Kireç Fabrikaları ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI Hava Yönetimi Daire Başkanlığı Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliği Kontrol Şube Müdürlüğü Kireç Fabrikaları Nihat YAMAN 02-03 Şubat 2010 ANTALYA

KİREÇ Kireç üretiminin hammaddesi kireçtaşıdır. Kireç , en az % 90 CaCO3 içeren kireçtaşının kireç fırınlarında 900-1000 0C’ ın üzerinde kalsinasyonu sonucunda kalsiyum oksite dönüşmesiyle elde edilir. Kireçtaşları yüksek kalsiyum içeren ve dolomitik olmak üzere kabaca iki sınıfa ayrılabilir.   CaCO3 + ISI → CaO + CO2 ↑ (1)

KİREÇ Kalsinasyon sıcaklığı CO2 gazının kısmı basıncına bağlı olarak değişir. CaC03, % 100 CO2 atmosferinde ve 760 mm Hg basıncında 898 °C de bozunur. Bozunma daima dış kabuktan içeri doğru oluşur.

KİREÇ Kalsiyum oksidin ticari adı sönmemiş kireçtir (bazen piyasada parça veya kelle kireç tabiri de kullanılmaktadır). Kalsiyum oksit, suyla reaksiyona sokulması sonucunda kalsiyum hidroksite veya ticari adıyla sönmüş kirece dönüşür:   CaO + H2O → Ca(OH)2 + ISI (2)

KİREÇ Kireçtaşı,sönmemiş kireç ve sönmüş kireçten oluşan ürün grubuna 'kireç ürünleri' adı verilir. Kirecin hammaddesi olan ve doğada bol miktarda bulunan kireçtaşı , yapısında prensip olarak kalsiyum karbonat veya kalsiyum karbonat/magnezyum karbonat bileşikleri (CaCO3/ MgCO3) kombine halde bulunur. İçindeki MgCO3 miktarının % 20-40 arasında olması durumunda ise kireçtaşı, rhombohedral yapıdaki dolomit:CaMg(CO3)2 adını alır.  

KİREÇ ÜRETİMİ Kireçtaşı üretimi sırasında takip edilen kademeler : * ocak aynasının tespiti, * delik delme, * patlatma, * kırıcılara nakil, * kırma , eleme , yıkama, * klasifikasyon ve stoklama, Kireçtaşı kırma ünitelerinde çeneli, konik, darbeli ve silindir kırıcılar kullanılır.

KİREÇ ÜRETİMİ Kireç üretim prosesi; kireçtaşı hazırlama, kalsinasyon, söndürme ve paketlemeden oluşur. Hammadde ocaklarından delme, patlatma yöntemiyle çıkarılan kireçtaşı, kırıcılarda kırılıp, (gerektiğinde yıkanarak) elenir. Fırınlara beslenecek boyuttakiler (10-200 mm) kalsinasyon için; daha küçük boyuttakiler ise agrega olarak sınıflandırılır.

KİREÇ ÜRETİMİ Kireçtaşının fırınlarda kalsinasyonu sırasında dekompozisyon kinetiğini belirleyen faktörler : 1) Fırının ön ısıtma bölgesine giren kireçtaşı, yükselen yanma gazları ile 800 0C ye kadar ısınır (bu ısı; taş nemine, yüzey kirliliklerine ve fırın kayıplarına karşı ek enerji ihtiyacını da kapsamaktadır). Bu sıcaklıkta taştan çıkan CO2 basıncı, fırın atmosferinde bulunan CO2'nin kısmi basıncına eşittir. 2) Sıcaklık yükseldikçe taş yüzeyinin dekompozisyonu başlar ve 900 0C ' a gelindiğinde yüzeydeki CaO’ e dönüşmüş kireçtaşı tabakası örneğin 0.5 mm’ ye ulaşır (25 mm ebadındaki bir taşın ağırlıkça yak. % 5’ i). 3) Kalsinasyon sıcaklığı olan 900 0C geçildiğinde kısmi basınc 1 atmosferi geçer ve kireçleşen tabakanın kalınlığı artar ve kalsinasyon tamamlanır. CaO oluşumu CO2'nin, taşta çıkmak için izlediği yollarda gözenekler meydana getirerek dışarı çıkmasıyla gerçekleşmektedir.

Taşocağı Üretim Hazırlık

Taşocağı Patlatma

Taşocağı Patlatma Taş çıkarma, kırma, patlatma işlemlerinde; Galeri usulü patlatma yapılmamalıdır. Gecikmeli patlatma yapılmalıdır. Açık, ayna ve basamak usulü çalışılmalıdır.

Taşocağı Üretim

Kireç Taşı Hazırlama

Kireç Üretim

KİREÇ FIRINLARI FIRIN TİPLERİ Paralel akımlı fırınların en" tanınmışları Maerz fırınları. Dikey fırın tipleri Akışkan yataklı fırın tipleri Döner fırın tipleri Karışık beslemeli fırınlar

SÖNDÜRME -ÖĞÜTME -PAKETLEME ÜNİTESİ

KİREÇ FABRİKALARI Tesislerin çevre üzerindeki etkileri, ocak işletmeciliği ve fabrikalardan gelmektedir. Ocakların, ormanlık veya tarım alanları içinde bulunması halinde bu sahalara bir miktar zarar verilmiş olunmaktadır. Doğal görünümün bozulmaması için ocak işletmeciliği dikkatli yapılmalı ve kireç taşı istihracı yapılmış yerlerin ağaçlandırılması konusunda gayret sarf edilmelidir.

KİREÇ FABRİKALARI Kireç fabrikalarında ise çevreyi kirletici tek atık fırınlarından çıkan baca gazıdır. Baca gazının çevre üzerindeki kirletici etkileri içerisindeki kükürt oksitlerinden ileri gelir. Yakıttaki kükürt oranı arttıkça baca gazının kirletici etkisi de artar; Ancak, kirecin kükürt oksitlerini tutma özelliği nedeniyle yanma gazlarında bulunan kükürt oksitlerinin çok büyük bir bölümü kireç tarafından tutulur ve fırından çıkan gazlar önemli oranda kükürt oksitleri içermez.

KİREÇ FABRİKASI VE ÇEVRE Yanma gazlarının bacayı terk ettiği ve fırından sürüklenen toz partiküllerinin de tutulduğu, toz tutucu sistemler bulunmalı. Bu filtreler, normal rejimde çalışan bir fırında bacadan toz çıkışını engeller.

SKHKK YÖNETMELİĞİ Yönetmelik Ek 8, A ve B listelerinde yer alan tesislerin kurulması ve işletilmesi için, Emisyon Ön İzni (planlama aşamasında) Emisyon İzni (işletme aşamasında) alınması gerekmektedir. Ek 8 Liste A’da yer alan tesislerin izni Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından, Ek 8, Liste B’de verilen tesislerin izni Valilik tarafından verilir

SKHKK YÖNETMELİĞİ Ek-8 A ve B Listeleri; Tesislerin kirletici vasfı dikkate alınarak belirlenmiştir.

= TESİS PLANLAMA AŞAMASINDA İŞLETME AŞAMASINDA ÇED KAPSAMINDA EMİSYON İZNİ EVET HAYIR -ÇED OLUMLU VEYA -ÇED GEREKLİ DEĞİLDİR EK-8 KAPSAMINDA EVET HAYIR = İZİN KAPSAMI DIŞINDA EMİSYON ÖN İZNİ

KİREÇ FABRİKALARI Kireç Fabrikaları Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-8.2.4 e göre A ve B grubunda yeralmaktadır. Yakıt olarak petrol koku kullanan ve günlük üretim kapasitesi 250 ton ve üzeri olan dolomit veya kireçtaşı veya magnezit pişirme tesisleri A grubunda Yakıt olarak petrol koku kullanan günlük üretim kapasitesi 250 ton’dan az olan dolomit veya kireçtaşı veya magnezit pişirme tesisleri B grubunda

KİREÇ FABRİKALARI Günlük üretim kapasitesi 50 ton ve üzeri olan ve petrol koku dışındaki yakıtlar ve/veya atıkların ek yakıt olarak kullanıldığı boksit, dolomit, alçı, kireçtaşı, kiselgur, magnezit, kuvars veya şamot pişirme tesisleri B grunda yer almaktadır.

KİREÇ FABRİKALARI MADDE 6 – (1) İzne tabi tesislerin kurulması ve işletilmesinde; mevcut en iyi üretim ve/veya arıtım teknikleri uygulanarak, Yönetmelikte belirtilen şartlara ve emisyon sınırlarının uyulması, Tesis etki alanında Ek-2 de verilen hava kalitesi sınır değerlerinin aşılmaması, Tesisin kurulu bulunduğu bölgede hava kirleticilerin Ek-2 de belirlenen hava kalitesi sınır değerlerini aşması durumunda, tesis sahibi ve/veya işleticisi tarafından, Valilikçe hazırlanan eylem planlarına uyulması gerekmektedir.  

KİREÇ FABRİKALARI Yönetmeliğin Kirletici Vasfı Yüksek Tesislerden EK-5.C.5’de verilen sınır değerlere tabidir. Kireç fabrikalarının yer aldığı sınır değerler bulunmaktadır. Konvensiyonel yakıt kullananlar Petrol koku kullananlar

KİREÇ FABRİKALARI Ayrıca, SKHKK Yönetmeliğine göre Kirletici parametrelerin değerleri Yönetmelik Ek-1 b, c, d, e, f ve g’de verilen hükümlere uyulması gerekmektedir.

KİREÇ FABRİKALARI Kireç Fabrikalarında Bazılarında, Öğütme, söndürme ve paketleme üniteleri bulunmaktadır. Bu ünitelerde de emisyon kaynakları bulunmaktadır. Buradan çıkan toz emisyonlarının Yönetmelik Ek-1’de belirtilen sınır değerlerini sağlamak zorundadır.

KİREÇ FABRİKALARI SKHKKY Ek-5.C 5.1) ) Kireç fabrikalarında, katı, sıvı ve gaz yakıt kullanılması halinde fırın baca gazında toz emisyonu 100 mg/Nm3 değerini aşmamalıdır. Taş ocağı ile ön kırma tesisi arasındaki yollara Ek-1’in (e) bendindeki verilen esaslar uygulanmaz. Ek-1’de verilen diğer esaslara uyulmalıdır. 5.2) Hacimsel oksijen miktarı % 7 alındığında atık gazdaki kükürtdioksit emisyon konsantrasyonu 400 mg/Nm3 değerini aşmamalıdır.

KİREÇ FABRİKALARI 5.3) Kireç fabrikalarında petrolkoku kullanılması halinde aşağıdaki esaslar geçerlidir: 5.3.1) Kireç fabrikası mevcut en iyi tekniklerin kullanıldığı fırınlara sahip olmalı, 5.3.2) Hacimsel oksijen miktarı % 7 alındığında atık gazdaki kükürt dioksit emisyon konsantrasyonu 400 mg/Nm3 değerini aşmamalı, 5.3.3) Atık gaz islilik oranı Bacharach skalasına göre 2‘yi geçmemeli, 5.3.4) Petrol kokunun pülverize edildiği veya yüklendiği bölgede, baca gazında petrol kokunun veya atık yağın yanması sonucu oluşan yanmış gaz yanma bölgesinde 900 0C en az 0,3 saniye kalmalı,

KİREÇ FABRİKALARI 5.3.5) Bu tesislerde yukarıda belirtilen sıcaklık seviyesinin sürekli sağlandığının tespiti için sıcaklık yazıcılı cihazla sürekli kaydedilerek kontrol edilmeli, (Söz konusu kayıt işlemi yukarıda belirtilen sıcaklık değerinin sağlandığını gösterecek şekilde iki noktada, destek brülörü ile donatılan sistemlerde aynı zamanda fırına petrol koku yüklenen kesitte, birden fazla fırın baca gazının toplanarak tek bir bacadan verilen sistemlerde ayrıca baca gazı debisi de ölçülmelidir. Yakıt ve kireç yüklemesinin bilgisayar kontrolunda yapılması durumunda zamana göre sıcaklık değişimlerinin bilgisayar ortamında kaydedilerek kontrol edilebildiği tesislerde ayrıca sabit yazıcılı cihaz takılması istenmeyebilir).

KİREÇ FABRİKALARI 5.3.6) Hacimsel oksijen miktarı % 11 alındığında atık gazdaki yanıcı organik maddelerin içerisindeki karbon emisyonu 50 mg/Nm3 değerini aşmamalı, 5.3.7) Fırın baca gazındaki toz emisyonu 3 kg/saat'in altında 100 mg/Nm3, 3 kg/saat'in üzerinde ise 75 mg/Nm3 değerini aşmamalı, 5.3.8) Petrol koku depolama alanının tabanı, petrol kokunun yayılımını önleyecek şekilde kaplanmalı ve tozumaya karşı tedbirler alınmalı, 5.3.9) Tesis içi yol ve kırma eleme üniteleri için Yönetmelikte belirtilen hususlar sağlanmalı, atık toz kireç açıkta depolanmamalı ve uygun bir şekilde değerlendirilmeli,

KİREÇ FABRİKALARI 5.3.10) Ek-1’de verilen diğer esaslara uyulmalıdır. 5.3.11) Kireç sanayinde Bakanlığın özelliğini belirleyerek kullanımına izin verdiği petrolkoku kısmen veya tamamen başkasına satılmaksızın, sadece kireç fırınlarında, parça halindeki kısımları da öğütülüp kullanıma uygun hale getirilmelidir 5.4) Atıkların ek yakıt olarak kullanıldığı kireç fabrikalarında Bakanlığımız tarafından yayımlanan mevzuata uyulur. 5.4.1) Atıkların ek yakıt olarak kullanılması sonucu oluşan yanmış gaz yanma bölgesinde 9000C en az 0,3 saniye kalmak zorundadır. Bu tesislerde belirtilen sıcaklık seviyesinin sürekli sağlandığının tespiti için sıcaklık yazıcılı cihazla sürekli kaydedilerek kontrol edilmeli, 5.4.2) Atık gaz is oranı Bacharach skalasına göre 2’yi geçmemeli,

KİREÇ FABRİKALARI 5.4.4)Ek-1’de verilen ilgili esaslara uyulmalıdır. 5.4.3) Emisyon izni almış olan kireç fabrikalarında ek yakıt olarak atıkların yakılması veya kullanılması halinde, mevcut mevzuata göre Bakanlığımız tarafından Lisans İzni verilen kireç fabrikaları için, bu Yönetmeliğin 14 üncü maddesi çerçevesinde değerlendirme yapılır. İlgili mevzuatta bulunmayan esaslar bu Yönetmelikte belirtilen hüküm ve esaslara tabidir. 5.4.4)Ek-1’de verilen ilgili esaslara uyulmalıdır. 5.5) Kireç üretimi yapan tüm tesislerden kaynaklanan emisyonların baca marifetiyle toplanarak Ek-4 kapsamında atmosfere atılmalıdır.

KİREÇ FABRİKALARI MADDE 13 – Değişiklikler Teyit zorunluluğu MADDE 14 – (1) İşletme yetkilileri, emisyon izni olan işletmeler için, emisyon iznine esas ölçüm raporunun tarihi esas alınarak, Ek-8, Liste A da yer alan tesisler için her iki yılda bir, Ek-8, Liste B de yer alan tesisler için her üç yılda bir, izin anında öngörülen verilerden herhangi bir sapma olup olmadığını ve tesiste yapılan iyileştirmeleri rapor etmek zorundadır.

KİREÇ FABRİKALARI Toplam emisyon sınırlaması MADDE 29 – (1) Valilik, sanayi tesislerinin yoğun olarak bulunduğu, toplam emisyon sınırlaması yapılacak kritik bölgelerde faaliyet gösteren işletmelerin tümünden herhangi bir anda dış havaya verilen toplam emisyonu sınırlandırıcı tedbirler isteyebilir. Toplam emisyon sınırlaması yapılacak kritik bölgeler Valilik tarafından belirlenir. Valilik, bu bölgelere kurulacak izne tabi olan veya olmayan yeni bir tesisin toplam emisyon miktarıyla ilgili olarak geçici veya sürekli sınırlandırma kararları alabilir veya yeni bir tesisin bölge içinde kurulmasına Planlama, ÇED ve Emisyon Ön İzin aşamalarında yapılan değerlendirmelerde dikkate alınarak izin vermeyebilir. Gerekli görülmesi halinde Bakanlık bu yetkiyi kullanır.

KİREÇ FABRİKALARI 10.03.2009 tarih ve 4174 sayılı Genelgemizde; 1- Mülga Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği (RG 02.11.1986–19269 ) göre emisyon izni olan kireç fabrikalarına 31.12.2009 tarihine kadar, 2- Emisyon izni bulunmayan, ancak, 2008 yılında iyileştirme çalışmaları yapanlar emisyon izin dosyalarını yetkili merciye teslim etmiş olan ve değerlendirme süreci devam eden kireç fabrikalarına, 31.08.2009 tarihine kadar, 3- Emisyon izin belgelerini almış olan kireç fabrikaları için; 2010 yılından itibaren petrol koku kullanılan fırınlarında yapılacak PAH ölçümleri ve sıcaklık değeri çıktılarını içeren raporun her yıl yetkili merciye gönderilmesi kaydıyla, Petrol koku tahsisat yapılması

Partikül Toz Ölçüm Cihazı

Çöken Toz Ölçüm Cihazı

KİREÇ FABRİKALARI Petrol koku yakan kireç fabrikalarından kaynaklanan özellikle PAH emisyonlarının Yönetmelik sınır değerlerini sağlaması gerekmektedir.

KİREÇ FABRİKALARI Özellikle kireç fabrikalarında ölçüm yapacak laboratuvarların PAH ölçümleri konusunda Bakanlıktan yeterlilik alıp almadığının, Bakanlık Laboratuvarı web sayfasından kontrol edilmesi gerekmektedir.

KİREÇ FABRİKALARI SKHKKY Ek-1.j I’inci sınıfa giren maddeler (0,5 g/saat ve üzerindeki emisyon debileri için) 0,1 mg/Nm3 II’nci sınıfa giren maddeler (5 g/saat ve üzerindeki emisyon debileri için) 1 mg/Nm3   III’üncü sınıfa giren maddeler (25 g/saat ve üzerindeki emisyon debileri için) 5 mg/Nm3

Kanserojen / aşırı derece zehirli maddeler (D/F, PAH, PCB)

KİREÇ FABRİKALARI Ek-1 b, d, e, f, g’de belirtilen hükümlere uyması Ek-2’de verilen hava kalitesi değerleri Ek-3’de belirtilen sürekli ölçüm cihazları Ek-4’de belirtilen Bacagazı hızı ve baca yüksekliği

KİREÇ FABRİKALARI SKHKKY Ek-1 Maddelerin doldurma, ayırma, eleme, taşıma, kırma, öğütme işlemlerinin yapıldığı baca dışındaki yerlerden toz emisyonlarının kaynaklandığı tesisler için; EK-2 Tablo 2.1 de yer alan değerler dikkate alınmaksızın EK-2 (g) belirtilen esaslara göre işletme sahası içinde hakim rüzgar yönü de dikkate alınarak ölçülen çöken toz miktarı aylık ortalama değer olarak 450 mg/m2 -gün değerini aşamaz.

KİREÇ FABRİKALARI SKHKKY Ek-2 Tablo 2.1 de belirtilen kütlesel debi değerlerinin aşılması durumunda, Tesis etki alanında hava kalitesi ölçümleri yapılarak, yönetmelik Ek-2 Tablo 2.2 de yer alan hava kalitesi sınır değerlerinin sağlanması gerekir.

Toz ölçümleri Gravimetrik -absorpsiyonu Işık saçılımı (HVS:1.5 m3/dk) Toz ölçüm yöntemleri Gravimetrik -absorpsiyonu Işık saçılımı (HVS:1.5 m3/dk) (Orta/Düşük HÖ:100-16.67 L/dk)

Kimyasal Elektronik Difüzyon tüpleri Elektrokimyasal hücreler (?) İnorganik gazların ölçüm yöntemleri Kimyasal Elektronik Difüzyon tüpleri (Klasik yöntemler) IR/UV spektroskopisi FTIR spektroskopisi Kimyasal ışınım Elektrokimyasal hücreler (?)

KİREÇ FABRİKALARI SKHKKY Ek-12 Tablo 12.6 da belirtilen emisyon faktörlerinin kullanılması gerekmektedir. Yapılan hesalamalara göre kütlesel debi değerlerinin aşılması durumunda, Tesis etki alanında hava kalitesi ölçümleri yapılarak, yönetmelik Ek-2 Tablo 2.2 de yer alan hava kalitesi sınır değerlerinin sağlanması gerekir.

KİREÇ FABRİKALARI Emisyon izin dosyalarının eksiksiz hazırlamaları İstenen verilerin güncel ve gerçekçi olması, Teyit ölçüm zamanlarına dikkat edilmesi Tesisin, iyi incelenip, bütün kirleticilerin tespit edilmesi Alınması gereken tedbirlerin alınması,

KİREÇ FABRİKALARI Kapasite Raporunda; Yıllık üretim sönmemiş kireç 50.000 ton Yıllık üretim sönmüş kireç 50.000 ton Bu tesis B grubudur. Eğer toplam olarak değerlendirilecekse bunun belirtilmesi gerekmektedir. Yıllık üretim sönmemiş kireç (100.000 ton) 50.000 ton Yıllık üretim sönmüş kireç (100.000 ton) 50.000 ton

KİREÇ FABRİKALARI Tesis fotoğrafları; kaynaklar, üniteler vb. yerler Ölçüm yapan baca isim ve kodlarının emisyon ölçüm raporunda, iş akım şemasında, analiz raporlarında yazılması ve aynı olması Emisyon başvuru formlarındaki bilgilerle emisyon izin dosyasında bulunan bütün bilgilerle aynı olması gerekmektedir.

Teşekkür Ederim nyaman@cevreorman.gov.tr