Sosyal Bilimlerde SSCI İndeksli Dergilerde hakemlik Sürecinin İşleyişi Kıvılcım Metin Özcan II. Ulusal Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Kurultayı 13-14 Aralık 2007

SSCI (Hakemli) dergilerde yayının teşvik edilmesi gerekli mi? Bir kalite ölçütü olarak hakemli dergilerde yayının teşviki: pozitif olarak değerlendirilmesi gereken bir gelişme olarak alınmalı, bu ille de yabancı dergide yayın olmasının şart koşulması anlamında değil, üniversitelerin standartlarına göre değişse de, promosyonların hakemli dergide yayına bağlı olması bir kalite ölçütü olarak gerekli.

SSCI dergide yayın Fakat uluslararası dergilerde Türkiye özeli ile ilgili çalışmaları yayınlamak epey zor. Türkiye'nin bilim ortamına katkıda bulunabilecek, bizim ülkemizin isleyişini anlamaya yönelik soruları irdelemiş ve bunu bilimsel yöntemler ve yeni sorular sorarak yapmış çalışmaların SSCI kıstasında değerlendirilmemesi yazarlar açısından işi zorlaştırıyor.

Öte yandan… SSCI hakemli yayın performansı giderek bir fetiş haline dönüştürülüyor. Bir yandan "nesnel" ölçüt arayışının önemli olduğunu kabul etmekle birlikte, SSCI'nin aslında dar ve sosyal bilimlerde "en güncel" hatta tabir caizse "moda" konulara öncelik veren bir alan olduğu göz ardı edilmemeli. Bunun sonucunda Türkiye'nin araştırma gündemi giderek Türkiye’nin gerçeklerinden uzaklaşmaya yöneliyor.

SSCI dergide yayın Bu iki sonuç doğuruyor. Birincisi SSCI isine kafayı takan akademisyenler Türkiye ile ilgili önemli çalışmalar yapmaya çekiniyorlar. Çünkü uluslararası hakemler Türkiye özelindeki sorulara ilgi duymuyor olabilirler. İkincisi ise bu çalışmaları yapanların yayın yapabilme, özellikle SSCI dergilerde, zorlaşıyor. Bu ikinci etkinin hakemlik sureci ile doğrudan ilişkisi yok ama ulusal bilim üretimine önemli etkisi var

Öte yandan… Örneğin Türkiye için hala çok önemli iktisadi konular olan enflasyonla mücadele, gelir dağilim bozukluğu gibi konular uluslararası yazında da moda olmadığı için göz ardı edilebiliyor. Öte yandan Amerikan ekonomisi için önemli olan güncel konular,Türkiye için önem arz etmese de sadece yayın yapabilmek için uğraş veren genç meslektaşlarımızı kendi ülkelerine ve gerçek yasama yabancılaşmasına yol acıyor. Böylece Türkiye'nin kendi özgün yapısına uygun araştırma paradigması oluşturulması zorlaşmış oluyor

Hakemli dergi gereği! Ancak tüm bu sorunlara rağmen dergilerin hakemli olmasının çok önemli Birincisi bilimin fikir alışverişi ile zenginleştiği gerçeği. İkincisi çalışma işi "iyi" yapacak hakemlerin varlığına bağlı olarak hakemlik sürecinde zenginleşir. Bunu ötesinde fikir paylaşımının hakemlik yapan acısından da faydalı olduğu görüşü hakim. Çünkü hakem içinde yeni bir öğrenme süreci Neler yapıldığını bilmek neler yapılabileceği ve nasıl yapılması gerektiği/gerekmediği ile ilgili bilgi birikimine katkıda bulunuyor.

Hakem Havuzu Sorunu Hakem peşinde koşan bir editör açısından en büyük sorun hakemlik sürecini akademik doğrularımız ve değerlerimizle yapacak Türkiye'de bilim üretiminin taklitçilikten yenilikçiliğe geçişine destek verecek hakem sayısının oldukça az olması "hakem havuzunun" oldukça sığ olması yüzünden sürekli ayni kişilerden hakemlik istemek zorunda kalınmasına yol açıyor.

Hakem havuzunun Derinleştirilmesi Uzun dönem tedbir: Hakemlik havuzunu derinleştirmenin bir yolu öğretim üyelerinin eğitimine ayrılan bütçenin arttırılması, Doktora sonrasında Türkiye'ye yurtdışından dönme koşullarının iyileştirilmeye devam edilmesi Kısa dönemli tedbir: Hakemliği hakkıyla yapan bu havuzdaki az sayıdaki insana "teşvik"ler vermek. YOK promosyonlarında puan olabilir, dergilere bu is için araştırma bütçesi aktarılıp hakemlere cüzi de olsa bazı ödemeler yapılabilir (ayni TÜBİTAK'IN hızlı destek hakemliğine 100YTL veriyor olması gibi).

Hakemlik süreci:Editör açısından Hakemlik: Editör bir makale alınca en az 1-2 hakem seçer. Bunu nasıl seçer?: genelde "references“lara bakar. Oradan hakem bulmaya calisir.Fakat uyanık yazarlar genelde referanslara arkadaşlarını koyarlar. Uyanık editör o zaman referanslarda olmayan bir hakem seçer.

Zorluklar; Gelen makale direk editörün alanında olmayabilir. Mesela sen ortak bir calisma yapmisindir ve senin katkin econometric alaninda olmus ve ortaginda teorisyendir. Fakat kişiye daha çok teori bazında bir kağıt gelmiştir. Çoğu insene hakemliği Kabul eder, uzman olmadıkları halde. Neden? (1) bu guzel bir service'dir ve tenure and merit ilerlemeleri icin onemli bir seydir (professional activities)‏

Bu durmdada das u problem ortaya cikar Bu durmdada das u problem ortaya cikar. Eger bu isi bilmeyen adam seni kagidana hakem olursa ve abuk subuk birsey yazip ve makeleyide reject ederse, bu author'a haksizlik olur. Maalesef bu cok bir yaygin olaydir. Niye? Cunku editorler genelde referee'nin gorusunle giderler (ozellikle karar reject ise) - niye? Cunku editorlerin cok vakti yoktur ve reject etmeyi severler.... Editor eger revision veya accept kakrai gelmisse, makaleyi bakar hakikaten iyi mi diye.. Hakemler sunuda cok sever - Genelde hakem bir repor yazip yolladinmi .

editor'un ne karar aldigini bilmez . editor'un ne karar aldigini bilmez. Sen revise suggest etsen bile, editor makeleyi reject edbilir belki cok makale submit ediliyordur. Iste editorler hakemleri bilgi verirlerse ve oteki hakem reporlarinida senle (hakem) paylasilairsa, bu senin cok hosuna gider ve sana deger verildigini hissediersin. Bo kunu onmeli: editor ve hakem commuication'i sonuna kadar olamli - ediitorler kararlarini hakemlerle paylasmali. Cogu editorler bunu yapmiyor ve iyi hakemlerde bu editorlar ile zamanda calismak istemez. Bu haklem sayisini ve kalitesini dusurur. Eger TUBITAK hakem sayisini ve kalitesini artirmakl istiyorsa, editorlarin hakemleri iyi secmesi ve onlarla sonuna kadar irtibat kurmasi gerekir ve oteki hakem raprunu da paylamisi iyi olur. Son konu onmeli ve degerli - cunku acaba sen oteki hakemin dediklerini dusunmusnmu yoksa kacirmisimi? Burada bir ogrenim deneyide oluyor - o nedenlr hakemlik daha zevkli ve egitici oluyor. Ayrica, bazi dergiler hakemlere daha cok tesvik vermek icin onalra para ediyorlar - bu editorlar icinde iyi cunku raprlari daha cok alabiliyorlar..

SSCI Dergilere Makale yollayanlar Açısından Zorluklar Genel gözlemler: 1) Sosyal bilimlerde hakem sureci genelde uzun. 2) Süreçler genelde uzun olmakla beraber dergiler arası çok büyük farklar da var. İlk yanıtın gelmesinin bir sene sürdüğü gibi deneyimlerde var 4-5 ay sonra ilk yanıtın geldiği durumlarda mevcut. 3) Makale dergiye yollandıktan dört ay sonra "status of my submission" ne durumda diye bir e-mesaj yollamakta fayda var. 4) Derginin editörünün nasıl biri olduğu sureci çok etkiliyor. Editörün değişmesiyle surecin zorlaşması kolaylaşması mümkün.

Sonuç ve Öneriler: Hakemlik süreci Hakemlik surecine dair: adim adim gidersek 1. Konuya hakim kişilerin Editör tarafından doğru tespiti "akademisyen-alan" veri setinin mutlaka mevcut olması 2. Editörlerin sürekliliği linin sağlanması 3. İletişimde yanıt için uygun bir zaman surecinin teşvik edilmesi (belki bir miktar özendirici ödeme ile)‏ 3. Özellikle Türkiye'nin akademik camiasının boyutu göz önünde tutularak "double-blind" konusunda titizlik

Sonuç ve Öneriler: Hakemlik süreci 4. Değerlendirme sürecine dair bir format sunulması (İşletme ve Finans ve METU Studies and Development örneği) 5. Hakem'in literatüre katkı konusundaki değerlendirmesi çok önemli bu konuda mesela formda buna ilişkin mutlaka bir madde bulunması 6. Editör'ün kendisinin de konuya karar verebilecek konumda olması ve dergilerde belli başlı birkaç alanı kapsayan birkaç yardımcı editörünün sorumlu olması

Sonuç ve Öneriler Türkiye'deki hakemli dergilerin de belli bir endekse göre (impact factor, vs. ölçütlerine göre) sıralanması da çok yerinde olur. Bu her bir derginin hakemlik konusunu daha ciddiye alması yönünde de katkıda bulunacak bir çaba olur. Hakemli dergilerde yayının dayatılmasının eleştirisi yerine getirilerinin tüm akademik camiaya belki daha açıklıkla anlatılması ve teşvik edilmesinin gerekliliği.

Yeni tartışma: Dergi Listeleri (Journal list)‏ Yenilerde listeler konusunda bir tartışmadır başladı. SSCI dahil bir suru farklı liste kullanılıyor. Her okul kendine göre bir yol seçiyor ve kendine bir liste yapıyor. Mesela Erasmus Universitesinde İşletme alanında kendi listesi var. Web sayfalarinda veriyorlar. Yine London Business School (LBS) çok sınırlı bir liste kullanıyor. (JF JFE ve yanında da FAJ FM gibi). Bilkent Üniversitesinde her alanda bir liste bulunmasi…

Dergilerin kalitelerine göre yapılmış liste (Journal Quality List) Örnek: Bu liste su an 28 baskısını yapmış olan ve her yil düzenli olarak yenilenen bir yapıda. En yeni versiyonu 899 derginin 20 farklı şekilde sıralanmasından oluşuyor. http://www.harzing.com/ adli siteden çıkıyor ve Anne-Wil Harzing tarafindan hazırlanmış liste.

Makalelerinde Macdonald and Kam (2007) “kaliteli dergilerde makale bastirmadaki ustalık” meselesini incelemektedirler. Araştırmalarında İngiliz Üniversitelerindeki İşidaresi bölümlerinin bölüm başkanları ile yapılan bir anket çalışması baz alınmış ve buradan şu sonuca varılmıştır “…bu tür bir ustalık geneldir. Uyanıklık ve hesaplı olma akademisyenliği desteklemektedir.”. “makalelerin içeriğinin, ne basıldığına değil nerede basıldığına ile ilişkilendirilmesine kadar” devam edeceğini söylerler”.