ve 3 numaralı uygulamalardan hangisinin başarılı olduğuna bakmamız daha doğru olacaktır. Türkiye’de Ekonomik iki uygulamanın da başarılı görüntüler çizdiğini söylememiz mümkündür. Karma ekonomi uygulaması olarak nitelendirilebilecek olan planlama dönemi 1980’lere gelene kadar oldukça başarılı bir görünüm sergiliyor. Ondan sonra gelen liberal ekonomiye geçiş dönemi de 1990’lara gelinceye kadar başarılı görünüyor. Cumhuriyetin ilk yıllarını bir yana bırakırsak (ölçümlerin ne kadar doğru olduğu da sorun) 1990’lı yıllar Türkiye’nin gerçek kayıp yılları olmuş görünüyor. 2009 yılındaki çöküş ise Türkiye’den değil küresel sistemden kaynaklanan krizin sonucudur. 

DÖNEMLERE GÖRE EKONOMİ POLİTİKALARINDAKİ DEĞİŞİMLER

1923 – 1932 Dönemi >      17 Şubat 1923 yılında İzmir iktisat Kongresi toplan­dı. Kongrede, devletin ekonomiyi destekleyici ve özendirici olması kararlaştırıldı. Cumhuriyetin ilk beş yılındaki uygulamalar bu kongre kararına göre şekillendi. >      1925′te aşar vergisi kaldırıldı. >      1926′da tarımda makineleşmenin sağlanması için teşvikler verildi. Ziraat Bankası aracılığıyla çiftçilere kredi verildi. >      1927′de sanayi kuruluşlarının korunması ve sanayi­nin teşviki için Teşviki Sanayi Kanunu ve Gümrük Kanunu çıkarıldı. >      1929′da yabancı rekabete karşı korunmak için yük­sek gümrük vergileri konuldu.

1932 – 1950 Dönemi >      1933′de devletin ekonomideki etkinliğini artırmak amacıyla Sümerbank kuruldu. >      Özel sermayenin yetersizliği nedeniyle devletçilik yoluyla sanayileşme politikasına geçildi. >      Planlı sanayileşmeyi sağlamak için 1933 – 1937 yıl­ları arasında I. Beş Yıllık Sanayi Planı uygulamaya alındı. >      1938 -1942 yılları arasında II. Beş Yıllık Sanayi Pla­nı uygulanması kararlaştırılmış ancak II. Dünya Sa­vaşı nedeniyle bu plan gerçekleştirilememiş daha çok savaş ekonomisi uygulanmıştır. >      Savaş sonrası dönemde ekonomide devletçilik poli­tikasının etkisini azaltan liberal kalkınma planı 1948 – 1952 yılları arasında uygulanmıştır.

1950 – 1960 Dönemi >     Ekonomide devletin etkisi azalmış, devlet karayol­ları, liman, sulama ve enerji projelerini uygulamaya almıştır. >    Tarımda önemli gelişmeler sağlanmış ancak sanayi­ye gereken önem verilememiştir.

1960′tan Sonraki Dönem >     Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmanın hızlanma­sı amacıyla kalkınma planlarının uygulanması ka­rarlaştırılmıştır. >     30 Eylül 1960 tarihinde Devlet Planlama Teşkilatı kurulmuştur. >     1962 yılında bir yıl süreyle uygulanan kalkınma pla­nının başarılı olması beş yıllık kalkınma planları için zemin hazırlamıştır. >     1963 – 1967 yılları arasında ilk beş yıllık kalkınma planı uygulanmıştır.  1963′ten günümüze kadar dokuz tane kalkınma planı hazırlanmış son plan 2007 – 2013 yıllarını kapsayacak şekilde düzenlenmiştir. >     24 Ocak kararlarıyla devletin ekonomiye müdahale­si azaltılmıştır. >     1983 yılı itibariyle ekonomide dışa açılma sürece başlamış, ekonomi küresel ve bölgesel etkilere da­ha açık hale gelmiştir.

KAYNAKÇA http://www.derszamani.net/turkiyede-ekonomi-politikalari.html http://www.alemonline.net/ekonomi-870/512051-t-rk-ye-cumhur-yet-ekonom-pol-t-kalari.html http://www.mahfiegilmez.com/2012/05/turkiyede-ekonomi-politikas-uygulamalar.html

HAZIRLAYAN: ALİ TEKYOL SINIFI:11 /B NO:1103