YAŞLILARDA EYLEM KISITLILIĞINA BİRİNCİ BASAMAKTA YAKLAŞIM Dr Yaprak Karakoç Güvercin

SORU: “Yaşlanmak nasıl bir şeydir?” YANIT: “Gittikçe küçülen bir adada yaşamak gibi bir şey.”

Yaşlılık Yaşlılık, yaşam döngüsünün çocukluk, gençlik ve yetişkinlikten sonra gelen dönemidir. Kronolojik yaşlanma Biyolojik yaşlanma Yaşlılık Kişinin aktif çalışma dönemini tamamlayarak, sosyal güvence sisteminin katkısıyla ya da birikimleriyle yaşadığı dönem

“Yaşlanmak yeni bir işe başlamaktır.” Goethe

Yaşlılık tanımı ve sınırları, ortalama yaşam süresine bağlı olarak, tarih boyunca ve toplumdan topluma değişkenlik gösteriyor. Ortalama yaşam süresi Eski Roma'da  22 yıl 19. yüzyılda  41 yıl 20. yüzyıl sonunda 50 yıl Bugün ortalama yaşam beklentisi gelişmiş ülkelerde 75-80 yıla çıkmış durumdadır. Geriatrik yaş sınırı 65 yaş

Yaşlı nüfusta artışın nedenleri Koruyucu ve tedavi edici hekimlik alanındaki gelişmeler Sağlık hizmetlerine ulaşımın artması Beslenme ve yaşam koşullarının iyileştirilmesi, AP/doğum kontrolünün yaygınlaştırılması Doğurganlık ve ölüm hızlarının düşmesi

Yaşlılık ?? Bilim ve teknolojinin yaşamı kısaltan hastalıklara karşı zaferi mi ? Tıbbi, sosyal,ekonomik ve çevresel alanlarda artan gereksinimler mi ? “Düşkünlük” dönemi mi ? Daha uzun yaşam mı? Sağlıklı yaşam mı?

Yaşlanma Kronik egzersiz yokluğu

Eylem kısıtlılığı  bir halk sağlığı sorunudur. Toplumda, En sık görülen En fazla ölüme ve sakatlığa yol açan En çok işgücü kaybına ve ekonomik kayba neden olan sağlık sorunları “halk sağlığı” sorunlarıdır. Eylem kısıtlılığı  bir halk sağlığı sorunudur.

Yaşlılarda yaşam kalitesini düşüren ve günlük yaşam aktivitelerinde bağımlılığa yol açan “eylem kısıtlılığı” en sık karşılaşılan sağlık sorunudur. Bu durum bireyin, belli aktiviteleri yapamaması biçiminde olacağı gibi tam bağımlılığa giden bir tablo içinde de olabilir.

Yaşlanma sürecinde fonksiyonel yeteneklerdeki azalmaya bağlı olarak fiziksel bağımlılık artar ve yaşam kalitesi düşer. Fonksiyonel yeteneklerdeki kaybın en önemli nedeni  hareketsizliktir. Hareketsizlik, hastalıklara yol açan ve özürle sonuçlanan önemli bir sağlık sorunudur.

Yapılan bir çalışmada toplumda yaşayan işlevsel kısıtlılıkları olan 65 yaş üstü kadınlarda, ev dışında yapılan haftalık sadece 400 metrelik yürüyüşün bile ileride gelişecek hareket sorunları ve diğer işlev kayıplarını engellemede etkin olduğu bulunmuştur.

Yaşlılarda total eylem kısıtlılığı (immobilizasyon), kısa sürede önemli işlevsel kayıplara yol açarak günlük yaşam aktivitelerinde bağımlılığa neden olur. Ayrıca çok sayıda, ciddi, hızlı ortaya çıkan, fakat zor düzelebilen sağlık sorunlarına da yol açar.

Kas-iskelet sistemi ve cilt Kas atrofisi, kuvvet kaybı, kontraktür Osteoporoz ve kırık riski artışı Eklemlerde ankiloz Artmış bası yarası riski

Kardiyovasküler sistem Azalmış kalp atım hacmi Artmış kalp hızı Erken yorulma Ortostatik intolerans Azalmış intravasküler hacim Artmış venöz tromboz

Pulmoner sistem Artmış aspirasyon riski Pnömoni Azalmış akciğer hacmi, atelektazi Oksijen desatürasyonu

Gastrointestinal sistem İştah kaybı Azalmış barsak motilitesi Kabızlık ve fekal tıkaç

Metabolik Hiperkalsiüri, negatif nitrojen dengesi Anormal glukoz toleransı ve insülin direnci gelişmesi

Nöro-psikiyatrik Artmış depresyon ve psikoz riski Denge bozuklukları Zihinsel işlev bozuklukları

Üriner sistem Ürolitiazis oluşumu İdrar yolu enfeksiyonu İnkontinans

Yaşlılarda eylem kısıtlılığına bağlı engellilik büyük oranda önlenebilir bir sağlık sorunu olup, bu durum hem insani hem de ekonomik açıdan önemli “yük” getirmektedir. Bu nedenle, birinci basamakta koruyucu ve önleyici yaklaşım soruna en etkili çözüm olacaktır.

Birinci basamakta sağlık çalışanlarının yaşlılarda eylem kısıtlılığının olumsuz etkilerini iyi bilmesi, bu sorunun önlenmesi için gerekli bilinç ve motivasyonu artıracaktır.

Yatak istirahati ??? Değişik araştırmalar sağlık çalışanlarının yatak istirahatinin gerektiği durumlar konusunda yanlış bilgi ve inanışlara sahip olduklarını ortaya koymuştur. Bu durumda eylem kısıtlanmasına karşı yeterli önlem alınamayacağı gibi, immobilizasyonun olumsuz sonuçları, yatak istirahatinin sağlık çalışanları tarafından önerilmesiyle ortaya çıkacaktır.

Yaşlılarda yatak istirahati bir tedavi yöntemi olarak gelişigüzel önerilmemelidir Önerilen durumlarda da hasta ve hastanın yakınları, hareket kısıtlılığının yaratacağı sağlık sorunları konusunda yeterince aydınlatılmalıdır.

“Sağlıklı Yaşlanma”  öncelikli hedef olmalıdır. Birinci basamak sağlık hizmetleri yaşlılık dönemi sağlık sorunlarına yönelik olarak yeniden yapılandırılmalı ve AÇS/AP merkezleri gibi özelleşmiş hizmetler vermek üzere Geriatri Birimleri kurulmalıdır. Birinci basamakta yaşlıda eylem kısıtlılığına yaklaşımda mevcut sağlıklılık halinin ve fonksiyonel durumun korunması esas alınmalıdır.

Eylem kısıtlılığı, birinci basamakta başta hekimler olmak üzere sağlık çalışanları tarafından tanınabilmeli ve sağlık kuruluşuna herhangi bir nedenle başvuran yaşlı, ayrıca bu açıdan da mutlaka değerlendirilmelidir. Bu sorunun rutin sağlık hizmetleri içinde gözden kaçırılmaması için “özel bir duyarlılık geliştirilmesi” gerekmektedir.

DSÖ’nün sağlıklı, bağımsız ve özürsüz bir yaşlılık için önerileri: Sağlıklı beslenme Düzenli fiziksel aktivite Zararlı alışkanlıklardan kaçınma Yaralanma ve sakatlıkların önlenmesi Kronik hastalıkların tedavisi

Yaşlılarda eylem kısıtlılığına karşı birinci basamakta yaklaşımda temel strateji Sorunun tanınması, farkındalık yaratılması Önlenmesi Erken tedavisi Gerektiğinde üst basamağa sevk edilmesi

…………… Yani, öylesine ciddiye alacaksın ki yaşamayı, yetmişinde bile, meselâ, zeytin dikeceksin,            hem de öyle çocuklara falan kalır diye değil,            ölmekten korktuğun halde ölüme inanmadığın için,                                              yaşamak, yani ağır bastığından.                                                            1947 NH Ran

TEŞEKKÜRLER…..