Poland Education System Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Tezli Yüksek Lisans Programı Avrupa Ülkelerinde Eğitim Prof. Dr. Mustafa Ergün Hazırlayan: Ayşegül Kurşun

COĞRAFİ KONUMU

Polonya'nın Başkenti: Varşova Dili: Lehçe.Polonyalıların konuştuğu dil. Polonya'nın resmi dilidir ve 38 milyonu Polonya'da olmak üzere dünyada toplam 50 milyon kişi tarafından konuşulduğu tahmin edilir. Hint-Avrupa dilleri ailesinin Slav dilleri öbeğine bağlı bir dildir. Yüzölçümü: 312.685 km² Nüfus: 38,635,144 (2005)  Para birimi: Polonya Zlotysi

Slavların Polonya'daki varlığı çok eski çağlara dayanmaktadır Slavların Polonya'daki varlığı çok eski çağlara dayanmaktadır. Ancak ilk Polonya devletinin kurulması 966 yılında Polonyalı kral I. Mieszko'nun Hristiyanlığı kabul etmesiyle başlar. Osmanlı Devleti'yle sürekli savaş halinde olan bu devletin iç kesimleri özellikle 17.yy'da yoğun şekilde Kırım süvarilerinin akınlarına maruz kalmıştır buna rağmen Polonya 17. yüzyıl'da Avrupa'nın en güçlü devletlerinden biriydi.Fakat 50 yıl Osmanlı himayesinde kaldı. Osmanlı Devleti'nin 1683 yılındaki II. Viyana Kuşatması Lehistan kralı III. Jan Sobieski'nin Habsburgların yardımına koşması sonucu başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Ancak 18. yüzyılda Lehistan zayıflamaya başladı. Bu zayıflıktan yararlanan Rusya, Avusturya ve Prusya 1772-1795 yılları arasında Polonya'yı kendi aralarında paylaşarak Avrupa haritasından sildiler. Bu tarihten sonra Polonya'nın tekrar bir devlet kurması ancak I. Dünya Savaşı'ndan sonra 1918 yılında mümkün oldu. 1939 yılında Nazi Almanyası Polonya'yı işgal ederek II. Dünya Savaşı'nı başlattı. Polonya savaş yıllarında Yahudi Soykırımı'nın en kötü örneklerine sahne oldu. Kraków kenti yakınlarındaki Auschwitz-Birkenau toplama kampında 1 milyonu aşkın Yahudi'nin öldürüldüğü tahmin edilmektedir. II. Dünya Savaşı'nın bitmesinden sonra Polonya SSCB'nin baskısı altında Doğu Bloku ülkelerine katıldı. Stalinizm'in etkisi altında bir çok özgürlükler kısıtlandı. Doğu Bloku ülkeleri arasında kurulan Varşova Paktı 14 Mayıs 1955 tarihinde Polonya'nın başkenti olan Varşova'da imzalandı.. Polonya 9 Aralık 1990 tarihinde NATO'ya, 1 Mayıs 2004 tarihinde de Avrupa Birliği'ne katıldı.

Polonya’da okul öncesi eğitim kurumları 20 Polonya’da okul öncesi eğitim kurumları 20. yüzyılın başında kurulmuştur. 1940’lardan itibaren kadınların iş hayatında aktif olarak yer almalarıyla beraber okul öncesi eğitime verilen önem artmıştır. Okul öncesi eğitim, ilkokullara bağlı olarak faaliyet gösteren, 6 yaş grubuna yönelik sınıflarda ve 3 ile 5 yaş arası çocuklara yönelik yetiştirme okullarında verilmektedir. 1970’lerde okul öncesi eğitime olan talep çok yüksek olduğundan sınıflar fazlasıyla kalabalıktı. 1980’lerin sonunda, okul öncesi eğitim kurumlarının paralı yapılmasıyla beraber bu kurumlara kayıt yaptıran 3 ile 5 yaş arası çocukların sayısı azalmakla beraber 6 yaşındaki çocukların kayıtlarında artış gözlemlenmiştir. 1990-1993 yılları arasında bu kurumların belediyelere devrinin ardından sayıları azalmıştır. 2002-2003 eğitim-öğretim döneminde 3 ile 6 yaş arasındaki çocukların %51.27’si bu kurumlarda eğitim almıştır. 6 yaşındaki çocukların bu kurumlara kayıt oranı ise %97’yi bulmaktadır. 1 Eylül 2004 tarihinden itibaren 6 yaşındaki çocukların okul öncesi eğitim kurumlarına kayıt yaptırmaları zorunlu hale getirildi. Yine aynı tarihte yürürlüğe giren yasaya göre 2.5 yaşındaki çocukların da bu kurumlara kayıt yaptırmalarına olanak tanındı. Çocuklar bu kurumlarda yaşlarına göre ya da ilgilerine göre mevcudu 25’i geçmemek üzere guruplandırılırlar.

Özel eğitime muhtaç engelliler için ise 6 ile 16 kişilik gruplar oluşturulmaktadır. Her bir grupla iki öğretmen vardiyalı olarak ilgilenir. Okul öncesi eğitim kurumlarında Milli Eğitim Bakanlığınca onaylanmış 20 farklı müfredat uygulanmaktadır. Bu müfredatlarda çocuğun görsel, işitsel yeteneklerini ile konuşmasını geliştiren oyun ve etkinliklere yer verilmektedir. Bu kurumlarda en az 5 saat çalışılmakla beraber birçoğunda ortalama 9 saat çalışılmaktadır. 6 yaşındaki çocukların fiziki gelişimlerini ve sağlık durumlarını değerlendirmek için bir form hazırlanarak özel eğitime muhtaç çocuklar tespit edilir.

Polonya’da zorunlu ilk öğretim ücretsiz olarak 6 yaşından itibaren verilir. İlk öğretimin ilk basamağı iki aşamalı olarak ele alınır: 1. ve 3. sınıflar arası ile 4. ve 6. sınıflar arası. Bu iki aşama arasında herhangi bir sınav bulunmamaktadır. Milli eğitim bakanlığının hazırladığı birden fazla müfredat bulunmaktadır. Bunlar temelde aynı olmakla beraber kitap ve program açısından öğretmenlere seçenek sunmaktadır. Eğitimin ilk aşamasını oluşturan 1. 2. ve 3. sınıflarda haftada en az 3 saat beden eğitimine yönelik toplu hareketlerin yapılması istenmektedir. 1. sınıflar haftada 16 saat; 2. sınıflar 17 saat; 3. sınıflar ise 18 saat ders görmektedirler. Okul yönetimi ders saatlerini 3 saati geçmemek üzere artırabilir. Dersleri yeterince iyi olmayan öğrenciler için ayrıca ek ders saatleri konulmaktadır; ancak toplamda ders saati, din kültürü dersi ile ek saatler de dahil olmak üzere 23 saati geçemez. Aşağıda ilk aşama eğitimle ilgili olarak bir tablo verilmiştir.

Tam Gün Zorunlu Eğitim Evreler Klasa Zerowa ( ilk okul öncesi ) 6 yaş Szkola Podstawova ( 6 yıllık ilkokul) 7- 13 yaş 1. Aşama- bütünleştirilmiş öğretim 7-10 yaş 2. Aşama-farklı derslere dayalı öğretim 10-13 yaş Gimnazium ( 3 yıllık orta öğretim birinci devre) 13-16 yaş 3. Aşama- farklı derslere dayalı öğretim Kabul Kriterleri Tüm öğrenciler ücretsiz okula giderler. Tek kabul kriteri yaş sınırıdır. (zorunlu eğitimin başladığı takvim yılında 6 yaşına ulaşmış olmak). Aileler çocuklarını evlerine en yakın okula veya anaokuluna (0. sınıf) kayıt yaptırmak zorundadırlar.

Ortaöğretim İkinci Devre ve Ortaokul Sonrası Öğretim Öğretim Türleri Liceum ogólnoksztalcące (genel orta öğretim ikinci devre okulları) 16-19 yaş Liceum profilowane (uzmanlık orta öğretim ikinci devre okulları) Technikum (teknik orta öğretim okulları) 16-20 yaş Zasadnicza szkơla zawodowa (temel mesleki okullar) 16-18/19 yaş Uzupelniające liceum ogólnoksztalcące (ek genel orta öğretim okulları) 18/19-20/21 yaş Technikum Uzupelniające (ek teknik orta öğretim okulları) 18/19-21/22 yaş Szkơla policealna (orta öğretim sonrası okullar)

Okul yönetimi bu tabloyu temel alarak bir program hazırlamaktadır Okul yönetimi bu tabloyu temel alarak bir program hazırlamaktadır. Zorunlu ders saatlerine okul yönetimi 3 saat ekleyebilir; ancak haftalık ders saati din kültürü dersi de dahil olmak üzere 28 saati geçemez. Öğrencilerin performansları öğretmenleri tarafından değerlendirildikten sonra, yıl sonunda, ülke genelinde her bir sınıf için de sınavlar yapılmaktadır. Böylece öğrencilerin durumu ülke genelinde karşılaştırmalı olarak ölçülür; ancak bu sınavlar öğretmenin verdiği notlar üzerinde etkili değildir. Yıl sonu notunun beklenenden düşük olması halinde, ailenin isteği üzerine yeni bir sınav yapılabilmektedir. 1. ve 3. sınıflar arasında çocuğun sınıfta kalması nadiren rastlanan ve psikolog ile ailenin onayı alınarak gerçekleştirilen bir durumdur. İkinci aşamada ise öğrenci not durumuna göre sınıf tekrarı yapabilir; ancak notunu düşük bulması halinde yeniden sınava girme hakkı bulunmaktadır. Aşağıda ilk öğretime yönelik istatistikler verilmiştir.

1., 2. VE 3. SINIFLAR HAFTALIK DERS SAATİ 1. Aşama(1. ve 3. Sınıflar Arası) Zorunlu Eğitim Etkinlikleri 3 Yıl Boyunca Haftalık Ders Saati Ders Saati 54 Din Kültürü 6 Okul Yönetiminin Takdirine Bırakılmış Ders Saati 12 Toplam 72 Okul yönetimi bu tabloyu temel alarak bir program hazırlamaktadır.

4. ,5. VE 6. SINIFLAR ARASI HAFTALIK DERS SAATİ 2. aşama (4.,5. ve 6. sınıflar arası) No zorunlu eğitim etkinlikleri 3 YILLIK HAFTALIK DERS SAATLERİ 1. Polonyaca 16 2 Tarih ve Yurttaşlık Bilgisi 4 3 Yabancı Dil 8 Matematik 12 5 Fen Bilimleri 9 6 Müzik* 7 Sanat Teknoloji Bilgisayar 10 Beden Eğitimi 9+3 11 Rehberlik Toplam 72 Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Okul yönetiminin takdirine bırakılmış ders saati 87 Okul yönetimi bu tabloyu temel alarak bir program hazırlamaktadır. Zorunlu ders saatlerine okul yönetimi 3 saat ekleyebilir; ancak haftalık ders saati din kültürü dersi de dahil olmak üzere 28 saati geçemez.

MESLEKİ EĞİTİM Temel zorunlu eğitimi tamamlayan öğrenciler için, yaş grubuna ve temel derslerin oranına göre 6 farklı meslek lisesi bulunmaktadır. Bunlara zorunlu ilk öğretim başlığının son kısmında değinildi. Bu okullarda, 195 farklı mesleki konuda eğitim verilmektedir. Öğrencilerin meslek gruplarına dağılışı şöyledir: %60 teknoloji grubu meslekler, %21 ekonomi grubu meslekler, %9 tarım-ormancılık grubu meslekler, % 10 diğer meslek grupları. Haftalık ders saati ortalama 35’tir. Haftada 4 saat iki yabancı dil eğitimi verilir. Okul yönetimi tarafından yapılan teorik ve pratik içeriğe sahip bitirme sınavını geçenler diploma almaya hak kazanır. 2002 yılı itibariyle 7.715 meslek lisesinde, 1.093.081 öğrenci ve 82.105 öğretmen bulunmaktadır. Öğrencilerin yaklaşık %55’i meslek liselerini tercih etmektedir.

ENGELLİLER İÇİN ÖZEL EĞİTİM Engellilere yönelik ilk eğitim kurumu 1817’de kurulmuştur. Önceleri sadece kör ve sağırların kabul edildiği engelliler okuluna zamanla zihinsel engelliler, fiziksel engelliler, kronik hastalar ve sosyal yönden uyumsuz olan öğrenciler de kabul edilmeye başlandı. Engelliler 11 farklı kurumda eğitim almaktadır. Bunlar: Anaokulu, 6 yıllık ilkokul, 3 yıllık ortaokul, 2 ya da 3 yıllık meslek liseleri, liseler ve yatılı okullar. Öğrencilerin sınıf mevcutları ise şöyle: Hafif zihinsel engelliler sınıfı10-16 kişi, ağır zihinsel engelliler sınıfı 6-8 kişi, körler sınıfı 8-10 kişi, kronik hastalar sınıfı 10-16 kişi, ruhsal rahatsızlığı bulunanlar sınıfı 6-8 kişi, otistikler sınıfı 2-4 kişi. Psikolojik ve pedogojik tavsiye merkezleri, engelli öğrencilerin her türlü sorunlarıyla ilgilenmektedir. Ayrıca psikolog, doktor ve öğretmenlerden oluşan bir komisyon öğrencinin gelişimini takip etmektedir. Öğretmenler engellilerle ilgili olarak üniversitede ayrı bir eğitime tabi tutulmaktadır. Okula gelemeyecek kadar bedensel engeli fazla olan öğrenciler evlerinde bire bir eğitim alırlar. Zihinsel engelliler hariç diğer bütün engelliler diğer eğitim kurumlarından mezun olanlarla aynı diplomayı almaktadır.

YÜKSEK ÖĞRETİM Polonya'da, son yıllarda eğitim sistemini genel Avrupa kabul standartlarını yukarı çekmek amacıyla bazı değişiklikler yapılmıştır. 19 yaş öğrencilerin çoğunluğu, final sınavı olan Maturaya girmek zorundadır. Yüksek öğrenim kurumlarına giriş için (kolej veya üniversite düzeyi) Matura sınavını geçmek gerekir. Swiadectwo Dojrzalosci (Matura Belgesi) alınarak, bu belge ile başvurular gerçekleşir.

Polonya da, eğitimlerine devam etmeye karar veren öğrenciler yükseköğretim 100’den fazla kurumlarından birine gidebilir.. Bu üniversiteler, teknik üniversiteler, mühendislik, tarım akademileri, ekonomi akademileri ve sayısız yüksek okulları ve diğer meslek yüksek okullarından, öğretmen eğitim kolejlerinden oluşmaktadır. İki ana akademik nitelikleri: The Licencjat üç yıl sonra (lisans öğrenimini tamamlamış kimse); ve Tytul Magistra daha iki yıl sonra çalışma (Magister derecesi) vardır. Sonra Podyplomowe (doktora derecesi için çalışma bir magister derecesi öğrencilerin tamamladıktan sonra). Bu lisans derslerini tamamlamak için iki veya üç dönem gerekmektedir.

Yükseköğretim bir kuruma başvuru için asgari şartı bir lise diploma ise (Matura veya eşdeğeri). Başvuru için Prosedürler bağımsız yüksek öğrenim kurumları tarafından bireysel şekilde tasarlanmış. Akademik yıl boyunca Öğrenim 1 Ekim Haziran ayı sonuna kadar sürer ve iki dönem halinde bir veya iki hafta kış tatil Şubat ile bölünür.

En sık kullanılan ölçek aşağıdaki gibidir. Çok iyi (5) İyi artı (4 + veya 4.5) İyi (4) Yeterli artı (3 + veya 3.5) Yeterli (3) Başarısız (2)

Yüksek Düzeyde Uluslararası Tanınmış Üniversiteler: Jagellonian Üniversitesi Krakow Varşova Üniversitesi Varşova  Adam Mickiewicz University Poznan

ÖĞRETMEN YETİŞTİRME Öğretmenler yüksek öğretim yeterliliklerine sahip olmalıdır. Gerekli eğitim türü öğretim seviyesine bağlıdır. İlk öğretim düzeyi: öğretmenin üniversite türü yüksek öğretimi (öğretmenlere licencjat veya magister ünvanları verilen 3 veya 5 yıl süreli öğretim) veya üniversite dışı yüksek öğretim türünü (öğretmenlerin diploma aldığı 3 yıl süreli öğretim) tamamlamış olması gerekmektedir. Orta öğretim birinci devre düzeyi: licencjat veya magister derecesi Orta öğretim ikinci devre seviyesi: magister derecesi

Ayrıca, pedagojik eğitimin tamamlanması eğitimin her düzeyinde gerekmektedir. 18 Şubat 200 tarihinde kabul edilen değişikliğe uğramış Öğretmenler Tüzüğü öğretmenlik mesleğine 4 kategori getirmektedir: Stajyer öğretmen Sözleşmeli öğretmen Atanmış öğretmen Kiralanmış öğretmen Göze çarpan bir sicili olan kiralanmış öğretmenlere ayrıca fahri eğitim profesörü unvanı verilir. 2004’ten itibaren öğretmen eğitimi standartları değişikliğe uğramıştır. Bakanlık yönetmeliği Eylül 2004’te öğretmenlik eğitimine başlayan öğrencilere bu yenilikleri tanıtmıştır. Bu değişiklikler mesleki eğitim ders saatlerindeki artışı, her 2 konuda da ehil olma gereksinimini, Bilişim teknolojileri yetenekleri ve bir yabancı dil hakimiyetini kazanmayla ilgilidir (B2, B2+ Ortak Avrupa Çerçevesi).

Öğretmen/Öğrenci Oranı AB üyesi ülkeler arasında Danimarka, ilköğretimin ilk basamağını teşkil eden okullarda, 10 öğrenciye 1 öğretmen oranıyla en iyi orana sahipken, İrlanda bir öğretmene düşen 21 öğretmen sayısıyla en kötü orana sahip ülkedir. Polonya’da ilk ve orta öğretimde öğretmen başına düşen öğrenci sayısı: 14

ÖĞRETMENLERİN EKONOMİK DURUMU Kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hasılanın yıllık ilk öğretim kurumundaki öğretmenlerin maaşlarına bölünmesiyle elde edilen 2001 yılına ait oranlar aşağıda verilmiştir. En düşük öğretmen maaşı, öğretmenliğin ilk ayında alınan maaş olarak kabul edilirken, en yüksek maaş ise en kıdemli öğretmenin maaşı olarak esas alınmıştır. En düşük: % 147 En yüksek: %331 En düşük: 13.764 PLN En yüksek: 24.300 PLN

EĞİTİMİN FİNANSMANI AB üyesi ülkeler arasında bütçeden en fazla eğitime pay ayıran ülke %14.5 ile Danimarka olurken, en az pay ayıran ülke %6.4 ile Yunanistan. Bütçeden eğitime ayrılan payda AB ortalaması ise %11.2 . Polonya: Bütçeden ayrılan pay %12.8

SONUÇ 30 yaşın altındaki yaklaşık 23 milyon nüfusu, ilk ve orta öğretimdeki yaklaşık 15 milyon öğrencisiyle Türkiye, Avrupa Birliği’nin gün geçtikçe daha fazla ihtiyaç duyduğu genç ve dinamik bir nüfusa sahiptir. Bu potansiyelin, Türkiye’yi AB içinde etkili bir ülke konumuna getirecek güce tahvil edilebilmesi için eğitim alanındaki reformların kararlılıkla gerçekleştirilmesi hayati önem taşımaktadır. Mevcut verilerle, AB üyesi ülkelerdeki eğitim standartlarının oldukça altında olan Türkiye, bu çok kıymetli potansiyeli yüksek eğitim kalitesiyle güce çevirememesi halinde, genç nüfus, AB tarafından mali bir yük olarak algılanacak ve Türkiye’nin karşısında AB’ye üyelik yolunda engel olarak kalacaktır. Özel sektörün eğitim alanındaki faaliyetlerinin teşvik edilmesi, bütçeden eğitime ayrılan payın artırılması, mesleki eğitimin ticaret ve sanayi odalarıyla işbirliği halinde geliştirilmesi, okul öncesi eğitimin geliştirilmesi, engelliler için özel eğitimin ülke genelinde yaygınlaştırılması, özellikle geri kalmış bölgelerde halkın eğitim alanında bilinçlendirilmesi gibi bir dizi adımla, Türk eğitim sistemi AB standartlarını yakalayabilir. Türkiye, eğitime yapılan yatırımın, sonuçları itibariyle en kârlı yatırım olduğu düşüncesiyle hareket ederek, kaynaklarını ve enerjisini eğitim üstünde vakit kaybetmeksizin yoğunlaştırması, yarınlara güvenle ve umutla bakmamızı sağlayacaktır.